Optymalizacja źródeł finansowania - poszukiwanie źródeł finansowania w trudniejszych czasach
Agenda Podstawowe informacje o strukturze kapitału Rodzaje źródeł finansowania Finansowanie oparte o kapitały własne Finansowanie oparte na długu i jego pochodnych 2
Motywy i cele pozyskiwania finansowania Motywy: Optymalizowanie struktury finansowej firmy kosztu kapitału; Działania restrukturyzacyjne; Utrzymanie płynności; Cele: Realizacja założonej strategii Utrzymanie dalszego dynamicznego wzrostu; Działania konsolidacyjne fuzje i przejęcia; Dywersyfikacja aktywów; Reinwestycja o wyższej stopie zwrotu; 3
Struktura kapitału Struktura kapitału proporcje podziału kapitału zainwestowanego na dwie części: kapitał własny i oprocentowany kapitał obcy. Optymalna struktura kapitału proporcje kapitału własnego i oprocentowanego kapitału obcego, przy których rynkowa wartość przedsiębiorstwa jest maksymalna. Optymalny wskaźnik dług do kapitału w ujęciu sektorowym: Źródło: The Handbook of Financing Growth 4
Źródła finansowania przedsiębiorstw Finansowanie wewnętrzne środki finansowe przedsiębiorstwa uzyskane w drodze przekształcenia majątkowego (tj. z bieżących wpływów; z tytułu sprzedaży towarów i usług, z odpisów amortyzacyjnych, ze sprzedaży zbędnego majątku, z przyspieszenia obrotu kapitału) i gromadzenia kapitału (tj. zysk zatrzymany). Finansowanie zewnętrzne kapitał własny (emisja akcji, dopłaty akcjonariuszy, sprzedaż udziałów, dopłaty wspólników, wkłady, wpisowe, dotacje, aporty) i kapitał obcy (z wykorzystaniem instrumentów rynku finansowego, towarowego oraz w drodze szczególnych instrumentów finansowych). 5
Rodzaje finansowania przedsiębiorstw Finansowanie oparte o kapitały własne Emisja akcji Anioły Biznesu Private Equity / Venture Capital Finansowanie oparte na długu Fundusze pożyczkowe Kredyty inwestycyjne Emisja obligacji korporacyjnych Mezzanine Leasing 6
Rodzaje finansowania przedsiębiorstw a etapy jego rozwoju Zapotrzebowanie na kapitał Środki własne, rodzina i znajomi Anioły Biznesu Dług Venture Capital Rynek publiczny (emisje akcji lub/oraz obligacji) Private Equity Inwestorzy branżowi Wiek firmy Wiek firmy Źródło: Janiszewski "Finansowanie kapitałem wysokiego ryzyka" 7
Finansowanie oparte o kapitały własne 8
Emisja publiczna akcji Zalety Prestiż i wiarygodność (kontrakty, kontrahenci) Dostęp do kapitału (łatwa możliwość pozyskania kapitału w przyszłości) Rynkowa wycena spółki Zachowanie kontroli nad spółką Uporządkowanie działalności przedsiębiorstwa Poprawa struktury kapitałowej i wskaźników finansowych Promocja i efekt marketingowy Wady Obowiązki informacyjne (jawność działalności i procedury) Stosowanie zasad ładu korporacyjnego Ograniczenie wpływów (respektowanie praw akcjonariuszy mniejszościowych) Ryzyko związane z koniunkturą na rynku kapitałowym Konieczność przeprowadzenia procesu przygotowania spółki do IPO 9
Emisja akcji w celu sfinansowania przejęcia lub fuzji Istotne elementy: Okazja do dokonania przejęcia kapitałowego Określenie parytetów przeprowadzenia transakcji Przeprowadzenie podwyższenia kapitału w drodze oferty prywatnej (uproszczone procedury i szybkość realizacji) Wydanie akcjonariuszom przejmowanego przedsiębiorstwa akcji nowej emisji w zamian za posiadane przez nich dotychczasowe akcje (udziały) Wprowadzenie wyemitowanych akcji do obrotu na GPW na podstawie zatwierdzonego prospektu Ten sposób realizacji rozwoju przedsiębiorstwa jest ciekawą alternatywą w dobie kryzysu ekonomicznego, gdzie pozyskanie jakiegokolwiek finansowania jest wyzwaniem samym w sobie. 10
Wady i zalety emisja akcji w celu sfinansowania przejęcia lub fuzji Zalety: Szybkość realizacji transakcji oraz jej jednorazowy niewielki koszt Możliwość sfinansowania przejęć, których nie można sfinansować w inny sposób (kryzys ekonomiczny, brak możliwości pozyskania kapitału) Poprawa struktury bilansu i wskaźników ekonomicznych Wady: Zmiany w strukturze właścicielskiej rozwodnienie W przypadku spółek publicznych konieczność wynegocjowania umów lock up celem ograniczenia ryzyka niekontrolowanej podaży akcji Ryzyko niekorzystnie wynegocjowanego parytetu wymiany 11
Charakterystyka transakcji fuzji i przejęcia Słabe strony: nieprawidłowej decyzji o połączeniu (brak wzrostu organicznego), nietrafionego wyboru przejmowanego połączenia, nieprawidłowego procesu połączenia, przeszacowania wartości przejmowanej firmy, brak spodziewanej synergii zasobów łączących się firm, nadmiernej wielkości lub/i dywersyfikacji połączonego przedsiębiorstwa. Mocne strony - efekt synergii: optymalizacja sposobu zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie, obniżenie kosztów dzięki efektowi skali, możliwość wdrożenia nowych technologii, w tym rozwój działów R&D, zwiększenie penetracji rynku, wzrost możliwości rozwoju danej branży gospodarczej, minimalizacja znaczenia konkurencji. 12
Anioły Biznesu Filozofia działania Aniołów Biznesu: nieformalne kontakty towarzyskie i biznesowe, zaangażowanie środków własnych, anonimowość, przedsięwzięcia o mniejszej skali (50 tys. PLN 5 mln PLN), inwestycje w przedsięwzięcia w fazie zalążkowej (seed) oraz w młode firmy (start-up). Korzyści dla Spółki z obecności Anioła Biznesu: możliwość pozyskania finansowania na bardzo wczesnym etapie rozwoju firmy lub realizacji pomysłu, dostęp wiedzy oraz doświadczenia; pomoc przy budowaniu kontaktów i nawiązywaniu relacji z kluczowymi partnerami w danej branży. Korzyści dla Anioła Biznesu z prowadzonych inwestycji: element strategii dywersyfikacji majątku; wysoki poziom zwrotu z kapitału zaangażowanego; możliwość korzystania z ulg podatkowych (rynki rozwinięte). 13
Anioły Biznesu Statystyka: ok. 30% projektów zwraca zainwestowane w nie środki, prawie 16% przedsięwzięć tego typu przynosi ponad 5-krotny wzrost, najbezpieczniej na jedno przedsięwzięcie przeznaczać nie więcej niż 7-15% ogółu posiadanego wolnego kapitału. Anioły Biznesu w Polsce: wspierają przede wszystkim: IT, biotechnologię, inżynierię medyczną i farmaceutyczną, aplikacje mobilne czy pośrednictwo finansowe i turystykę, średni czas trwania inwestycji od 2 do 5 lat, przeciętna wartość inwestycji to przedział od 200 do 500 tys. zł, przejęte udziały są z reguły mniejszościowe ale zdarzają się transakcje 50/50, ilość Aniołów Biznesu to około 5 tys. osób, potencjał rynku ok. 100 mln zł rocznie. Trzy sieci: Lewiatan Business Angels (www.lba.pl), Polskie Stowarzyszenie Aniołów Biznesu (www.polban.pl), Śląska Sieć Aniołów Biznesu (www.silban.pl). 14
Anioły Biznesu Projekty finansowane przez Anioły Biznesu: Merlin.pl sklep internetowy, pomysłodawca i współtwórca Zbigniew Sykulski; uruchomiony w 1999 r.; po przekształceniu w spółkę akcyjną, pozyskanie AB - Piotra Wilama (jednego z najbardziej znanych polskich AB, współtwórcę sukcesu Onet.pl i wydawnictwa Pascal); AB zapewnił wsparcie finansowe oraz dalszy rozwój serwisu; Grono.net serwis społecznościowy, oferujący m.in. fora do wymiany informacji i utrzymywania znajomości, jeden z najpopularniejszych tego typu serwisów w Polsce (ok. 1,3 mln zarejestrowanych użytkowników). Autorzy projektu Piotr Bronowicz, Tomasz Lis i Wojciech Sobczuk. Serwis pod nazwą Grono.net został uruchomiony w lutym 2004 roku. AB (Piotr Wilam) zainwestował ok. 2-3 mln zł w 2006r. za 30% udziałów. W 2007 r. pakiet udziałów w Grono.net przejął Intel Capital (fundusz VC); 100lat.pl internetowy serwis służący do wysyłania elektronicznych kartek upominkowych. Założony w marcu 2006 r. przez Mirosława Płowca (pomysłodawca projektu). Pozyskanie AB w drodze kontaktu z Polską Siecią Aniołów Biznesu (PolBAN). Środki pozyskane od AB zostały przeznaczone na sfinansowanie modernizacji i rozwoju serwisu; 15
Anioły Biznesu CD. Projekty finansowane przez Anioły Biznesu: W biegu cafe sieć kawiarni; AB Piotr Pośnik, współwłaściciel firmy Wittchen (galanteria odzieżowa); inwestycja w rozwój sieci i dalszą ekspansję; Polymem spółka rozwijająca membrany polipropylenowe do mikrofiltracji, projektująca systemy do mikro- ultra- i nanofiltracji oraz odwróconej osmozy. Głównym zastosowaniem rozwiązań Polymem-u jest ochrona środowiska, przemysł spożywczy, petrochemiczny, maszynowy i galwanizernie. Polymem powstał w oparciu o technologie rozwijane na Wydziale Inżynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej, kierowanym przez prof. Jerzego Bałdygę. Sieć aniołów biznesu Business Angel Seedfund (BAS) zainwestowała 700 tys. zł w ten projekt; Nasza-klasa.pl najbardziej znany polski portal społecznościowy. Pomysłodawcą przedsięwzięcia był Michał Popowicz (2006 r.) Początkowym inwestorem był niemiecki fundusz VC "European Founders" zarządzany przez braci Samwers (twórców podobnych portali społecznościowych w Niemczech). Fundusz przejął 20% udziałów Naszej-klasy i wniósł know-how. W 2008 r. zainwestował estoński fundusz Forticom, który przejął 70% udziałów w portalu. Wartość transakcji szacowana na 200 mln zł. 16
Private Equity / Venture Capital Charakterystyczne cechy funduszy typu PE / VC dysponują znaczącymi kapitałami, inwestycje we wszystkie fazy rozwoju przedsiębiorstwa jednak to VC inwestują we wczesne fazy, transferują know how, średnia długość inwestycji: 3 7 lat, wyszukują przedsiębiorstwa działające na terenie jednego kraju/regionu w określonej fazie rozwoju ze sprecyzowanym biznes planem, przejmują pakiety kontrolne, mają wpływ na obsadzenie kluczowych stanowisk menadżerskich, wpływają na strategię oraz kierunek rozwoju. 17
PE a stadia rozwoju firmy jako biorcy kapitału Private Equity Venture Capital Kapitał na refinansowanie Wykupy menedżerskie Mezzanine Ratowanie przedsiębiorstwa Finansowanie pomostowe Faza zasiewu (pomysł) Faza startu Faza ekspansji Źródło: Finansowanie Rozwoju Przedsiębiorstwa Praca zbiorowa pod redakcją Marka Panfila 18
Duże fundusze PE działające w Polsce Enterprise Investors Limity inwestycyjne: od 20 mln do 50 mln EUR, Etapy finansowania: wykupy, ekspansja i rozwój, restrukturyzacja; Preferowane branże: chemia i materiały, energetyka, media, medycyna: farmaceutyka, ochrona zdrowia, produkty konsumpcyjne: handel, produkty konsumpcyjne: produkcja, produkty przemysłowe, przemysł przetwórczy, telekomunikacja: operatorzy, usługi - pozostałe, usługi dla biznesu, usługi finansowe. Innova Capital Limity inwestycyjne: od 15 mln do 35 mln EUR Etapy finansowania: refinansowanie, finansowanie pomostowe, wykupy, ekspansja i rozwój; Preferowane branże: IT - usługi, media, produkty przemysłowe, przemysł przetwórczy, telekomunikacja: operatorzy, sprzęt, usługi dla biznesu, usługi finansowe. 19
Duże fundusze VC działające w Polsce Mid Europa Partners Limity inwestycyjne: od 25 mln do 200 mln EUR Etapy finansowania: refinansowanie, finansowanie pomostowe, wykupy, ekspansja i rozwój; Preferowane branże: energetyka, inne, media, medycyna: ochrona zdrowia, ochrona środowiska, produkty przemysłowe, telekomunikacja: operatorzy, transport, usługi pozostałe. Advent International Limity inwestycyjne: od 30 mln do 35 mln EUR Etapy finansowania: ekspansja i rozwój, odpublicznienie, prywatyzacja, restrukturyzacja, wykupy; Preferowane branże: automatyka przemysłowa, budownictwo, chemia i materiały, elektronika, energetyka, inne, IT: internet, oprogramowanie, sprzęt, technologie mobilne, usługi, media, medycyna: farmaceutyka, ochrona zdrowia, sprzęt medyczny, ochrona środowiska, produkty konsumpcyjne: handel, produkcja, produkty przemysłowe, przemysł przetwórczy, telekomunikacja: operatorzy, sprzęt, transport, usługi dla biznesu, usługi finansowe. Źródło danych: http://www.ppea.org.pl/ Polskie Stowarzyszenie Inwestorów Kapitałowych 20
Finansowanie oparte na długu i jego pochodnych 21
Fundusze pożyczkowe Charakterystyka funduszy pożyczkowych: Skierowane dla mikro - i małych przedsiębiorstw oraz osób, które rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej, Niska wysokość udostępnianych środków, Krótki okres spłaty, Niewielki stopień sformalizowania, Indywidualny kontakt z ekspertami funduszy. Największe polskie instytucje prowadzące fundusze pożyczkowe: Polska Fundacja Przedsiębiorczości (www.pfp.com.pl), Fundusz Mikro Sp. z o.o. (www.funduszmikro.pl), Fundacja Rozwoju Śląska oraz Wspierania Inicjatyw Lokalnych (www.fundacja.opole.pl), Fundusz Górnośląski S.A. (www.fgrn.com.pl), Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. (www.garr.pl). 22
Kredyty inwestycyjne Ocena instytucji finansującej: Banki oceniając podmiot gospodarczy przed pryzmat dwóch elementów: - analizy jakościowej - stanowiące element uzupełniający analizy finansowej - analizy finansowej - oceniającej m. in. ogólną kondycję finansową firmy oraz bieżącą zdolność kredytową przy wykorzystaniu wskaźników finansowych Wskaźniki rentowności ROS ROE Wskaźniki płynności Płynność bieżąca Płynność szybka Pokrycie zobowiązań bieżących Wskaźniki zadłużenia Zadłużenie aktywów Pokrycie majątku trwałego kapitałem Pokrycie odsetek Wskaźniki sprawności działania Rotacja należności (w dniach) Rotacja zapasów (w dniach) Rotacja zobowiązań (w dniach) 23
Kredyty inwestycyjne W przypadku finansowania długoterminowym kredytem inwestycyjnym, bank ocenia dodatkowo inwestycję pod względem: oceny wrażliwości projektu na zmianę stóp procentowych, założonej wielkości przychodów i kosztów. długość realizacji transakcji kredytowej; Projekt inwestycyjny jest analizowany przez bank z uwagi na: Analizę celowości i uwarunkowań rynkowych (badanie przesłanek). Analizę wykonalności techniczno-organizacyjnej (realizacja przez firmę wykonawczą). Analizę wykonalności finansowej (budżet inwestycji). Ocenę opłacalności inwestycji (oszacowanie NPV i IRR projektu).
Kredyty inwestycyjne Korzyści z finansowania podmiotów poprzez kredyt: Wielkość kredytu oraz harmonogram jego spłat dostosowany do budżetu inwestycji Możliwość korzystania z karencji w spłacie rat kapitałowych w okresie przeprowadzania inwestycji Stabilna forma finansowania, wypłata części kredytu w transzach Ograniczenia wynikające z finansowania podmiotów poprzez kredyt: Konieczność zabezpieczenia kredytu inwestycyjnego Wymóg pokrycia i udokumentowania co najmniej 20% kosztów inwestycji Możliwość żądania dodatkowego zabezpieczenia kredytu lub jego spłaty przez bank w przypadku pogorszenia sytuacji finansowej firmy Konieczność wykazania bieżącej i perspektywicznej zdolności kredytowej
Kredyty inwestycyjne Polityka kredytowa banków wobec przedsiębiorstw: W I kwartale 2009 r. banki zaostrzyły kryteria udzielania kredytu oraz podniosły marże kredytowe: ponad 50% banków zaostrzyło kryteria udzielania kredytów. ponad 80% banków podniosło marże kredytowe. Spadł popyt na kredyty długoterminowe. Niektóre banki z uwagi na ograniczenia kapitałowe ograniczyły podaż kredytu. Oczekiwane jest dalsze zaostrzenie polityki kredytowej względem przedsiębiorstw. Oczekiwany jest wzrost popytu na kredyty krótkoterminowe i dalszy spadek popytu na kredyty długoterminowe. Informacje na podstawie wyników ankiety przeprowadzonej przez NBP na przełomie marca i kwietnia 2009 r., skierowanej do przewodniczących komitetów kredytowych 30 banków, których łączny udział należności od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w portfelu sektora bankowego wynosi 84%.
Emisja obligacji korporacyjnych Podstawowe rodzaje obligacji: Obligacje korporacyjne klasyczne Obligacje zamienne na akcje Zalety emisji obligacji korporacyjnych: Brak prowizji bankowej, naliczanej przy pobieraniu kredytu, Brak nadzoru bankowego przy wykorzystaniu kolejnych transz kapitału, Prosta procedura postępowania, Brak konieczności ustanawiania zabezpieczeń, Emisje z dowolnym terminem wykupu w zależności od potrzeb finansowych. Niepewne wady: Niepewność co do wielkości pozyskanego kapitału, wynikająca z problemów ze sprzedażą podczas gorszej koniunktury inwestorzy bardziej są skłonni inwestować w bezpieczne papiery dłużne niż w akcje. Niepewność co do sytuacji finansowej emitenta w momencie wykupu walorów w obecnej sytuacji rynkowej, sprzedaż obligacji korporacyjnych może być postrzegana jako metoda na pozyskanie kapitału do dalszego rozwoju. 27
Mezzanine Mezzanine (dług podporządkowany) to instrument pośredni pomiędzy finansowaniem własnym, długiem bankowym oraz kapitałem private equity. Istota mezzanine: zabezpieczony jest w drugiej kolejności po zabezpieczeniu wierzytelności banku, długość inwestycji: 6-10 lat, fundusz otrzymuje warranty, przez co nabywa później część udziałów przedsiębiorstwa, stając się mniejszościowym akcjonariuszem, uzależniony jest od przepływów pieniężnych firmy fundusze decydują o dokapitalizowaniu spółki na podstawie dodatnich przepływów pieniężnych. 28
Mezzanine Dla kogo mezzanine Przedsiębiorstwa, mające dobre perspektywy rozwoju, chcące realizować plany inwestycyjne, ale posiadające problemy z uzyskaniem dofinansowania ponieważ inwestycje wiążą się często z wysokim ryzykiem, a także: w przypadku reorganizacji lub restrukturyzacji finansowej ze względu na zmianę sytuacji na rynku bądź źle przeprowadzoną transakcję, w przypadku finansowania przejęcia konkurencji, w przypadku finansowania wykupów menedżerskich, w przypadku poprawy struktury kapitału przed wejściem na giełdę. Wynagrodzenie inwestorów mezzanine = oprocentowanie bieżące (wypłacane jest niezależnie od osiąganych przez spółkę wyników finansowych; suma stopy procentowej oraz ustalonej marży) + oprocentowanie uzależnione od wyników inwestycji (wypłacane w określonych okresach lub pod koniec inwestycji) + Equity-kicker (wypłata dodatkowa uzależniona od wzrostu wartości przedsiębiorstwa) 29
Dziękuję za uwagę
Kontakt Olaf Grelowski Dyrektor Sprzedaży Wydział Doradztwa Finansowego, Fuzji i Przejęć nr tel. (22) 521-78-33; e-mail: olaf.grelowski@pkobp.pl 31
Dziękuję za uwagę Ul. Puławska 15 Warszawa 32