Istota i klasyfikacja kosztów logistyki dr Robert Piechota Koszty logistyki (M. Kufel) są szczegółową kategorią kosztów, oznaczającą pieniężne odzwierciedlenie zużycia substancji majątkowej przedsiębiorstwa, wywołanego planowaniem, realizacją i kontrolą poza technologicznych procesów przemieszczeń w czasie i przestrzeni wszystkich form materiałów 1
Koszty logistyki (Cz. Skowronek) wyrażone w pieniądzu zużycie pracy żywej, środków i przedmiotów pracy, wydatki finansowe oraz inne ujemne skutki zdarzeń nadzwyczajnych, które są powodowane przepływem dóbr materiałowych w przedsiębiorstwie i między przedsiębiorstwami, a także utrzymanie zapasów Koszty logistyki powinny obejmować (J. Kwejt) planowane koszty logistyki (transportu dostaw, wytworzenia, utrzymania i starzenia się zapasów, gospodarki magazynowo-transportowej, oprocentowania kredytów, informacji itp.), koszty logistyki ponadplanowe i pozaplanowe, np. utrzymania nadmiernych zapasów i kredytów (magazynowania, obsługi, oprocentowania środków i kredytów), koszty niewłaściwego transportu (nieekonomicznych partii, naruszania geografii dostaw) itp., straty spowodowane wadliwą gospodarką materiałową np. przestoje z braku materiału, braki produkcyjne zawinione niewłaściwym materiałem i kary za niewłaściwe dostawy. 2
Koszty logistyki z punktu widzenia czynników je generujących koszty zapasów, koszty infrastruktury, koszty personelu, koszty transportu - w dystrybucji głównej (do magazynów regionalnych) i w dystrybucji końcowej (do klientów końcowych). Źródła powstawania kosztów logistyki w fazach produkcyjnych: pozyskiwania materiałów od dostawców, transportu zewnętrznego i wewnątrzzakładowego, planowania produkcji określającego intensywność przepływu materiałów przez fazę produkcji, magazynowania półproduktów, wyrobów, materiałów i odpadów, przekazywania wyrobów gotowych odbiorcom. 3
Koszty w marketingu i logistyce Obecnie stosowane style rachunkowości w ograniczony sposób wspierają decyzje dotyczące logistyki zbyt silne ukierunkowanie na sferę produkcji, zbyt małe rozróżnienie rodzajów kosztów logistyki, brak kompleksowego spojrzenia na koszty logistyki, błędne rozliczenie kosztów logistyki w zakresie różnych płaszczyzn logistyki, błędne doliczanie kosztów usług logistycznych do np. produktów, klientów, kanałów dystrybucji, itp. 4
Najważniejsze zadania i zakres rachunku kosztów logistyki kontrola efektywności działania, kalkulacja, względnie pomoc w kształtowaniu cen, ustalenie i rejestrowanie krótkookresowych wyników, przygotowanie informacji do podejmowania decyzji i do wyceny działań w przedsiębiorstwie. Klasyfikacja form i przekrojów rachunku kosztów logistyki Kryteria klasyfikacji Treść i źródła Typ i charakter Zakres rachunku Metoda postępowania Czas (moment) dokonania rachunku Okresowość (powtarzalność) Charakter funkcji i procesów Formy i przekroje rachunku kosztów Rodzajowy rachunek kosztów Rachunek według miejsc powstawania kosztów Nośnikowy rachunek kosztów Rachunek kosztów rzeczywistych Rachunek kosztów planowanych lub normatywnych Całkowity (pełny) rachunek kosztów Cząstkowy rachunek kosztów Oddolny (progresyjny) rachunek kosztów Wynikowy rachunek kosztów Rachunek kosztów przed Rachunek kosztów ex post Stały (programowy) rachunek kosztów Doraźny rachunek kosztów Rachunek kosztów w sferze regulacyjnej (informacyjno-decyzyjnej) Rachunek kosztów w sferze realnej (realizacyjnej) P. Blaik, Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania, PWE, Warszawa 2001, wyd. 2, s. 313 5
Koszty ogólne lub całkowite = (koszty obsługi zamówień + koszty transportu + koszty wysyłki + koszty zarządzania zapasami + koszty magazynu) + (koszty poziomu obsługi + koszty partii towarów) Koncepcja globalnych kosztów logistyki opiera się na założeniu, że wszystkie działania przedsiębiorstwa mające znaczenie w fizycznym przepływie i składowaniu surowców i materiałów do produkcji oraz wyrobów gotowych powinny być traktowane jako całość, a nie indywidualnie. 6
Koszty logistyki charakteryzuje rozproszenie wśród wielu grup kosztów wg tradycyjnych przekrojów wysoki i często rosnący udział w całkowitych kosztach, zmienność wielkości w poszczególnych okresach, rozdzielenie odpowiedzialności za kształtowanie się tych kosztów na wiele komórek organizacyjnych, pracochłonność w ustaleniu wielkości tych kosztów. Współzależności kosztów logistyki Źródło: F.J. Beier, K. Rutkowski, Logistyka, SGH, Warszawa 1993, s. 25. 7
Współzależności kosztów logistyki Całkowite koszty logistyki - CKL CKL = Kt + Km + Kz + Kr + Ko + Ku gdzie: Kt - koszty transportu Km - koszty magazynowania (utrzymania magazynów), Kz - koszty przechowywania zapasów, Kr - koszty realizacji zamówień, Ko - koszty opakowań, Ku - koszty utraconych korzyści. 8
Całkowite koszty logistyki Kl = Kt + Kmu + Ksz + Kz + Kd + Kp + Ki + Kzs + Kps + Ku KL -koszty logistyki w sferze zbytu (zaopatrzenia), KT - koszty transportu, Kmu - koszty utrzymania magazynów, Ksz - koszty składowania zapasów, Kz - koszty zamawiania, Kd - koszty dostaw (odbioru i wstępnej kontroli), Kp - koszty pakowania i sortowania, Ki - koszty informacji, Kzs - koszty zarządzania, Kps - koszty przygotowania towarów do wysyłki, Ku - koszty usług świadczonych nabywcom. Zakres i przekroje kosztów logistyki Źródło: Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1995, s. 230 9
Podstawowe kryteria podziału kosztów logistyki w przedsiębiorstwie Źródło: M. Nowicka-Skowron, Efektywność systemów logistycznych, PWE, Warszawa 2000, s. 93. Czynniki wpływające na koszty logistyki 1. Zaopatrzenie wysokie koszty procesów zaopatrzenia, zamrożenie środków obrotowych poprzez wydłużony czas transportu, wysokie zapasy magazynowe, wysokie nakłady na transport, wysokie straty (ubytki) materiałowe, niedostateczne związki z dostawcami. 10
Czynniki wpływające na koszty logistyki Produkcja: długie czasy przepływów i niska rytmiczność dostaw, niedostateczne wyprzedzenie informacyjne procesów zaopatrzenia, niski poziom procesów TPM (transport, przeładunek, magazynowanie). Czynniki wpływające na koszty logistyki Zbyt: wydłużone czasy dostaw, zła (niska) gotowość dostaw, niska pewność (niezawodność) dostaw, wysokie koszty procesu dystrybucji, zła jakość dostaw. 11
Struktura całkowitych kosztów logistyki KL = Kzp + KSp + KM + KT + KKz + KPp + Kpi + Ko + Kns, Kzp - koszty kształtowania, planowania, sterowania i kontroli, przepływów materiałów i towarów (koszty zarządzania przepływami), KSp - koszty logistyczne planowania i sterowania produkcją oraz realizacją zamówień, KM - koszty magazynowania, KT - koszty transportu, KKz - koszty kształtowania zapasów, KPp - koszty przygotowania produktów do wysyłki i sprzedaży Kpi - koszty kształtowania przepływów informacyjnych i opracowania zleceń, Ko - koszty serwisu, obsługi logistycznej, Kns - koszty niesprawności. Podział kosztów wg segmentów logistyki 1. Koszty przepływów fizycznych 2. Koszty zapasów 3. Koszty przepływów informacyjnych 12
1) System kosztów przepływów fizycznych Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 370. 1) Koszty przepływów fizycznych globalne koszty transportu, koszty transportu wewnętrznego, koszty transportu zewnętrznego, koszty manipulacyjne procesów transportowych 13
Koszty transportu (Kt) Kt = Kas + Kpts + Kmts + Kb + Ku+ Krs + Kd + Kints + Kut Kas - koszty amortyzacji samochodów i budynków bazy samochodowej, Kpts - koszt pracy kierowców i obsługi transportowej z narzutami, Kmts -koszty zużycia materiałów, paliw i energii związanych z eksploatacją samochodów, Kb - koszty biurowe, Ku - koszty ubezpieczenia środków transportu, Krs - koszty remontów i konserwacji środków transportu, Kd - koszty dzierżawy (garaży, placów, pomieszczeń), Kints - inne koszty bazy transportowej, Kut - koszty zewnętrznych usług transportowych. 2) Koszty zapasów Źródło: Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1995, s. 249. 14
Koszty gromadzenia zapasów Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 379. Informacyjne koszty tworzenia zapasów Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 380. 15
Koszty utrzymania zapasów Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 381. Koszty składowania zapasów 16
Koszty zamrożonego kapitału Koszty utrzymania zapasów Źródło: M.D. Lambert, J.R. Stock, Strategie Logistic Management, R.D. Irwin Inc., Boston, 1993, s. 113-116 17
Kf = Mz x So Koszty kapitałowe (kz) Kf - koszt zaangażowania kapitału, Mz - przeciętny stan zapasów w danym okresie, So - przeciętna stopa procentowa. Koszty magazynowania (ks) Amortyzacja składników majątku trwałego zaangażowanego w magazynach, Zużycie materiałów, paliw i energii służące realizacji funkcji magazynowania, Praca wraz z narzutami, Usługi obce, Inne koszty - podatki od nieruchomości i środków transportowych. 18
Km = Mz x Sm Koszty magazynowania Km - całkowite koszty magazynowania, Mz - przeciętny stan zapasów magazynowych, Sm - empirycznie ustalony wskaźnik kosztów magazynowania w % wartości zapasów. Koszty manipulacyjne obsługi zapasów Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 384 19
Koszty tworzenia zapasów koszty dostaw Koszty zamawiania (akwizycji) Koszty przestawiania produkcji (ks wyposażenia do zmian produkcji, kz koszty personalne) Koszty wyczerpania (niedoboru) zapasów Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 393 20
Podstawowe kategorie kosztów związanych z zapasami Źródło: S. Krzyżaniak, Podstawy zarządzania zapasami w przykładach, Biblioteka Logistyka, Poznań 2002, s. 15. 3) Koszty procesów informacyjnych Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 374. 21
Kosztowe trade-off Model minimalizacji kosztów zapasów oparty o koszty tworzenia i utrzymania zapasów Źródło: V.Jog, C.Suszyński. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa 22
Konflikty celów i funkcji w przedsiębiorstwie K. P. Konkol, logistyka wykład, Politechnika Wrocławska, http://www.ioz.pwr.wroc.pl Systemowe ujęcie kosztów logistyki Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001. 23
Całkowite koszty logistyki (KL) Kl = Km + Kt + Kz + Kpt + Koik + Ku Koszty magazynowania (Km) Koszty transportu (Kt,) Koszty przygotowania i realizacji zamówień (Kz) Koszty przygotowania towarów do wysyłki i sprzedaży (Kpt) Koszty organizacji i zarządzania przepływem towarów i informacji (Koik) Koszty świadczenia usług nabywcom (Ku) 24