Wykład 8 Ekspansja polityczna, ekonomiczna i kulturalna Zachodu po II WS 1
Obraz świata po II WS Dwubiegunowy świat Wschód <-> Zachód i zimna wojna 2
Podstawowe pojęcia charakteryzujące okres 1945-1991 Zachód, Wschód i Trzeci Świat Zimna wojna, Wyścig zbrojeń, Żelazna kurtyna, Rozbrojenie, Odprężenie 3
Dekolonizacja świata Ameryka Łacińska XIX w. Azja (po II w.s.) Afryka (lata 50. i 60. XX w.) 4
Dekolonizacja Afryki 5
Ważniejsze gospodarcze instytucje międzynarodowe powstałe w latach 40. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) IMF International Monetary Fund (lipiec 1944) Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) IBRD International Bank for Reconstruction and Development (lipiec 1944) GATT (Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu) General Agreement on Tariffs and Trade (Geneva 1947) dziś WTO 6
Inicjatywy gospodarczej odbudowy Europy Pomoc międzynarodowa UNRRA (United Nations for Relief Rehabilitation Administration) Plan Marshalla Plan Odbudowy Europy (European Recovery Program): - ogłoszony w VI 1947r. - czas trwania: od IV 1948r. do 1953r. - Zaangażowane środki: 14 mld USD - Skorzystało: 16 państw 7
Stymulatory rozwoju gospodarki światowej 1956-1970 Liberalizacja i rozwój handlu międzynarodowego (GATT, dekolonizacja) Boom demograficzny (1956-70 wzrost o 850 mln; ogółem 3,7 mld ludzi) Presja konkurencji ze strony komunistów (powstanie przyjaźniejszych odmian kapitalizmu) Nacisk na edukację i naukę (USA, Europa Zach. Japonia) zmiany w wielkości i strukturze zatrudnienia Wyniki: prod. rolna (wzrost o 30%), przem. (o 100%) 8
Kierunki rozwoju Zachodu Złoty okres (od 1956 do 1971r.) czas niebywałego wzrostu gosp. (PKB: USA-3%, RFN-7,5%, Francja-4,5% Włochy 5,5%, GB-2,5%, Japonia 12,5%) Wyścig zbrojeń Postęp naukowo-techniczny koncepcja B+R (skutki na Zachodzie i Wschodzie) Korporacje transnarodowe (automatyka, elektronika i chemia) Zniżkowa tendencja cen dla wyrobów masowej konsumpcji (masowa motoryzacja, budownictwo, elektronika użytkowa) 9
Wskaźniki produkcji przemysłowej wybranych krajów kapitalistycznych w latach 1955-1970 (1955=100) Państwo 1955 1960 1965 1970 USA 100 115 160 200 Kanada 100 120 170 200 Japonia 100 245 570 1400 Wielka Brytania 100 115 140 155 Francja 100 145 190 285 RFN 100 170 250 360 Włochy 100 180 270 400 Belgia 100 115 160 200 Holandia 100 130 175 230 Szwecja 100 130 190 250 10
Kierunki rozwoju Zachodu Zmiany energetyczne (ropa i gaz zamiast węgla) Zmiany w strukturze zatrudnienia i strukturze tworzenia PKB (50-60% usługi, przemysł 35-45%) Boom w rolnictwie (mechanizacja, chemizacja, genetyka) Tendencje integracyjne w Europie Zachodniej (EWWiS, EWG, EFTA) Wzrost dobrobytu materialnego i cywilizacyjnego 11
Struktura zatrudnienia wybranych krajów w 1950 r. (procent zatrudnionych w poszczególnych sektorach) Państwo Rolnictwo Przemysł Usługi Wielka Br. 5 45 50 Francja 28 35 37 RFN 22 43 35 Holandia 14 40 46 Stany Zjedn. 13 34 53 Japonia 46 23 31 ZSRR 46 29 25 Chiny 77 7 16 12
Nowe oblicze kapitalizmu Koncepcje kapitalizmu z ludzką twarzą : - Kapitalizm społeczny, - Państwo dobrobytu, - Państwo opiekuńcze. 13
Tendencje integracyjne w Europie Zachodniej Motywy integracji zachodnioeuropejskiej po II WS - Zachowanie pokoju, - Przeciwstawienie się komunizmowi - Odbudowanie dawnej roli Europy 14
Tendencje integracyjne w Europie Zachodniej EWO, EWP 1950-1951 r. EWWiS 1951 r. - (Traktaty Paryskie) wspólny rynek przemysłu węgla i stali EWG 1957 r. (Traktaty Rzymskie) unia celna Jednolity Akt Europejski 1986 r. wspólny rynek Traktat z Maastricht 1992 r. budowa UE (unia walutowa i gosp.) Konstytucja dla Europy (2004 r.). I co dalej??? A co na Wschodzie? RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) 1949 r. 15
Udział poszczególnych regionów w światowym PKB w 1970 r. w procentach ZSRR i Europa Wschodnia 13 Ameryka Łacińska 9 Afryka 3 Europa Zachodnia 26 Azja (bez Japonii) 16 Japonia 8 USA, Kanada, Australia, Now a Zelandia 25 16
Recesja gospodarki światowej w latach 70. i 80. XX w. Kryzys walutowy (1971r. koniec sys. dolarowo-złotego gold-dollar standard system dolarowy system wielodewizowy) Kryzys energetyczny (embargo OPEC): Organization of the Petroleum Exporting Countries - I kryzys (1973r.) podwyżka ceny ropy z 5 do 17 USD załamanie gospodarcze - II kryzys (1979 1980) podwyżka ceny ropy - z 17 na 30 USD 17
Poziom inflacji i stopa bezrobocia w latach 1970-1989 (średnia dla krajów OECD) STAGFLACJA i SLUMPFLACJA 16 14 12 inflacja bezrobocie 10 8 6 4 2 0 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 18
Recesja gospodarki światowej w latach 70. i 80. XX w. Wzrost poziomu światowego zadłużenia (pułapka zadłużeniowa) np. dług Argentyny, Brazylii, Meksyku i Wenezueli wzrósł z 25 mld (1972) do 255 mld USD (1982); kraje socjalistyczne 70 mld (1982) Wyostrzenie podziału bogata Północ i biedne Południe (skutki dekolonizacji, eksplozja demograficzna, regres oświaty, brak kadr, korupcja, pułapka zadłużeniowa) 19
Zadłużenie regionów świata w 1989 r. (w procentach) 11 4 36 Azja Am eryka Łacińska 18 Afryka 31 ZSRR i Europa Wschodnia Pozostałe 20
PKB na mieszkańca w 1989 r. w dolarach (o sile nabywczej z 1990 r.) Miejsce Państwo PKB na mieszkańca 1. Stany Zjednoczone 23 059 2. Szwajcaria 21 062 3. Kanada 19 174 4. Dania 18 267 5. Norwegia 18 173 6. Japonia 17 941 7. Francja 17 728 8. Szwecja 17 593 9. Australia 17 039 10. Finlandia 16 940 11. Belgia 16 738 12. Holandia 16 699 13. RFN 16 551 14. Wielka Brytania 16 404 15. Austria 16 293 16. Włochy 15 988 17. Nowa Zelandia 14 040 18. Singapur 13 438 19. Izrael 12 637 20. Zjedn. Emiraty Arabskie 11 995 21
Państwa o najniższym PKB na mieszkańca w 1989 r. (poniżej 800 dolarów) Państwo PKB na mieszkańca Czad 472 Tanzania 552 Niger 587 Uganda 590 Bangladesz 612 Afganistan 634 Komory 694 Rep. Środkowoafrykańska 701 Birma 744 Mali 745 Zambia 761 Nepal 771 Madagaskar 792 Togo 799 22
Kierunki rozwoju Wschodu Wzrost udziału RWPG w światowej produkcji przemysłowej z 16% do 31% Wielki wysiłek inwestycyjny skupiony w dziale A niedorozwój działu B (braki na rynku, niepokoje społeczne Zmiany w strukturze zatrudnienia Upodabnianie gospodarek satelitów do gosp. ZSRR (tzw. model radziecki) Brak elementu konkurencji marnotrawstwo, kapitałochłonność, materiałochłonność, pracochłonność (PL, H, CS zaledwie 30-50% efektywności zachodniej) 23