DYSLEKTYK W DOMU I SZKOLE Anna Królikowska Bartczak Psycholog szkolny
Co to jest dysleksja rozwojowa? DYSLEKSJA ROZWOJOWA to nazwa całego zespołu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, w uproszczeniu zwanego dysleksją. Określenie rozwojowa oznacza, iż opisane trudności występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej. Trudności o charakterze dyslektycznym są spowodowane zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych (wzrokowo przestrzennych, słuchowo językowych, motorycznych) i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.
Trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja rozwojowa) mogą występować w trzech formach w postaci izolowanej, np. tylko w postaci trudności z nauczeniem się poprawnej pisowni, lub jako zespół dwóch lub nawet trzech form tych zaburzeń: DYSLEKSJA specyficzne trudności w czytaniu, którym najczęściej towarzyszą trudności w pisaniu; DYSORTOGRAFIA specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne); DYSGRAFIA niski poziom graficzny pisma (tzw. brzydkie pismo).
Słysząc słowo dysleksja kojarzymy je zazwyczaj z trudnościami w nauce pisania i czytania, ortografii i matematyki oraz z wolnym tempem uczenia się. Jest to tylko jedna ze stron dysleksji. Umysł dyslektyka funkcjonuje w taki sam sposób jak umysły wielu genialnych ludzi. Te same funkcje umysłowe, które powodują dysleksję, są źródłem naturalnych zdolności i talentów, takich jak m.in.: korzystanie z wrodzonej umiejętności przetwarzania i kreowania doznań percepcyjnych większa wrażliwość na otoczenie ponadprzeciętna ciekawość myślenie obrazami, nie słowami świetna intuicja i przenikliwość
myślenie i spostrzeganie ma charakter polisensoryczny (dyslektycy wykorzystują wszystkie zmysły) realistycznie przeżywają swoje myśli mają żywą wyobraźnię Wymienione cechy, jeśli nie zostaną stłumione w procesie edukacji, dają w rezultacie wyższą od przeciętnej inteligencję i ponadprzeciętne zdolności twórcze w różnych dziedzinach. Sławni dyslektycy to m.in.: Albert Einstein Walt Disney Cher Henry Ford Hans Christian Andersen Whoopi Goldberg Tom Cruise Nelson Rockefeller
Ogólne cechy dyslektyka błyskotliwy, bardzo inteligentny, elokwenty, ale nie potrafiący czytać, pisać oraz literować przez otoczenie często uważany za leniwego, mało zdolnego, nieuważnego, niedojrzałego, starającego się niewystarczająco lub sprawiającego problemy wychowawcze wykazuje się wysoką inteligencją emocjonalną, nie będącą przedmiotem egzaminów
zwykle zdaje świetnie egzaminy ustne, ale nie pisemne czuje się mniej inteligentny niż inni, ma kiepską samoocenę, ukrywa słabość poprzez bardzo pomysłowe strategie łatwo wpada we frustrację i gniew w czasie czytania podręczników lub w sytuacjach, gdy bywa odpytywany z przeczytanego tekstu jest utalentowany w dziedzinach: aktorstwo, muzyka, sport, mechanika, sprzedaż, biznes, projektowanie, budownictwo i inżynieria
wydaje się być zamyślony, może być typem marzyciela, łatwo traci poczucie czasu ma trudności z koncentracją uwagi uczy się najlepiej poprzez działania manualne, demonstracje, eksperymenty, obserwacje oraz pomoce wizualne
Symptomy dysleksji na zajęciach w szkole Język polski wolne tempo czytania (czasem jedyne objawy trudności w czytaniu); trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem czytanego tekstu; niechęć do czytania długich tekstów i grubych książek. nieprawidłowa pisownia dominują błędy ortograficzne lub tylko błędy ortograficzne pomimo znajomości zasad pisowni (czasem jest to jedyny rodzaj trudności); trudności z organizacją tekstu ( pisanie wypracowań); robienie błędów gramatycznych; trudne do odczytania odręczne pismo.
Języki obce trudności z poprawnym pisaniem pomimo dobrych wypowiedzi ustnych; trudności z budowaniem wypowiedzi słownych; trudności z zapamiętywaniem słówek; trudności z odróżnianiem podobnych wyrazów; nieprawidłowa wymowa; trudności z rozumieniem i zapamiętywaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę; kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.
Matematyka Arytmetyka: błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych (z wieloma zerami lub miejscami po przecinku); przestawianie cyfr (np. 56 65); trudności z dodawaniem w pamięci, bez pomocy kartki papieru; nieprawidłowa organizacja przestrzenna zapisu działań matematycznych, przekształcania wzorów; zapisywanie znaków nierówności odwrotnie; nieprawidłowe odczytywanie treści w zadaniach tekstowych; nieprawidłowe wykonywanie wykresów funkcji. Geometria: trudności z zadaniami angażującymi wyobraźnię przestrzenną; niski poziom graficzny wykresów i rysunków.
Biologia trudności z opanowaniem terminologii (dłuższe nazwy, nazwy łacińskie); problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków; trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych; trudności z opanowaniem systematyki (hierarchiczny układ informacji).
Chemia nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych; problemy z opanowaniem terminologii (nazwy i symbole pierwiastków, nazwy związków chemicznych); trudności z zapamiętywaniem danych zorganizowanych przestrzennie (tablica Mendelejewa). Geografia trudności z czytaniem i rysowaniem map; trudności z orientacją w czasie i przestrzeni (wskazywanie kierunków na mapie i w przestrzeni; obliczanie stref czasowych, położenia geograficznego, kąta padania słońca itp.); trudności z zapamiętywaniem nazw geograficznych.
Historia i wiedza o społeczeństwie trudności z zapamiętywaniem nazw i nazwisk; zła orientacja w czasie (chronologia, daty); trudności z orientacją na mapach historycznych. Kultura fizyczna trudności z opanowaniem układów gimnastycznych (sekwencje ruchowe); trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych; trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki (tenis ziemny i stołowy, siatkówka, koszykówka itp.); niechęć do uprawiania sportów wymagających dobrego poczucia równowagi (deskorolka, windsurfing, snowboard itp.).
Na etapie edukacji gimnazjalnej dysleksja najczęściej występuje w formie dysortografii, ponieważ po wielu latach ćwiczeń i pracy terapeutycznej wyraża się tylko trudnościami w opanowaniu poprawnej pisowni. Ten obraz symptomów nie jest jednak trwały, wystarczy silny stres, na przykład podczas klasówki, egzaminu, aby skompensowane trudności powróciły w formie licznych błędów.
Reakcja uczniów w sytuacjach zadaniowych Wzmożone napięcie emocjonalne Zaburzenia uwagi Zaburzenia pamięci Zaburzenia spostrzegania
Uczeń z dysleksją ma prawa Prawa uczniów z dysleksją są związane z dostosowaniem wymagań do ich możliwości. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach, między innymi ortografii, oraz pisania sprawdzianów i egzaminów w warunkach dostosowanych do rodzaju trudności.
Obowiązujące rozporządzenia MEN gwarantują uczniom dyslektycznym prawa do: wczesnej diagnozy; wczesnej, specjalistycznej interwencji; program i metody nauczania dostosowane do potrzeb, możliwości i stylu uczenia się udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych; dostosowania wymagań szkolnych i sposobu oceniania do możliwości ucznia (nauczyciel jest zobowiązany przestrzegać wskazań zawartych w opinii przez poradnię); wyrównania szans podczas egzaminów (sprawdzianu po szkole podstawowej, egzaminu gimnazjalnego i matury).
Powyższe prawa gwarantują następujące rozporządzenia Rozporządzenie MEN z dnia 30. 04. 2007 r. ( Dz. U. z 2007 r Nr 83 poz. 562), w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów ( 6, 34,35 )
SPOSOBY DOSTOSOWANIA WARUNKÓW EGZAMINACYJNYCH WYSTĘPUJĄCE TRUDNOŚCI: Problemy z czytaniem i rozumieniem tekstu, problemy emocjonalne i trudności z koncentracją uwagi Możliwość pisania sprawdzianu w oddzielnej sali, w której członek komisji egzaminacyjnej na początku jeden raz głośno odczyta instrukcję, tekst wstępny oraz treść zadań, a uczniowie będą mogli równocześnie śledzić wzrokiem tekst zapisany w arkuszu.
Wolne tempo czytania i pisania Wydłużenie czasu pisania o 50% ( czas przeznaczony na odczytanie instrukcji, tekstu wstępnego i poleceń nie jest wliczany do czasu rozwiązywania zadań Niski poziom graficzny pisma Pisanie samodzielnie formułowanych odpowiedzi drukowanymi literami
Problem ze stosowaniem zasad ortografii i interpunkcji z prawidłowością graficzną obliczeń i problemy z orientacją przestrzenną Możliwość specjalnego kodowania karty odpowiedzi, aby zadania, w których uczeń samodzielnie formułuje wypowiedzi, mogły być sprawdzane za pomocą kryteriów dostosowanych do dysfunkcji uczniów
Problemy z koncentracją uwagi i orientacją przestrzenną oraz zaburzenia percepcji wzrokowej Możliwość zaznaczenia przez uczniów odpowiedzi do zadań zamkniętych bezpośrednio na arkuszach; po zakończeniu sprawdzianu członkowie komisji egzaminacyjnej przeniosą na karty odpowiedzi odpowiednie zaznaczenia uczniów
Dyslektyk ma obowiązki! Obowiązkiem ucznia z dysleksją jest podjęcie dodatkowej pracy nad swoimi trudnościami oraz dokumentowanie jej w osobnym zeszycie. Oznacza to, że w pewnym zakresie wymagania wobec niego powinny być zwiększone. Otrzymanie opinii stwierdzającej dysleksję nie jest ostatnim, ale pierwszym krokiem na drodze do pokonania trudności. Dysleksja nie ustępuje samoistnie, należy ją postrzegać jako problem całego życia. Jedynym sposobem na przezwyciężenie trudności jest systematyczna praca.
Na czym polega praca z dzieckiem dyslektycznym? Uczniowie z dysleksją wymagają w procesie edukacji specjalistycznej pomocy i opieki dydaktycznej. Powinni uczęszczać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni dostosowywać wymagania do ich specjalnych potrzeb. I wreszcie niezbędnym warunkiem skutecznego oddziaływania jest codzienne wykonywanie dodatkowych ćwiczeń w domu.
Dostosowanie wymagań do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów z dysleksją oznacza zastosowanie przez nauczycieli wszystkich przedmiotów takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. Skuteczność terapii zależy od systematyczności i wytrwałości, jak również od właściwego postępowania nauczyciela wobec ucznia w szkole oraz współpracy między rodzicami, nauczycielami i uczniem.
Dziecku należy się pomoc Codzienne kontrolowanie wykonywanych przez dziecko zadań domowych i wspomagania go w pracy Ćwiczenie w domu funkcji, które wykazują mniejszą sprawność, w formie zleconych przez nauczyciela dodatkowych zadań oraz ćwiczenia umiejętności szkolnych
Stosowania jednolitych metod postępowania w zakresie karania i nagradzania Zapewnienia atmosery zrozumienia, akceptacji i życzliwości
Co rodzice mogą zrobić... Zrozumieć problem dziecka ( dziecko nie jest leniwe czy niezdolne, ono po prostu potrzebuje właściwie ukierunkowanej pomocy ) Poznać jego mocne strony Umacniać w dziecku jego pozytywne wartości i zainteresowania Zapewnić mu warunki do pracy Wzmacniać pozytywnie czyli nagradzać pochwałą nawet za drobne sukcesy Nadzorować systematyczną pracę
Co rodzice mogą zrobić... ( cd.. ) Analizować trudności Nauczyć stałego korzystania ze słowniczka ortograficznego Czytać wspólnie z dzieckiem Pobudzić u dziecka potrzebę czytania dla przyjemności Ćwiczyć pisanie z pamięci
Zadaniem rodzica jest odpowiednio zorganizować pracę dziecka w domu Systematyczna praca w szkole i w domu to podstawowy warunek skutecznego oddziaływania na dziecko. Aby przyniosło ono pożądany efekt, warto zapoznać się z podstawowymi zasadami pracy z dzieckiem z dysleksją. 1. Wykonywanie zadań zawsze w tym samym miejscu i najlepiej w tym samym czasie, bo to wspomaga gotowość dziecka do uczenia się. 2. Pamięć pracuje sprawniej, gdy dziecko jest zrelaksowane, a zatem ważny jest odpoczynek przed przystąpieniem do ćwiczeń.
3. Miejsce do pracy powinno być uprzątnięte, bez zbędnych przedmiotów przykuwających wzrok dziecka i rozpraszających jego uwagę. 4. Po jednej stronie biurka zaleca się ustawić zieloną roślinę, na którą dziecko będzie mogło skierować zmęczony wzrok. 5. Trzeba zadbać o ciszę wyłączyć telewizor, sprzęt grający. 6. Mózg wymaga rozgrzewki czyli wstępnych ćwiczeń ( np. w formie zabawy )
7. W pracy warto wykorzystywać skojarzenia, dzieki którym więcej i lepiej się zapamiętuje. 8. Podczas ćwiczeń czytania nie powinno się przybierać zbyt wygodnej pozycji, bo to rozleniwia i nie sprzyja aktywności umysłowej. 9. Należy wyposażyć się w odpowiednie pomoce do ćwiczeń. 10. Zaleconą formą wspierającą pracę i relaks dziecka są zajęcia ruchowe.
Czego rodzice ( terapeuci, nauczyciele ) robić nie powinni... Nie tłumaczyć trudności dziecka wyłącznie lenistwem Nie porównywać z rówieśnikami czy rodzeństwem Nie liczyć na natychmiastowe efekty Nie krytykować, nie ośmieszać Nie podwyższać autorytetu terapeutów ( rodziców, nauczycieli ) Nie usprawiedliwiać niechęci do wykonywania ćwiczeń Nie odrabiać za dziecko prac domowych Nie poprawiać błędów w pracach pisemnych dziecko powinno nauczyć się korzystania ze słownika ortograficznego
Najkorzystniejszy czas na naukę... nie należy traktować podanych przedziałów sztywno i rozumieć zbyt dosłownie, lecz mieć je na uwadze podczas organizowania pracy dziecka
Podsumowanie dobre wieści... Badania wykazują, że z dysleksją można dobrze żyć i rozwijać się. Uczniowie, którzy systematycznie pracują nad trudnościami radzą sobie w wielu sytuacjach społecznych w sposób dojrzały. Młodzież dyslektyczna ma większą potrzebę osiągnięć, dominacji i autonomii. Jest emocjonalnie bardziej dojrzała, pewna siebie, niekonwencjonalna, aktywna i optymistyczna. Lepiej znosi porażki. Dysponuje wyższym poziomem umiejętności społecznych. Starsi dyslektycy mają skłonność do dominacji, ekspansywności, mają większą odporność psychiczną, pewność siebie. Są niezależni. Cechuje ich racjonalizm.