Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4,

Transkrypt

1 Józef Wroceński "Posługa charytatywna Kościoła w uchwałach polskich synodów po Soborze Watykańskim II. Studium prawno-historyczne", Stanisław Pawlik, Wrocław 2006 : [recenzja] Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4,

2 R E C E N Z J E P raw o K anoniczne 50 (2007) n r 3-4 Ks. Stanisław Pawlik, Posługa charytatywna Kościoła w uchwałach polskich synodów po Soborze Watykańskim II. Studium prawno-historyczne, W roclaw 2006, ss Sługa Boży Jan Paw eł II w swej encyklice Dives in misericordia podkreślił, że m iłosierdzie jest nieodzow nym w ym iarem m iłości, jest jakby drugim jej im ieniem /n. 7/, a w liście apostolskim N ovo M illennio Ineunte zachęcał do czynnej i k o n k retnej m iłości, do przyjęcia postaw y nowej wyobraźni m iłosierdzia, k tóra skuteczn ie zaradzi niedostatkom potrzebujących In. 50/. Ponadto przy w ielu innych o k a zjach często naw oływ ał do poszerzania w yobraźni m iłosierdzia w e w spółczesnym -świecie, w którym jak się wydaje coraz bardziej p a n u je w yobraźnia egoizm u i k o n form izm u. K u ltura m iłości jest zastępow ana k u ltu rą śm ierci. M ożna w ięc pow iedzieć, że m iłosierdzie to wielki obow iązek i przejaw godności człowieka. Kościół, w ypełniając nakaz C hrystusa, nie tylko głosi przykazanie m iłości bliźniego, ale o d p oczątku sw ego zaistn ien ia podejm u je działalność charytatyw ną, uw ażając ją za istotny elem ent sw ego posłannictw a. Posługa dobroczynna względ em ubogich i potrzebujących jest zadaniem K ościoła pow szechnego, Kościołów partykularnych, różnych stow arzyszeń i organizacji kościelnych. K ościół nie wypełniałby swojej misji, gdyby nie p o b u d zał i organizow ał na w szelkie m ożliwe sposoby dziel m iłosierdzia. II Polski Synod P lenarny w swoich uchw ałach zachęcił do refleksji n ad posługą charytatyw ną, przedstaw ił aktu aln e problem y tej posługi w kontekście nowej sytuacji społeczno-ekonom icznej, nakreślił perspektyw y działalności charytatyw nej oraz wyraził pragnienie by posługa m iłosierdzia była realizow ana w praktyce. Polskie synody diecezjalne, m ając na uw adze w skazania Soboru W atykańskiego II i o p ierając się n a nauce Ja n a Paw ła II, podejm ow ały już wcześniej wysiłek norm ow ania i konkretyzow ania działalności charytatyw nej p o szczególnych K ościołów partykularnych. S tatuty synodalne pośw ięcają wiele m iejsca tej problem atyce. Stąd też jaw i się o n a jak o ciekawy, a zarazem aktualny i k o nieczny obszar badawczy. Tę problem atykę dostrzegł ks. St. Pawlik i poświęci! jej swoje opracow anie pt. Posługa charytatywna Kościoła w uchwałach polskich synodów p o Soborze W atykańskim II. S tudium prawno-historyczne. A utor, jak sam stw ierdza w e w stępie, postaw ił sobie za cel określenie zadań charytatywnych, jakie Kościół w Polsce pow inien realizować na poszczególnych płaszczyznach życia eklezjalnego, aby niwelować ludz

3 316 RECENZJE [2] ką biedę, a także poszukiw anie nowych sposobów ożywiania działalności charytatywnej /s. 12/. W tym też celu p o ddał analizie w iele źródeł praw a pow szechnego, w tym liczne dokum enty Stolicy A postolskiej, a także praw a partykularnego, w tym dokum enty K onferencji E piskopatu Polski oraz statuty 33 synodów polskich odbytych po II Soborze W atykańskim. S tatuty te stanow ią podstaw ow y m ateriał źró d ło wy. Z tej też racji należy przyznać, że p raca m a w ybitnie ch arakter źródłowy. Powyższe ustalenia pozw alają stw ierdzić, że A u to r o b rał właściwy kieru n ek b a dań, poniew aż dostrzegł aktualność tem a tu, d o której przyczynia się poszerzający się zakres skrajnego ubóstw a w Polsce, z drugiej zaś strony ożywiony ruch synodalny, poprzez który ustaw odaw cy partykularni podejm ują różnorakie środki z ara d cze, aby przeprow adzać akcję społeczną i charytatyw ną w sposób troskliw y i u p o rządkow any /s. 12/. Praca ks. St. Paw lika zaw iera: spis treści, przedm ow ę n apisaną przez K siędza A rcybiskupa Stanisław a N ow aka M etro p o litę C zęstochow skiego, w stęp, cztery rozdziały m erytoryczne, zakończenie, wykaz skrótów, bibliografię oraz streszczenie i spis treści w języku angielskim. S tru k tu ra pracy jest logiczna i uzasad n io n a z m etodologicznego p u n k tu w idzenia. Stanow i spójną i zw artą syntezę om aw ianej problem atyki. W szystkie rozdziały o p a trz o n e zostały w prow adzeniam i. Szkoda jedn ak, że A u to r nie dołączył do poszczególnych rozdziałów podsum ow ań w p o staci w niosków, co z pew nością ubogaciłoby pracę. W obszernym w stępie /s / A uto r, pow ołując się n a Pism o Św ięte, d o k try nę II Soboru W atykańskiego, nauczanie papieskie i polskie ustaw odaw stw o synodalne, w sposób wyczerpujący uzasadnia tem at badaw czy oraz zapoznaje czytelnika z treścią opracow ania i bazą bibliograficzną. P o n adto w skazuje podstaw y doktry nalno-praw ne odpow iedzialności K ościoła za posługę charytatyw ną. Przy czym K ościół w jeg o rozum ieniu to także w ierni świeccy. W rozdziale pierw szym zatytułow anym Posługa charytatywna w Kościele polskim w aspekcie historycznym A uto r w prow adza czytelnika w treść zagadnienia działalności charytatyw nej, ukazując je w okresie przed odzyskaniem niepodległości, w okresie m iędzyw ojennym, w okresie pow ojennym i w okresie transform acji sp o łeczno-politycznej. Tym sam ym stw arza czytelny obraz uw arunkow ań i problem ów K ościoła polskiego dotyczących jeg o posługi charytatyw nej. R ozdział ten, chociaż od strony naukow ej niew iele wnosi, bow iem ta m ateria jest już dobrze opracow a na przez innych autorów, jed n a k m ożna śm iało uznać za b ardzo d o b re i logiczne w prow adzenie do całości pracy. Pozw ala też n a pow iązanie om aw ianego zag adnienia z k o n tek stem historycznym i w ielow iekow ą działalnością K ościoła w tym w zględzie. A u to r kończy ten rozdział optym istycznym akcentem podkreślając, że K om isji C harytatyw nej E p isk o p atu Polski u d ało się doprow adzić do praw nego uznania przez państw o działalności charytatyw nej K ościoła w Polsce /s. 43/.

4 [3] RECENZJE 317 R ozdział drugi, najbardziej obszerny, pt. Podm ioty posługi charytatywnej A u to r podzielił na dwie części zatytułow ane: Podm ioty indywidualne i Podm ioty zbiorowe. P rezen tu je w nim i om aw ia wszystkie p o dm ioty kościelne zobow iązane do św iadczenia m iłosierdzia w zględem biednych i potrzebujących. Z godnie z przyjętą logiką n ajpierw analizuje p o sługę m iłosierdzia p o dm iotów indyw idualnych, czyli biskupów, prezbiterów diakonów, alum nów sem inariów duchow nych, członków instytutów życia konsekro w aneg o i stow arzyszeń życia apostolskiego o raz w iernych św ieckich. N a p o d k reślen ie zasługują rozw ażania A u to ra na tem a t p o sługi charytatyw nej w iernych św ieckich, w których szczegółow o ukazuje eklezjalne i p raw n e podstaw y ich obow iązków w tej m aterii. N astępnie A u to r om aw ia podm ioty zbiorow e, do których zaliczył p rzed e wszystkim C aritas Polska oraz inn e org anizacje i zespoły charytatyw ne. W śród nich w ym ienia także te, k tó re re a lizują sw oje zad ania charytatyw ne w p rzestrzen i K ościoła pow szechnego, tak ie jak 'P a p ie sk a K om isja Iustitia et Pax (o b ecn ie d y k asteria ta nosi nazw ę: P apieska R a d a Spraw iedliw ości i Pokoju), C aritas In tern a tio n a lis czy też P apieska R ad a D ziałalności C harytatyw nej C or Unum, po czym przechodzi do om ów ienia p o d m iotów działających w K ościele polskim. D o nich należą: K om isja C harytatyw na E p isk o p atu Polski, C aritas d iecezjaln e, P arafialn e Z esp o ły C harytatyw ne o raz M łodzieżow e Z espoły C harytatyw ne. A nalizy d o k o n a n e przez A u to ra w tym ro z dziale są g o d n e uwagi i w prow adzają w iele w yjaśnień doktrynalnych, praw nych -i struktu raln y ch. D o b rze się stało, że A u to r rów nież uw zględnił, chociaż nie w chodziło to w zakres jeg o b a d ań, p o dm ioty o gólnokościelne, co znacznie u b o g a ca p racę. Szkoda jed n a k, że p o m in ął kw estię ich pow iązań i w spółpracy z p o d m io tam i działającym i w K ościele polskim. W ro zdziale trzecim, rów nie obszernym, zatytułow anym Zakres przedm iotow y posługi charytatyw nej A u to r analizu je p rz ed m io t posługi m iłosierdzia o p ierając się na p rzek o n aniu, że p om oc u d zielan a potrzebującym jest służbą sam em u C hrystusow i. C el i p rzed m io t posługi m iło sierd zia odnosi d o chorych i ubogich, niepełnospraw nych, bezdom nych, uzależnionych o raz innych p o trzebujących, do których zalicza, osoby sam o tn e, sam o tn e m atki, osoby w podeszłym w ieku, ro d ziny w ielo d zietn e, w ięźniów i bezro b o tn y ch. U w zględnienie p rzez A u to ra tych o statn ich należy zaliczyć n a plus, bow iem p ro b lem bezro b o cia w Polsce jest ciągle p ro b lem em dotkliw ym i p o d ejm o w ane d ziałan ia tak ze strony państw ow ej jak i kościelnej nie przynoszą oczekiw anych rezultatów. A nalizując uchw ały synodalne w ydobyw a z nich k o n k re tn e rozw iązania i postulaty dotyczące zm niejszania skutków bezrobocia. Z kolei w rozdziale czw artym pt. Formy posługi charytatywnej A u to r om aw ia form y pom ocy m aterialnej i duchow ej udzielanej przez osoby indyw idualne, wyo d ręb n iając pom oc św iadczoną przez w iernych św ieckich i przez duchow nych

5 318 RECENZJE [4] oraz form y pom ocy w spólnotow ej, czyli udzielanej przez różnego ro d zaju zespoły charytatyw ne. P unk t trzeci tegoż rozdziału pośw ięcił kwestii w ychow ania do m i łosierdzia, k tó re zdaniem A u to ra p o w inna zaw ierać dw a podstaw ow e elem enty. Pierw szy poleg a n a k ształtow aniu postaw y otw artości na p o trzeby bliźnich, drugi zaś na kształtow aniu postaw y odw agi i dynam izm u w działaniu /s. 252/. W zw iązku z tym om aw ia n a tu ra ln e w ychow anie d o m iłości i m iłosierdzie, rolę środków nadprzyrodzonych oraz praktykow anie dzieł m iłosierdzia w tym procesie, w reszcie spraw y dotyczące w ychow ania rodziny i ludzi m łodych do posługi m iło sierdzia. W arty uwagi jest p o d p u n k t piąty, w którym A u to r p o d aje szczegółow e w skazówki w om aw ianej m aterii. W zakończeniu, k tó re stanow i syntezę całej pracy, A u to r d o k o n ał całościow ego p o dsum ow ania wyników sw oich poszukiw ań naukow ych. Z ak ończenie jest sw oistą rek o m p en satą za b rak podsum ow ań w poszczególnych rozdziałach. W arto w nim zwrócić chociażby uwagę na sform ułow anie na podstaw ie uchw ał synodalnych kilku ważnych w niosków, dotyczących idei posługi charytatyw nej K ościoła w Polsce. A u to r p o d k reśla najpierw ideę kontynuacji tego, co w dotychczasow ej praktyce m iłosierdzia n a gruncie polskim daw ało d o b re owoc. W związku z tym d o strzega konieczność dalszego dosk o n alen ia form posługi charytatyw nej. D ru g ą ideą jest pow szechność tej posługi, k tó ra jest częścią funkcji p asto raln ej K ościoła, a jej p o d m iotem są wszyscy należący do niego. K olejną id eą jest id ea k o m p lem entarności, polegająca na w zajem nym d opełnianiu się w spólnotow ych i indyw idualnych działań charytatyw nych. W reszcie id ea pom ocniczości, polegająca n a w spółdziałaniu o sób duchow nych ze św ieckim i /s. 270/. N ależy też zgodzić się z w nioskiem k o ń cowym A utora, że istotne problem y dotyczące realizacji posługi charytatyw nej w Polsce w dalszym ciągu nie są do końca rozw iązane. Dotyczy to szczególnie rodzin w ielodzietnych, ludzi bezdom nych i bezrobotnych. N ależy jeszcze podkreślić, że A u to r o p arł swoją pracę na szerokiej bazie bibliograficznej, na k tó rą składa się 114 pozycji źródłow ych i 204 pozycje z literatu ry przed m io tu, w tym publikacje w języku w łoskim i niem ieckim. W ykorzystane w pracy źró d ła i opracow ania dają k om pletny obraz posługi charytatyw nej K ościoła w Polsce w św ietle ustaw odaw stw a synodalnego. Tego obrazu dopełnia zw łaszcza wnikliw a analiza dokum entów kościelnego praw a pow szechnego i p arty kularnego. N ależy też zauważyć, że A u to r nie ograniczył się jedynie do suchej analizy statu tó w synodalnych, ale u m iejętnie pow iązał ich treść z nauczaniem K ościoła. P onadto słusznie w yeksponow ał uchw ały II Polskiego Synodu Plenarnego. W podsum ow aniu niniejszej recenzji należy stw ierdzić, że opracow anie ks. St. synodalnego. Prace tego typu w ym agają, zarów no p o d w zględem m erytorycznym, jak i form alnym, szczególnej uwagi, znajom ości tem atu oraz zastosow ania w łaściwej m etody. Trzeba też przyznać, że polska literatu ra praw no-historyczna nie obfi

6 [5] RECENZJE 319 tuje w tego rodzaju opracow ania. Tym bardziej pracę ks. St. Pawlika należy pow i tać z radością, bow iem przyczynia się o n a do rozw oju b adań nad całokształtem polskiego ustaw odaw stw a synodalnego. D uża zaletą pracy jest rów nież i to, że A u to r w w ielu kw estiach przytacza ró żne poglądy naukow e, także auto ró w zagranicznych, dając ich pełniejszy obraz. W ykazał się pracow itością i znajom ością om aw ianej problem atyki oraz ujaw nił zmysł syntetyczny, selekcjonując praw idłow o obfity m ateriał bibliograficzny i kom pletując go w logiczną całość. D odatkow ą zaletę re cenzow anej pracy stanow i fakt, że p o d jęte przez A u to ra zagadnienie jest bard zo aktu aln e, nie tylko z racji akcentow ania go przez d o kum enty K ościoła, nauczanie papieży i praw o partykularne, ale p rzede wszystkim z pow odu konieczności z ara d zan ia ciągle w zrastającej liczbie ludzi potrzebujących. W arto więc polecić lekturę tego w artościow ego opracow ania wszystkim, którym na sercu leży posługa m iłosierdzia. Z n ajd ą oni w nim w iele inform acji naukow ych, ale rów nież w iele cennych wskazów ek praktycznych uspraw niających działania charytatyw ne. ks. J ó zef W roceński SC J K s. M a re k M akow ski, Nom inacje biskupów w Kościele katolickim, In sty tu t Wydaw niczy, Pax W arszaw a 2007, ss Z godnie z dyspozycją kan K odeksu Ja n a Pawła II nom inacje biskupów n ależą d o wyłącznej kom petencji B iskupa Rzym u. N iem niej jed n a k kw estia ta jest zaliczana do tzw. spraw m ieszanych, tzn. p o zostaje o n a rów nież w kręgu z ain tere sow ania praw a państw ow ego. U rząd biskupa jest urzędem kościelnym i m a w ielkie znaczenie w K ościele, poniew aż biskupi b ęd ąc n astępcam i A postołów p o sia d a ją tę sam ą w ładzę i zad ania, k tó re C hrystus b ezp o śred n io przekazał kolegium a p o stolskiem u. Ich znaczenie jest rów nież w ielkie także w życiu społecznym, bow iem funkcja nauczan ia w spraw ach wiary, ściśle zw iązana z u rzędem biskupim, w wielu aspektach dotyka życia doczesnego. Z tej też racji nie jest rzeczą dziw ną, że spraw a nom inacji biskupów w zbudzała i nadal w zbudza zainteresow anie także w ładz państw ow ych. W historii K ościoła kw estia nom inacji biskupów była n ierzadko elem entem gry politycznej lub niestosow nej ingerencji władzy świeckiej ograniczającej w olność K ościoła w tej m aterii, zwłaszcza w okresie w którym biskupi z różnych racji pełnili także wysokie urzędy państw ow e. W związku z tym należy m ieć n a uw adze fakt, że p ro ced u ra nom inacji biskupów ulegała w ielu zm ianom tak na gruncie praw a kanonicznego jak i na gruncie relacji Kościół - państw o. Rów nież dzisiaj obserw uje się w zajem ne przenikanie zainteresow ania władzy kościelnej