Melodie i tańce ludowe, które wyszły poza swój region i stały się znane w różnych stronach Polski, a nawet poza jej granicami - noszą nazwę tańców narodowych. Tańce narodowe są przejawem kultury związany z określonym środowiskiem i określoną funkcją narodową. Należą do nich: Krakowiak: Ojczyzną krakowiaka jest oczywiście ziemia krakowska. Obszar, na którym narodził się ten taniec obejmuje sporą część dorzecza górnego lewego brzegu Wisły, a więc na zachodzie pasmo jury krakowsko-częstochowskiej, południową część Wyżyny Małopolskiej, a na wschodzie po obu stronach Wisły - zachodnią część kotliny krakowsko - sandomierskiej. Budowa melodii krakowiaka jest symetryczna, o wyraźnie zarysowanych dwutaktowych frazach muzycznych. Taniec posiada metrum 2/4 i charakterystyczne synkopowane rytmy. Krakowiaka charakteryzuje szybkie tempo, pulsujący rytm, wzmacniany przez dzwoniące u pasów metalowe kółka. Szczególnie znamienny dla krakowiaka jest właśnie rytm synkopowy. Zaznaczone są w nim obydwie lub tylko słabsze części taktu, z mocniejszym akcentem na drugiej, słabszym na czwartej ósemce. Pod względem choreograficznym krakowiak składa się z dwóch części: cwału wykonywanego zazwyczaj w ciągu 8 lub 16 taktów i następującej po nim figury (np. hołubce, krzesany, porębiańska) tańczonej przez poszczególne pary. Rytm krakowiaka występował u kompozytorów polskich i obcych już w XVI i XVII wieku. Od końca wieku XVIII poprzez wiek XIX i XX elementy krakowiaka weszły do twórczości wokalnej i instrumentalnej polskich kompozytorów: J. Stefaniego, K. Kurpińskiego, F. Chopina, S. Moniuszki, Z. Noskowskiego, I. Paderewskiego, K. Szymanowskiego i innych.
Mazur: Jest on wspomnieniem dawnej, wielkiej świetności i przepychu Rzeczpospolitej szlacheckiej. Nazwa tańca pochodzi od Mazowsza, gdzie powstał. Jako taniec szlachty nie wydaje się sięgać czasów dalszych jak Zygmunta III. Wcześniejszych śladów mazura, tak jak i oberka, szukać można w tańcach o nazwach wyrwany, wyrwaniec. Pierwsze mazury, aż do 1825 r. były krótkie, liczyły przeciętnie 16-32 taktów, a ich forma była zbliżona do tańców ludowych. Za czasów Stanisława Augusta składał się tylko z dwóch części, z których druga była powtórzeniem pierwszej w dominancie. Mazur jest tańcem trójmiarowym, o dość jednolitym tempie. Jego cechą charakterystyczną jest dwutaktowa (rzadziej trzytaktowa) fraza muzyczna. Istotne znaczenie dla charakteru mazura ma różnorodny sposób akcentowania. Jeżeli akcenty s± na raz i na trzy, to wtedy jest bardziej żywy i zbliża się do oberka. Jeśli akcentuje się słabą część taktu - mazur zbliża się charakterem do kujawiaka. Mazury bliższe muzyce ludowej mają mniej zróżnicowany obraz rytmiczny. Melodyka mazura jest niespokojna, z ostro podkreślonymi i zarysowanymi motywami. Wielka ilość figur tanecznych, najrozmaitszych rozwiązań przestrzennych oraz szybkie tempo mazura, wymagają niezwykłej sprawności tancerzy. Jest to popis męskiej zręczności i temperamentu, a zarazem elegancji, gracji i wdzięku kobiet. Poszczególne figury tańca, chociaż z góry ułożone, są nasycone pełną inwencji improwizacją tancerza. Szczególnie w wieku XIX rozbudowano symbolikę mazura. Tańczono go w salonach wyłącznie przy muzyce instrumentalnej, czyli jego charakter wyrażały figury i żywość ruchu. Jednak pieśń, która się oddzieliła od mazura nie zaginęła w tej formie, czego przykładem jest nasz hymn Mazurek Dąbrowskiego, Ostatni Mazur, Mazur Chłopickiego i inne. Mazur, jako taniec polskiej szlachty, pokazywany był też w operach, m.in. Moniuszki - Straszny dwór, Halka. Niemal wszyscy nasi kompozytorzy tworzyli pieśni i tańce w formie mazura. Najbardziej znany to oczywiście Chopin. Również za granicą mazur znalazł naśladowców "obcy jednak nie umieli się przejąć ożywiającym go duchem, lubo udatne skądinąd pisali tańce" (O. Kolberg). Polonez: Polonez, inaczej taniec polski, rozpowszechniony w całej Europie, dawniej zwykle rozpoczynający bale. U Włochów znany pod nazwą la polacca, u Francuzów la polonaise, które to określenie wyparło rodzimą nazwę. U ludu wiejskiego i wśród drobnej szlachty nosił nazwę polskiego lub wolnego i był tańczony tylko w czasie godów weselnych (zwykle podczas oczepin). Na Mazowszu zwał się niegdyś pieszym, w Krakowskiem wielkim, gdy krakowiaka nazywano małym. Później nazwa wielkiego przeszła i na samego krakowiaka. Inna często spotykana nazwa to chodzony.
Charakterem poloneza jest uroczysta powaga, więc ruchy jego są powolniejsze od ruchów innych tańców w tempie 3/4, jak np: menueta czy sarabandy, od których odróżnia go również inne akcentowanie. Polonez posiada metrum 3/4 i składa się zwykle z dwóch części po 6, 8, lub 10 taktów każda. W drugiej połowie XVIII w. dołączono część środkową, trio, również o dwóch częściach, a niekiedy i dwa tria z kodą. Tempo w całym tańcu jest jednakowe - umiarkowane, raczej wolne. Początek tańca rozpoczyna się zawsze na mocnej części taktu, akcent wypada na mocnej i na słabej części taktu. Najbardziej charakterystyczny dla poloneza wieku XVIII - XIX jest powtarzający się schemat rytmiczny, występujący przeważnie na początku okresów oraz schemat rytmiczny kadencji na końcu okresów lub zdań, zawsze z wyraźnym akcentem na drugiej, słabej części taktu. Kadencja w polonezie jest bardzo istotnym elementem tańca, jest muzycznym podkładem do ukłonu, który jest wielokrotnie powtarzany w czasie tańca. Cechą charakterystyczną wszystkich rytmów polonezowych jest stała, jednolita pulsacja rytmiczna sześciu ósemek w takcie, sprawiająca wrażenie płynnie realizowanego ruchu z akcentem na "raz" i "dwa", podkreślanym wydłużeniem nuty. Ruch spokojny, opanowany, płynny, podkreślający umiar i kulturę zachowania się, nie pozbawiony jednak dynamiki, przejawiającej się w postawie Szczególnie rozbudowaną formę polonez osiągnął w muzyce artystycznej. Rytm poloneza stosowano i do dłuższych ustępów muzycznych o charakterze uroczystym i pompatycznym. W ten sposób powstały polonezy koncertowe, wariacje na tematy polonezowe itp. Najlepszym przykładem są polonezy Chopina z najbardziej chyba znanymi Polonezem As-dur czy też Polonezem A-dur. Należy również wspomnieć o polonezach M. K. Ogińskiego, będących odbiciem epoki i ducha narodowego. Polonezy pisał również K Kurpiński, aczkolwiek do wielu z nich zakradł się panujący wówczas styl Rossiniego. Polonezy pisali niemal wszyscy znakomitsi kompozytorzy polscy i cudzoziemscy. Polonezy obcych kompozytorów różnią się jednak od polskiego elementami formalnymi i charakterem. Utwory o charakterze poloneza można znaleźć również w dziełach operowych, jak np. Fauście Spohra, Purytanach Belliniego, Halce Moniuszki. Oberek: Nazwa tańca pochodzi od słowa obracać się (obertas, zdrobniale oberek). Zdaje się być tańcem powstałym na Kujawach, tam przynajmniej było niegdyś główne jego siedlisko. Stał się on tańcem
powszechnym w całej Polsce i to sprawiło, że nie nadano mu nazwy od jakiejś ziemi, jak w przypadku krakowiaka, mazura czy kujawiaka. W wielu okolicach był jedynym tańcem ludu. Oberek posiada metrum trójdzielne 3/8, przy czym wszystkie trzy nuty taktu akcentowane są z równą siłą lub akcent ten przenosi się na którąkolwiek nutę (lub na dwie) taktu. Czasami akcentuje się drugą i trzecią zostawiając pierwszą słabą. Pierwsza własność daje mu poniekąd rytm zdrobniałego poloneza (trzy krótkie równej siły nuty, gdy polonez ma trzy długie). Stąd też w Krakowskiem był nazywany drobnym. W Płockiem nazywano go wyrwasem. Inne spotykane nazwy to: drygant, zwijacz, okrągły. Najważniejszą cechą oberka jest podkreślanie akcentu wydłużoną wartością ostatniej nuty we frazie lub, w oberkach bardzo szybko granych o jednolitej rytmicznie i płynnej melodyce, ostre zaakcentowanie ostatniej nuty w okresie. Przeważają wirowe formy ruchu, Ruch szybki, lekki, "zwiewny", dynamiczny w momentach przytupywania, pełen rozmachu w momentach przyklęków Oberek wprowadził wiele ludowego żywiołu do muzyki narodowej. W muzyce artystycznej można spotkać oberki w twórczości F. Chopina, H. Wieniawskiego, G. Bacewicz, R. Statkowskiego. Oberki do tańca towarzyskiego, odbiegające od wzorów ludowych, komponowali O. Kolberg, L. Lewandowski, K. Namysłowski, F. Dzierżanowski i inni. Kujawiak: Kujawiak jest tańcem pochodzenia ludowego o metrum 3/4, rytmice typu mazurkowego i wolnym tempie. Jego nazwa pochodzi od Kujaw. Tańce o cechach muzycznych kujawiaka znane są w Łęczyckiem i w Wielkopolsce. Rangę tańca narodowego zyskał późno. Nazwa kujawiak po raz pierwszy pojawiła się w 1827 r., a z zapisami muzycznymi w 1830 r. Melodie kujawiaków oparte są często na tonacjach molowych lub na skalach modalnych, przez co są rozlewne i liryczne. Kujawiak, podobnie jak oberek, często poprzedzony wstępem o schemacie rytmicznym granym na jednym dźwięku, będącym toniką lub dominantą tonacji. Pomiędzy kujawiakiem a jego pierwowzorami ludowymi występuje wiele różnic. W kujawiakach wiejskich znaleźć można znacznie więcej ukształtowań rytmicznych. Ukształtowania rytmiczne w różny sposób podkreślają pierwszą lub drugą część taktu. Cechą charakterystyczną ugrupowań rytmicznych jest też występowanie tempa rubato, polegającego na przesuwaniu drobnych wartości rytmicznych wewnątrz taktu bez naruszenia metrum.
Inną charakterystyczną cechą kujawiaka wiejskiego są stopniowe zmiany tempa z powolnego do bardzo szybkiego, przy zachowaniu w zasadzie tej samej melodii. Kujawiak wiejski występował jako pieśń śpiewana i jako forma instrumentalna, przerywana przyśpiewkami. Kujawiak przeniknął do muzyki artystycznej w XIXw. Istnieją kujawiaki komponowane na głosy wokalne i instrumentalne. Elementy kujawiaka spotkać można w utworach F. Chopina, H. Wieniawskiego, F. Nowowiejskiego. Kujawiaki do tańca komponowali K. Namysłowski, W. Osmański i inni.