Współczesne wyzwania ekonomiczne banków w świetle prognozowanego spowolnienia gospodarczego Wojciech Kwaśniak Zastępca Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego Warszawa, 14.03.2012 r. 1
Kluczowe spostrzeżenia Polska posiada istotną przewagę konkurencyjną nad gospodarką strefy euro pod względem potencjału wzrostowego. Polski sektor bankowy pozostaje stabilny i zyskowny. Na 2012 r. banki planują niewielki wzrost sumy bilansowej przy przeciętnym poziomie zyskowności zbliżonym jak w roku ubiegłym. Urząd KNF podejmuje szereg działań nadzorczych, nakierowanych m.in. na zapewnienie stabilności w ujęciu zarówno mikroekonomicznym jako i całego sektora 2
Otoczenie gospodarcze (1) Źródło: Eurostat. 3
Otoczenie gospodarcze (2) W 2012 r. tempo wzrostu PKB prognozowane jest na 2,5% według ustawy budżetowej na 2012 rok i szacunków Komisji Europejskiej z listopada ub. roku oraz 3,0% zgodnie z najnowszą projekcją NBP. Wzrostowi gospodarczemu nie towarzyszyła poprawa na rynku pracy. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2011 r. wykazywała lekki trend wzrostowy i na koniec ub. roku wyniosła 12,5% wobec 12,4% na koniec 2010 r. i 12,1% na koniec 2009 r. Wynagrodzenia ogółem w 2011 r. zanotowały wzrost o 5,4% r/r oraz 1,2% r/r realnie wobec odpowiednio 3,9% r/r i 1,4% r/r w 2010 r. Po raz czwarty z kolei wynagrodzenia w sferze budżetowej zwiększały się szybciej niż w sektorze przedsiębiorstw. W strefie euro w minionym roku PKB zwiększyło się o 1,4%, a zgodnie z najnowszymi prognozami Międzynarodowego Funduszu Walutowego w bieżącym roku PKB ma zanotować spadek o 0,5%. 4
Otoczenie gospodarcze (3) Źródło: MFW. 5
Sektor bankowy w Polsce (1) Wynik finansowy netto sektora bankowego w Polsce w 2011 r. wyniósł 15,69 mld zł, co oznacza wzrost o 37,5% w skali roku. o Poprawa wynikała głównie z mniejszego salda odpisów aktualizujących. o Wskaźnik kosztów do przychodów operacyjnych (C/I) wyniósł 51%, ROA był równy 1,27%, a ROE 15,3%. Na koniec 2011 r. współczynnik wypłacalności wyniósł 13,13%. Wszystkie banki miały współczynnik CAR powyżej 8%. Tylko jeden z banków komercyjnych charakteryzował się współczynnikiem poniżej 9% oraz tylko dwa banki komercyjne poniżej 10%. Współczynnik tier 1 ukształtował się na poziomie 11,74%. Prawie 90% funduszy własnych banków stanowi kapitał najwyższej jakości. Sektor bankowy w Polsce zachowuje wysoką rezerwę płynności - na koniec 2011 r. podstawowa rezerwa płynności była równa 294 mld zł. Finansowanie w formie kredytów od zagranicznych podmiotów finansowych wyniosło 109,1 mld zł (z czego 4,5% przypada na krótkoterminowe), co stanowi 13,6% należności brutto. 6
Sektor bankowy w Polsce (2) Tendencje w sferze realnej polskiej gospodarki są bardzo istotne m.in. dla kształtowania się odsetka kredytów z rozpoznaną utratą wartości (non-performing loans -- NPL). Odsetek kredytów z rozpoznaną utratą wartości (NPL) na koniec 2011 r. ukształtował się na poziomie 8,30%, z czego dla gospodarstw domowych był równy 7,24% (w tym: 2,34% dla kredytów mieszkaniowych oraz 17,95% dla kredytów konsumpcyjnych), a dla przedsiębiorstw 10,53%. W minionym roku poprawiła się jakość kredytów dla przedsiębiorstw, czemu towarzyszyła względna stabilizacja jakości kredytów dla gospodarstw domowych (w tym: widoczne pogorszenie jakości kredytów mieszkaniowych). Zasadniczym zagrożeniem jest duża zmienność na rynkach finansowych oraz niepewność co do rozwoju sytuacji w strefie euro i potencjalnych skutków dla polskiego sektora bankowego. Dlatego konieczne jest, aby banki monitorowały potencjalne zagrożenia oraz utrzymywały i wzmacniały swoją pozycję płynnościową i kapitałową. 7
Sektor bankowy w Polsce (3) Udział oddziałów instytucji kredytowych w aktywach sektora bankowego to 2,35%. Kraje pochodzenia oddziałów: Francja, Dania, Szwecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia, Niemcy, Szwajcaria, Stany Zjednoczone. Źródło: UKNF. Dane na koniec 2011 r. 8
Porównanie banków zagranicznych z krajowymi bankami zależnymi i bankami z kapitałem polskim ROA Cena / wartość księgowa Grupa bankowa Kraj Bank działający w Polsce Bank dominujący Bank zależny Bank dominujący Bank zależny KBC Belgia Kredyt Bank SA 0,00% 0,74% 0,34 0,87 BNP Paribas Francja BNP Paribas Bank Polska SA 0,31% 0,10% 0,53 1,92* Crédit Agricole Francja Credit Agricole Bank Polska SA -0,09% 1,01% 0,25 brak Santander Bank Zachodni WBK SA 1,95% 2,25 0,43% 0,68 Santander Consumer Bank SA 2,40% brak Commerzbank Niemcy BRE Bank SA 0,10% 1,13% 0,31 1,29 Deutsche Bank Hiszpania Niemcy Deutsche Bank Polska SA 1,81% brak 0,18% * 0,74 Deutsche Bank PBC SA 0,68% brak Banco Comercial Portuguȇs Portugalia Bank Millennium SA -0,84% 0,83% 0,26 1,01 Nordea Szwecja Nordea Bank Polska SA 0,37% 0,84% 0,92 1,00 Unicredit Włochy Bank Polska Kasa Opieki SA -0,98%* 1,98% 0,30* 1,71* Citi USA Bank Handlowy w Warszawie SA 0,59% 1,73% 0,43 1,46* GE Company USA Bank BPH SA - 0,56% - 0,54 ING Holandia ING Bank Śląski SA 0,29% 1,29% 0,42 1,59 Rabobank Holandia Bank Gospodarki Żywnościowej SA 0,35% 0,38% brak 0,66* Raiffeisen Austria Raiffeisen Bank Polska SA 0,74% 1,08% 0,46 brak PKO Polska Powszechna Kasa Oszczędności BP SA 2,06% 1,76 Getin Holding Polska Getin Noble Bank SA 1,04% 0,86 * Dane na koniec III kwartału 2011 r.; w pozostałych przypadkach według stanu na koniec 2011 r. Źródło: UKNF, Bloomberg. 9
Kapitalizacja wybranych banków Źródło: Bloomberg. 10
Wymogi kapitałowe EBA (1) Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) wydał rekomendację, zgodnie z którą banki są obowiązane podnieść współczynnik core tier 1 do poziomu 9% do końca I półrocza br. Całkowite potrzeby kapitałowe banków europejskich według stanu na koniec III kwartału 2011 r. wynosiły prawie 115 mld euro, z czego 30 mld euro przypada na banki greckie. Kwota niedoboru uwzględnia bufor kapitałowy na ekspozycje rządowe w krajach Europejskiego Obszaru Granicznego (EEA). Banki mogą dążyć do spełnienia wymogów poprzez m.in. emisję nowego kapitału, sprzedaż części aktywów lub delewarowanie. Jednakże, działania banku nie powinny skutkować zahamowaniem dopływu pieniądza do gospodarki realnej. 11
Wymogi kapitałowe EBA (2) Wybrane wyniki badania pozycji kapitałowej banków europejskich obecnych w Polsce według stanu na koniec III kwartału 2011 r. (dane w mln euro) Nazwa banku Kraj Niedobór do poziomu CT1 = 9% Bufor kapitałowy na ekspozycje rządowe w EOG Całkowity niedobór do poziomu CT1 = 9% Raiffeisen Zentralbank Österreich AG Austria 2 127 0 2 127 KBC BANK Belgia 0 0 0 DEUTSCHE BANK AG Niemcy 2 851 388 3 239 COMMERZBANK AG Niemcy 393 4 911 5 305 BANCO SANTANDER S.A. Niemcy 12 878 2 424 15 302 BNP PARIBAS Francja 0 2 478 1 476 CREDIT AGRICOLE Francja 0 67 0 SOCIETE GENERALE Francja 2 131 0 2 131 UNICREDIT S.p.A Włochy 5 741 2 233 7 974 ING BANK NV Holandia 0 0 0 RABOBANK NEDERLAND Holandia 0 0 0 DnB NOR Bank ASA Norwegia 1 520 0 1 520 POWSZECHNA KASA OSZCZĘDNOŚCI BANK POLSKI SA Polska 0 0 0 BANCO COMERCIAL PORTUGUÊS, SA Portugalia 965 1 165 2 130 Nordea Bank AB (publ) Szwecja 0 2 0 Razem 28 606 13 668 41 203 Źródło: EBA. 12
Plany finansowe banków (1) Większość banków komercyjnych i oddziałów instytucji kredytowych (45) planuje wzrost sumy bilansowej, jednak wzrost ten łącznie dla badanej grupy banków będzie niewielki i ma wynieść 5%. Planowany jest również wzrost portfela kredytów zarówno dla gospodarstw domowych (planowany przez 32 banki) jak i dla przedsiębiorstw (planowany przez 47 banków) odpowiednio o 3% i 13%. Wzrost portfela kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych jest planowany prze 25 banków, łącznie o 2%. Pogorszenie portfela kredytów dla gospodarstw domowych planuje 26 banków (poprawę 18 banków), a portfela przedsiębiorstw 13 banków (poprawę 30 banków). 13
Plany finansowe banków (2) Wzrost wyniku netto planowany jest przez 42 banki, a spadek przez 21. Wynik na koniec 2012 r. planowany jest na podobnym poziomie jak w roku 2011. Współczynnik wypłacalności na koniec 2012 r. będzie wyższy od obecnego dla 17 banków, a niższy w 30. Wzrost współczynnika tier 1 jest planowany w 20 bankach i tylko w 4 bankach planowany jest jego poziom poniżej 9%. 10 banków planuje wzrost finansowania od podmiotów powiązanych sektora finansowego a 18 spadek, co nie zmienia łącznej wartości dla tych banków. Finansowanie od pozostałych instytucji finansowych planowane jest na poziomie o 11% niższym niż obecnie (15 banków planuje wzrost, a 10 spadek). 14
Sektor bankowy w Polsce - szanse Lepsze perspektywy wzrostu gospodarczego w Polsce niż w krajach strefy euro. Brak zaangażowania polskich banków w rządowe papiery dłużne państw zagrożonych niewypłacalnością. Dalsze wzmocnienie pozycji kapitałowej dzięki bardzo dobrym wynikom finansowym za rok ubiegły oraz rekomendacji KNF nt. ograniczenia wypłaty dywidendy. Niski poziom lewarowania działalności. Pomimo niskiego udziału polskich banków w aktywach poszczególnych grup bankowych, mogą one stanowić istotne wzmocnienie dla bankówmatek z uwagi na dużo lepsze wyniki finansowe, jakość kapitałów oraz wartość rynkowej kapitalizacji. 15
Sektor bankowy w Polsce - zagrożenia Transfer ryzyka z zagranicznych grup bankowych, którym agencje ratingowe obniżyły oceny, na banki krajowe. Problemy i koszty finansowania aktywów długoterminowych (głównie kredytów hipotecznych). Koszty dostosowania do wymogów Bazylei III przede wszystkim w zakresie finansowania długoterminowego (wskaźnik NSFR) oraz wymogów EBA (delewarowanie). Wpływ grupy na efektywne zarządzanie bankiem krajowym (na bieżąco monitorowane przez Urząd KNF). 16
Działania Urzędu KNF Przygotowanie systemu do projektu Basel III / CRD IV. Wzmocnienie bazy kapitałowej (polityka dywidendowa). Rozpoczęcie działań w kierunku poprawy struktury finansowania (aktywne monitorowanie banków na rynku finansowania nieruchomości). Testy warunków skrajnych. Monitorowanie transakcji wewnątrzgrupowych. Ograniczenie kredytowania w walutach. Działania na rzecz: ożywienia rynku międzybankowego, cyklicznej wymiany audytorów (okresy 5-letnie), uporządkowania rynku bancassurance. Monitorowanie planów finansowych banków. 17