Wolumen obrotu LNG w latach 1970-2013

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 mld m3 Globalny handel LNG Autor: Dawid Klimczak, ENEA Trading Sp. z o.o. ("Energetyka" - nr 2/2015) W 2015 roku uruchomiony zostanie w Polsce pierwszy port regazyfikacyjny LNG. Zdolność rozładunkowa terminalu w pierwszej fazie projektu wyniesie do 5 mld m 3 rocznie. W następnym kroku moc regazyfikacyjna ma ulec zwiększeniu do 7,5 mld m 3. 1 Zarówno w Europie jak i na świecie handel gazem skroplony odbywa się od kilku dekad. Z perspektywy Polski, port LNG będzie dywersyfikacją źródeł pozyskania paliwa gazowego. Obecnie Polska nabywa błękitne paliwo z trzech kierunków - Rosji, Niemiec i Czech. Dostęp do globalnego rynku LNG umożliwi zakup gazu ziemnego praktycznie w dowolnym miejscu na świecie. Port w Świnoujściu będzie również gwarancją bezpieczeństwa dostaw na wypadek przerw w z kierunku Wschodniego. Globalny rynek LNG Globalny rynek LNG rozwija się w bardzo szybkim tempie. W okresie trzydziestu lat rynek urósł blisko dziesięciokrotnie. W 1980 roku import wyniósł 32 mld m 3, tymczasem w 2013 roku było to już 325 mld m 3, tj. 10% całkowitego zapotrzebowania na gaz ziemny na świecie. Poniżej zaprezentowany wykres przedstawia wolumeny zaimportowanego LNG w latach 1970 2013. Bardzo duży wzrost został odnotowany po roku 2000. Wykres nr 1. Wolumeny importu LNG w latach 1970 2013. 350 300 250 200 150 100 50 0 Wolumen obrotu LNG w latach 1970-2013 rok Źródło: http://www.statista.com/statistics/264000/global-lng-trade-volume-since-1970/ 1 http://www.polskielng.pl/

Globalny rynek LNG można w uproszczeniu podzielić na dwa obszary: Atlantic Basin oraz Pacific Basin. Za 75% globalnego popytu odpowiada Azja, w szczególności Chiny, Japonia oraz Korea Południowa. Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na paliwo gazowe w Japonii został wywołany awarią reaktora w Fukushimie w 2011 roku. W Korei Południowej doszło natomiast do nie planowanych wyłączeń elektrowni atomowych. 2 Globalny rynek LNG bardzo gwałtownie się zmienia. W latach 2000. największy eksporter LNG QatarGas przygotowywał się do sprzedaży paliwa gazowego do Stanów Zjednoczonych. Jednak w wyniku rewolucji łupkowej oraz znacznego spadku cen w amerykańskich hubach, koniecznym było znalezienie nowych rynków. Transport został przekierowany do Japonii oraz Korei Południowej. Poniższy wykres prezentuje główne przepływy gazu ziemnego poprzez gazociągi oraz drogą morską w postaci skroplonej w roku 2012. Rysunek nr 1. Globalne kierunki przepływu gazu ziemnego i LNG w 2012 roku. Źródło: Cedigaz,CISStat, GIIGNL, IHS Cera, Poten, Waterbourne, BP Statistics Obecnie główne kierunki handlu LNG to eksportu z obszaru Bliskiego Wschodu oraz Pacyfiku do Azji. Bardzo istotny wpływ na rynek LNG miała również rewolucja łupkowa w USA. 41% globalnego zapotrzebowania na LNG pokrywa Bliski Wschód, natomiast 37% rejon Pacyfiku. Pod koniec 2013 roku na świecie istniały 104 terminale importujące zlokalizowane w 29 krajach. Ponadto 17 krajów eksportowało paliwo gazowe. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że flota przeznaczona do przewozu LNG pod koniec 2013 roku wyniosła 393 jednostki. Na poniższych rysunkach zostały przedstawione porty regazyfikacyjne oraz skraplające w głównych regionach świata. W Stanach Zjednoczonych i Europie zlokalizowane są głównie porty regazyfikacyjne. Na początku XXI wieku prognozowano wyłącznie import surowca. Od kilku lat w USA trwa debata nad eksportem nadwyżki produkcji błękitnego paliwa. 2 The LNG Industry, Groupe International des Importateurs de Gaz Naturel Liquéfié, France 2013, s.4

Rysunek nr 2. Porty regazyfikacyjne oraz skraplające w regionie Atlantic Basin. Źródło: http://www.rabaska.net/en Rysunek nr 3. Porty regazyfikacyjne oraz skraplające w regionie Pacific Basin. Źródło: http://www.rabaska.net/en Porty LNG oraz przepustowości importowe są szczególnie rozbudowane w Chinach oraz Japonii. Wynika to z uwarunkowań geograficznych. Obecnie Chiny rozbudowują również sieć przesyłową z Azji Centralnej. Japonia, która nie miała dostępu do paliwa gazowego importowanego w standardowy sposób posiada najbardziej rozwiniętą sieć portów regazyfikacyjnych.

Uczestnicy rynku Jak zostało przedstawione wcześniej rynek LNG podzielony jest na dwa główne regiony: Atlantic oraz Pacific Basin. Obecnie największymi eksporterami LNG na świecie są Katar, Australia, Malezja, Indonezja, Trinidad oraz Nigeria. Do krajów znajdujących się w czołówce importerów LNG należą Chiny, Japonia, Korea Południowa i Tajwan. 3 Poniższa tabela przedstawia 10 największych eksporterów LNG w 2011 roku. Dodatkowo nowym eksporterem została Angola. Tabela nr 1. Eksport LNG na świecie w 2011 roku Eksporter MT Eksporter MT Katar 75,5 Brunei 6,8 Malezja 25,0 Jemen 6,7 Indonezja 21,4 Egipt 6,4 Australia 19,2 UAE 5,9 Nigeria 18,7 Gwinea Równikowa 4,0 Trinidad 13,9 Peru 3,8 Alegria 12,6 Norwegia 2,9 Rosja 10,5 USA 0,3 Oman 7,9 Libia 0,1 Źródło: Waterborne LNG Reports, US DOE, PFC Energy Silny popyt w Azji jest wciąż prognozowany w latach kolejnych. W 2015 roku powinno zostać uruchomionych lub rozbudowanych 25 terminali na świecie. W samych Chinach trwa obecnie budowa 4 terminali o łącznej mocy rozładunkowej 12 MT/rok. Z punktu widzenia strony podażowej rynek powinien pozostać nie zmieniony aż do 2016-2017, kiedy to zostaną uruchomione nowe terminale skraplające w Australii. 4 Właśnie ten kraj w ciągu najbliższych lat może stać się jednym z największych rozgrywających na globalnym rynku LNG. Według niepotwierdzonych danych Australia posiada jedne z największych zasobów gazu łupkowego na świecie, które wynoszą 12,37 biliona metrów sześciennych. Obecnie faktycznie zweryfikowane i potwierdzone zasoby gazu łupkowego posiadają USA oraz Kanada. Australia jest jednym z państwa najbardziej zaawansowanych w poszukiwaniu złóż łupkowych. Jeżeli w ciągu najbliższych lat zostanie rozpoczęty eksport może nastąpić dalszy spadek cen błękitnego paliwa na świecie. W perspektywie globalnego układu przepływów LNG, dzisiejsi importerzy mogą stać eksporterami paliwa gazowego. Do krajów, które potencjalnie mogą posiadać duże zasoby surowca należą Chiny (31,57 bln m 3 ), Argentyna (22,71 bln m 3 ), Algieria (20,02bln m 3 ), czy Meksyk (15,43 bln m 3 ). 5 3 Norton Rose, LNG Spot Cargo Trading, march 2012, s.1 4 The LNG Industry, Groupe International des Importateurs de Gaz Naturel Liquéfié, France 2013, s.1 5 http://www.eia.gov/analysis/studies/worldshalegas/

Handel LNG przede wszystkim umożliwia pozyskanie surowca w regionach gdzie budowa sieci gazociągów jest ekonomicznie lub politycznie nie uzasadniona. Ponadto, posiadanie portu LNG otwiera możliwości dywersyfikacji dostawców. W 2013 roku do grona państw importerów dołączył m.in. Izrael oraz Singapur. Europa pozostaje największym dostawcą kontraktów typu swing. Wynika to przede wszystkim z niższego niż prognozowane zapotrzebowania na gaz ziemny, oraz relatywnie wysokich cen w Azji. W stosunku do ofert składanych przez obecnych dostawców paliwa gazowego transportowanego poprzez gazociągi bardziej opłacalnym jest re-eksport LNG do portów zlokalizowanych w Azji, niż rozładunek w Europie. Obecnie znaczna większość gazu eksportowanego z Rosji przesyłana jest poprzez sieć gazociągów. Strategię kontraktacji i sprzedaży gazu przez Gazprom można określić w dużym stopniu jako Gentelmen s Agreement. Rosja sprzedaje paliwo gazowe do Europy w przystępnych cenach, w zamian za co Gazprom posiada status głównego dostawcy na rynek europejski. Powyższy układ był realizowany do czasu kryzysu ukraińskiego. Obecnie państwa Unii Europejskiej coraz częściej rozważają nowe ścieżki pozyskania błękitnego paliwa, jednak ceny rosyjskie pozostają najbardziej konkurencyjne. Projekt LNG Yamal zapoczątkowany kilka lat temu przez Novatek zakłada sprzedaż gazu ziemnego z pominięciem gazociągów Gazpromu. Zgodnie z rosyjskim prawem jedyną firmą uprawnioną do eksportu paliwa gazowego poprzez rurociągi jest Gazprom. W przypadku jeżeli Rosja zmieni strategię kontraktacji i zacznie eksportować LNG, może stać się jeszcze mniej przewidywalnym graczem na międzynarodowej arenie politycznej. Otwartym pytaniem pozostaje czy Europa jest w stanie zaakceptować wyższe ceny gazu (w przypadku importu spoza Rosji). Zasady kontraktacji LNG W ujęciu historycznym rynek LNG był zdominowany przez kontrakty długoterminowe. Dzięki temu było możliwe sfinansowanie oraz wybudowanie infrastruktury służącej do handlu LNG. Jednak od lat 2000. na znaczeniu zyskuje rynek SPOT. Obrót spotowy realizowany zawierane jest na podstawie umów ramowych (Master LNG sale and purchase agreement), które są negocjowane jednorazowo, natomiast kontrakty zawierane są na podstawie porozumień transakcyjnych (Confirmation Notice). Zawierają one takie informacje takie jak cena, wolumen, typ statku LNG, okno czasowe przypłynięcia transportu, czas pobytu w porcie, dane techniczne wymagane dla danej transakcji. Przy kalkulacji finalnej ceny należy kierować się również warunkami dostawy. W każdym kontrakcie musi znajdować się jedna ze specyfikacji rozładunku: Free on board (FOB), delivery ex-ship (DES), lub delivery at terminal (DAT).

W kontraktach zazwyczaj stosuje się klauzule FOB lub DES. 6 W 2013 roku obrót kontraktami SPOT oraz krótkoterminowymi (zapadalność poniżej 4 lat) wyniósł 27% całości importu. Wynika to przede wszystkim z dojrzałości rynku oraz wygaśnięcia części kontraktów wieloletnich, co spowodowało wzrost dostępnej mocy w portach LNG. Ponadto, rynek rozpoczął oferowanie kontraktów z dużą elastycznością. Przykładowo transakcja na dostawy LNG pomiędzy Malaysian LNG (tiga) a trzema odbiorcami paliwa gazowego w Japonii umożliwia elastyczność na poziomie 40%. W standardowych umowach flexibility jest nie większa niż 10-15%. Analizie zostały również poddane kontrakty na dostawy LNG. W ramach prac badawczych analizie zostało poddanych 261 kontraktów długoterminowych. 7 Średnia długość kontraktu, którego dostawa rozpoczynała się po 2000 roku wynosiła 16,7 roku w stosunku do 20,3 w przypadku kontraktów rozpoczynających dostawę przed rokiem 2000. Im większe wykorzystanie przepustowości regazyfikacyjnej danego portu tym dłuższa jest umowy na dostawy LNG. Ważnym elementem kontraktów na dostawy LNG jest odchodzenie od tzw. klauzul przeznaczenia (destination clauses), które były zawarte w umowach wieloletnich. Zapisy te zakazują odsprzedaży LNG w innym porcie niż wskazany w porozumieniu transakcyjnym. Odejście od ich stosowania w kontraktach na dostawy do Unii Europejskiej, umożliwiło przesuniecie większości dostaw do obszaru pacyfiku. W 2001 roku Komisja Europejska uznała klauzule przeznaczenia jako działanie nie konkurencyjne. 8 W handlu gazem ziemnym używanych jest kilka jednostek. Wielkości wolumenów zazwyczaj podawane są w milionach ton LNG lub w miliardach metrów sześciennych. Ceny paliwa gazowego wyrażane są w EUR/MWh lub USD/mmbtu. Poniższa tabela przedstawia przeliczniki stosowane w handlu LNG. Szczególnie ważne jest rozróżnianie jednostek przy stosowaniu wycen kontraktów gazowych. Tabela nr 2. Tabela z przelicznikami miar stosowanych w handlu LNG. Miliard metrów sześciennych Milion ton ekwiwalentu ropy naftowej Milion ton LNG Bilion British Thermal Units Milion baryłek ekwiwalentu ropy naftowej 1 mld m 3 1 0,9 0,74 35,7 6,60 1 mln ton ekwiwalentu ropy 1,11 1 0.82 39.7 7.33 naftowej 1 mln ton LNG 1.36 1,22 1 48,6 8,97 1 bilion British Thermal 0,028 0,025 0,021 1 0,18 Units 1 mln baryłek ekwiwalentu 0,15 0,14 0,11 5,41 1 ropy naftowej Źródło: http://www.bp.com/en/global/corporate/about-bp/energy-economics/statistical-review-of-worldenergy/using-the-review/conversion-calculator.html 6 Ibidiem, s. 2-4 7 Ruester, S. (2009): Changing Contract Structures in the International LNG Markets A First Empirical Analysis. Revue d'economie Industrielle, 8 Peter Hartley, The Future of Long-Term LNG Contracts, University of Western Australia, discussion paper 13.22.,s.3-5

Istotną kwestią, którą należy uwzględnić przy kalkulacji transportu LNG jest współczynnik tzw. Boil-of-Gas (BOG). LNG to gaz ziemny skroplony w temperaturze -163 o C. W przyjętych normach 1 m 3 LNG to 600 Nm 3. Przyjmuje się, że dzienna wartość BOG wynosi 0,15%. Podsumowując czym dłuższą drogę pokonuje tankowiec LNG tym większa utrata paliwa gazowego. 9 Nowe możliwości dla polskich firmy energetyczno-gazowniczych Od 2015 roku polskie firmy z branży Oil & Gas będą mogły importować LNG poprzez port w Świnoujściu. Jak zostało przedstawione wcześniej znaczna część eksportu LNG trafia na rynek azjatycki, gdzie ceny są obecnie najwyższe. Jeżeli jednak obecny trend spadku cen w Azji zostanie utrzymany mogą się one zbliżyć do notowań na rynku europejskim. Biorąc pod uwagę plany USA dotyczące eksportu LNG, możliwym jest że opłacalnym stanie się import amerykańskiego gazu w perspektywie najbliższych lat. Na poniższym rysunku zostały przedstawione możliwe trasy eksportu LNG z USA. Potencjalnymi odbiorcami są rynki azjatyckie lub europejskie. Rysunek nr 4. Możliwe trasy eksportu U.S. LNG. Źródło: Waterbourne Energy, Market Realist Jak zostało wspomniane wcześniej globalny rynek gazu jest bardzo dynamiczny. W związku ze spadkiem produkcji błękitnego paliwa na morzu północnym oraz porzuceniem projektu South Stream koniecznym będzie znalezienie innych ścieżek zakupu surowca. 10 W związku z położeniem portu w Świnoujściu możliwa odsprzedaż paliwa gazowego w ramach regionu Central Eastern Europe. Port LNG w Świnoujściu będzie ważnym punktem dostawy surowca biorąc pod uwagę korytarz północ-południe. 11 Kluczowym w tym zakresie są plany 9 http://www.gastechnology.org/training/documents/lng17-proceedings/storage-3-jean-francois_castel.pdf 10 http://www.reuters.com/article/2014/12/02/us-russia-europe-pipeline-iduskcn0jg0bu20141202 11 http://www.gaz-system.pl/nasze-inwestycje/integracja-z-europejski-systemem/korytarz-polnoc-poludnie/

rozwoju CEE GRIP przedstawione przez ENSTOG. 12 W przypadku firm zajmujących się handlem gazem ziemnym istotnym będzie rozwój infrastruktury przesyłowej oraz interkonektorów pomiędzy Polską oraz krajami ościennymi. Największym problemem w handlu LNG jest wielkość wolumenu. Jako próg minimalny należałoby przyjąć rząd wielkości rocznego odbioru na poziomie od kilkuset milionów do miliarda metrów sześciennych. Typowe tankowce LNG mogą przetransportować 65 000-270 000 metrów sześciennych LNG, co stanowi od 39 do 162 mln m 3 gazu ziemnego. 13 Wówczas należało by rozważyć posiadanie własnych zdolności magazynowych. Rozwiązaniem łatwiejszym we wdrożeniu jest handel na rynku SPOT, wówczas można nabywać mniejsze ilości w krótszych horyzontach czasowych. Dodatkowo w grę wchodzi specyfika jakiej wielkości statki mogą wpływać do danego portu. Możliwym rozwiązaniem do zastosowania w handlu LNG przez polskie przedsiębiorstwa, jest utworzenie grupy zakupowej i podzielenie wolumenu pomiędzy kilka firm. Korzyścią z zastosowania takiego sojuszu będzie zarówno podział kosztów związanych z negocjacjami kontraktu jak i mitygacja ryzyk związanych z dostawą surowca. Podsumowując, należy stwierdzić, że rynek LNG rozwija się w bardzo szybkim tempie. Do decyzji polskich firmy zajmujących się handlem gazem ziemnym pozostaje decyzja, o wejściu w handel LNG. Przy uwzględnianiu kontraktacji gazu koniecznym jest wzięcie pod uwagę obecnych przepisów w zakresie dywersyfikacji źródeł pochodzenia gazu ziemnego. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 października 2000 r. w sprawie minimalnego poziomu dywersyfikacji dostaw gaz z zagranicy, udział gazu importowanego z jednego kraju pochodzenia, w stosunku do całkowitej wielkości gazu importowanego w danym roku, nie może być wyższy niż: 1) 59% - w latach 2015-2018 2) 49% - w latach 2019 2020. 14 Z jednej strony można nabywać gaz skroplony w celach pokrycia zapotrzebowania klientów na błękitne paliwo, z drugiej należy przeanalizować możliwości handlu spekulacyjnego LNG. Na pewno wymaga to dużego zaangażowania kapitału, biorąc jednak pod uwagę skalę rynku może on stanowić interesujące wyzwanie. Handel spekulacyjny LNG wymaga od firmy tradingowej dużych kompetencji i wiedzy z zakresu rynku gazu zarówno lokalnego jak i globalnego. W ramach stadiów rozwoju przedsiębiorstw gazowych handel LNG stanowi o dużej dojrzałości firmy. 12 Enstog, Gas Regional Investment Plan 2014-2023, Bruksela, maj 2014 13 http://pl.wikipedia.org/wiki/gazowiec 14 Dawid Klimczak, Wiadomości Naftowe i Gazownicze, Polska, kwiecień 2014