METODY AKTYWIZUJĄCE W KSZTAŁCENIU ZINTEGROWANYM Metody nauczania, zależnie od poziomu aktywności uczniów, dzieli się na dwie grupy: tradycyjne i aktywizujące ( poszukujące ). Najnowsza koncepcja procesu uczenia się, teoria humanistyczna zakłada, że: człowiek z natury zdolny jest do uczenia się, każdy człowiek jest jednostką twórczą, podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje poczucie bezpieczeństwa oraz prawo do godności i liczenie się z jego potrzebami i możliwościami, rzeczywiste uczenie się odbywa się poprzez doświadczenie, uczenie się jest efektywne, gdy angażuje umysł, ale i emocje, samoocena jest kluczowym aspektem procesu uczenia się. Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się jest uczenie się w działaniu czyli uczenie się przez doświadczenie, które opiera się na trzech zasadach: 1.Najlepiej uczymy się wtedy, gdy jesteśmy włączeni w przeżycia dostarczające nauki; 2.Wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie; 3.Uczymy się z zapałem jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki Aby umożliwić uczniowi uczenie się w działaniu, nauczyciel zobowiązany jest tworzyć jak najwięcej sytuacji bogatych w przeżycia, które będą angażowały aktywność ucznia. A właśnie metody aktywizujące, wydają się szczególnie interesujące z punktu widzenia ucznia. Kiedy wędkarz idzie na ryby, to bierze taką przynętę, która smakuje rybie, a nie wędkarzowi. Kamiński Aktywizowanie to oddziaływanie nauczyciela złożone z zabiegów i metod nauczania wspierających odpowiednimi środkami, które wywołują u dzieci aktywność i umożliwiają zwiększyć ją na aktywność o większym stopniu. Metoda aktywizująca to działanie, które uwzględnia emocjonalny aspekt procesu uczenia się i wykorzystuje technikę w odpowiedni sposób. Technika aktywizująca to przepis wykonywania czynności, a więc przepis dotyczący co, kto, kiedy i jak ma robić. Ze względu na nauczanie wyróżnia się metody aktywizujące, zaś pod względem uczenia się metody aktywne.
Zatem w nowej sytuacji edukacyjnej nauczyciel nie prowadzi już swojego ucznia za rękę", ale stwarza warunki, aby jego uczeń potrafił uczyć się, myśleć, poszukiwać, doskonalić, komunikować się, działać i współpracować w zespole. Nauczyciel przestaje być osobą przekazującą jedynie słuszną prawdę", zamiast nakazów stosuje propozycje, dzieli się z uczniami doświadczeniami, zaprasza do refleksji i wspólnych poszukiwań. Najnowszy model nauczania preferuje uczenie się we współpracy", a więc uczenie się w grupie i z grupą. Główne zasady ułatwiające uczenie się w grupie brzmią: aktywnie włączaj uczniów w proces uczenia się; pozwól na naukę w ich własnym rytmie; upewnij się czy uczniowie znają cel nauczania; zadbaj o możliwości wspólnego uczenia się uczniów; zaczynaj od osobistych doświadczeń; bierz pod uwagę indywidualne możliwości i indywidualne style uczenia się. Metody aktywizujące stymulują myślenie ucząc przez przeżywanie, lepiej wpływają na percepcję przekazywanych treści. Opierając się na podziale wyodrębnionym przez Jadwigę Krzyżewską wyróżnia się aktywizujące metody nauczania. Oto niektóre z nich, przydatne szczególnie w edukacji wczesnoszkolnej: METODY INTEGRACYJNE odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji. Zaliczyć do nich można między innymi następujące techniki aktywizujące: Krasnoludek"- to pomoc w ręku dziecka, może to być piłeczka, grzechotka czy to coś, czym można do siebie rzucać, coś co przyciąga wzrok dziecka i jest przyjemne w dotyku. Dokończ zdanie np. Krasnoludek jest... przekazanie krasnoludka dalej(myślenie twórcze). Dzieci siedzą w kręgu. Jedno wybrane dziecko, prosimy, aby w myśli odczytało alfabet. Przerywamy i pytamy na jakiej literce się zatrzymało i na taką literę dzieci wymyślają np. przymiotniki kończące zdanie Kot czarodzieja jest...
Pajęczynka lub kłębek"- zabawy z kłębkiem mogą być bardzo różne. Dzieci przy pomocy kłębka mogą poznawać swoje imiona, mówić sobie coś dobrego, układać opowiadania, mogą uczyć się dodawać, odejmować. Graffiti"- są to m.in. zabawy w niedokończone zdania np. Dzisiaj bardzo chciałbym...gdybym miał samolot..., jak też przy jej pomocy można rozwiązywać twórczo problemy np. ak spędzić dzień, aby się nie nudzić(praca w grupach). METODY TWORZENIA I DEFINIOWANIA POJĘĆ uczą analizować, definiować oraz negocjować i przyjmować różne stanowiska. Do tego typu metod zalicza się techniki: Kula śniegowa"- polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie. Ogólny szkielet techniki jest następujący: Uczniowie pracują indywidualnie nad danym problemem Łączą się w pary(ustalają wspólne stanowisko), łączą się następnie w czwórki, ósemki itd.za każdym razem ustalają wspólne stanowisko. Prezentacja wspólnie wypracowanego stanowiska. Burza mózgów", Mapa pojęciowa" zwana też Mapą mentalną"- służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, wycinków, krótkich słów, haseł. METODY HIERARCHIZACJI uczą analizowania, klasyfikowania i porządkowania w relacjach wyższości niższości. Są to techniki aktywizujące takie jak: Promyczkowe uszeregowanie - służy do definiowania pojęć, określania cech, zasad oraz do hierrchizacji. Uczniowie siedzą w kręgu, a w środku leży koło z napisem(wisi na tablicy) np.jesień. Nauczyciel rozdaje po 3 samoprzylepne karteczki. Zadaniem każdego ucznia jest zastanowienie się i zapisanie 3 najważniejszych (według niego cech) jakimi charakteryzuje się jesień. Po kolei każde dziecko odczytuje cechy, jakie wypisał i przykleja do koła, jeśli cecha, którą napisał już się pojawiła, dokleja do niej swoją. W ten sposób powstaną promyczki.
Diamentowe uszeregowanie"- układ priorytetów przypomina kształtem diament lub karo. Uczniowie pracują w grupach. Zadaniem grup jest przedyskutowanie podanych zasad i uszeregowanie ich według podanego przez nauczyciela wzoru: zaczynając od zasad najważniejszych, ważnych, mniej ważnych do najmniej ważnych. Piramida priorytetów" ułatwia systematyzację informacji i ich wartościowanie. Nauczyciel podaje zagadnienie, przykładowo: Dlaczego samochody policji, straży pożarnej, pogotowia ratunkowego jechały na sygnale? Uczniowie wymieniają powody dla których samochody (policyjny, strażacki, pogotowia ratunkowego) jechały na sygnale. Wszystkie propozycje są zapisywane na tablicy lub kartkach. Nauczyciel wraz z uczniami ocenia, które z nich są istotne i umieszcza je w odpowiednich miejscach piramidy według stopnia ważności. Jeśli istnieje więcej informacji, które chcemy usystematyzować, można wykorzystać piramidę diamentową lub trójkątną. METODY TWÓRCZEGO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW uczą dzieci dyskutowania, krytycznego i twórczego myślenia, uczą łączyć wiedzę z doświadczeniem oraz rozwiązywać problemy. Do tej grupy metod należą techniki: Burza mózgów", 635"- to technika dziki której można rozwiązywać różne problemy. Jest ona modyfikacją burzy mózgów, a różni się tylko sposobem organizacji i przeprowadzenia sesji twórczej. Liczby podane w nazwie mają swoje znaczenie: 6-oznacza liczbę osób w grupie, 3-oznacza liczbę rozwiązań(pomysłów), 5-oznacza liczbę sesji tzw.rundek. Klasę dzieli się na grupy, każda grupa otrzymuje formularz na który wpisuje 3 rozwiązania danego problemu. Na hasło start formularz jest przekazywany następnej grupie zgodnie ze wskazówkami zegara. Po zakończeniu dokonuje się analizy projektów i wybiera się najbardziej realne. Rybi szkielet"- inaczej schemat przyczyn i skutków. Metoda trójkąta", Sześć myślących kapeluszy",
Mapy mentalne"(mapa mózgu, mapa mentalna, mapa pamięci)-służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, haseł. Służyć też może do definiowania, rozwiązywania problemów. Inne: Karta kołowa", Dywanik pomysłów", Warsztaty przyszłościowe", Asocjogram". METODY PRACY WE WSPÓŁPRACY preferują samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów. Uczą współpracy, akceptacji różnic indywidualnych, sprawnej komunikacji i negocjowania oraz pracy w grupie i z grupą. Sukces grupy uzależniony jest od sukcesów indywidualnych. W tak stworzonych warunkach nie ma rywalizacji, lecz uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, argumentowanie i dyskutowanie. Można w tej grupie metod posługiwać się takimi technikami jak: Układanka" Puzzle", Zabawa na hasło". METODY GRUPOWEGO PODEJMOWANIA DECYZJI preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji, odpowiedzialność za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowanie decyzji na podstawie poznanych faktów. Rolę tę spełniają techniki: Pustynia", Drzewo decyzyjne", Innym wariantem graficznego zapisu przebiegu dyskusji jest metoda drzewka decyzyjnego. Pozwala ona na szybką ocenę sytuacji dzięki odpowiedziom na pytania o możliwe rozwiązania danego problemu oraz pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań. Sposób realizacji 1. Nauczyciel przygotowuje schemat drzewka na arkuszach papieru lub tablicy szkolnej. 2.Podstawowe znaczenie ma kolejność wypełniania schematu drzewka, składającego się z czterech poziomów. Na początku należy określić sytuację, która zmusza do podjęcia decyzji. Nauczyciel podaje zagadnienie (formułuje problem), na przykład: Czy powinno się kupować produkty w plastikowych opakowaniach?" i zapisuje je u podstawy drzewa na najniższym poziomie.
3.Drugi poziom stanowią gałęzie, w które uczniowie wpisują rozwiązania. Liczba gałęzi zależy od ilości proponowanych wariantów. 4.Następnie trzeba określić wartości i cele, jakie zamierzamy osiągnąć. Uczniowie w odpowiednich miejscach schematu wpisują swoje propozycje. 5.Pod kątem przyjętych celów i wartości wypełniają kolejny poziom drzewka: pozytywne i negatywne skutki każdego rozwiązania. 6.Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują wyniki dyskusji i wybierają najlepsze rozwiązania. Inne: Sześć par butów", Technika grupy nominalnej". METODY I TECHNIKI PLANOWANIA pozwalają fantazjować i marzyć oraz planować i urzeczywistniać marzenia. Są to między innymi takie techniki jak: Gwiazda pytań", Projekt", Planowanie z przyszłości". GRY DYDAKTYCZNE uczą przestrzegania ustalonych reguł, dają możliwość odczuwania radości z wygranej i kształcą umiejętność przyjęcia przegranej. Natomiast metody i techniki przyśpieszonego uczenia się pozwalają na szybkie i bezstresowe przyswajanie trwałej wiedzy. Poker kryterialny METODY EWALUACYJNE pozwalają dokonywać oceny siebie i innych, uczą przyjmować i wyrażać krytykę oraz pochwałę. Należą do nic techniki: Kosz i walizeczka", Tarcza strzelecka", Rybi szkielet" Podsumowanie zajęć z zastosowaniem techniki ewaluacyjnej Rybi szkielet". Nauczyciel wiesza na tablicy plakat Rybi szkielet" z zaznaczonymi elementami zajęć, które uczniowie
mają ocenić. Rozdaje każdej osobie po 8 kartek samoprzylepnych, na których oceniają zajęcia pod kątem atmosfery, nauczyciela, dzieci, metod pracy. Karteczki przyklejają w odpowiednie miejsca przy ościach szkieletu". Po przyklejeniu jedna osoba odczytuje wyniki ewaluacji. Technika aktywizująca "Tarcza strzelecka" Prowadzący zawiesza na tablicy plakat z narysowaną tarczą strzelecką. Uczestnicy otrzymują po cztery strzały (scenki samoprzylepne). Z zastosowaniem tych scenek mają dokonać oceny zajęć warsztatowych z uwzględnieniem treści, prowadzącego, pomocy i atmosfery zajęć. STUDIUM PRZYPADKU Studium przypadku polega na analizie przypadku rzeczywistego lub hipotetycznego. Sposób realizacji 1.Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie do wykonania, na przykład: "Ułożenie jadłospisu dla ucznia klasy trzeciej zgodnie z zasadami zdrowego odżywiania" i udziela przydatnych wskazówek działania. 2.Uczniowie wymieniają własne propozycje rozstrzygnięcia problemu. Z pomocą nauczyciela podają ich pozytywne i negatywne skutki, po czym wybierają rozwiązanie najlepsze. 3.Wraz z nauczycielem uczniowie podsumowują wyniki pracy. Uzasadniają wybór konkretnego rozwiązania i jego odniesienia do życia codziennego. DRAMA Drama umożliwia naukę przez zabawę i działanie. Uczniowie rozwijają swoją pomysłowość i uczą się współpracować w grupie. Istnieje kilka technik dramowych: Stop klatka za pomocą pantomimy, wykorzystując mimikę, pozę i gest, uczniowie przedstawiają określoną postać, wydarzenie lub zjawisko, zatrzymując się w bezruchu. Mogą w niej brać udział całe grupy lub pojedyncze osoby.
NAUCZYCIELU Jeśli w pracy wykorzystujesz jeden tylko Twój ulubiony sposób nauczania JESTEŚ ROBOTEM pomyśl jak działa robot? Jest to maszyna, której każda czynność jest zaprogramowana. Robot nie myśli, nie dokonuje wyborów. Jeśli korzystasz z dwóch możliwych sposobów nauczania MASZ DYLEMAT- który jest ważniejszy, który należy wybrać. Akt wyboru oznacza, że stajesz się człowiekiem wolnym, a ostateczny wybór należy tylko do Ciebie. Jeśli natomiast Twój katalog metod jest bogaty i różnorodny- oznacza, że POKONAŁEŚ ZAPROGRAMOWANIE. Odkryłeś swoją wolną wolę, jesteś człowiekiem, który potrafi być elastycznym i twórczym. Jadwiga Krzyżewska Literatura 1.Jachimska M., Grupa bawi i pracuje, Oficyna Wydawnicza UNUS, Wałbrzych 1994. 2.Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji, Wydawnictwo J. Krzyżewska, Suwałki 2000. 3.Paź B. I G., Zeszyt profilaktyczny Stowarzyszenia NOE", Stowarzyszenie NOE, Warszawa 1999. 4.Wójcik E., Metody aktywizujące stosowane w spotkaniach grupowych, Stowarzyszenie Współpracowników Selezjańskiech Biuro Instruktoralne, Łódź 1994. 5.Rau K., Ziętkiewicz E. - "Jak aktywizować uczniów" Oficyna Wydawnicza, Poznań 2000 6.Augustyniak M., Augustyniak M. "Książka nauczyciela" zintegrowana z podręcznikiem "Mój Świat 4." Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. 2003 Opracowała Iwona Szubzda