Wykład IX Paremie i maksymy łacińskie z zakresu prawa prywatnego prawo osobowe i rodzinne

Transkrypt

1 Wykład IX Paremie i maksymy łacińskie z zakresu prawa prywatnego prawo osobowe i rodzinne I. Podmioty prawa 1. Quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt D Zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi D , Ulp. 43 ad Sab.: Quod attinet ad ius civile, servi pro nullis habentur: non tamen et iure naturali, quia, quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt. Gai 1.1.9: Et quidem summa divisio de iure personarum haec est, quod omnes homines aut liberi sunt aut servi. D , Paul. 14 ad Sab.: Ius pluribus modis dicitur: uno modo, cum id quod semper aequum ac bonum est ius dicitur, ut est ius naturale. altero modo, quod omnibus aut pluribus in quaque civitate utile est, ut est ius civile... D , Ulp. 1 inst.: Ius gentium est, quo gentes humanae utuntur. quod a naturali recedere facile intellegere licet, quia illud omnibus animalibus, hoc solis hominibus inter se commune sit. D : Pomp. l. s. enchir.: Veluti erga deum religio: ut parentibus et patriae pareamus. D pr., Ulp. 1. inst.: Ius civile est, quod neque in totum a naturali vel gentium recedit nec per omnia ei servit: itaque cum aliquid addimus vel detrahimus iuri communi, ius 1 Zgodnie z prawem obywatelskim niewolnicy są uważani za rzeczy; jednak nie według prawa naturalnego, bowiem zgodnie z prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi. Najważniejszy podział w ramach prawa dotyczącego osób jest ten, że wszyscy ludzie są albo wolni, albo są niewolnikami. Słowo prawo jest wieloznaczne. Jednym razem prawem określamy to, co zawsze jest dobre i sprawiedliwe jak w przypadku prawa naturalnego. Innym razem uważamy za prawo to, co jest pożyteczne dla wszystkich lub dla większości danego państwa jak w przypadku prawa obywatelskiego. Prawo narodów jest właściwe rodzajowi ludzkiemu. Łatwo zrozumieć, w jaki sposób różni się ono od naturalnego, ponieważ jedno jest wspólne wszystkim stworzeniom, drugie samym tylko ludziom. [1.1.2] Przykładowo, powinności religijne wobec boga i uległość wobec rodziców i ojczyzny. Prawem obywatelskim jest to prawo, które ani w całości nie ustępuje prawu naturalnemu i prawu ludów, ani też im we wszystkim nie służy. Ponieważ, gdy

2 proprium, id est civile efficimus. D , Ulp. 1. inst.: Manumissiones quoque iuris gentium sunt. est autem manumissio de manu missio, id est datio libertatis: nam quamdiu quis in servitute est, manui et potestati suppositus est, manumissus liberatur potestate. quae res a iure gentium originem sumpsit, utpote cum iure naturali omnes liberi nascerentur nec esset nota manumissio, cum servitus esset incognita: sed posteaquam iure gentium servitus invasit, secutum est beneficium manumissionis. et cum uno naturali nomine homines appellaremur, iure gentium tria genera esse coeperunt: liberi et his contrarium servi et tertium genus liberti, id est hi qui desierant esse servi. cokolwiek oddajemy albo odejmujemy prawu wspólnemu, tworzymy własne prawo prawo obywatelskie. Wyzwolenia są także instytucją prawa ludów. Wyzwolenie jest bowiem wypuszczeniem z ręki czyli nadaniem wolności, bowiem dopóki ktoś jest w niewoli, podporządkowany jest władztwu, wyzwolony zaś zostaje spod niego uwolniony. Wywodzi się to z prawa ludów, jako że według prawa naturalnego wszystkie dzieci rodziły się wolne i nie znano wyzwolenia, gdyż nie znana była niewola; lecz od czasu, gdy prawem ludów została wprowadzona niewolna, przyjęte zostało dobrodziejstwo wyzwolenia; jako że w naturze zostaliśmy nazwani jednym mianem wspólnym ludzie, prawem ludów został wprowadzony podział na trzy rodzaje: na wolnych, ich przeciwieństwo niewolników oraz na wyzwoleńców; ten trzeci rodzaj stanowią ci, którzy przestali być niewolnikami. por. libertas inaestimabilis res est D wolność jest rzeczą bezcenną I : Cum ergo certus modus manumittendi minoribus viginti annis dominis per legem Aeliam Sentiam constitutus sit, eveniebat ut qui quattuordecim annos aetatis expleverit, licet testamentum facere possit et in eo heredem sibi instituere legataque relinquere possit, tamen, si adhuc minor sit annis viginti, libertatem servo dare non poterat. quod non erat ferendum, si is, cui totorum bonorum in testamento dispositio data erat, uni servo libertatem dare non permittebatur. quare nos similiter ei quemadmodum alias res ita et servos suos in 2 Skoro więc dla właścicieli mających mniej niż 20 lat ustanowiony został przez ustawę Aelia Sentia określony sposób wyzwalania, to wynikało z tego, że ten, kto ukończył 14 lat życia, choć testament sporządzić może i spadkobiercę w nim dla siebie ustanowić, i zapisy pozostawić może, póki jednak jeszcze ma mniej niż lat 20, wyzwolić niewolnika nie może. Było to nie do zniesienia, że temu, komu dana była możliwość dysponowania całym

3 ultima voluntate disponere, quemadmodum voluerit, permittimus, ut et libertatem eis possit praestare. sed cum libertas inaestimabilis est et propter hoc ante vicesimum aetatis annum antiquitas libertatem servo dari prohibebat: ideo nos, mediam quodammodo viam eligentes, non aliter minori viginti annis libertatem in testamento dare servo suo concedimus, nisi septimum et decimum annum impleverit et octavum decimum tetigerit. cum enim antiquitas huiusmodi aetati et pro aliis postulare concessit, cur non etiam sui iudicii stabilitas ita eos adiuvare credatur, ut et ad libertates dandas servis suis possint provenire. D , Labeon apud Ven. 15 stipul.:... aestimatio libertatis ad infinitum extenderetur... majątkiem za pomocą testamentu, nie wolno było dać wolności 1 niewolnikowi. Dlatego my zezwalamy mu niewolnikami, tak samo jak innymi rzeczami, jak zechce rozporządzać w ostatniej woli, aby także mógł dać im wolność. Lecz ponieważ wolność jest bezcenna, i dlatego, że starożytni zabraniali przed ukończeniem lat 20 dawać wolność niewolnikowi, my, wybierając drogę pośrednią, nie mającemu 20 lat zezwalamy nadanie niewolnikowi wolności w testamencie tylko jeśli ukończył 17 lat i rozpoczął rok 18. Skoro bowiem starożytność dozwalała im w tym wieku występować w sądzie w interesie innych, dlaczego nie uznać także, że stałość ich rozsądku tak ich wspomaga, że mogą dojść także do dawania wolności swoim niewolnikom. wycena wolności rozciągałaby się w nieskończoność 2. Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius quaeritur / ex D dziecko poczęte uważa się za narodzone, jeżeli chodzi o jego korzyść D , Paul. l. sing. ad sc. Tert.: Quod dicimus eum, qui nasci speratur, pro superstite esse, tunc verum est, cum de ipsius iure quaeritur: aliis autem non prodest nisi natus. D , Paul. 1 ad l. Iul. et Pap.: Qui mortui nascuntur, neque nati neque procreati videntur, quia numquam liberi appellari potuerunt. 3 Ponieważ mówimy o tym, kogo narodzin spodziewamy się, że jest traktowany tak, jakby się narodził, więc jest prawdą, że o jego prawo pytamy: w innych przypadkach zatem nie może [być tak traktowany], dokąd się nie narodzi. Kto urodzi się martwy, nie może być uznany za narodzonego ani za poczętego, którzy mogą określeni jako dzieci.

4 D , Cels. 16 dig.: Si quis praegnatem uxorem reliquit, non videtur sine liberis decessisse. D , Paul. 4 sent.: Non sunt liberi, qui contra formam humani generis converso more procreantur: veluti si mulier monstrosum aliquid aut prodigiosum enixa sit... D , Ulp. 24 ad ed.:... partus enim antequam edatur, mulieris portio est vel viscerum. D.1.5.7, Paul. l. s. de port., q. lib. dam.: Qui in utero est, perinde ac si in rebus humanis esset custoditur, quotiens de commodis ipsius partus quaeritur: quamquam alii antequam nascatur nequaquam prosit. Ten, kto pozostawił ciężarną żonę, nie jest uważany za zmarłego bezpotomnie. Nie są dziećmi ci, którzy urodzili się zdeformowani w stosunku do kształtu właściwego rodzajowi ludzkiemu, tak jak w przypadku, kiedy kobieta rodzi coś zniekształconego lub przynoszącego złą wróżbę ( ). ( ) płód zatem, zanim się urodzi, jest częścią kobiety lub jej łona. Ten, kto jest w łonie matki, jest otaczany opieką, gdy jest to pożyteczne, czyli ilekroć powstaje problem korzyści samego płodu. Chociaż zanim się nie urodzi, żadna miarą nie może przynieść korzyści innemu. art. 8-9 k.c. art Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. 2. (skreślony). art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe. art. 927 k.c. 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu. 4

5 art k.c.: Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. art. 182 k.p.c.: Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka. 3. Tres faciunt collegium D trzy osoby tworzą stowarzyszenie 4. Si quid universitati debetur, singulis non debetur: nec quod debet universitas singuli debent D wierzytelności związku o charakterze korporacyjnym (universitas personarum) nie są wierzytelnościami tworzących go osób, jak również jego długi nie dotyczą tychże osób. D , Marcell. 1 dig.: Neratius Priscus tres facere existimat collegium, et hoc magis sequendum est. D pr., Gai. 3 ad ed. provinc.: Neque societas neque collegium neque huiusmodi corpus passim omnibus habere conceditur: nam et legibus et senatus consultis et principalibus constitutionibus ea res coercetur. paucis admodum in causis concessa sunt huiusmodi corpora: ut ecce vectigalium publicorum sociis permissum est corpus habere vel aurifodinarum vel argentifodinarum et salinarum. item collegia romae certa sunt, quorum corpus senatus consultis atque constitutionibus principalibus confirmatum est, veluti pistorum et quorundam aliorum, et naviculariorum, qui et in provinciis sunt. D , Gai. 3 ad ed. provinc.: Quibus autem permissum est corpus habere collegii societatis sive cuiusque alterius eorum nomine, Neratius Priscus uznał, że trzy osoby tworzą stowarzyszenie, i tego poglądu lepiej należy przestrzegać. Ani spółki, ani stowarzyszenia, ani innej tego rodzaju korporacji ktokolwiek zakładać nie może; możliwość tę ograniczają ustawy, uchwały senatu i konstytucje cesarskie. W nielicznych tylko przypadkach dozwolone sa tego rodzaju korporacje. I tak, wolno tworzyć korporacje poborcom podatków albo przedsiębiorcom prowadzącym kopalnie złota lub srebra i soli. Są też w Rzymie pewne stowarzyszenia, którym osobowość prawna przyznana została uchwałami senatu i konstytucjami cesarskimi, jak na przykład piekarzy i niektórych innych, oraz armatorów statków, które występują w prowincjach. Komu bowiem zezwolono tworzyć korporację jako stowarzyszenie, spółkę lub inny związek, zrozumiałe jest, że 5

6 proprium est ad exemplum rei publicae habere res communes, arcam communem et actorem sive syndicum, per quem tamquam in re publica, quod communiter agi fierique oporteat, agatur fiat. D , Ulp. 8 ad ed.: Si municipes vel aliqua universitas ad agendum det actorem, non erit dicendum quasi a pluribus datum sic haberi: hic enim pro re publica vel universitate intervenit, non pro singulis. D , Ulp. 10 ad ed.: In decurionibus vel aliis universitatibus nihil refert, utrum omnes idem maneant an pars maneat vel omnes immutati sint. sed si universitas ad unum redit, magis admittitur posse eum convenire et conveniri, cum ius omnium in unum recciderit et stet nomen universitatis. D pr., Marc. 2 iudic. publ.: Collegia si qua fuerint illicita, mandatis et constitutionibus et senatus consultis dissolvuntur: sed permittitur eis, cum dissolvuntur, pecunias communes si quas habent dividere pecuniamque inter se partiri. D , Ulp. 5 de adult.:... quamvis fiscus semper idoneus successor sit et solvendo. mogą one posiadać, tak jak gmina, wspólny majątek, wspólną kasę i przedstawiciela zarządcę (actor) lub syndyka (sindicus), przez którego, tak samo jak w gminie, dokonuje się i dzieje się w imieniu wszystkich to, co dokonywać i dziać się powinno. Jeśli gmina lub jakieś stowarzyszenie ustanowi zastępcę procesowego w osobie zastępcy jako powoda (actor) nie należy twierdzić, że został ustanowiony on przez wielu; działa on bowiem w imieniu interesu publicznego lub stowarzyszenia, nie zaś poszczególnych osób. W radach miejskich, czy innych stowarzyszeniach nie ma znaczenia, czy pozostaną wszyscy członkowie, czy część, czy też wszyscy się zmienią. Lecz jeśli w stowarzyszeniu pozostanie jedna osoba, zezwala się, by pozywała i była pozywaną, ponieważ prawo wszystkich zredukowało się do jednego i nazwa stowarzyszenia pozostaje. Jeżeli jakieś stowarzyszenia są zakazane, następuje ich rozwiązanie na mocy decyzji cesarskich, konstytucji i uchwał senatu; lecz, jeśli następuje ich rozwiązanie, zezwala się im podzielić między swoich członków wspólny majątek, jeśli taki miały. ( ) Skarb państwa jest zawsze godny dziedziczenia i wypłacalny. 6

7 7 Osoby prawne wg k.c.: Ks. I, Część Ogólna, Tyt. II: Osoby DZIAŁ II: Osoby prawne Art. 33. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Art Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna. Art. 34. Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. Art. 35. Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut. Art. 36. (skreślony). Art Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. 2. Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy. Art. 38. Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Art Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania. 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy umowa została zawarta w imieniu osoby prawnej, która nie istnieje. Art Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. 2. W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.

8 3. Przepisy 1 i 2 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych. Art. 41. Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający. Art Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. 2. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację. Art. 43. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. art. 40 i n. Ust. Prawo o Stowarzyszeniach ( ) Rozdział 6: Stowarzyszenia zwykłe Art Uproszczoną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe, nie posiadające osobowości prawnej. 2.Osoby w liczbie co najmniej trzech, pragnące założyć stowarzyszenie zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określając w szczególności jego nazwę, cel, teren i środki działania, siedzibę oraz przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie. 3.O utworzeniu stowarzyszenia zwykłego jego założyciele informują na piśmie właściwy, ze względu na przyszłą siedzibę stowarzyszenia, organ nadzorujący, podając dane, o których mowa w ust. 2. Art Sąd rejestrowy, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może zakazać założenia stowarzyszenia zwykłego, jeżeli nie spełnia ono warunków określonych w art. 16; art. 14 ust. 2 stosuje się odpowiednio. 2.Jeżeli w ciągu 30 dni od dnia uzyskania informacji o założeniu stowarzyszenia zwykłego nie zakazano jego działalności, może ono rozpocząć działalność. Art Stowarzyszenie zwykłe nie może: 1) powoływać terenowych jednostek organizacyjnych, 2) łączyć się w związki stowarzyszeń, 3) zrzeszać osób prawnych, 4) prowadzić działalności gospodarczej, 5) przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej. 2.Stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na swoją działalność ze składek członkowskich. Art. 43. W sprawach nieuregulowanych odmiennie w tym rozdziale do stowarzyszenia zwykłego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy, z tym że: 1) nie stosuje się przepisów art. 9-13, art. 14 ust. 1, art. 17, art. 20, art , art. 27, art. 30 i art. 31 pkt 2, 8

9 2) ilekroć w ustawie jest mowa o statucie, należy przez to rozumieć regulamin stowarzyszenia zwykłego. art. 64 k.p.c. 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa) Zdolność sądową mają także jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. 2. (uchylony). art. 1 Ust. O Fundacjach z , tekst jednolity z 1991 r. Fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Art Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. 2. Siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. II. Małżeństwo matrimonium, nuptiae 1. Nuptias non concubitus sed consensus facit D Małżeństwo tworzy nie faktyczne współżycie, lecz zgoda D , Pomp. 4 ad Sab.: Mulierem absenti per litteras eius vel per nuntium posse nubere placet, si in domum eius deduceretur: eam vero quae abesset ex litteris vel nuntio suo duci a marito non posse: deductione enim opus esse in mariti, non in uxoris domum, quasi in domicilium matrimonii. D , Mod. 1 reg.: In liberae mulieris consuetudine non concubinatus, sed nuptiae intellegendae sunt, si non corpore quaestum 9 Przyjmuje się, że kobieta może być poślubiona przez nieobecnego za pośrednictwem listu lub posłańca, jeśli wprowadzona zostanie do jego domu; tej natomiast, która jest nieobecna, nie można pojąć za żonę za pośrednictwem listu lub posłańca; wprowadzenie bowiem następuje nie do domu żony, lecz do domu męża, który jest niejako miejscem zamieszkania małżeństwa. W pożyciu wolnej kobiety nie należy domniemywać konkubinatu, lecz małżeństwa, jeśli nie czerpała zysków z

10 fecerit. Pauli Sent : Eorum qui in potestate patris sunt sine voluntate eius matrimonia iure non contrahuntur... handlu swoim ciałem. Małżeństwa tych, którzy są pod władzą ojca, bez jego zgody nie są prawnie zawarte 2. Nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae, divini et humani iuris communicatio D Małżeństwo jest związkiem mężczyzny i kobiety, wspólnotą całego życia, połączeniem prawa boskiego i ludzkiego I.1.9.1: Nuptiae autem sive matrimonium est viri et mulieris coniunctio, individuam consuetudinem vitae continens. D , Flor. 3 inst.: Sponsalia sunt mentio et repromissio nuptiarum futurarum. Małżeństwo zaś lub związek małżeński jest związkiem mężczyzny i kobiety, zawierającym w sobie nierozłączny sposób życia. Zaręczyny są zapowiedzią i wzajemnym przyrzeczeniem przyszłego małżeństwa. art. 1 k.r.o. 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. 3. Przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. 10

11 4. Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. 3. Libera matrimonia esse antiquitus placuit C Dawno już postanowiono, że małżeństwa są wolne. C Imperator Alexander Severus: Libera matrimonia esse antiquitus placuit. ideoque pacta, ne liceret divertere, non valere et stipulationes, quibus poenae inrogarentur ei qui divortium fecisset, ratas non haberi constat. [223 r. n.e.] D , Paul. 35 ad ed.: Dirimitur matrimonium divortio morte captivitate vel alia contingente servitute utrius eorum. D pr., Gai. 11 ad ed. provinc.: Divortium autem vel a diversitate mentium dictum est vel quia in diversas partes eunt, qui distrahunt matrimonium. Cesarz Aleksander Sewer: Dawno już postanowiono, że małżeństwa powinny być wolne; dlatego nie są ważne nieformalne umowy postanawiające, że niedopuszczalny będzie rozwód, jak też formalne porozumienia, które przewidywałyby obowiązek zapłaty kary przez tego, kto będzie prosił o rozwód nie powinny być zatwierdzone. Małżeństwo ustaje przez rozwód, śmierć, popadniecie w niewolę wojenną, lub gdy jedno z małżonków stanie się niewolnikiem z innego powodu. Rozwód (divortium) nazywa się tak albo z powodu różnicy (diversitas) w mentalności, albo dlatego, że w różne strony udają się ci, którzy zrywają małżeństwo. art. 56 k.r.o. 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. 11

12 4. Affines sunt viri et uxoris cognati D Powinowatymi są krewni męża i żony D , Mod. 12 pand.: Sed quoniam quaedam iura inter adfines quoque versantur, non alienum est hoc loco de adfinibus quoque breviter disserere. adfines sunt viri et uxoris cognati, dicti ab eo, quod duae cognationes, quae diversae inter se sunt, per nuptias copulantur et altera ad alterius cognationis finem accedit: namque coniugendae adfinitatis causa fit ex nuptiis. D , Mod. 12 pand.: Gradus autem adfinitati nulli sunt. C Imperatores Diocletianus, Maximianus: Adfinitatis iure nulla successio promittitur. [294] I : Affinitatis quoque veneratione quarundam nuptiis abstinere necesse est. ut ecce privignam aut nurum uxorem ducere non licet, quia utraeque filiae loco sunt. Ponieważ jednak pewne prawa istnieją między powinowatymi, celowe jest w tym miejscu powiedzieć pokrótce o powinowatych. Powinowatymi są krewni męża i żony, a nazywają się tak dlatego, że dwie grupy krewnych, które istnieją obok siebie niezależnie, poprzez małżeństwo łączą się, i jedni zbliżają się do granicy pokrewieństwa drugich: podstawę powinowactwa stanowi bowiem małżeństwo. Nie istnieją natomiast stopnie powinowactwa. Powinowactwo nie daje podstawy do dziedziczenia ustawowego. Z szacunku dla powinowactwa konieczne jest powstrzymanie się od niektórych małżeństw; tak wiec pasierbicy i synowej nie można pojąć za żonę, bowiem obie zajmują miejsce córki. art. 26 k.r.o. UCHYLONY w 2008 r. [Ustawa z dnia 6 listopada 2008 o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych ustaw, Dz.U. Nr 220, poz. 1431, art. 1 pkt 2]; artykuł 26 k.r.o. brzmiał: Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka: trwa ono mimo ustania małżeństwa. art. 14 k.r.o. 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. 12

13 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. 3. Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków. III. Rodzina familia 1. Iure proprio familiam dicimus plures personas, quae sunt sub unius potestate aut natura aut iure subiectae D we właściwym znaczeniu prawnym nazywamy rodziną wiele osób, które albo z samej natury, albo z mocy prawa znajdują się pod władzą jednego [ojca rodziny] D , Ulp. 46 ad ed.: Familiae appellatio refertur et ad corporis cuiusdam significationem, quod aut iure proprio ipsorum aut communi universae cognationis continetur. iure proprio familiam dicimus plures personas, quae sunt sub unius potestate aut natura aut iure subiectae, ut puta patrem familias, matrem familias, filium familias, filiam familias quique deinceps vicem eorum sequuntur, ut puta nepotes et neptes et deinceps. pater autem familias appellatur, qui in domo dominium habet, recteque hoc nomine appellatur, quamvis filium non habeat: non enim solam personam eius, sed et ius demonstramus: denique et pupillum patrem familias appellamus. et cum pater familias moritur, quotquot capita ei subiecta fuerint, singulas familias incipiunt habere: singuli enim patrum familiarum nomen subeunt. idemque eveniet et in eo qui emancipatus est: nam et hic sui iuris effectus propriam familiam habet. communi iure Określenia familia używa się także na oznaczenie pewnej wspólnoty, która opiera się bądź na prawie własnym zrzeszonych, bądź na prawie wspólnym dla wszystkich krewnych razem; rodziną opartą na prawie własnym (familia proprio iure dicta) nazywamy większą liczbę osób, która pozostaje pod władzą jednej osoby, poddanych tej władzy albo z natury, albo z mocy prawa, np. ojca rodziny, matki rodziny, syna rodziny i tych, którzy kolejno po nich następują, jak np. wnuki, wnuczki etc. Ojcem rodziny nazywa się tego, kto ma władze w domu; i słusznie określa się go tym mianem, nawet gdyby nie miał żadnego syna, ponieważ nazwą tą określamy nie tylko osobę, lecz także jej prawa; wreszcie i pupila nazywamy ojcem rodziny; gdy zaś umiera ojciec rodziny, wówczas tyle osób, ile mu podlegało zaczyna mieć swoje własne rodziny; niektórzy z nich bowiem otrzymują miano ojca rodziny; to samo odnosi się i 13

14 familiam dicimus omnium adgnatorum: nam etsi patre familias mortuo singuli singulas familias habent, tamen omnes, qui sub unius potestate fuerunt, recte eiusdem familiae appellabuntur, qui ex eadem domo et gente proditi sunt Gai 1.55: Item in potestate nostra sunt liberi nostri, quos iustis nuptiis procreavimus. Quod ius proprium civium Romanorum est (fere enim nulli alii sunt homines, qui talem in filios suos habent potestatem, qualem nos habemus) idque divi Hadriani edicto, quod proposuit de his, qui sibi liberisque suis ab eo civitatem Romanam petebant, significatur. D , Ulp. 46 ad ed.: Mulier autem familiae suae et caput et finis est. D , Gai. 16 ad ed.prov.: Feminarum liberos in familia earum non esse palam est, quia qui nascuntur, patris familiam sequuntur. do tego, kto został emancypowany, albowiem i on stając się własnowolny, tworzy własną rodzinę; rodzina opartą na wspólnym prawie (familia communi iure dicta) nazywamy wszystkich krewnych agnacyjnych; chociaż bowiem po śmierci ojca rodziny każdy z nich ma swoją własną rodzinę, to jednak tych wszystkich, którzy pozostawali pod władzą tej samej osoby, określa się jako członków tej samej rodziny, ponieważ pochodzą z tego samego domu i rodu. Podobnie pod naszą władzą znajdują się nasze dzieci, które spłodziliśmy w prawnie uznanym małżeństwie (iustum matrimonium). To zaś prawo jest właściwe obywatelom rzymskim (bo nie ma prawie żadnych innych ludzi, którzy by mieli taką władzę nad swoimi dziećmi, jaką my mamy). I to daje do zrozumienia boski Hadrian w edykcie, który ogłosił w odniesieniu do tych, którzy ubiegali się u niego o obywatelstwo rzymskie dla siebie i dla swoich dzieci. Na kobiecie bowiem rozpoczyna się i kończy jej rodzina. Jest oczywiste, że dzieci kobiet nie znajdują się w ich rodzinie, bowiem ci, co się rodzą, idą za ojcem rodziny. 2. Mater semper certa est; pater vero est quem nuptiae demonstrant D matka zawsze jest pewna ; ojcem natomiast jest ten, na którego wskazuje małżeństwo D , Paul. 4 ad ed.: Quia semper certa est, etiam si volgo conceperit: pater vero is est, quem nuptiae demonstrant. Matka zawsze jest pewna, także w przypadku, gdy poczęła przygodnie dziecko, ojcem natomiast jest ten, na 14

15 którego wskazuje małżeństwo. D , Ulp. 14 ad Sab.: Post decem menses mortis natus non admittetur ad legitimam hereditatem. [12] De eo autem, qui centensimo octogensimo secundo die natus est, Hippocrates scripsit et divus Pius pontificibus rescripsit iusto tempore videri natum, nec videri in servitutem conceptum, cum mater ipsius ante centensimum octogensimum secundum diem esset manumissa. D , Ulp. 14 ad Sab.: Post decem menses mortis natus non admittetur ad legitimam hereditatem. Urodzony po upływie 10 miesięcy od śmierci [męża matki], nie jest dopuszczany do spadku [po nim]; 12. Natomiast ten, kto urodził się w 182 dniu [od zawarcia małżeństwa] jest traktowany jako urodzony we właściwym czasie, jak napisał Hipokrates, i co boski Pius potwierdził, odpowiadając kapłanom, że jest uznawany za takiego, kto urodził się we właściwym czasie, a nie uznawany za poczętego jako niewolnik, jeśli matka sama przed 182 dniem została wyzwolona. Urodzony po 10 miesiącach od śmierci [ojca], nie będzie dopuszczony do spadkobrania ustawowego. art k.r.o.: Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. art. 62 k.r.o. 1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. 2. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. 3. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa Gradus cognationis alii superioris ordinis sunt, alii inferioris, alii ex transverso sive a latere, superioris ordinis sunt parentes, inferioris liberi, ex transverso sive a latere fratres et sorores liberique eorum D pr. Stopnie pokrewieństwa inne są w linii wstępnej i zstępnej, inne wreszcie są w linii bocznej, w linii wstępnej są rodzice, w linii zstępnej dzieci a w linii bocznej bracia i siostry oraz ich dzieci

16 4. Quot generationes tot gradus Ile urodzeń tyle stopni D pr., Gaius 8 ad ed. provinc.: Gradus cognationis alii superioris ordinis sunt, alii inferioris, alii ex transverso sive a latere. superioris ordinis sunt parentes. inferioris liberi. ex transverso sive a latere fratres et sorores liberique eorum. D , Paul. l.s. de grad. et adfin.: Cognati sunt et quos adgnatos lex duodecim tabularum appellat, sed hi sunt per patrem cognati ex eadem familia: qui autem per feminas coniunguntur, cognati tantum nominantur. D , Paul. l.s. de grad. et adfin.: Inter adgnatos igitur et cognatos hoc interest quod inter genus et speciem: nam qui est adgnatus, et cognatus est, non utique autem qui cognatus est, et adgnatus est: alterum enim civile, alterum naturale nomen est. D , Paul. l.s. de grad. et adfin.: Nam quotiens quaeritur, quanto gradu quaeque persona sit, ab eo incipiendum est cuius de cognatione quaerimus: et si ex inferioribus aut superioribus gradibus est, recta linea susum versum vel deorsum tendentium facile inveniemus gradus, si per singulos gradus proximum quemque numeramus: nam qui ei, qui mihi proximo gradu est, proximus est, secundo gradu est mihi: similiter enim accedentibus singulis crescit numerus. idem faciendum in transversis gradibus: sic frater secundo gradu est, quoniam patris vel matris persona, per quos coniungitur, prior numeratur. Stopnie pokrewieństwa inne są w linii wstępnej i zstępnej, inne wreszcie w linii bocznej, w linii wstępnej są rodzice, w linii zstępnej dzieci, a w linii bocznej bracia i siostry oraz ich dzieci. Krewnymi kognacyjnymi (kognatami) są i ci krewni, których agnatami ustawa XII tablic (lex duodecim tabularum) określa, lecz ci są spokrewnieni przez ojca (w linii męskiej). Ci natomiast, którzy są spokrewnieni przez kobiety (w linii żeńskiej) nazywani są tylko kognatami. Między krewnymi agnacyjnymi i krewnymi kognacyjnymi jest taka różnica, jak między rodzajem (genus) i gatunkiem (species). Ten, kto jest krewnym agnacyjnym, jest też krewnym kognacjnym, ale nie jest koniecznie krewny kognacyjny, krewnym agnacyjnym. Jedno bowiem określenie wywodzi się z ius civile, drugie zaś z ius naturale. Bowiem ilekroć pyta się, jakiego stopnia pokrewieństwa jest dana osoba, należy rozpocząć od pytania w stosunku do kogo to pokrewieństwo ma być liczone. Jeśli chodzi o pokrewieństwo pomiędzy zstępnymi lub wstępnymi, stopień pokrewieństwa łatwo jest obliczyć, jeśli poruszając się prostą linią do góry albo na dół, każdego z najbliższych krewnych policzymy za jeden stopień. Najbliższy krewny tego, który jest ze mną spokrewniony w stopniu pierwszym, jest ze mną spokrewniony w stopniu drugim. W ten sposób stopień 16

17 pokrewieństwa wzrasta wraz ze wzrostem liczby osób branych pod uwagę [przy obliczaniu pokrewieństwa]. To samo należy uczynić w przypadku [obliczania] stopni [pokrewieństwa w linii] bocznej. I tak brat jest [spokrewniony ze mną] w stopniu drugim, ponieważ matka albo ojciec, przez których jest on połączony ze mną, liczeni są jako [spokrewnieni ze mną w] pierwszym [stopniu]. por. Kodeks Prawa Kanonicznego 1983: Kan Pokrewieństwo oblicza się poprzez linie i stopnie. 2. W linii prostej tyle jest stopni, ile zrodzeń, czyli osób, nie licząc przodka. 3. W linii bocznej jest tyle stopni, ile jest osób w obydwu razem liniach, nie licząc przodka. 5. Delicta parentium liberis non nocent / ad C pr. czyny niedozwolone rodziców nie obciążają dzieci C pr. Imperator Constantinus: Si manumissus ingratus circa patronum suum extiterit et quadam iactantia vel contumacia cervices adversus eum erexerit aut levis offensae contraxerit culpam, a patronis rursus sub imperia dicionemque mittatur, si in iudicio vel apud pedaneos iudices patroni querella exserta ingratum eum ostendat: filiis etiam qui postea nati fuerint servituris, quoniam illis delicta parentium non nocent, quos tunc ortos esse constiterit, dum libertate illi potirentur. [326 r. n.e.] 17 Cesarz Konstantyn: Jeśli niewolnik, który został wyzwolony, okażę się niewdzięczny wobec swojego patrona i objawi wobec niego pychę lub nieposłuszeństwo, lub będzie winny jakiegoś lekkiego przestępstwa przeciwko niemu, zostanie on ponownie poddany władzy swego pana, jeśli ten ostatni będzie mógł udowodnić przed sędzią zwyczajnym lub specjalnie powołanymi sędziami, że był on [ów niewolnik] niewdzięczny; jakiekolwiek dziecko, które mogłoby mu się następnie urodzić także będzie poddane niewoli, bowiem przestępstwa rodziców nie szkodzą jedynie tym, którzy udowodnią, że urodzili się w czasie, kiedy ten ostatni uzyskał dla nich wolność [= po wyzwoleniu i zanim

18 znów popadł w niewolę]. C Imperatores Arcadius, Honorius: Peccata igitur suos teneant auctores. [399 r. n.e.] Cesarze Arkadiusz I Honoriusz: Niechaj za przestępstwa odpowiadają ich sprawcy. art. 922 k.c. 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej. 6. Alimenta cum vita finitur D Alimenty kończą się wraz z życiem D , Ulp. 5 de omn. trib.: Modus quoque pecuniae, quae in transactionem venit, aestimandus est: ut puta quantitas transactionis. nam etiam ex modo fides transactionis aestimabitur. modus autem pro aetate eius, qui transigit, arbitrandus est et valetudine: nam alias cum puero, alias cum iuvene, alias cum sene transigi palam est: constat enim alimenta cum vita finiri. Wysokość sumy pieniężnej, której dotyczy porozumienie także musi być oznaczona z uwzględnieniem dobrej wiary stron; wysokość sumy musi także być ustalona właściwie do wieku i stanu zdrowia osoby, która przyjmuje zobowiązanie, jest bowiem jasne, że musi być różna w przypadku chłopca, młodzieńca, jak i starca; i uznano, że obowiązek alimentacyjny kończy się wraz z życiem [uprawnionego do jej otrzymania]. art. 139 k.r.o.: Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego. 7. Adoptio naturam imitatur I Przysposobienie naśladuje naturę 18

19 I : Minorem natu non posse maiorem adoptare placet: adoptio enim naturam imitatur et pro monstro est ut maior sit filius quam pater. debet itaque is qui sibi per adrogationem vel adoptionem filium facit, plena pubertate, id est decem et octo annis praecedere. D , Mod. 2 reg.: Quod adoptionis nomen est quidem generale, in duas autem species dividitur, quarum altera adoptio similiter dicitur, altera adrogatio. adoptantur filii familias, adrogantur qui sui iuris sunt. Nie wolno jest młodszemu przysposabiać starszego, przysposobienie bowiem naśladuje naturę i jest potwornością, aby syn był starszy od ojca; musi więc ten, kto czyni kogoś synem przez pytania lub zwykłe przysposobienie, być od niego starszy o okres pełnej dojrzałości, czyli o 18 lat. Jako że termin adoptio jest terminem ogólnym, dzieli się ją na dwa rodzaje, z których jeden zwany jest tak samo adopcja, drugi zaś adrogacja. Adopcji podlegają synowie rodziny, adrogacji zaś osoby sui iuris. I : Sed hodie ex nostra constitutione, cum filiusfamilias a patre naturali extraneae personae in adoptionem datur, iura potestatis naturalis patris minime dissolvuntur nec quidquam ad patrem adoptivum transit nec in potestate eius est, licet ab intestato iura successionis ei a nobis tributa sunt. si vero pater naturalis non extraneo, sed avo filii sui materno, vel, si ipse pater naturalis fuerit emancipatus, etiam paterno, vel proavo simili modo paterno vel materno, filium suum dederit in adoptionem: in hoc casu quia in unam personam concurrunt et naturalia et adoptionis iura, manet stabile ius patris adoptivi, et naturali vinculo copulatum et legitimo adoptionis modo constrictum, ut et in familia et in potestate huiusmodi patris adoptivi sit. Lecz dziś na mocy naszej konstytucji, gdy syn podległy władzy oddawany jest przez naturalnego ojca w przysposobienie osobie nienależącej do rodziny, prawa władzy naturalnego ojca nie ulegają rozwiązaniu, nic nie przechodzi na ojca przysposabiającego, ani nie jest on pod jego władzą, choć prawa dziedziczenia beztestamentowego są mu przez nas przyznane; jeśli zaś ojciec naturalny syna oddaje w przysposobienie nie osobie spoza rodziny, lecz dziadkowi macierzystemu syna lub, gdy sam ojciec naturalny został emancypowany, także dziadkowi ojczystemu, albo pradziadkowi ojczystemu lub macierzystemu, w takim przypadku, ponieważ w jednej osobie zbiegają się prawa naturalne, i z adopcji, utrzymuje się niewzruszone prawo ojca przysposabiającego połączone węzłem naturalnym i wzmocnione prawnym sposobem przysposobienia, tak że przysposobiony jest w rodzinie, i pod władza ojca przysposabiającego. 19

20 art. 121 k.r.o. 1. Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi. 2. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. 3. Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. 4. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego. art k.r.o. 1. Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego oraz posiada opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że obowiązek ten jej nie dotyczy. 2. Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku. 8. Tutor loco parentis habetur D D , Iul. 22 dig.: Qui tutelam gerit, transigere cum fure potest et, si in potestatem suam redegerit rem furtivam, desinit furtiva esse, quia tutor domini loco habetur. sed et circa curatorem furiosi eadem dicenda sunt, qui adeo personam domini sustinet, ut etiam tradendo rem furiosi alienare existimetur. condicere autem rem furtivam tutor et curator furiosi eorum nomine possunt. 20 Ten, kto sprawuje opiekę ma prawo do tego, aby zawrzeć układ ze złodziejem, i, jeśli uzyska władztwo nad skradzioną rzeczą, to ona przestaje być skradziona, bowiem sprawujący opiekę zajmuje miejsce właściciela; to samo trzeba powiedzieć o kuratorze chorego psychicznie, bowiem zajmuje on miejsce właściciela do tego nawet stopnia, że nawet przekazując rzecz należącą do chorego psychicznie, uznaje się, że przenosi prawo własności; tym samym opiekun i kurator chorego psychicznie może, we własnym imieniu, wnieść skargę o zwrot skradzionej rzeczy

21 (condictio furtiva). D pr., Paul. 38 ad ed.: Tutela est, ut Servius definit, vis ac potestas in capite libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua sponte se defendere nequit, iure civili data ac permissa. D pr., Pomp. l.s. enchir.: pupillus est, qui, cum impubes est, desiit in patris potestate esse aut morte aut emancipatione. Opieka, jak to definiuje Servius, jest to udzielona przez prawo obywatelskie moc i władza nad osobą wolną celem obrony tego, który z powodu wieku nie może sam się bronić. Podlegający opiece to ten, kto choć jest niedojrzały, przestał podlegać władzy ojcowskiej albo na skutek jego śmierci albo na skutek wyjścia spod jego władzy. art. 154 k.r.o: Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. art. 155 k.r.o. 1. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. 2. Do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów poniższych. 21 art k.r.o.: Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę art k.c.: Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską IV. Zdolność do czynności prawych 1. Obligari ex omni contractu pupillus sine tutoris auctoritate non potest D pr. - Poddany opiece nie może być zobowiązany z żadnego kontraktu bez upoważnienia opiekuna 2. Furiosus nullum negotium gerere potest quia non intellegi quidquid agat Gai Chory psychicznie nie może dokonać żadnej czynności, ponieważ nie rozumie tego, co czyni 3. Nam infans et qui infanti proximus est non multum a furioso differt, quia huius aetatis pupilli nullum intellectum habent Gai

22 Dziecko bowiem i ten, kto jest bardzo bliski dziecku, niewiele różni się od chorego psychicznie, ponieważ osoba podlegająca opiece w tym wieku nie ma żadnego rozeznania 4. Furiosi voluntas nulla est D Chory umysłowo nie ma woli D pr., Gai. 12 ad ed. provinc.: Obligari ex omni contractu pupillus sine tutoris auctoritate non potest: adquirere autem sibi stipulando et per traditionem accipiendo etiam sine tutoris auctoritate potest: sed credendo obligare sibi non potest, quia sine tutoris auctoritate nihil alienare potest. Gai 3.106: Furiosus nullum negotium gerere potest, quia non intellegit, quid agat. Gai 3.109: Sed quod diximus de pupillo, utique de eo uerum est, qui iam aliquem intellectum habet; nam infans et qui infanti proximus est non multum a furioso differt, quia huius aetatis pupilli nullum intellectum habent. sed in his pupillis propter utilitatem benignior iuris interpretatio facta est. D , Pomp. 34 ad Sab.: Furiosi vel eius, cui bonis interdictum sit, nulla voluntas est. D , Ulp. 1 ad Sab.: Is, cui bonis interdictum est, stipulando sibi adquirit, tradere vero non potest vel promittendo obligari: et ideo nec fideiussor pro eo intervenire poterit, sicut nec pro furioso. 22 Poddany opiece nie może być zobowiązany z żadnego kontraktu bez upoważnienia opiekuna: nabywać zaś dla siebie tak na podstawie przyjęcia przyrzeczenia w drodze stypulacji, jak i na podstawie nieformalnej czynności rozporządzającej (traditio) może także bez upoważnienia opiekuna; lecz przyjąć na siebie zobowiązania nie może, bowiem bez upoważnienia opiekuna nie może dokonać rozporządzenia. Chory psychicznie nie może dokonać żadnej czynności, ponieważ nie rozumie tego, co czyni. Lecz to, co powiedzieliśmy o osobie podlegającej opiece, jest prawdziwe także co do tego, kto ma już jakieś rozeznanie; bowiem dziecko i ten, kto jest bardzo bliski dziecku, niewiele różni się od chorego psychicznie, ponieważ osoba podlegająca opiece w tym wieku nie ma żadnego rozeznania. Chory psychicznie i ten, któremu odebrano zarząd majątkiem nie ma woli. Ten, komu został odebrany zarząd majątkiem, nabywa dla siebie przez przyjęcie przyrzeczenia, nie może zaś przekazywać ani być zobowiązanym przez złożenie przyrzeczenia w drodze stypulacji; i z tego powodu poręczyciel nie może za niego ręczyć, podobnie jak nie może za chorego psychicznie.

23 D pr., Ulp. 1 ad Sab.: Lege duodecim tabularum prodigo interdicitur bonorum suorum administratio, quod moribus quidem ab initio introductum est. sed solent hodie praetores vel praesides, si talem hominem invenerint, qui neque tempus neque finem expensarum habet, sed bona sua dilacerando et dissipando profudit, curatorem ei dare exemplo furiosi: et tamdiu erunt ambo in curatione, quamdiu vel furiosus sanitatem vel ille sanos mores receperit: quod si evenerit, ipso iure desinunt esse in potestate curatorum. Ustawa XII tablic zabrania marnotrawcy zarządzać swoimi dobrami, co początkowo zostało wprowadzone przez prawo zwyczajowe; lecz dziś pretorzy lub namiestnicy prowincji, jeśli znajdą takiego człowieka, który w swoich wydatkach nie ma ani czasu, ani końca, lecz trwoni swój majątek, marnotrawiąc lub szastając, mają zwyczaj ustanawiać dla niego kuratora, tak jak dla chorego psychicznie; i tak długo obaj pozostają pod kuratelą, jak długo albo choremu psychiczne lub temu [marnotrawcy] zdrowy rozsądek, powróci; ponieważ jeśli tak się stanie, z mocy prawa wychodzą spod władzy kuratora. art. 11 i n. k.c. Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Art Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. Art Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. 23