AUTOMATYZACJA STEROWANIA SKRZYNKAMI BIEGÓW &,*1,.Ï:52/1,&=<&+

61 Opolska, 2001. S. 367 376 (XX Sympozjon PKM, Polanica-Zdrój 24-28.09.2001). 11. Wróbel J., )LWRZVNL 0 /LQNLHZLF] * :\NRU]\VWDQLH,QWHUQHWX GR ]DU]G]DQLD GRNXPHQWDFM SURMHNWRZ PrzegOG0HFKDQLF]Q\QR 2002. S. 35 39. 12. Wróbel J., Szlom M., Jaworski R. Kompu- WHU\]DFMDRELHJXGRNXPHQWyZ3U]HJOG0HFKDQLF]Q\QR 2002. S. 5 6. M>D -)HEURZVNL=)HEURZVNL :\G]LDá1DXN7HFKQLF]Q\FK8QLZHUV\WHWX:DUPLVNR-Mazurskiego w Olsztynie, Instytut 0DV]\Q5RERF]\FK&L*NLFK3ROLWHFKQLNL:DUV]DZVNLHM3RODQG AUTOMATYZACJA STEROWANIA SKRZYNKAMI BIEGÓW &,*1,.Ï:52/1,&=<&+ )HEURZVNL-)HEURZVNL=, 2002 In article criteria of serviceability of agricultural machines are considered on dynamic modes of operation. Recommendations for efficiency configuration of power units are developed. :67 3 &LJQLNL V SRMD]GDPL NWyU\FK ]DGDQLHP MHVW SUDFD ] Z\NRU]\VWDQLHP LFK VLá\ XFLJX FLJQLFLH OXE SFKDQLH QDU]G]LD PDV]\Q\ 6]F]HJyOQH Z\PDJDQLD PXV] VSHáQLDü FLJQLNL terenowe, w tym rolnicze. &LJQLNLUROQLF]HZ\NRQXMUy*QRURGQHSUDFH6WGLVWQLHMHNRQLHF]QRüáF]HQLDFLJQLNyZ ] Uy*Q\PL QDU]G]LDPL LPDV]\QDPLDJUHJDW\FLJQLNRZH GR NWyU\FK QDSG F]VWR MHVW doprowadzaq\rgvloqlndfljqlndsu]h]zdárgelruxprf\oxelxnádg]dvlodqldk\gudxolf]qhjr :D*Q\PHOHPHQWHPSU]HQRV]F\PPRFZXNáDG]LHQDSGRZ\PFLJQLNDMHVWVNU]\QNDELHJyZL jej sterowanie. 1. WYMAGANIA STAWIAN(&,*1,.2052/1,&=<M Wymagania stawiane cignikom wynikajz warunków, w jakich muszsiporuszaüi prac, jakie w tych warunkach wykonuj Prdkoci, z jakimi pracuje cignik muszbyüodpowiednie dla wykonywanych zabiegów agrotechnicznych, co jest uwarunkowane wymogami tego zabiegu i cechami narzdzia, czy maszyny wspyápracujcej z cignikiem. Rozpitoci prdkoci podczas prac wykonywanych przez cigniki rolnicze sdu*e: czasami od prdkoci poni*ej 1 km/h, na tzw. biegach peázajcych (prace w budynkach inwentarskich, siew, nawo*enie), przez prdkoci 4 12 km/h (najczciej), które s stosowane przy gáywnych pracach wykonywanych przez cignik (w tym zakresie prdkoci cignik pracuje zazwyczaj z najwikszymi siáami ucigu sto takie prace jak: orka, bronowanie, kultywacja), do prdkoci 30 lub 40 km/h, a nawet 50 km/h, w zale*noci od przepisów drogowych i konstrukcji cignika (cignicie przyczep, przejazdy cignika, dojazdy na miejsce pracy z narzdziem zawieszonym) [1, 2, 3].

62 Siáy dziaáajce na cignik równie*zmieniajsiw szerokim zakresie. Zale*one od rodzaju prac i warunków, w jakich porusza siagregat cignikowy, dlatego siáa ucigu mo*e zmieniaüsi od wartoci P u = 0 (np. przy pracy z zawieszonym opryskiwaczem), do maksymalnej wartoci P umax wynikajcej z przyczepnoci kyá do gruntu (np. podczas orki). W zwizku z powy*szymi wymaganiami, wáaciwoci trakcyjne agregatu cignikowego zale*od ni*ej wymienionych czynników: Ci*aru cignika i jego rozkáadu na poszczególne osie, nacisków jednostkowych kyá>@ 8NáDGXLOLF]E\NyáQDSGRZ\FKFLJQLND 6WHURZDQLD]DáF]DQLHPEORNDGPHFKDQL]PyZUy*QLFRZ\FK>@ =DZLHV]HQLDNyáFLJQLND 6LOQLNyZVWRVRZDQ\FKZFLJQLNDFKUROQLF]\FK 8NáDGX]DVLODQLDK\GUDXOLF]QHJR :DáNDRGELRUXPRF\:20>@ 'RGDWNRZ\FKXNáDGyZSU]HND]\ZDQLDHQHUJLL]FLJQLNDGRPDV]\Q\ 6NU]\QHNSU]HNáDGQLRZ\FKFLJQLNyZUROQLF]\FK>@ = SRUyG Z\PLHQLRQ\FK SRZ\*HM F]\QQLNyZ SUH]HQWRZDQD SUDFD GRW\F]\ ]DJDGQLH DXWRPDW\]DFMLVWHURZDQLDSU]HáR*HQLDPLVNU]\QHNSU]HNáDGQLRZ\FK 2. KRYTERIA DETE50,18-&(35$& &,*NIKA ROLNICZEGO,VWRWQU]HF]MHVWX]\VNDQLHMDNQDMOHSV]\FKW\FKSDUDPHWUyZSUDF\FLJQLNDNWyUHZGDQHM V\WXDFMLPDMQDMZLNV]H]QDF]HQLH.U\WHULDPLMDNLHELHU]HVLSRGXZDJSU]\Z\NRQ\ZDQLXSUDFSRORZ\FKV VSUDZQRüXFLJXFLJQLNDη u JG\FLJQLNSUDFXMH]VLáXFLJX3 u ); SROL]JLV]MDNLPLSUDFXMNRáDQDSGRZHJG\FLJQLNSUDFXMH]VLáXFLJX3 u ); czas obróbki jednostki powierzchni T ha ; LORü]X*\WHJRSDOLZDQDMHGQRVWNREURELRQHMSRZLHU]FKQL* ha ; koszt obróbki jednostki powierzchni K ha ; ádwzrüpdqhzurzdqld $E\VSHáQLüSRGDQHSRZ\*HMNU\WHULDQDOH*\]EXGRZDüL]DVWRVRZDüRGSRZLHGQLHDOJRU\WP\ VWHURZDQLD]HVSRáDPLFLJQLNDGRW\F]FH 1. ]PLDQ\SU]HáR*HQLDZXNáDG]LHQDSGRZ\PFLJQLND>@ 2. ]DáF]DQLDLUR]áF]DQLDQDSGXSU]HGQLHJR>@ 3. ]DáF]DQLDLUR]áF]DQLDEORNDGPHFKDQL]PyZUy*QLFRZ\FK>@ 4. GRERUXFLQLHQLDZRJXPLHQLX [11]; 5. RJUDQLF]HQLDSROL]JX>@ 6. VWHURZDQLDXNáDGDPL]DZLHV]HQLDQDU]G]L>@ Niniejsza praca dotyczy punktu pierwszego. SteroZDQLHVNU]\QNELHJyZZZLNV]RFLFLJQLNyZRGE\ZDVL UF]QLH QLH]DOH*QLHRG URG]DMX]DVWRVRZDQHMVNU]\QNL:QDMQRZV]\FKNRQVWUXNFMDFKFLJQLNyZFL*NLFKZ\SRVD*RQ\FK w skrzynki typu SRZHU VKLIW OXE K\EU\GRZH SU]HáR*HQLD V ]PLHQLDQH DXWRPDW\F]QLH w ]DOH*QRFL RG SUGNRFL REURWRZHM VLOQLND OXE WDN*H Z QRZV]\FK V\VWHPDFK Z ]DOH*QRFL RG SRáR*HQLDHOHPHQWXVWHUXMFHJRZ\GDWNLHPSDOLZDSRPS\ZWU\VNRZHM 1DMEDUG]LHM UR]EXGRZDQH XNáDG\ VWHUXMFH ]PLDQ SU]HáR*H VNU]\QNL SU]\ QDVWDZLRQ\P przez kierowfwu\elhsudf\fljqlndxz]jogqldm SUGNRüREURWRZVLOQLND

63 moment obrotowy silnika; nastawienie dawkowania paliwa; sterowanie hamulcami pojazdu. -DNQDUD]LHV\VWHP\VWHURZDQLDVNU]\QNQLHGRELHUDMVDPRF]\QQLHSU]HáR*H]HZ]JOGX na zadane kryteria pracy. 3RGVWDZ\ RPDZLDQ\FK ]DJDGQLH WM PR*OLZRFL DXWRPDW\]DFML SUDF\ FLJQLND ]RVWDá\ podane w [13]. :JDOJRU\WPXRNUHODMFHJRGREyUELHJXQDOH*\VWHURZDüVNU]\QNELHJyZZWDNLVSRVyE DE\ FLJQLN SUDFRZDá Z ]DNUHVLH Z\PDJDQ\FK SUGNRFL SU]\ Z\NRQ\ZDQLX GDQHJR ]DELHJX DJURWHFKQLF]QHJRZ]DOH*QRFLRGwybranej opcji, tj.: PLQLPDOL]DFML]X*\FLDSDOLZD PDNV\PDOL]DFMLZ\GDMQRFLSU]\QDMPQLHMV]\P]X*\FLXSDOLZD PLQLPDOL]DFMLNRV]WyZSUDF\NRV]WSDOLZDLSáDFDRSHUDWRUD 8NáDG VWHUXMF\ SRZLQLHQ Z SU]\SDGNX VNU]\QHN hybrydowych lub typu power shift ]PLHQLDüLFKSU]HáR*HQLHDZSU]\SDGNXNODV\F]Q\FKVNU]\QHNZVND]\ZDüELHJQDNWyU\PQDOH*\ SUDFRZDü 3RGDQH WX NU\WHULD GRERUX SU]HáR*H SRZLQQ\ VWDQRZLü SRGVWDZ SUDF\ V\VWHPX HOHNWURQLF]QHJRVWHURZDQLDVNU]\QNSU]HNáDGQLRZ 6.5=<1.,35=(.à$'1,2:(&,*1,.Ï:52LNICZYCH,VWRWQ\PHOHPHQWHPSU]HQRV]F\PZRGSRZLHGQLVSRVyEPRF]VLOQLNDGRNyáQDSGRZ\FK L XPR*OLZLDMF\P SUDF VLOQLND Z RGSRZLHGQLP ]DNUHVLH MHJR FKDUDNWHU\VW\NL MHVW skrzynka SU]HNáDGQLRZD. Biorc pod uwag charakter pracy uniwersalnych cigników rolniczych, rozpitoci przeáo*e skrzynek biegów powinny wynosiü okoáo czterdzieci (w przypadku biegów peázajcych nawet wicej). Takrozpitoümogposiadaü stopniowe skrzynki przekáadniowe o odpowiedniej liczbie biegów; hydrrphfkdqlf]qhvnu]\qnlsu]hnádgqlrzh K\EU\GRZHVNU]\QNLSU]HNáDGQLRZH : ]ZL]NX ] WDN UR]SLWRFL SU]HáR*H EH] XZ]JOGQLHQLD ELHJyZ SHá]DMF\FK OLF]ED ELHJyZ VWRSQLRZ\FK VNU]\QHN SU]HNáDGQLRZ\FK VWRVRZDQ\FK Z FLJQLNDFK SRZLQQD Z\QRVLü RNRáR FR XPR*OLZLD ZáDFLZH GREUDQLH VWRSQLRZDQLD W\FK SU]HáR*H =DSHZQLD WR RGSRZLHGQLR QLVN SUGNRü QD ELHJX SLHUZV]\P L GX* SUGNRü QD ELHJX QDMZ\*V]\P (dojazdowym). 1LVNLHELHJLVZ\NRU]\VW\ZDQHJáyZQLHGRSUDF]PDV]\QDPLQDSG]DQ\PLGRGDWNRZR]D pomofzdánd:200dáhsugnrflmdnlhx]\vnxmhqdw\fkelhjdfkfljqlnpxv]rgsrzldgdü SUGNRFLRP ] NWyU\PL SUDFXM WH PDV]\Q\ = NROHL VLOQLN SRZLQLHQ SUDFRZDü ] QRPLQDOQ SUGNRFL REURWRZ Z FHOX ]DSHZQLHQLD ]QRUPDOL]RZDQHM QRPLQDOQHM SUGNRFL REURWowej ZDáND:20,PZLNV]DOLF]EDELHJyZW\PFLJQLNZ\GDMQLHMPR*HZ\NRQ\ZDüUy*QHSUDFH 6WRSQLRZHVNU]\QNLSU]HNáDGQLRZHPR*QDSRG]LHOLüQDGZLH]DVDGQLF]HJUXS\ EH]PR*OLZRFLSU]HáF]DQLDELHJyZSRGREFL*HQLHP:FHOX]PLDQ\SU]HáR*HQLDWU]HED namslhuz RG VNU]\QNL RGáF]\ü QDSG UR]ZL]DQLH WDV]H L QDMF]FLHM VSRW\NDQH - klasyczna VNU]\QNDSU]HNáDGQLRZD-QDMF]FLHMRRVLDFKVWDá\FK

64 ] PR*OLZRFL SUDZLH QDW\FKPLDVWRZHJR SU]HáF]DQLD ELHJyZ SRG REFL*HQLHP UR]ZL]DQLDGUR*V]H Skrzynki pu]háf]dqh SR RGáF]HQLX QDSGX NODV\F]QH SRZLQQ\ E\ü V\QFKURQL]RZDQH IROLD FR XáDWZLD L XPR*OLZLD SU]\SLHV]HQLH SU]HáF]DQLD ELHJyZ 1LH HOLPLQXMH WR MHGQDN NRQLHF]QRFL UR]áF]DQLD VSU]JáD FR SU]\ GX*\P REFL*HQLX FLJQLND SRGF]DV SUDF SRORZ\FK powoduje jego prawie natychmiastowe zatrzymanie. 3U]HáF]HQLH ELHJX L SRQRZQH UXV]HQLH ] PLHMVFD ]DELHUD F]DV L SRFKáDQLD GRGDWNRZR HQHUJL 3UREOHPXWHJRXQLNDVLVWRVXMFVNU]\QNLSU]HáF]DQHSRGREFL*HQLHPDZLFZVSRVyE QDW\FKPLDVWRZ\EH]X*\ZDQLDSU]H]NLHURZFVSU]JáD]ZDQHVNU]\QNDPLW\SXÄ3RZHU6KLIW 6WRVRZDQHVQDVWSXMFHUR]ZL]DQLD VNU]\QNLRRVLDFKVWDá\FK skrzynki o osiach ruchomych (planetarne). 6NU]\QNLW\SXÄ3RZHU6KLIW RRVLDFKVWDá\FKVWDV]HRGSODQHWDUQ\FKPLQSUzy tej samej OLF]ELHELHJyZSRVLDGDMPQLHMV]OLF]ENyá]EDW\FKQL*VNU]\QNLSODQHWDUQH MHGQDNZ\PDJDMVWRVRZDQLDXV]F]HOQLHUXFKRZ\FKSU]\GRSURZDG]DQLXROHMXVWHUXMFHJR VSU]JáDPLZLHORWDUF]RZ\PLPRNU\PLVáX*F\PLGRZáF]DQLDZV]\VWNLFKELHJyZ :]ZL]NX] W\P V]HUV]H ZSURZDG]HQLH WHJR W\SX VNU]\QHN VWDáR VL PR*OLZH GRSLHUR SR RSDQRZDQLXWHFKQRORJLLZ\NRQ\ZDQLDRGSRZLHGQLRWUZDá\FKXV]F]HOQLHUXFKRZ\FK 3ODQHWDUQH VNU]\QNL SU]HNáDGQLRZH R WHM VDPHM OLF]ELH ELHJyZ FR R RVLDFK VWDá\FK L przenov]fhprfhrsrgreqhmzlhonrflpdmpqlhmv]hjdedu\w\lzlnv]wuzdárü :\PDJDM WDN*H VWRVRZDQLD PQLHMV]HM OLF]E\ XV]F]HOQLH UXFKRZ\FK JG\* F]ü ELHJyZ ]DáF]DQDMHVWKDPXOFDPL 5\V6NU]\QNDELHJyZFLJQLND)RUG]GZXELHJRZ\PZ]PDFQLDF]HPPomentu :FLJQLNDFKVWRVRZDQHVVNU]\QNLW\SXÄ3RZHU6KLIW RUy*QHMOLF]ELHELHJyZ dwubiegowa skrzynka Power Shift (rys. 1.) [15] (zwana wzmacniaczem momentu), SRáF]RQDQDVWSQLHV]HUHJRZR]NODV\F]QVNU]\QNSU]HNáDGQLRZZDULDQWQDMWDV]\VWRVRZany ZFLJQLNDFKUHGQLFK

65 F]WHURELHJRZD VNU]\QND W\SX Ä3RZHU 6KLIW U\V >@ SRáF]RQD V]HUHJRZR ] F]WHURELHJRZOXERZLNV]HMOLF]ELHELHJyZNODV\F]QVNU]\QNNWyUDVáX*\GRZ\ERUX]DNUHVX SUDF\ Z UDPDFK NWyUHJR ]PLHQLD VL SU]HáR*HQLH W\ONR ]D SRPRF VNU]\QNL SU]HáF]DQHM SRG REFL*HQLHP : ZLHOX SU]\SDGNDFK WDNLH UR]ZL]DQLH MHVW Z\VWDUF]DMFH ZDULDQW GUR*V]\ VWRVRZDQ\ Z FLJQLNDFKUHGQLFKLDOWHUQDW\ZQLH]HVNU]\QN3RZHU6KLIWZFLJQLNDFKFL*NLFK Skrzynka Power Shift stosowana ZFLJQLNDFKRZLNV]\FKPRFDFKU\V>@ 3U]\GDWQH V V]F]HJyOQLH Z FLJQLNDFK SUDFXMF\FK QD ]Uy*QLFRZDQ\FK JOHEDFK L ]Uy*QLFRZDQ\PXNV]WDáWRZDQLXWHUHQXG]LNLW\PVNU]\QNRP]ZLNV]DVLZ\GDMQRüFLJQLNDZ VWRVXQNXGRFLJQLNDZ\SRVD*RQHJRZNODV\F]QVNU]\QNELHJyZ Rys. 2. &]WHURELHJRZDVNU]\QNDW\SX3RZHU6KLIWSRáF]RQDV]HUHJRZR ]F]WHURELHJRZNODV\F]QVNU]\QN 5\V6NU]\QND3RZHU6KLIWVWRVRZDQDZFLJQLNDFKRZLNV]\FKPRFDFK (CASE MX MAGNUM) 8áDWZLDMRQHSUDFHZNWyU\FKZ\NRU]\VW\ZDQ\MHVWZDáHN:20áDWZLHMV]HXWU]\P\ZDQLH VWDáHM SUGNRFL :20 SU]\ ]PLHQLDMF\FK VL RSRUDFK UXFKX DJUHJDWX 3RQDGWR SRSUDZLDM ZDUXQNL SUDF\ NLHURZF\ JG\* SU]HáF]DQLH ELHJyZ RGE\ZD VL Z VSRVyE QDW\FKPLDVWRZ\ ]D SRPRFMHGQHMG(ZLJQLOXE]DSRPRFMR\VWLN a).

66,VWQLHM WDN*H FLJQLNL Z NWyU\FK NLHURZFD PR*H ]DSURJUDPRZDü Z SHZQ\P ]DNUHVLH DXWRPDW\F]Q]PLDQELHJyZ'RW\F]\WRSU]HáF]DQLDELHJyZZ\*V]\FK1SZFLJQLNDFK1HZ +ROODQG VHULL DXWRPDW\F]QD ]PLDQD ELHJyZ PR*H RGE\ZDü VL Z zakresie 10 do 18 QDMZ\*V]HJRELHJX8NáDGVWHURZDQLDG]LDáDZWHG\JG\SUGNRüVLOQLNDQLHVSDGDSRQL*HMSHZQHM ZDUWRFL -HVW WR SUGNRü QLHFR ZLNV]D RG SUGNRFL MDND Z\VWSXMH SU]\ PDNV\PDOQ\P PRPHQFLHREURWRZ\PVLOQLNDLZ\QRVRNRáRREUPLQ) [18]. *G\ SUGNRü REURWRZD VLOQLND Z]URQLH GR SHZQHM ZDUWRFL QDVWSL SU]HáF]HQLH QD ELHJ Z\*V]\DMH*HOLSUGNRüREURWRZDVLOQLND]PQLHMV]\VLQDVWSXMHZáF]HQLHQL*V]HJRELHJX 1DELHJDFKQL*V]\FKJG\PDNV\PDOQDZDUWRüVLá\QDSGRZHM]DOH*\RGSU]\F]HSQRFLNyá GRSRGáR*DQD*DGQ\P]W\FKELHJyZQDVNXWHNQDGPLHUQHJR]DJáELHQLDQDU]G]LDQLHGRMG]LH GR]GáDZLHQLD VLOQLND 7DN ZLF HIHNWHP NRFRZ\P SU]HFL*HQLD FLJQLND]E\W GX* VLá XFLJX EG]LHMHJR]DWU]\PDQLHVLLSUDFDNyáQDSGRZ\FK]HSROL]JLHP 'REyUELHJX]WHJR]DNUHVXSRGF]DVSUDF\]PDV]\QNWyUHM]HVSRá\VQDSG]DQHZDáNLHP :20 Z\QLND ] NRQLHF]QRFL XWU]\PDQLD RNUHORQHM SUGNRFL MD]G\ MDND MHVW Z\PDJDQD ]H Z]JOGyZ DJURWHFKQLF]Q\FK SU]\ ZVSyáSUDF\ ] W PDV]\Q L XWU]\PDQLD SUGNRFL REURWRZHM VLOQLND]EOL*RQHMGRQRPLQDOQHM]HZ]JOGXQD:20 : SU]\SDGNX SUDF\ FLJQLND Z RPDZLDQ\P ]DNUHVLH ELHJyZ SU]\ QDVWDZLHQLX HOHPHQWX VWHUXMFHJR QD SHáQH GDZNRZDQLH SDOLZD D ZLF SU]\ SUDF\ VLOQLND QD FKDUDNWHU\VW\FH zewqwu]qhmfljqlnpr*hsudfrzdü]gdqpdv]\qqdnd*g\pelhjxwhjr]dnuhvxz\nd]xmf ZUD]]HZ]URVWHPELHJXFRUD]PQLHMV]HMHGQRVWNRZH]X*\FLHSDOLZD =WHJRSRZRGXNU\WHULXPGRERUXELHJXZ\QLND]Z\PDJDQHMSUGNRFLMD]G\PDV]\Q\ :QDMQRZV]\FKFLJQLNDFKSU]HáF]DQLHELHJyZMHOLNLHURZFDZ\ELHU]HRGSRZLHGQLRSFM RGE\ZD VL DXWRPDW\F]QLH.LHURZFD ZSURZDG]D MHG\QLH RJUDQLF]HQLH RNUHODMFH QDMZ\*V]\ ELHJQDMDNLPPR*HSUDFRZDüFLJQLNQSZFLJQLNDFKVHULLILUP\-RKQ'HHUH,QDF]HMMHVW w cljqlndfkvhull70ilup\1hz+roodqgjg]lhvnu]\qndsu]hnádgqlrzd3rzhu&rppdqgmhvw SU]HáF]DQDZ]DOH*QRFLRG>@ SRáR*HQLDG(ZLJQLVWHUXMFHMGDZNRZDQLHPSDOLZD SUGNRFLREURWRZHMVLOQLND momentu obrotowego silnika; SRáR*HQLDSHGDáyZKDPXOFyZUHGXNFMDELHJyZJG\]RVWDQQDFLQLWHSHGDá\KDPXOFyZ &KFF NRU]\VWDü ] DXWRPDW\F]QHM ]PLDQ\ ELHJyZ NLHURZFD PXVL Z\EUDü MHGHQ ] GZyFK trybów pracy: praca polowa; praca transportowa. 7U\ESRORZ\PR*HE\üZáF]RQ\Z]DNUHVLH 12 biegu. Automatyczna zmiana biegów QDVWSXMH Z ]DNUHVLH GZyFK ELHJyZ SRQL*HM L GZyFK ELHJyZ SRZ\*HM ELHJX QDVWDZLRQHJR DXWRPDW\F]QD]PLDQDZ]DNUHVLHSLFLXELHJyZ 7U\ESUDF\WUDQVSRUWRZHMPR*HE\üZáF]RQ\JG\MD]GDRGE\ZDVLQDELJDFK 18 (grupa QDMZ\*V]\FKELHJyZLZW\P]DNUHVLHELHJLVSU]HáF]DQHDXWRPDW\F]QLH :W\FKSU]\SDGNDFKVLOQLNSUDFXMHZFDá\P]DNUHVLHVZRMHMFKDUDNWHU\VW\NLXQLZHUVDOQHM 6WRVRZDQHREHFQLHZFLJQLNDFKSU]H]QLHNWyUHILUP\VNU]\QNLK\GURPHFKDQLF]QHVNáDGDM VL ]H VSU]JáD K\GURNLQHW\F]QHJR F]WHURELHJRZHM VNU]\QNL SU]HNáDGQLRZHM W\SX 3RZHU 6KLIW L NODV\F]QHM VNU]\QNL SU]HNáDGQLRZHM U\V >@ =HVSRá\ WH V ]H VRE SRáF]RQH V]HUHJRZR 6SU]JáR K\GURNLQHW\F]QH ]DVWRVRZDQH Z XNáDGDFK QDSGRZ\FK XPR*OLZLD ádjrgqh UXV]DQLH z PLHMVFD L U]DGV]H SU]HáF]DQLH ELHJyZ 6SU]JáD WH GRVNRQDOH WáXPL GUJDQLD FR ]ZLNV]D *\ZRWQRüVLOQLNDLXNáDGXQDSGRZHJR

67 :DGWDNLHJRUR]ZL]DQLDMHVWZLNV]H]X*\FLHSDOLZDSRGF]DVSUDF\FLJQLNDVSRZRdowane SROL]JLHP MDNL PXVL Z\VWSLü Z WHJR W\SX VSU]JOH D WDN*H NRQLHF]QRü SRQRV]HQLD NRV]WyZ ]ZL]DQ\FK]RNUHVRZZ\PLDQGRGDWNRZHMLORFLGURJLHJRROHMX]QDMGXMFHJRVLZVSU]JOH 5\V+\GURPHFKDQLF]QDVNU]\QNDELHJyZFLJQLND)HQGW)DYRULW $XWRPDW\F]QHVWHURZDQLHW\P]HVSRáHPMDNQDUD]LHVSURZDG]DVLGRSU]HVWDZLDQLDVLOQLND QDREURW\ELHJXMDáRZHJRJG\VSU]JáRK\GURNLQHW\F]QHSUDFXMH]QDGPLHUQ\PSROL]JLHPFRPD QD FHOX FKURQLHQLH ROHMX ]QDMGXMFHJR VL Z VSU]JOH SU]HG SU]HJU]DQLHP 3RZRGXMH WR ]DWU]\PDQLHVLFLJQLND5XV]HQLH]PLHMVFDRGE\ZDVLSR]UHGXNRZDQLXELHJXZVNU]\QFHW\SX Ä3RZHU VKLIW GR SLHUZV]HJR FR ZDUXQNXMH WDN*H SRQRZQ PR*OLZRü VWHURZDQLD SUGNRFL REURWRZVLOQLND 5\V+\EU\GRZDVNU]\QNDFLJQLND)HQGW9DULR 1DMQRZV] JHQHUDFM VWDQRZL VNU]\QNL K\EU\GRZH 6NáDGDM VL RQH ] UyZQROHJOH SRáF]RQ\FKSU]HNáDGQL K\GURVWDW\F]QHMR]PLHQQ\PEH]VWRSQLRZRSU]HáR*HQLX VWRSQLRZHMSU]HNáDGQLPHFKDQLF]QHMNWyUDZ]DOH*QRFLRGUR]ZL]DQLD NRQVWUXNF\MQHJRPDSHZQOLF]EELHJyZ Skrzynki hybr\grzhexgrzdqhvzhgáxjgzyfknrqfhsfml

68 3LHUZV]D NRQFHSFMD SROHJD QD Z\ERU]H ]D SRPRF VWRSQLRZHM F]FL VNU]\QNL SU]HNáDG- QLRZHM]DNUHVXSUGNRFLMD]G\RG]HURZHMGRPDNV\PDOQHMQDGDQ\P]DNUHVLH np. Fendt Vario (rys. 5.) [19], który ma dwa biegi: zakres prac roboczych; zakres prac transportowych. 'UXJDNRQFHSFMDSROHJDQDZ\NRU]\VW\ZDQLXRE\GZXSU]HNáDGQLZFHOXX]\VNDQLDSHáQHJR ]DNUHVXUR]SLWRFLSU]HáR*HVNU]\QNL&]üPHFKDQLF]QDPDNLONDSU]HáR*HLMHVWSU]HáF]DQD podczas pracy autrpdw\f]qlh -HM SU]HáR*HQLD V WDN GREUDQH *H SU]HáR*HQLH QDMPQLHMV]H QD GDQ\PELHJXRGSRZLDGDQDMZLNV]HPXSU]HáR*HQLXQDELHJXZ\*V]\P]DSHZQLDMFZNRFRZ\P HIHNFLH RGSRZLHGQL UR]SLWRü EH]VWRSQLRZHM ]PLDQ\ SU]HáR*HQLD 1D U\V > @ przedstawirqr VNU]\QN FLJQLND ;HULRQ ILUP\ &ODDV NWyUD SRVLDGD Z F]FL PHFKDQLF]QHM RPLRELHJRZVNU]\QNSU]HNáDGQLRZ 5\V6FKHPDWK\EU\GRZHMVNU]\QNLFLJQLND&ODDV;HULRQ

69 Dziaáanie tych skrzynek polega na tym*e moc dostarczana z silnika rozdziela si na dwa strumienie páynce równolegle przez przekáadnie mechaniczni hydrostatyczn Proporcja rozdziaáu strumienia mocy zale*y od nastawionego przeáo*enia przekáadni hydrostatycznej i wáczonego przeáo*enia przekáadni mechanicznej. Strumienie teácz si na wale sumujcym, który jest waáem wyjciowym skrzynki przekáadniowej. : SU]\SDGNX DXWRPDW\]DFML VWHURZDQLD VNU]\QN L VLOQLNLHP SU]HNáDGQLH WH XPR*OLZLDM Z\NRU]\VW\ZDQLH FDáHJR ]DNUHVX FKDUDNWHU\VW\NL RJyOQHM VLOQLND FR SR]ZDOD UHDOL]RZDü SUDF cijqlndzjsrgdq\fkqdzvwslhnu\whulyz QDMZLNV]HMVSUDZQRFLXFLJX QDMPQLHMV]HJRMHGQRVWNRZHJR]X*\FLDSDOLZD QDMZLNV]HMZ\GDMQRFL :\PDJD WR MHGQDN ]DVWRVRZDQLD EH]VWRSQLRZHM DXWRPDW\F]QLH VWHURZDQHM SU]HNáDGQL QDSG]DMFHM ZDáHN:20 Z FHOX XWU]\P\ZDQLD MHJR VWDáHM SUGNRFL REURWRZHM QLH]DOH*QLH RG SUGNRFLREURWRZHMVLOQLND -X*G]LVLDMZFLJQLNDFK;HULRQPR*QDQDVWDZLDüW]Z³VWUDWHJLHSUDF\ >@ 8PR*OLZLDMRQHQS ]PLDQ SUGNRFL MD]G\ FLJQLND SU]\ VWDáHM SUGNRFL REURtowej silnika (strategia SU]HáR*H ]PLDQ SUGNRFL MD]G\ SRSU]H] ]PLDQ SUGNRFL REURWRZHM VLOQLND SU]\ RJUDQLF]HQLX PDNV\PDOQHMSUGNRFLMD]G\]DSRPRFG(ZLJQLVWHUXMFHMVNU]\QNVWUDWHJLDSHGDáXJD]X XWU]\PDQLH SUGNRFL URERF]HM QD VWDá\P SR]LRPLH SU]\ Uy*QHM SUGNRFL REURWRZHM VLOQLNDVWUDWHJLDVWDáHMSUGNRFL SUDFRZDQLH]HVWDáQDVWDZLRQPRFVLOQLNDVWUDWHJLDVWDáHMPRF\ : FHOX X]\VNDQLD MDN QDMEDUG]LHM HIHNW\ZQHM SUDF\ FLJQLND VWHURZDQLH VNU]\QN ELHJyZ SRZLQQR RGE\ZDü VL QD SRGVWDZLH LQIRUPDFML NWyUH QD ELH*FR ZVND]XM NLHURZF\ QD MDNLP ELHJXSRZLQLHQSUDFRZDü1DMNRU]\VWQLHMV]\PUR]ZL]DQLHPMHVWZSHáQLDXWRPDW\F]QHVWHURZQLH GRERUHP SU]HáR*H Z VNU]\QFH : QRZ\FK NRQVWUXNFMDFK FLJQLNyZ ZLGDü Z\UD(QLH WDN tendeqfm W eksploatowanych do tej pory klasycznych cignikach rolniczych najczciej doboru biegu skrzynki przekáadniowej (niezale*nie od sposobu przeáczania biegów) dokonuje kierowca w oparciu o swoje dowiadczenie, w zale*noci od wymogów agrotechnicznych, warunków pracy i mo*liwoci narzdzia. Zastosowanie automatycznego przeáczania biegów wymaga u*ycia elektronicznych systemów przetwarzania danych i odpowiednich czujników, które w zale*noci od stopnia poziomu zaawansowania regulacji muszmierzyüry*ne wielkoci. 3URVWV]H XNáDG\ VWHUXM VNU]\QN W\ONR QD SRGVWDZLH SUGNRFL REURWRZHM VLOQLND EDUG]LHM VNRPSOLNRZDQH GRGDWNRZR XZ]JOGQLDM SRáR*HQLH HOHPHQWX VWHUXMFHJR GDZN SDOLZD U\V >@DMHV]F]HEDUG]LHMSUHF\]\MQHPXV]SRQDGWRRWU]\P\ZDüLQIRUPDFMRZLHONRFLPRPHQWX REURWRZHJR]MDNLPSUDFXMHVLOQLNSU]\XZ]JOGQLHQLXSRáR*HQLDSHGDáyZKDPXOFyZ

70 5\V3XOSLWVWHURZDQLDFLJQLND-RKQ'HUHHVHULLJG]LH 1 &HQWUDOQHVWHURZDQLHDXWRPDW\F]QVNU]\QNELHJyZ$36 GDZNSDOLZDWU]\SXQNWRZ\PXNáDGHP]DZLHV]HQLDQDU]G]LK\GUDXOLN]HZQWU]Q PDV]\QDPLWRZDU]\V]F\PL,06:20-em; 2 7HPSRPDWVWDáHREURW\VLOQLND:20-u); 3 :\ZLHWODF]QDMZD*QLHMV]\FKIXQNFMLFLJQLND 4 :VND(QLNLWHPSHUDWXU\ZXNáDG]LHFKáRG]HQLD FLQLenia oleju i poziomu paliwa; 5 3U]HáF]QLNLGRW\NRZHLQIRUPXMFHRSROL]JXNyáSUGNRFLMD]G\ SUGNRFLREURWRZHM:20-u, przejechanym dystansie, kodach diagnostycznych itp.; 6 3RNUWáRNRQWUROL temperatury; 7 :\áf]qlnldxwrpdw\f]q\fkixqnfmlfljqlnddxwrpdw\f]qhmsu]hnádgqlelhjyz$36 V\VWHPXVWHURZDQLDPDV]\QDPLWRZDU]\V]F\PL,06V\VWHPXNRQWUROLSROL]JX+6& 3RNUWáD UHJXODFMLZHQW\ODWRUDNOLPDW\]DFMLSU]HGQLHMZ\FLHUDF]NLLVSU\VNLZDF]DZLDWHáGURJRZ\FKLSRORZ\FK 9 ReJXODFMDLZVND(QLNLZ\GDWNXROHMXRUD]F]DVXSUDF\ND*GHJR]JQLD]GK\GUDXOLNL :áf]qln ZLDWHáDZDU\MQ\FK =DáF]DQLHUR]áF]DQLHQDSGXSU]HGQLHMRVL Wycieraczka i spryskiwacz tylnej szyby; 13 Zapalniczka; 14 Gniazdo diagnostyczne; 15 Gniazdo 12 woltowe =DVWRVRZDQLH F]XMQLNyZ D ]ZáDV]F]D F]XMQLND SRPLDUX PRPHQWX REURWRZHJR PXVL E\ü XZ]JOGQLRQH MX* Z ID]LH SURMHNWRZDQLD FLJQLND : ]ZL]NX ] W\P WDNLH XNáDG\ QLH V XQLZHUVDOQHLQLHPR*QD]DVWRVRZDüLFKZGRZROQ\PFLJQLNX PODSUMOWANIE %LRUF SRG XZDJ ZVSyáF]HVQH NRQVWUXNFMH FLJQLNyZ UROQLF]\FK QDOH*\ VWZLHUG]Lü *H REHFQLHVWRVRZDQHVQDVWSXMFHUR]ZL]DQLD ZFLJQLNDFK R PDá\FK L UHGQLFK PRFDFK VLOQLNyZ VWRVRZDQH V GZXELHJRZH wzmacniacze momentu sterowane UF]QLH ZFLJQLNDFKRPRFDFKVLOQLNyZUHGQLFKGUR*V]\FKZDULDQWDFKLZ\*V]\FKVWRVRZDQH V F]WHURELHJRZH XNáDG\ W\SX SRZHU VKLIW SRáF]RQH ] OXE ELHJRZ VNU]\QN RRVLDFK VWDá\FK SRVLDGDMF QD*\F]HQLH ELHJL SHá]DMFH 8NáDG\ power shift w tym przypadku VWHURZDQHVUyZQLH* UF]QLH ZFLJQLNDFK GUR*V]\FK R GX*\FK PRFDFK VLOQLNyZ VWRVXMH VL VNU]\QNL W\SX power VKLIW Z NWyU\FK Z\EUDQD SU]H] NLHURZF SHZQD OLF]ED NROHMQ\FK ELHJyZ SU]HáF]DQD MHVW DXWRPDW\F]QLHU\VXMHVLWHQGHQFMDSHáQHMDXWRPDW\]DFMLSU]HáF]DQLDZV]\VWNLFKELHJyZ : QDMSURVWV]\FK XNáDGDFK ZLHONRFL VWHUXMF SU]HáF]DQLHP ELHJyZ MHVW MHG\QLH SUGNRüREURWRZDVLOQLND : QDMQRZV]\FK FLJQLNDFK Z ZLNV]RFL SU]\SDGNyZ VWRVRZDQH V\VWHP\ VWHUXMFH SU]HáF]DQLHP ELHJyZ RSLHUDM VL QD SRPLDU]H SUGNRFL REURWRZHM VLOQLND L SRUHGQLP

71 RNUHODQLX PRPHQWX REURWRZHJR ] MDNLP SUDFXMH FLJQLN QD SRGVWDZLH SRáR*HQLD HOHPHQWX VWHUXMFHJRGDZNSDOLZD : QDMEDUG]LHM ]DDZDQVRZDQ\FK XNáDGDFK VWHUXMF\FK VNU]\QNDPL W\SX ÄSRZHU VKLIW Z\NRU]\VW\ZDQHVLQIRUPDFMHRSUGNRFLREURWRZHMVLOQLNDPLHU]RQ\PEH]SRUHGQLRPRPHQFLH REURWRZ\P VLOQLND SRáR*HQLX G(ZLJQL VWHUXMFHM GDZNRZDQLHP SDOLZD SRáR*HQLD SHGDáyZ KDPXOFyZUHGXNFMDELHJyZJG\]RVWDQQDFLQLWHSHGDá\KDPXOFyZ SilnikL QLHNWyU\FK FLJQLNyZ Z ]DOH*QRFL RG Z\EUDQHM SU]H] NLHURZF RSFML PRJ SUDFRZDüZJUy*Q\FKFKDUDNWHU\VW\NFRXZ]JOGQLDMV\VWHP\VWHUXMFHVNU]\QNSU]HNáDGQLRZ &HORZ\PE\áRE\VWZRU]HQLHWDNLHJRXNáDGXNWyU\PyJáE\E\ü]DLQVWDORZDQ\ZND*G\P FLJQLNXLZ]DOH*QRFLRGNRQVWUXNFMLFLJQLNDLVWRSQLD]DVWRVRZDQLDHOHNWURQLNLXPR*OLZLDáE\ DOER VWHURZDQLHP VNU]\QN ELHJyZ DOER ZVND]\ZDáE\ NLHURZF\ QD NWyU\P ELHJX SRZLQLHQ SUDFRZDüSU]\]DáR*RQ\FKRJUDQLF]HQLDFKZGDQ\FKZDUXQNDFK 'DMQLDN+&LJQLNL7HRULDUXFKXLNRQVWUXRZDQLH:.à Warszawa, 1985. 2. Renius K.T. Traktoren. Technik und ihre Anwendung. BLV Verlag Verlagsgesselschaft GmbH. München, )HEURZVNL -HU]\ )HEURZVNL =ELJQLHZ 0HFKDQLND FLJQLNyZ NRáRZ\FK Wydawnictwo ART. Olsztyn, 19973. 4. Kolator B)ebrowski J)ebrowski Z. Dobór ci*aru cignika i jego rozkáad na poszczególne osie / Przegld Mechaniczn )ebrowski J)ebrowski Z. Kryteria zaáczania blokad mechanizmów ry*nicowych mostów napdowych cigników rolniczych: II Midzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna Motrol 99 pt.: Motoryzacja i energetyka rolnictwa. 8 10.09.1999. Wydawnictwo Akademii Rolniczej. Lublin, 1999 )ebrowski J., )ebrowski Z. Przegld rozwiza sposobu napdów kocówki waáu odbioru mocy / Przegld Mechaniczny. 2UJDQ*áyZQ\6WRZDU]\V]HQLD,Q*\QLHUyZL7HFKQLNyZ0HFKDQLNyZ3ROVNLFK Nr 22 96 )ebrowski J )ebrowski Z. Rozwój planetarnych skrzynek biegów w cignikach koáowych: XII Konferencja Naukowa Napd, Sterowanie, Automatyzacja Maszyn Roboczych i Pojazdów / Instytut Budowy Maszyn Wydziaáu Mechanicznego WAT, Sekcja Podstaw Konstrukcji Maszyn KBM PAN. Rynia k/warszawy, 18 SD(G]LHUQLN 8. )HEURZVNL - )HEURZVNL = Anpassung des Arbeitsganges und der Arbeitsbreite des Ackerschleppers in Verbindung mit einem Zusatzgerät: XII Deutsch-Polnisches Wissenschaftliches Seminar Development Trends in Design of Machines and Vehicles. WarsawZ, October, 2000.)ebrowski J. Algorytm sterowania zaáczaniem i rozáczaniem napdu przedniego w cigniku koáowym / Przegld Mechaniczny 1 01. 10. Mirosáaw T)ebrowski Z. Sterowanie zaáczaniem i rozáczaniem napdu przedniego cigników koáowych / Przegld Mechaniczny 1 01. 11. )HEURZVNL - )HEURZVNL = (LQIOX GHV Reifendruckes im Allradschlepper auf die Leistungsverteilung im Antriebsstrang: XI Deutsch- Polnisches Wissenschaftliches Seminar Engineering and Studying for the Next Millenium University of Applied Sciences Cologne-TU. Warschau, Köln, 18. bis 21. Oktober 1999. 12. )ebrowski J. Metody praktycznego wyznaczania polizgu kyáw celu poprawienia efektywnoci funkcjonowania agregatu cignikowego: II Midzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna Motrol 99 pt.: Motoryzacja i energetyka rolnictwa. 8 10.09.1999. Wydawnictwo Akademii Rolniczej. Lublin, 1999. 13. )HEURZVNL-)HEURZVNL=0R*OLZRFLDXWRPDW\]DFMLSUDF\FLJQLka: 9,,,8NUDLVNR-Polska Konferencja. CAD w budowie maszyn. SAPR, Politechnika Lwowska, Lwów, maj 2000. 14. Lang Th, Römer A, Seeger J. Entwicklungen der Hydraulik in Traktoren und Landmaschinen / Ölhydraulik und Pneumatyk 42 (1998) Nr 2. 15. 3URVSHNW\LPDWHULDá\ILUP\ FORD. 16. 3URVSHNW\LPDWHULDá\ILUP\0DVVH\)HUJXVRQ. 17. 3URVSHNW\LPDWHULDá\ILUP\&$6( IH. 18. 3URVSHNW\ L PDWHULDá\ ILUP\ 1ew Holland. 19. 3URVSHNW\ L PDWHULDá\ ILUP\ )(1'7. 20. 3URVSHNW\LPDWHULDá\ILUP\&/$$6. 21. 3URVSHNW\LPDWHULDá\ILUP\-RKQ'HHUH.