Epidemiologia opisowa. Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM Katowice 2011

Transkrypt

1 Epidemiologia opisowa Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM Katowice 2011

2 ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Uwarunkowania genetyczne Uwarunkowania środowiskowe Własne zachowania i poprzednie doświadczenia?

3 ZDROWIE TO DOBROSTAN FIZYCZNY, UMYSŁOWY I SPOŁECZNY / definicja wg WHO, 1948 / Bezrobocie i stres Degradacja środowiska Deficyt w słuŝbie zdrowia Brak aktywności fizycznej Warunki materialne Złe odŝywianie Zaniedbania lecznicze i opiekuńcze Nałogi?

4 ? Migracje ludności World Bank 2006

5 Triada opisowa KTO? GDZIE? KIEDY?

6 Osoba wiek, płeć, grupa etniczna, stan cywilny, zawód, status społeczno-ekonomiczny ekonomiczny zachowania

7 Miejsce kraj, województwo, miasto, wieś, dzielnica MęŜczyźni śr dla kraju 197,5/100 tys. Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r. Kowalska M.

8 Czas zmienność w czasie lub stabilność zmiany krótko terminowe (dobowe) zmiany sezonowe, trendy sekularne średnia dzienna liczba zgonów zima wiosna lato jesień ChUK ChUO ZN Średnia dobowa liczba zgonów a sezon w okresie , Śląsk Kowalska 2007

9 Model badania opisowego populacja choroba wsk.. naraŝenia A (N A osób) a/n A brak Brak moŝliwości odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie chorują

10 Źródła informacji o stanie zdrowia populacji Źródła pierwotne? Źródła wtórne

11 Źródła informacji o stanie zdrowia populacji Cel badania Dostępność danych? f

12 Demografia

13 Piramidy demograficzne wg Haupt i Kane 1991 Progresywna - Kenia Regresywna USA Stacjonarna - Dania

14 Struktura wg wieku i płci - Polska Stan na dzień r. wg danych GUS

15 Przyrost naturalny, przeciętne dalsze trwanie Ŝycia Współczynnik przyrostu naturalnego (Urodzenia Ŝywe - zgony) x k(=1000) Liczba ludności Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia HALE /Healthy/ Life Expectancy/ - przeciętne dalsze trwanie Ŝycia w zdrowiu

16 Przyrost naturalny w Polsce i woj. śląskim /dane GUS/ Polska w oj. śląskie Dąbrow a Górnicza 1,5 1 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -2, Kowalska M. 2011

17 Life Expectancy at Birth, in Years 65 PDTś wg regionu Polska 2010 rok K 80,6 lat M 72,1 lat Africa Asia Latin America and the Caribbean More Developed Regions World Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005.

18 % ludności >65 roku Ŝycia wg WHO,2003

19 Feminizacja starszych grup wiekowych Dąbrowa Górnicza Kowalska 2007 liczba osób w wieku 65 i więcej lat MęŜczyźni Kobiety

20 Kobiety w wieku rozrodczym i Świat 3 płodność 6 5 Billions 2 1 0,6 0,9 1,3 1,8 2,0 2, Children per woman Women 15 to 49 Average number of children per woman Source: United Nations, World Population Prospects: The 2004 Revision (medium scenario), 2005.

21 Powszechnie przyjęte kryteria diagnozowania sytuacji zdrowotnej Kryterium największej umieralności chuk chn zpziz Kryterium największych kosztów społecznych ( długość trwania choroby, koszty leczenia i opieki, niepełnosprawność lub zgon)

22 Kryterium największej umieralności Umieralność (ogólna i specyficzna) Śmiertelność odsetek zgonów z powodu danej choroby spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę Umieralność proporcjonalna struktura zgonów, odsetek zgonów z powodu danej choroby spośród ogólnej liczby zgonów

23 Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta ICD-10 Kategorie 3-znakowe3 21 kategorii głównych w oparciu o wybór choroby zasadniczej i chorób współistniejących Choroba zasadnicza stan, który po przeprowadzeniu właściwej diagnostyki uznano za odpowiedzialny za przyjęcie pacjenta do szpitala lub innej placówki opieki zdrowotnej ICD Version 2007

24 HFA Database Hfa.lnk

25 Zgony z powodu chorób układu krąŝenia (I00-I99) I99) wg 2100.org/odyssey02demo.html

26 Zgony z powodu chorób układu krąŝenia (I00-I99) I99) Grynkiewicz 2007 n/ BLR LIT st-ue CZE POL SLO

27 Zgony z powodu chuk w Polsce i woj. śląskim (I00-I99) I99) Kowalska 2007 Choroby układu krąŝenia 520,0 n/ ludnośc 500,0 480,0 460,0 440,0 420,0 400,0 380, Polska woj. śląskie Dąbrowa Górnicza

28 Zgony z powodu nowotworów (C00-D48) wg 2100.org/odyssey02demo.html

29 Zgony z powodu nowotworów złośliwych (C00-C97) C97) Grynkiewicz n/ BLR LIT st-ue CZE POL SLO

30 Zgony z powodu chorób nowotworowych (C00-D48) Nowotwory Kowalska ,0 n/ ludnośc 270,0 260,0 250,0 240,0 230,0 220,0 210, Polska woj. śląskie Dąbrowa Górnicza

31 wg Raport PZH 2008

32 Umieralność niemowląt Umieralność wczesna liczba zgonów niemowląt w wieku dni w populacji Ŝywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność późna liczba zgonów niemowląt w wieku 28 dni-11miesięcy w populacji Ŝywo urodzonych w danym roku /na tysiąc/ Umieralność okołoporodowa liczba urodzeń martwych i zgonów niemowląt w wieku dni spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/ Współczynnik martwo urodzonych liczba uro- dzeń martwych spośród wszystkich porodów w danym roku /na tysiąc/

33 Umieralność niemowląt wg Raport PZH 2008

34 Umieralność niemowląt w woj. śląskim wg danych GUS, Kowalska 2011 n/1000 urodzeń Ŝywych rok 5,7/1000 urodzeń Ŝywych Czy to jest sukces?

35 Główne przyczyny zgonu w zaleŝności od wieku wg WHO,2003

36 Standaryzowane mierniki stanu zdrowia Standaryzowane współczynniki zapadal- ności,, umieralności lub śmiertelności są przydatne w analizach porównawczych Są niezaleŝne od struktury badanej populacji tj. od płci, wieku, zawodu czy miejsca zamieszkania Najczęściej standaryzację prowadzi się metodą bezpośrednią, czyli z udziałem surowych szczegółowych współczynników

37 Lp. Wiek w latach Standardowa populacja europejska Standardowa populacja świata Standardowa populacja kadłubowa* Ogółem

38 Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na ludności z powodu chorób układu krąŝenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku lat lat Finlandia Francja Japonia Egipt Meksyk

39 Standaryzowane według wieku i niestandaryzowane (surowe) współczynniki umieralności na ludności z powodu chorób układu krąŝenia w wybranych krajach w 1980 r /dane wg WHO 1987 r./ Kraj Wartość surowa współczynnika umieralności Standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności Współczynniki szczegółowe według wieku lat lat Finlandia Francja Japonia Egipt Meksyk

40 Standaryzowane współczynniki hospitalizacji z powodu nowotworów Zejda 2005 Surowe współczynniki hospitalizacji r. 1996r. 1998r. 2000r. 2002r. Lata Bytom Katowice Standaryzowane dla wieku współczynniki hospitalizacji r. 1996r. 1998r. 2000r. 2002r. Bytom Katowice

41 Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce w 2005r. Liczba Zachorowania Wsp.. surowy Wsp.standaryzowany Zachorowania Zachorowania MęŜczyźni ,6 253,6 Kobiety ,1 191,8 Ogółem ,3 214,5 Zgony Zgony Zgony MęŜczyźni ,5 197,5 Kobiety ,7 105,4 Ogółem ,9 143,0 /dane wg Didkowska i in. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2005r. Centrum Onkologii, Warszawa 2007/

42 Kryterium największych kosztów Klasyczne mierniki stanu zdrowia umieralność, śmiertelność, zapadalność, chorobowość Syntetyczne mierniki stanu zdrowia DALY /Disability Adjusted Life Years QALY /Quality Adjusted Life Years DALE /Disability Adjusted Life Expectancy skorygowana niesprawnością PYLL /Potential Years of Life Lost PEYLL /Period Expected Years of Life Lost oczekiwanych lat Ŝycia HALE /Healthy Life Expectancy Years/ lata Ŝycia skorygowane niesprawnością Years/ lata Ŝycia skorygowane jakością Expectancy/ oczekiwana długość Ŝycia Lost/ potencjalne utracone lata Ŝycia Lost/ okres utraconych Expectancy/ przewidywana liczba lat w zdrowiu

43 Global Burden of Disease

44 Zgony i DALYs dla 10 najistotniejszych przyczyn w 2002 r. wg WHO Dane wg European Health Report Public health action for healthier children and populations.who

45 HALE dla noworodków wg WHO

46 Koncepcja wskaźnika PYLL Za zgodą Prof. Ilkka Vohlonen i dr Mikko Vienonen, St Petersburg 2007

47 DANE O CHOROBACH Zapadalność liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym okresie czasu Chorobowość liczba osób chorych w badanym okresie czasu = chorobowość punktowa np. stan z danego roku = chorobowość okresowa np. za cały rok

50 Chorobowość szpitalna Kowalska M wg danych NIZP-PZH PZH w Warszawie współczynnik na 10 tys ogółem J45-J46 Współczynnik chorobowości szpitalnej na ludności w latach dni ogółem Liczba dni pobytu w szpitalu w latach

51 Jak wytłumaczyć wzrost zachorowań na nowotwory w grupie dzieci lat w naszym kraju? n/100 tys. Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowań na wszystkie nowotwory w grupie dzieci 0-14 lat w Polsce. Kowalska M, Zejda J. 2008

52 Jak moŝna scharakteryzować sytuację epidemiologiczną w zakresie nowotworów złośliwych w grupie dzieci 0-14 lat na podstawie danych o zapadalności i umieralności? Standaryzowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów złośliwych w populacji dzieci w wieku 0-14 lat (n/ ) w Polsce i wybranych krajach europejskich (źródła: Health for All Database). Kowalska M, Zejda J. 2008

53 Zgony do uniknięcia /avoidable death/ Zgony przedwczesne,, które nie miałyby miejsca, gdyby dzięki promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej, a takŝe wysiłkowi personelu medycznego moŝna było zapobiec wystąpieniu choroby, wcześnie ją rozpoznać, skutecznie leczyć i rehabilitować.

54 Nowotwory złośliwe zgony do uniknięcia Zapadalność na 100 tys. SDR na 100 tys. Polska 301,3 214,7 R.Czeska 641,2 234,2 Dania 633,8 218,7 Węgry 772,2 263,8 Rumunia 240,0 177,9 Szwajcaria 1273,6 152,3 Europa 369,7 185,3 wg HFA Database 2003

55 Kryterium największej umieralności zgony przedwczesne w woj. śląskim Wg Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach

56 Zalety epidemiologicznego badania opisowego szacuje częstość, zapadalność lub umieralność w róŝnych populacjach lub podgrupach, z uwzględnieniem miejsca oraz wieku osób opisuje zmienność zjawisk zdrowotnych w czasie nie wymaga duŝych nakładów finansowych

57 Wady epidemiologicznego badania opisowego stosuje się dane z rutynowej sprawozdawczości zazwyczaj brak danych standaryzowanych istnieje moŝliwość popełnienia błędu wnioskowania brak danych o naraŝeniu uniemoŝliwia określenie związków przyczynowo-skutkowych

58 Human Development Index Długie i zdrowe Ŝycie (1/3) Wykształcenie (1/3) Dochód na osobę w rodzinie (1/3)

59 Case plotting mapowanie w odniesieniu do zachorowań lub zgonów z powodu chorób zakaźnych PRZYKŁAD 1848 John Snow mapa zgonów z powodu cholery podczas epidemii w Londynie

60 Początki epidemiologii 34 letni John Snow ( ) 1855 historia pompy przy Broad Street w Londynie

61 Case plotting jako pierwszy krok w rozpoznaniu sytuacji epidemiologicznej

62 Obserwacje Snowa Kampania wodna Ludność w 1851 r. Zgony z powodu cholery Wsp. zgonów na 1000 Southwark ,0 Lambeth ,9

63 Umieralność z powodu nowotworów w Polsce, SDR w 2005 r. MęŜczyźni śr dla kraju 197,5/100 tys. wg KRN, Kowalska 2008 Kobiety śr dla kraju 105,4/100 tys

64 Standaryzowany wsp.. zachorowalności na nowotwory w Polsce w 2005r. MęŜczyźni śr dla kraju 253,6/100 tys Kobiety śr dla kraju 191,8/100 tys wg KRN, Kowalska 2008