EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2013

Transkrypt

1 EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI września 2013, godz. 15:30 17:00 Centrum Konferencyjne Sheraton Panel dyskusyjny Bezpieczeństwo energetyczne. Jaki model dla kogo? Ile solidarności, ile państwa, ile liberalizacji: granice między wolnością gospodarczą a bezpieczeństwem państwa i obywateli Uwarunkowania ekonomiczne versus przesłanki polityczne Koszty bezpieczeństwa i źródła finansowania Wprowadzenie Bezpieczeństwo energetyczne jest szeroko dyskutowane w kontekście zarówno polskim, jak i europejskim, regionalnym i globalnym. Tę debatę determinują interesy poszczególnych krajów i ich specyficzne uwarunkowania surowcowe oraz terytorialne (np. w Polsce duża zależność gospodarki od węgla, zależność od dostaw gazu z Rosji, szanse na zmianę sytuacji dzięki wydobyciu gazu z łupków). Wpływ na nią mają również relacje sąsiedzkie między krajami, a także globalne trendy wyznaczające politykę energetyczną (zmiany w globalnym układzie gry, spowodowane przez pojawianie się nowych paradygmatów działania, nowe sojusze, nowe źródła dostaw, czy jak w przypadku Stanów Zjednoczonych - gaz łupkowy jako game changer ). 1

2 Bezpieczeństwo energetyczne: co dziś znaczy i komu jest potrzebne? Dyskusja nad modelem bezpieczeństwa energetycznego wymaga w pierwszej kolejności sformułowania jego dzisiejszej definicji i określenia mierników bezpieczeństwa. Czym jest dziś bezpieczeństwo energetyczne i komu jest potrzebne? Zazwyczaj jest ono wygodnym wytrychem parawanem, który skrywa rzadko definiowane konkretne interesy. Tymczasem bezpieczeństwo energetyczne definiuje żywotne interesy gospodarcze konkretnych krajów. Definicja bezpieczeństwa energetycznego państwa jako dostatecznej dostępności różnych nośników energii i zapewnienie ciągłości ich dostaw, a także dobrze rozwiniętej infrastruktury do odbioru nośników energii od dostawców zewnętrznych oraz do ich przerobu wymaga dziś poszerzenia. Na poziom bezpieczeństwa energetycznego wpływają takie czynniki, jak: dywersyfikacja rodzajów energii i dostawców poszczególnych jej nośników, rozbudowana infrastruktura przesyłu i przerobu, jak również dopasowanie wymienionych czynników do potrzeb gospodarki narodowej. W tym zestawieniu pojawiają się jednak również nowe elementy, w mniejszym stopniu związane z dywersyfikacją ryzyk. Należą do nich np. w coraz większym stopniu narodowe interesy gospodarcze. Polityka energetyczna jest narzędziem kształtowania polityki poszczególnych krajów. Wybory energetyczne mają wpływ na społeczeństwo, środowisko, politykę rozwojową. Ze względu na wagę i znaczenie sektora energetycznego w gospodarkach krajowych, model energetyki determinuje w znacznym stopniu relacje społeczne, myślenie o przyszłości, a także takie zachowania jak odpowiedzialność energetyczna obywateli itp. Ten sposób działania ma zatem bezpośrednie przełożenie na gospodarkę i życie społeczne, one zaś na zasadzie pętli zwrotnej również wpływają na bezpieczeństwo energetyczne i gospodarcze. Narodowe bezpieczeństwo energetyczne stało się elementem przewagi konkurencyjnej. Wybór modelu gospodarki niskoemisyjnej i promowania źródeł 2

3 odnawialnych w Niemczech ma określone konsekwencje dla innowacyjności gospodarki, a strategiczna decyzja w tym zakresie może w dłuższej perspektywie być zarówno źródłem rozwoju, jak i spowolnienia gospodarczego. Podobnie jest z energią atomową w przypadku Francji, energią wiatrową w Hiszpanii czy energią ze śmieci w Szwecji i Danii. Innymi słowy, bezpieczeństwo energetyczne wymaga dziś poszerzenia definicji i uwzględnienia szeroko rozumianych skutków społecznych podejmowanych w tej mierze decyzji. Bezpieczeństwo energetyczne wymaga również poszerzenia definicji o wymiar sieciowy, sąsiedzki. W większości krajów europejskich, w tym również w Polsce, zależy ono w dużej mierze od dalszych i bliższych sąsiadów, infrastruktury przesyłowej i sieci pozwalającej na wymianę energii. Powstaje zatem pytanie, na ile dążenie do bezpieczeństwa energetycznego każdego kraju i kontynentu jako całości zdeterminowane jest przez sieć strategicznych relacji z sąsiadami, i jak uwzględniać ten czynnik w kalkulacjach? Jaką przyjąć definicję? Jakie są wymierne determinanty i wskaźniki bezpieczeństwa energetycznego w dzisiejszych warunkach? To ważne pytania, gdyż te uwarunkowania decydują o sposobie myślenia o energii w poszczególnych państwach UE, a co za tym idzie - stoją za decyzjami politycznymi. Europejski model bezpieczeństwa? Bezpieczeństwo energetyczne wymaga też zdefiniowania z punktu widzenia polityki europejskiej. Ostatnie lata to czas poważnych zmian wpływających na możliwości podwyższenia poziomu europejskiego bezpieczeństwa energetycznego. USA, dzięki złożom gazu łupkowego, uniezależniają się energetycznie od eksportu. Na globalnej scenie pojawiają się nowi dostawcy energii. Obraz zmienia również poprawa infrastruktury. 3

4 W kontekście kryzysu w Europie i przewartościowań w podejściu do wielu zagadnień gospodarczych, jednym z kluczowych pytań staje się kwestia kształtu europejskiego modelu energetycznego. Czy on w ogóle istnieje? Jakie jest wspólne, europejskie myślenie na ten temat? Europejskie bezpieczeństwo energetyczne ma dwa wymiary: wewnętrzny i zewnętrzny. W wymiarze wewnętrznym zdaje się dominować pogląd, że im większa konkurencja na rynku, tym większy poziom bezpieczeństwa. Konkurencja na rynku energii ma w Europie służyć optymalizacji kosztów i zwiększaniu konkurencyjności. Podejście to rodzi jednak dylemat, czy konkurencja jest panaceum na wszystko i czy liberalizacja rynków (np. gazowego) automatycznie zagwarantuje bezpieczeństwo energetyczne poszczególnym krajom? W wymiarze zewnętrznym Europa nie gra wspólnie, do jednej bramki. Kryzysy energetyczne w 2006, 2009 i kolejnych latach pokazały, że europejska solidarność energetyczna to puste hasło. Rodzi to pytania o możliwości rozwoju modelu współpracy energetycznej na poziomie europejskich relacji zewnętrznych. Na jakim poziomie powinna być ona koordynowana? Co w ogóle można skoordynować? Polski dylemat Polska jest krajem, którego energetyka jest oparta na węglu. W modelu bezpieczeństwa energetycznego kwestia szanowania własnych zasobów nie zajmuje wysokiej pozycji. Model myślenia o bezpieczeństwie nadal się zresztą kształtuje, a jego determinanty są dość płytkie i raczej reaktywne (strach i chęć zabezpieczenia się przed nadmiernymi wpływami Rosji), niż pozytywne (rozsądne poszukiwanie i konsekwentne inwestowanie w rozwiązania stopniowo podnoszące poziom bezpieczeństwa). Również związek między konsekwentną polityką energetyczną a budowaniem przewagi konkurencyjnej polskiej gospodarki wydaje się nikły. Rodzi to pytanie, jak zredefiniować polski model bezpieczeństwa energetycznego, 4

5 na ile powinien on być skomercjalizowany, i jak zapewnić bezpieczeństwo w sytuacji otwierania się rynków i rosnącego popytu na energię. Kluczowe pytania: Co determinuje w dzisiejszych warunkach bezpieczeństwo energetyczne? Czy istnieje jeden jego model, czy raczej wiele? Jak zmienia się jego definicja w związku z coraz bliższą międzynarodową kooperacją, a także nieuchronnym faktem zwiększania się wzajemnych współzależności? Jakie mierniki określają dziś bezpieczeństwo energetyczne? Jak zmienia się paradygmat myślenia o determinantach bezpieczeństwa u głównych światowych graczy? Jak dokładnie definiuje dzisiaj politykę bezpieczeństwa energetycznego Unia Europejska? Czy coś może się w tym podejściu w najbliższych latach zmienić? Jakie powinny być granice pomiędzy interwencjonizmem, który gwarantuje święty spokój, a konkurencją, która optymalizuje poziom cen? Jak zapewnić bezpieczeństwo energetyczne w sytuacji otwierania się rynków? Autor: Paweł Rabiej 5