Epidemiologia opisowa Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM Katowice 2015
ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Uwarunkowania genetyczne Uwarunkowania środowiskowe? Własne zachowania i poprzednie doświadczenia
? Migracje ludności wg International Organization for Migration, www.iom.int
Triada opisowa Kto? Gdzie? Kiedy?
Osoba wiek płeć grupa etniczna stan cywilny zawód sytuacja społeczno-ekonomiczna zachowania
Miejsce kraj województwo miasto wieś dzielnica Uśrednione wartości surowego współczynnika chorobowości hospitalizowanej z powodu POChP (J41 J44 wg ICD-10) w populacji osób 19 i więcej lat (n/100 000), województwo śląskie, wartość uśredniona za okres 2000 2011. wg Niewiadomska E. rozprawa doktorska SUM 2015
Czas zmienność w czasie lub stabilność zmiany krótko terminowe (dobowe) zmiany sezonowe trendy sekularne 35 30 25 średnia dzienna liczba zgonów 20 15 10 5 Średniodobowa liczba zgonów a sezon 2001-2002, Śląsk Kowalska 2007 0 zima wiosna lato jesień ChUK ChUO ZN
Model badania opisowego populacja choroba wsk. narażenia A (N A osób) a/n A brak brak możliwości odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie chorują
Źródła informacji o stanie zdrowia populacji pierwotne dane z badań cel badania, finanse wtórne dane ze statystyk medycznych i demograficznych cel badania, finanse, dostępność danych
Piramidy demograficzne wg Haupt i Kane 1991 Progresywna - Kenia Regresywna USA Stacjonarna - Dania
Struktura wg wieku i płci - Polska wg danych GUS, stan 30.06.2012
Drugie przejście demograficzne Zmiany demograficzne manifestujące się: spadkiem liczby urodzeń oraz liczby zawieranych małżeństw Przesuwaniem średniego wieku rodzenia pierwszego i kolejnych dzieci starsi Przesuwaniem średniego wieku zawierania związków małżeńskich starsi Wzrostem liczby rozwodów i związków nieformalnych
Nowa demografia Europy Niska płodność ( 1,5) Wydłużanie życia Migracja wg van. D. Kaa 2003 Nastąpiły zaburzenia w zastępowalności pokoleń Spadek przyrostu naturalnego
Przyrost naturalny, przeciętne dalsze trwanie życia Współczynnik przyrostu naturalnego (Urodzenia żywe - zgony) x k (=1000) Liczba ludności Przeciętne dalsze trwanie życia (0 lat; 40 lat; 60 lat) HALE /Healthy Life Expectancy/ - przeciętne dalsze trwanie życia w zdrowiu (0 lat; 40 lat; 60 lat)
Przyrost naturalny 2011 r. Dane wg GUS
Zadanie 1 Na podstawie dostępnych danych określ : wielkość przeciętnego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn w Polsce w wieku 0 oraz 60 lat czy są różnice pomiędzy mieszkańcami miast i wsi?
Powszechnie przyjęte kryteria diagnozowania sytuacji zdrowotnej Kryterium największej umieralności choroby układu krążenia choroby nowotworowe zewnętrze przyczyny zachorowania i zgonu Kryterium największych kosztów społecznych (długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon)
Kryterium największej umieralności Umieralność (ogólna i specyficzna) Śmiertelność Umieralność proporcjonalna struktura zgonów Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta ICD-10 Kategorie 3-znakowe 21 kategorii głównych w oparciu o wybór choroby zasadniczej i chorób współistniejących Choroba zasadnicza stan, który po przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej ICD Version 2007
www.who.int HFA Database
Umieralność niemowląt Umieralność wczesna liczba zgonów niemowląt w wieku 0-27 dni w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność późna liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni- 11miesięcy w populacji żywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność okołoporodowa liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku 0-6 dni spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Współczynnik martwo urodzonych liczba urodzeń martwych spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
Umieralność niemowląt Republika Czeska Niemcy Polska Słowacja Ukraina 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1990 1995 2000 2005 2010 dane wg HFA db dane wg GUS UN = (Liczba zgonów niemowląt / liczba urodzeń żywych) * 1000
Główne przyczyny zgonu zależą m.in. od wieku wg WHO,2003
Standaryzowane mierniki stanu zdrowia standaryzowane współczynniki zapadalności, umieralności lub śmiertelności są przydatne w analizach porównawczych są niezależne od struktury badanej populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy miejsca zamieszkania najczęściej standaryzację prowadzi się metodą bezpośrednią, czyli z udziałem surowych szczegółowych współczynników
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 54 lat 55 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 Meksyk 95 163 132 327
Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na 100 000 ludności z powodu chorób układu krążenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku 45 54 lat 55 64 lat Finlandia 491 277 204 631 Francja 368 164 97 266 Japonia 247 154 95 227 Egipt 192 299 301 790 Meksyk 95 163 132 327
Zadanie 2 Oblicz standaryzowane współczynniki zachorowań na czerniaka u mężczyzn w Danii przy założeniu, że standaryzacja odbywa się metodą bezpośrednią z użyciem standardowej piramidy świata. Przyjmij liczbę zachorowań wg danych z udostępnionej tabeli (wg Boniol M, Heanue M)
Lp. Wiek w latach Standardowa populacja europejska Standardowa populacja świata Standardowa populacja kadłubowa* 1 0 1600 2400-2 1 4 6400 9600-3 5 9 7000 10000-4 10 14 7000 9000-5 15 19 7000 9000-6 20 24 7000 8000-7 25 29 7000 8000-8 30 34 7000 6000-9 35 39 7000 6000 6000 10 40 44 7000 6000 6000 11 45 49 7000 6000 6000 12 50 54 7000 5000 5000 13 55 59 6000 4000 4000 14 60 64 5000 4000 4000 15 65 69 4000 3000-16 70 74 3000 2000-17 75-79 2000 1000-18 80 84 1000 500-19 85+ 1000 500 - Ogółem 100000 100000 31000
Kryterium największych kosztów Klasyczne mierniki stanu zdrowia umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość Syntetyczne mierniki stanu zdrowia DALY /Disability Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane niesprawnością QALY /Quality Adjusted Life Years/ lata życia skorygowane jakością DALE /Disability Adjusted Life Expectancy/ oczekiwana długość życia skorygowana niesprawnością PYLL /Potential Years of Life Lost/ potencjalne utracone lata życia PEYLL /Period Expected Years of Life Lost/ okres utraconych oczekiwanych lat życia HALE /Healthy Life Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 10
www.who.int Global Burden of Disease
Zgony i DALYs dla 10 najistotniejszych przyczyn w 2002 r. wg WHO Dane wg European Health Report 2005. Public health action for healthier children and populations.who
zapadalność chorobowość Dane o chorobach 1 2 4 3 5 wg L. Gordis, 2004 Definicje: Podstawy epidemiologii. WHO 2002, rozdział 2
Zadanie 3 Oblicz roczną zapadalność i umieralność na 100000 mieszkańców oraz śmiertelność z powodu zawału mięśnia sercowego w dwóch miastach. Które z miast posiada lepszą sytuację zdrowotną, wyjaśnij dlaczego?
Zgony do uniknięcia /avoidable death/ Zgony przedwczesne, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, a także wysiłkowi personelu medycznego można było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać, skutecznie leczyć i rehabilitować.
Nowotwory złośliwe zgony do uniknięcia Zapadalność na 100 tys. SDR na 100 tys. Polska 301,3 214,7 R.Czeska 641,2 234,2 Dania 633,8 218,7 Węgry 772,2 263,8 Rumunia 240,0 177,9 Szwajcaria 1273,6 152,3 Europa 369,7 185,3 wg HFA Database 2003
Zalety epidemiologicznego badania opisowego szacuje częstość, zapadalność lub umieralność w różnych populacjach lub podgrupach, z uwzględnieniem miejsca oraz wieku osób opisuje zmienność zjawisk zdrowotnych w czasie nie wymaga dużych nakładów finansowych
Wady epidemiologicznego badania opisowego stosuje się dane z rutynowej sprawozdawczości zazwyczaj brak danych standaryzowanych istnieje możliwość popełnienia błędu wnioskowania brak danych o narażeniu uniemożliwia określenie związków przyczynowo-skutkowych
Case plotting mapowanie w odniesieniu do zachorowań lub zgonów z powodu chorób zakaźnych PRZYKŁAD 1848 John Snow mapa zgonów z powodu cholery podczas epidemii w Londynie
Case plotting jako pierwszy krok w rozpoznaniu sytuacji epidemiologicznej
Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r. Mężczyźni śr dla kraju 197,5/100 tys. Kobiety śr dla kraju 105,4/100 tys wg KRN, Kowalska 2008
Standaryzowany wsp. zachorowalności na nowotwory w Polsce w 2005r. Mężczyźni śr dla kraju 253,6/100 tys Kobiety śr dla kraju 191,8/100 tys wg KRN, Kowalska 2008
Triada w epidemiologii analitycznej GOSPODARZ ZWIĄZEK ŚRODOWISKO
Zalecana literatura regulamin