Podkarpacki Kurator Oświaty Informacja o wynikach monitorowania wdrażania podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w województwie podkarpackim w roku szkolnym 200/20 Rzeszów, 2 sierpnia 20 r.
Spis treści WPROWADZENIE... 3. Podstawa monitorowania... 3 2. Cel monitorowania... 3 3. Sposób przeprowadzenia badania... 3 WYNIKI MONITOROWANIA... 5. Sposoby zapoznawania się nauczycieli z podstawą programową... 5 2. Organizacja pracy przedszkola / szkoły... 7 Przedszkole... 7 Szkoła podstawowa... 7 Gimnazjum... 9 3. Diagnoza potrzeb i osiągnięć dzieci / uczniów... 2 Przedszkole... 2 Szkoła podstawowa... 3 Gimnazjum... 5 4. Realizacja zajęć edukacyjnych - rozwiązania organizacyjne i metodyczne... 5 Przedszkole... 5 Szkoła podstawowa... 6 Gimnazjum... 20 5. Prezentowanie osiągnięć uczniów... 27 Szkoła podstawowa... 27 Gimnazjum... 28 6. Współpraca z rodzicami... 28 Przedszkole... 28 Szkoła podstawowa... 29 Gimnazjum... 3 WNIOSKI... 33 Spis tabel i wykresów... 35 2
WPROWADZENIE. Podstawa monitorowania Minister Edukacji Narodowej, działając na podstawie art. 35 ust. 2 pkt ustawy z dnia 7 września 99 r. o systemie oświaty, ustalił podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 200/20. Jednym z nich było monitorowanie wdrażania podstawy programowej kształcenia ogólnego. 2. Cel monitorowania Celem monitorowania wdrażania podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego było pozyskanie informacji o stosowanych przez przedszkola i szkoły rozwiązaniach organizacyjnych i metodycznych, związanych z wdrażaniem podstawy programowej oraz o uwzględnianiu zalecanych warunków i sposobów jej realizacji, których stosowanie sprzyja osiąganiu zamierzonych efektów edukacyjnych. 3. Sposób przeprowadzenia badania Z uwagi na harmonogram wdrażania zmian programowych monitorowanie dotyczyło przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego, klas I i II szkół podstawowych oraz klas I i II gimnazjów. Badaniem objęto około 0% ogólnodostępnych publicznych i niepublicznych: przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych, punktów przedszkolnych, zespołów wychowania przedszkolnego, szkół podstawowych, gimnazjów dla dzieci i młodzieży. Wizytatorzy Oddziału Planowania i Wspomagania wskazali szkoły i przedszkola do monitorowania zgodnie z wytycznymi, uwzględniając w odpowiednich proporcjach ich lokalizację, publiczność oraz dotychczasowe czynności nadzoru. Do badania wytypowano nieco więcej niż wymagane 0% szkół i placówek odpowiednich typów, kierując się doświadczeniem roku ubiegłego, w którym część szkół nie wypełniła ankiety, co spowodowało, że próba w województwie była niższa niż zakładana w programie badania. Rezultat uzyskany w bieżącym roku szkolnym wynosi od 9,5% do 0,8% ogółu szkół i przedszkoli. Szczegółowe dane liczbowe dotyczące monitorowania zawiera tabela. 3
Tabela. Dane liczbowe dotyczące monitorowania wdrażania podstawy programowej typ szkoły / placówki liczba wypełnione formularze liczba % z ogółu przedszkole 445 48 0,8% punkt przedszkolny 74 7 9,5% liczba zweryfikowanych 04; 74,3% zespół wychowania przedszkolnego 8 2 25,0% oddział przedszkolny 837 83 9,9% szkoła podstawowa 4 3 0,% 9; 80,5% gimnazjum 536 55 0,3% 7; 30,9% razem 304 308 0,2% 22; 68,8% Monitorowanie odbywało poprzez stronę internetową, na której - po zalogowaniu się - dyrektorzy wypełniali odpowiedni dla danego typu szkoły formularz. Podczas badania ujawniły się różne trudności, na ogół związane z funkcjonowaniem platformy internetowej (zawieszanie systemu, konieczność wielokrotnego wpisywania danych od nowa), błędnymi informacjami w bazie szkół (brak szkoły w bazie, nieaktualne e-maile), stanem technicznym sprzętu komputerowego i łączy internetowych w szkołach, niezrozumieniem zasad elektronicznego badania, słabą znajomością technologii informacyjnokomunikacyjnej wśród osób wypełniających arkusze. Wszystkie trudności powodowały konieczność wielokrotnego kontaktowania się wizytatorów ze szkołami. Wizytatorzy Oddziału Wspomagania i Planowania przeprowadzili weryfikację formularzy, wyjaśniając wątpliwości, braki i nieprawidłowości w podawanych informacjach, poprzez kontakt telefoniczny z dyrektorem szkoły oraz poprzez wizytę wizytatora w szkole. Zdecydowana większość ankiet wymagała poprawek i uzupełnień. Najczęściej występujące błędy: brak przyporządkowania lub niewłaściwe przyporządkowanie arkusza do typu szkoły (przedszkola), brak podanych liczb uczniów, brak wyboru jakiejkolwiek opcji, błędne dane z powodu niezrozumienia pytania, wybór kategorii inne w sytuacji, gdy w kafeterii odpowiedzi występowały już te sposoby, formy, sytuacje, miejsca, które uznano za inne. Wielu błędów można byłoby uniknąć, doskonaląc narzędzie badawcze, na przykład poprzez zamknięcie możliwości odpowiedzi na pytania, bardziej czytelną skalę odpowiedzi, zbieranie danych dotyczących występowania zjawiska bez konieczności wpisywania liczb uczniów pod kategorią nigdy. 4
WYNIKI MONITOROWANIA. Sposoby zapoznawania się nauczycieli z podstawą programową Nauczyciele prowadzący zajęcia w przedszkolu (oddziale przedszkolnym) zapoznali się z podstawą programową wychowania przedszkolnego, ponadto 73% nauczycieli - z podstawą programową klasy I szkoły podstawowej, 57% nauczycieli - z podstawą programową całego I etapu edukacyjnego. Nieliczni nauczyciele przedszkoli wskazali zapoznanie się z podstawą programową wyższych etapów edukacyjnych. Wszyscy nauczyciele w monitorowanych szkołach podstawowych zapoznali się z podstawą programową klasy I, prawie wszyscy (z nielicznymi wyjątkami) również z podstawą programową całego I etapu edukacyjnego oraz wychowania przedszkolnego. 53% nauczycieli uczących w klasie I i 59% nauczycieli uczących w klasie II zapoznało się z podstawą programową II etapu edukacyjnego w całości lub z wybranych przedmiotów. Wszyscy nauczyciele w gimnazjach wskazali zapoznanie się z podstawą programową własnego przedmiotu na III etapie edukacyjnym, większość deklarowała, że zna podstawę II i IV etapu własnego przedmiotu, a /3 - podstawę przedmiotów pokrewnych. We wszystkich monitorowanych szkołach i przedszkolach nauczyciele zapoznawali się z podstawą programową przede wszystkim indywidualnie. Ponadto liczna grupa wskazała szkolenia zewnętrzne oraz analizę w zespołach przedmiotowych, przy czym można zauważyć duże zróżnicowanie w zależności od typu szkoły i nauczanego przedmiotu (od 9% do 76%). Szczegółowe dane zawierają wykresy., 2. i 3. 00% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 0% 96% 96% 00% 70% 7% 5% 53% 5% 47% 37% 48% 48% 26% 26% 20% 24% 20% 6% 0% 26% 23% "0" klasa I klasa II przedszkola szkoły podstawowe indywidualnie na zebraniu Rady Pedagogicznej w zespole przedmiotowym w zespole nauczycieli uczących w klasie na szkoleniach zewnętrznych na szkoleniach organizowanych w szkole konsultując się z pracownikami doradztwa Wykres. Sposoby zapoznania się z podstawą programową w przedszkolach i szkołach podstawowych 5
00% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 0% j.polski j.obcy muzyka geografia biologia chemia fizyka indywidualnie w zespole przedmiotowym na szkoleniach zewnętrznych konsultując się z pracownikami doradztwa na zebraniu Rady Pedagogicznej w zespole nauczycieli uczących w klasie na szkoleniach organizowanych w szkole Wykres 2. Sposoby zapoznania się nauczycieli klasy I gimnazjów z podstawą programową 00% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 0% j.polski j.obcy muzyka geografia biologia chemia fizyka indywidualnie w zespole przedmiotowym na szkoleniach zewnętrznych konsultując się z pracownikami doradztwa na zebraniu Rady Pedagogicznej w zespole nauczycieli uczących w klasie na szkoleniach organizowanych w szkole Wykres 3. Sposoby zapoznania się nauczycieli klasy II gimnazjów z podstawą programową 6
2. Organizacja pracy przedszkola / szkoły Przedszkole Realizacja podstawy programowej wymaga zachowania odpowiednich proporcji zagospodarowania czasu przebywania dzieci w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym. W okresie miesiąca poprzedzającego badanie nauczyciele w blisko 00% badanych przedszkoli / oddziałów przedszkolnych zachowali zalecane proporcje w odniesieniu do czasu przeznaczonego na zabawę, zajęcia dydaktyczne i dowolne czynności (tabela 2). Tabela 2. Zachowanie zalecanych proporcji czasu na zajęcia w przedszkolach Zalecane proporcje czasu przeznaczonego na: zachowane - liczba (procent) zabawę (20% czasu) 35 (98%) zajęcia dydaktyczne (20% czasu) 34 (97%) dowolne czynności (40% czasu) 33 (96%) przebywanie na świeżym powietrzu (20% czasu) 00 (72%) Najwięcej trudności mieli nauczycie z realizacją zadania związanego z przebywaniem dzieci na świeżym powietrzu. Najczęstszą przyczyną nierespektowania tego zalecenia były: złe warunki atmosferyczne (27% przedszkoli), naciski rodziców, okresy epidemii chorobowych (grypa, ospa), brak placu zabaw i bezpiecznych terenów do spacerowania. Brak zachowania zalecanych proporcji zagospodarowania czasu na zabawę, zajęcia dydaktyczne i inne czynności (w 5-7 przedszkolach) uzasadniono uwzględnieniem życzeń rodziców zgłoszonych na etapie planowania pracy przed rozpoczęciem roku szkolnego, modyfikacją realizowanego programu wychowania oraz brakiem odpowiedniej bazy. Szkoła podstawowa Na pytanie, dotyczące przydziału zajęć nauczycielom w klasie I i II, 8% dyrektorów odpowiedziało, że zajęcia prowadzone były przez więcej niż jednego nauczyciela. Najczęściej wymieniano nauczycieli: języka obcego nowożytnego, którzy w klasie I realizują tygodniowo 85 godzin, w klasie II 76; wychowania fizycznego: w klasie I 59 godzin, w klasie II 72 godziny; prowadzących zajęcia komputerowe odpowiednio 55 i 54 godziny. Natomiast edukacja muzyczna i plastyczna oraz inne zajęcia realizowane były przez innych nauczycieli w wymiarze od 5 do 34 godzin. 7
95% szkół zapewniło uczniom klas I i II możliwość zostawiania w szkole podręczników i przyborów szkolnych. W większości szkół stworzono możliwość pozostawienia części podręczników. 32% szkół zapewniło uczniom klas I indywidualne miejsce na wszystkie pomoce i podręczniki szkolne, 27% - taką możliwość dało uczniom klas II. W 4 szkołach, tj. 2% badanych, uczniowie klasy I otrzymali komplet podręczników, które przechowywane są w szkole. W 05 szkołach (93% badanych), w trosce o adaptację uczniów klas I do warunków szkolnych, zdiagnozowano potrzeby dzieci w tym zakresie. Najczęściej okres adaptacyjny trwał od do 2 miesięcy. Wszystkie badane szkoły zapewniły uczniom klas I poczucie bezpieczeństwa przed zajęciami i po zajęciach. Nauczyciele podejmowali działania, które miały na celu zintegrowanie zespołu klasowego. Wszystkie dzieci zostały zapoznane z obiektami szkolnymi, pomieszczeniami i pracownikami szkoły. W 68 przypadkach objęto dzieci opieką świetlicową. Stworzono rodzicom możliwość uczestniczenia w zajęciach lekcyjnych (76 wskazań). W kilku szkołach zapewniono udział starszego rodzeństwa w zajęciach. W 65 szkołach, tj. 58% badanych, funkcjonują świetlice. Najwięcej uczniów (2% uczniów badanych klas I i 8% uczniów badanych klas II) uczestniczyło w zajęciach świetlicowych tylko po zakończeniu zajęć szkolnych. Przed i po zakończeniu zajęć w świetlicy szkolnej przebywało 32 uczniów klas I i 34 klas II. Zaledwie 74 (4%) dzieci z badanych klas I i 50 (3%) z klas II uczestniczyło w zajęciach organizowanych w świetlicy przed rozpoczęciem i po zakończeniu zajęć. 56% uczniów badanych klas I i 62% uczniów klas II nie było objętych opieką świetlicową, czego przyczyną - przede wszystkim brak świetlic szkolnych. Objęcie opieką świetlicową uczniów klas I ilustruje wykres 4. 74; 4% 32; 9% 360; 2% 937; 56% objęci opieką przed zajęciami i po zajęciach objęci opieką przed rozpoczęciem zajęd objęci opieką po zakooczeniu zajęd nieobjęci opieką Wykres 4. Stan opieki świetlicowej - uczniowie klas I szkoły podstawowej 26% szkół podstawowych zbadało potrzeby rodziców uczniów w zakresie godzin pracy świetlicy przed rozpoczęciem zajęć szkolnych. 4% monitorowanych szkół nie badało potrzeb rodziców w tym zakresie. Pozostałe szkoły - 8
w innych terminach. Prawie 2/3 spośród nich uwzględniło zgłoszone przez rodziców potrzeby, w szesnastu - nie było potrzeby wprowadzania zmian, pięć nie udzieliło odpowiedzi. Uczniowie badanych klas I najczęściej korzystali z dostępu do komputera znajdującego się w szkolnej pracowni komputerowej raz w tygodniu tak podaje 80% szkół; natomiast z częstotliwością 2-4 razy w tygodniu - 6%. Korzystanie z tablicy interaktywnej wskazywano bardzo rzadko, większość szkół także nie zapewniała dostępu do komputera w sali lekcyjnej, w której odbywają się zajęcia. Podobnych odpowiedzi udzielili nauczyciele klas II. W badanych szkołach dla uczniów klas I i II organizowane były zajęcia opiekuńcze i zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów. W tabeli 3 przedstawiono liczbę dzieci (w stosunku do liczby uczniów badanych klas I i II), które uczestniczyły w poszczególnych zajęciach. Analizując zebrane dane można stwierdzić, że najwięcej uczniów klas I i II uczestniczyło w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne uczniów zdolnych - 46% i 47%. 24 uczniów klas I (4%) i 287 uczniów klas II (7%) nie uczestniczyło ani w zajęciach opiekuńczych, ani w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne. Tabela 3. Zajęcia opiekuńcze i zwiększające szanse edukacyjne uczniów szkół podstawowych Zajęcia w szkołach podstawowych: liczba uczniów klasa I klasa II opiekuńcze 743 (44%) 759 (44%) zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych 795 (47%) 788 (46%) zwiększające szanse uczniów mających trudności w nauce 590 (35%) 570 (33%) Gimnazjum Szkolny plan nauczania dla klasy I i II uwzględniał realizację zajęć wprowadzonych nową podstawą programową. Realizację edukacji dla bezpieczeństwa gimnazja przewidują w klasie III (96% obecnych klas I i 9% klas II). W monitorowanych gimnazjach klasa I nie realizowała w bieżącym roku szkolnym edukacji dla bezpieczeństwa. Zajęcia muzyki i plastyki na ogół planuje się w klasie I i II. W ponad 80% gimnazjów zajęcia techniczne zaplanowano w klasie II, artystyczne w klasie III i II. Pozostałe zajęcia rozłożone są na wszystkie lata szkolne. W bieżącym roku szkolnym zajęcia artystyczne realizowało 25% gimnazjów w klasach pierwszych, a 8% w klasach drugich. Zajęcia techniczne organizowało 47% gimnazjów w klasach pierwszych, a 85% w klasach drugich. Większość szkół poprzedziła organizację zajęć rozpoznaniem potrzeb uczniów. Nie diagnozowały 3 na 4 szkół (klasy I) i 8 na 44 (klasy II) w przypadku zajęć artystycznych oraz 3 na 26 (klasy I) i 8 na 46 (klasy II) w przy- 9
padku zajęć technicznych. Wszystkie szkoły, które zdiagnozowały potrzeby uczniów, uwzględniły je w organizacji zajęć. Uczniowie najczęściej uczestniczyli w zajęciach plastycznych, muzycznych, rzadziej - teatralnych i tanecznych. Zajęcia techniczne realizowano najczęściej jako: wychowanie komunikacyjne, rysunek techniczny, zajęcia elektroniczne, zajęcia kulinarne, zajęcia krawieckie, rękodzielnicze i fotograficzne. W monitorowanych gimnazjach zrealizowano w sumie 358 projektów edukacyjnych, w tym 62 z wiedzy o społeczeństwie; średnio,45 w klasach I oraz 5,05 w klasach II; najwięcej z przedmiotów nauczania (innych niż wiedza o społeczeństwie). Gimnazja organizowały zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów i rozwijające ich zainteresowania. Tabela 4. przedstawia udział uczniów w zajęciach w odniesieniu do ogółu uczniów badanych klas I i II. Tabela 4. Udział uczniów gimnazjów w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne klasa I w zajęciach dla uczniów mających trudności w nauce w zajęciach rozwijających zainteresowania uczniów w miarę potrzeb regularnie w miarę potrzeb regularnie j. polski 2% 9% 7% 9% matematyka 5% 4% 6% 7% j. obce 3% 8% 6% 2% inne przedmioty 28% 9% 4% 24% klasa II j. polski 3% 9% 8% 9% matematyka 20% 0% 7% 7% j. obce 4% 7% 7% 5% inne przedmioty 24% 9% 6% 25% W zajęciach zwiększających szanse edukacyjne procentowo więcej uczniów brało udział w miarę potrzeb, w zajęciach rozwijających zainteresowania - regularnie, co jest w pełni zrozumiałe. W klasie II mniejszy jest odsetek uczniów biorących udział regularnie w zajęciach dla uczniów z trudnościami w nauce z matematyki i języków obcych, ale większy odsetek uczniów biorących udział w zajęciach w miarę potrzeb, zwłaszcza z matematyki. Na wykresie 5. przedstawiono w postaci graficznej liczby uczniów biorących udział w zajęciach dodatkowych. Widać wyraźnie, że więcej uczniów korzystało z zajęć pozwalających pokonać trudności w nauce niż z zajęć rozwijających zdolności. 0
350 300 250 200 50 00 50 34 295 289 240 84 98 64 7 65 42 43 5 9 67 05 08 55 92 86 88 70 85 708 62 5 88 05 2 89 02 307 0 w miarę potrzeb regularnie w miarę potrzeb regularnie zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów mających trudności w nauce zajęcia rozwijające zainteresowania uczniów zdolnych j. polski kl I j. polski kl II matematyka kl I matematyka kl II j. obce kl I j. obce kl II inne przedmioty kl I inne przedmioty kl II Wykres 5. Udział uczniów gimnazjów w zajęciach zwiększających szanse edukacyjne Na pytanie o formy współpracy z bibliotekarzem szkolnym nauczyciele wskazali, że uczniowie: korzystali z księgozbioru podręcznego: 96% - kl. I; 98% - kl. II; odbywali lekcje w bibliotece z wykorzystaniem zbiorów bibliotecznych: 82% - kl. I; 80% - kl. II; uczyli się korzystania z centrum multimedialnego i technologii informacyjno-komunikacyjnej: 7% - kl. I i II; brali udział w konkursach organizowanych przez bibliotekę szkolną: 7% - kl. I, 76% - kl. II; uczestniczyli w opracowywaniu propozycji dostosowania zbiorów do potrzeb uczniów: 64% - kl. I i II; współpracowali w inny sposób: 73% - kl. I, 75% kl. II (kiermasze, spotkania, aktyw biblioteczny). Jeżeli chodzi o częstotliwość różnych form współpracy, najczęściej wybierano kategorię 2-6 razy w roku, z jednym wyjątkiem, odpowiedź: uczniowie korzystali z księgozbioru podręcznego najczęściej wybierano częściej niż raz w miesiącu (ponad połowa monitorowanych). Jednak są gimnazja, w których nigdy nie odbywały się lekcje w bibliotece (8% klas I i 20% klas II). Jeszcze większy odsetek gimnazjów wykazuje, że nauczyciele nie współpracują z biblioteką szkolną w innych zakresach (nawet do 36%). Chociaż prawie 2/3 gimnazjów wybrało współpracę z biblioteką w inny sposób, to weryfikacja formularzy wykazała, że wyłącznie był to udział uczniów w różnych formach działalności biblioteki szkolnej.
3. Diagnoza potrzeb i osiągnięć dzieci / uczniów Przedszkole Analiza wskazań wykazuje, że wszyscy nauczyciele wychowania przedszkolnego wywiązywali się z zadania prowadzenia obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych każdego dziecka. Nauczyciel w badanym oddziale: dokonuje ciągłej obserwacji i ją systematycznie dokumentuje (42%); dokonuje obserwacji, dokumentuje ją nie częściej niż 2 razy w roku (39%); dokonuje obserwacji, dokumentuje ją częściej niż 2 razy w roku (6%). Analiza danych wykazuje, że nie wszyscy nauczyciele przeprowadzili diagnozę przedszkolną dzieci 5 i 6 letnich dwa razy w roku. Do końca kwietnia 6% nauczycieli nie przeprowadziło diagnozy dzieci 6 letnich, 4% nauczycieli - dzieci 5 letnich (tabela 5). Tabela 5. Diagnoza przedszkolna Działania nauczyciela: przeprowadził diagnozę przedszkolną dzieci sześcioletnich w terminie do końca listopada 200 roku przeprowadził diagnozę przedszkolną dzieci sześcioletnich w terminie do końca kwietnia 20 roku planuje przeprowadzenie diagnozy dzieci sześcioletnich w innym czasie przeprowadził diagnozę przedszkolną dzieci pięcioletnich w terminie do końca listopada 200 roku przeprowadził diagnozę przedszkolną dzieci pięcioletnich w terminie do końca kwietnia 20 roku planuje przeprowadzenie diagnozy dzieci pięcioletnich w innym czasie Liczba 230 (73%) 47 (84%) 23 (7%) 596 (72%) 709 (86%) 24 (3%) Wyniki diagnozy przeprowadzonej w badanym oddziale przedszkolnym były wykorzystywane do: opracowania informacji o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej - 224 informacje; opracowania i realizacji indywidualnych programów wspomagania i korygowania rozwoju dziecka 227 programów; poinformowania rodziców o potrzebie przeprowadzania pogłębionej diagnozy w poradni psychologiczno-pedagogicznej - 85 informacji. 2
Nauczyciele opracowali indywidualne programy mające na celu wspomaganie i korygowanie rozwoju tylko dla 227dzieci. Poinformowali rodziców o potrzebie przeprowadzenia badań w poradni psychologiczno pedagogicznej w 85 przypadkach. Z danych wynika, że w 30 przypadkach diagnozy nie wykorzystano do sporządzenia informacji o stanie gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Szkoła podstawowa We wszystkich badanych szkołach zdiagnozowano osiągnięcia uczniów w zakresie wiadomości i umiejętności określonych w nowej podstawie programowej po ukończeniu klasy I w roku szkolnym 2009/200. Dokonując diagnozy najczęściej: przeprowadzono rozmowy z rodzicami (77%), dokonano analizy wytworów uczniowskich powstałych na lekcjach w klasie I (69%), przeprowadzono indywidualne testy uczniów (66%), przeprowadzono rozmowy diagnozujące z uczniami (64%), przeprowadzono sprawdzian kompetencji obejmujący zakres podstawy programowej dla klasy I (62%), analizie poddano wytwory uczniowskie powstałe na lekcjach w klasie II (49%). Liczby szkół, które dokonały diagnozy osiągnięć uczniów w określony sposób, przedstawia wykres 6. 0 0 20 30 40 50 60 70 80 90 00 0 przeprowadzono rozmowy diagnozujące z uczniami 72 przeprowadzono rozmowy z rodzicami 87 przeprowadzono indywidualne testy uczniów 75 przeprowadzono sprawdzian kompetencji obejmujący zakres podstawy programowej dla dokonano analizy wytworów uczniowskich powstałych na lekcjach w klasie I dokonano analizy wytworów uczniowskich powstałych na lekcjach w klasie II przeprowadzono analizę kart obserwacji/oceny dziecka diagnozę przeprowadzono w inny sposób 9 45 55 70 78 Wykres 6. Sposoby diagnozowania osiągnięć edukacyjnych uczniów 3
Diagnozy osiągnięć edukacyjnych uczniów dokonywali najczęściej indywidualnie nauczyciele uczący w klasie I (88,5%). 44% szkół stwierdziło, że dokonało diagnozy także na posiedzeniu rady pedagogicznej. 0 0 20 30 40 50 60 70 80 90 00 0 zmodyfikowano zasady oceniania stosowane w klasach realizujących nową podstawę programową zmodyfikowano model oceny opisowej stosowany w klasach realizujących nową podstawę programową opracowano ofertę zajęd wyrównawczych i kompensacyjnych opracowano plan doposażenia szkoły w pomoce dydaktyczne 45 57 48 89 uwzględniono wnioski z diagnozy w modyfikacji programu nauczania realizowanego w klasie I uwzględniono wnioski z diagnozy przy tworzeniu programów nauczania dla klas I w roku szkolnym 200/0 przekazano rodzicom informację o osiągnięciach uczniów 32 43 08 przekazano rodzicom propozycje indywidualnej pracy w domu 98 zmieniono sposób informowania rodziców o postępach ucznia zmieniono sposób zbierania informacji o osiągnięciach ucznia objęto niektórych uczniów indywidualnym monitorowaniem rozwoju przeanalizowano podstawę programową pod kątem możliwych form monitorowania realizacji wyniki diagnozy wykorzystano w inny sposób wyniki diagnozy nie wskazywały na potrzebę podejmowania żadnych działao 3 3 37 8 3 58 Wykres 7. Działania podejmowane w wyniku diagnozy osiągnięć uczniów Jak widać na wykresie 7, w wyniku przeprowadzonej diagnozy szkoły najczęściej podjęły następujące działania: przekazano rodzicom informację o osiągnięciach uczniów (96%); wskazano, w jaki sposób pracować z dzieckiem w domu (87%); opracowano ofertę zajęć wyrównawczych i kompensacyjnych (79%); objęto uczniów indywidualnym monitorowaniem rozwoju (5%); zmodyfikowano model oceny opisowej stosowany w klasach realizujących nową podstawę programową (50%); opracowano plan doposażenia szkoły w pomoce dydaktyczne (42%). Inne kategorie odpowiedzi wybierane były przez mniej niż 40% szkół. Nauczyciele najczęściej informowali o wynikach diagnozy, rzadziej wykorzysty- 4
wali wnioski do modyfikacji programów nauczania. Prawie 6% monitorowanych szkół wskazało, że wyniki diagnozy wykorzystywano w inny sposób, na przykład wprowadzono dodatkowe zajęcia realizowane w ramach projektów, zorganizowano pomoc koleżeńską. Blisko 3% szkół stwierdziło, że wyniki diagnozy nie wskazywały na potrzebę podejmowania działań. Gimnazjum Dyrektorzy gimnazjów byli pytani o rozpoznanie potrzeb uczniów przed organizowaniem edukacji artystycznej i zajęć technicznych. Zdecydowana większość dyrektorów stwierdziła, że zdiagnozowano oczekiwania uczniów, wszyscy uwzględnili je w organizacji zajęć. 4. Realizacja zajęć edukacyjnych - rozwiązania organizacyjne i metodyczne Przedszkole Nauczyciel, pracując z dziećmi w badanym oddziale przedszkolnym, w okresie miesiąca poprzedzającego badania korzystał: codziennie: z zabawek (97%), materiałów pokazowych (5%), literatury dla dzieci (66%), gier dydaktycznych (39%), zeszytów ćwiczeń (38%), kart pracy (38%); 2-4 razy w tygodniu: ze sprzętu sportowego (67%), przyborów umuzykalniających (54%), kart pracy (49%), zeszytów ćwiczeń (49%), gier dydaktycznych (47%), pakietów edukacyjnych (38%); raz w tygodniu: z przyborów umuzykalniających (27%), pomocy multimedialnych (6%), gier dydaktycznych (7%); rzadziej niż raz w tygodniu: z pomocy multimedialnych (38%), pakietów edukacyjnych (9%); nigdy: z pakietów edukacyjnych (6%), pomocy multimedialnych (7%). Ponadto nauczyciele korzystali z innych pomocy i wymieniali: albumy, mapy, obrazy, antyki. Realizując program wychowania przedszkolnego, nauczyciele mają prawo do swobodnego wyboru pomocy dydaktycznych. Nauczyciele w monitorowanych przedszkolach najczęściej wykorzystywali zabawki, literaturę dziecięcą, materiały pokazowe, gry dydaktyczne, zeszyty ćwiczeń i karty pracy. Rzadziej w pracy z dziećmi stosowali sprzęt sportowy i przybory umuzykalniające, najrzadziej pomoce multimedialne. 5
Dzieci - uczęszczające do badanego oddziału - na zajęciach obejmujących zakres treści podstawy programowej w okresie miesiąca poprzedzającego badanie: codziennie: rysowały i malowały (83%), śpiewały piosenki (76%), tańczyły (6%); 2-4 razy w tygodniu: muzykowały (58%), tańczyły (55%), śpiewały piosenki (22%); raz w tygodniu: występowały w małych formach teatralnych (27%), muzykowały (24%), miały kontakt z muzyką poważną (9%); rzadziej niż raz w tygodniu: poznawały tradycję i obrzędy ludowe regionu (89%), poznawały zabytki i dzieła sztuki regionu (86%), uczestniczyły w przedstawieniu teatralnym lub seansie filmowym (8%), miały kontakt z malarstwem, rzeźbą lub architekturą (77%). Dzieci z około 0% badanych przedszkoli nigdy nie uczestniczyły w przedstawieniu teatralnym, nie poznawały zabytków i dzieł sztuki regionu, nie miały kontaktu z dziełami sztuki. Analiza wskazań wykazuje, że zgodnie z zaleceniami w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w wielu przedszkolach kształtuje się wrażliwość estetyczną poprzez muzykę, śpiew, pląsy, taniec, małe formy teatralne, formy plastyczne. Jednak w monitorowanych przedszkolach nadal kładzie się nacisk na dydaktykę, o czym świadczy częste korzystanie przez nauczycieli z zeszytów ćwiczeń i kart pracy. Szkoła podstawowa Podczas zajęć komputerowych w 49% badanych klas I i 47% klas II każdy uczeń ma do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu. Ponad 90% szkół ma odpowiednie do wieku, możliwości i potrzeb oprogramowanie komputerowe. Korelację zajęć komputerowych z pozostałymi zajęciami edukacji wczesnoszkolnej zapewniło 84% szkół w klasach I i 86% szkół w klasach II. Uczniowie szkół podstawowych mieli kontakt z językiem obcym także poza zajęciami lekcyjnymi. Co najmniej raz w miesiącu uczniowie mieli kontakt z językiem obcym podczas wykonywania ćwiczeń na komputerze (26% klas I, 20% klas II) oraz w czasie dodatkowych zajęć języka obcego nowożytnego (7% klas I, 25% klas II). Rzadziej niż raz w miesiącu w sytuacjach: wykonywanie ćwiczeń na komputerze (25% - kl. I, 27% - kl. II); uczestniczenie w konkursach językowych (9% - kl. I, 26% - kl. II); przedstawienia wystawiane w językach obcych nowożytnych (8%); seanse filmowe w szkole (2% - kl. I, 6% - kl. II); innych niż powyższe (7% - kl. I, 9% - kl. II). 6
klasa II klasa I W kilku szkołach były organizowane spotkania czytelnicze w bibliotece. Do innych sytuacji nauczyciele klas I i II zaliczali przede wszystkim udział dzieci w dodatkowych zajęciach języka obcego, organizowanych poza szkołą, wyjazdy do kina. Nietypową formą były angielskie przerwy śródlekcyjne. Odpowiedź: nigdy w każdej z zaproponowanych w arkuszu sytuacji (wyłączając ćwiczenia na komputerze) wybrało około ¾ szkół. Wskazuje to, że duża część szkół nie organizuje innych niż zajęcia lekcyjne form nauki języka obcego. Dla zapewnienia właściwego rozwoju sprawności fizycznej uczniowie klas I co najmniej raz w miesiącu korzystali z sali gimnastycznej (92% szkół), boiska szkolnego (8% szkół), z terenu w pobliżu szkoły (76% szkół) i szkolnego placu zabaw (50% szkół) oraz wykonywali ćwiczenia fizyczne w klasie (72% szkół). W klasach II o 5-6% więcej nauczycieli zadeklarowało, że ich uczniowie korzystali z boiska i terenu przyszkolnego. Najmniej szkół organizowało zajęcia na basenie (6% i 2%). 4 nauczycieli odpowiedziało, że uczniowie nigdy nie mieli zajęć sportowych w sali gimnastycznej. Szczegóły - wykres 8. co najmniej raz w miesiącu rzadziej niż raz w miesiącu 0 20 40 60 80 00 20 korzystają z sali gimnastycznej korzystają z boiska szkolnego korzystają z basenu korzystają ze szkolnego placu zabaw korzystają z terenu w pobliżu szkoły korzystają z innych obiektów sportowych wykonują dwiczenia fizyczne w klasie korzystają z sali gimnastycznej korzystają z boiska szkolnego korzystają z basenu korzystają ze szkolnego placu zabaw korzystają z terenu w pobliżu szkoły korzystają z innych obiektów sportowych wykonują dwiczenia fizyczne w klasie 8 25 24 29 6 57 2 6 56 23 92 7 8 99 0 77 04 86 7 05 94 0 3 3 7 3 9 2 Wykres 8. Rozwijanie sprawności fizycznej uczniów (miejsca odbywania zajęć) Dzieci badanych klas I i II uczyły się zachowań prozdrowotnych: codziennie: 42% i 4%, 2-4 razy w tygodniu: 32% i 30%, raz w tygodniu: 6% i 9%, 7
rzadziej niż raz w tygodniu: 9% i %. Od początku roku szkolnego zajęcia dotyczące pierwszej pomocy odbyły się w klasach I i II w wymiarze: co najmniej raz w miesiącu: % i 0%, rzadziej niż raz w miesiącu: 82% i 88%. W 8 klasach I i 3 klasach II takie zajęcia nie odbyły się. Uczniowie badanych klas uczyli się, jak i do kogo zwracać się w sytuacji zagrożenia w szkole co najmniej raz w miesiącu: 69 odpowiedzi (6%) w klasach I i 6 (54%) w klasach II. Rzadziej niż raz w miesiącu uczyli się, jak reagować na sygnały alarmowe w szkole: odpowiednio 86 (76%) i 87 (77%) oraz jak i do kogo zwrócić się w sytuacji zagrożenia poza szkołą: 60 odpowiedzi (53%) w klasach I i 69 (6%) w klasach II. Najczęściej stosowanymi formami rozwijającymi zamiłowanie do czytelnictwa, były: codzienne umożliwianie słuchania pięknego czytania (73%) i codzienne rozmowy o przeczytanych utworach (72%) w klasie I, w klasie II odpowiednio: 65% i 69%. Nauczyciele uczący w badanych klasach uznali, że polecenie nauczenia się rzadziej niż raz w tygodniu na pamięć (np. wierszy, piosenek) także rozwijało zamiłowanie do czytelnictwa (45% klas I i 48% klas II). W ponad połowie szkół nauczyciele uczący zarówno w klasach pierwszych jak i drugich wybierali także inny sposób rozwijania zamiłowania do czytelnictwa. Ich zdaniem tymi sposobami były: zachęcanie dzieci i ich rodziców do korzystania z księgozbiorów innych bibliotek, konkursy czytelnicze, a także (rzadko) kiermasze, spotkania z autorami, ilustratorami, udział w inicjatywach i akcjach, np. Cała Polska czyta dzieciom. Wśród form zajęć sprzyjających edukacji matematycznej, które najczęściej stosowali nauczyciele badanych klas, znajdują się: sytuacje zadaniowe stosowane codziennie (kl. I - 48%, kl. II - 50%), 2-4 razy w tygodniu (kl. I - 48%, kl. II - 44%); ćwiczenia manipulacyjne stosowane codziennie (kl. I - 40%, kl. II - 3%), 2-4 razy w tygodniu (kl. I - 5%, kl. II - 43%); zabawy dydaktyczne ukierunkowane na rozwijanie umiejętności kluczowych stosowane codziennie (kl. I - 32%, kl. II - 9%), 2-4 razy w tygodniu (kl. I - 49%, kl. II - 59%). Wymienione powyżej formy występowały we wszystkich szkołach. W większości szkół, chociaż z mniejszą częstotliwością, była również wykorzystywana gimnastyka umysłu z wykorzystaniem gier. Zajęcia z wykorzystaniem multimediów stosowane były w około 2/3 szkół, zazwyczaj rzadziej niż raz w tygodniu. Inne formy - wskazywane przez nauczycieli 8% szkół podstawowych - to konkursy. 8
Realizując podstawę programową edukacji wczesnoszkolnej, nauczyciele wykorzystywali różne zalecane pomoce dydaktyczne. Nauczyciele najczęściej korzystali z kart pracy i pakietów edukacyjnych (te pomoce stosowali wszyscy nauczyciele w klasach II). Również we wszystkich szkołach korzystano ze sprzętu sportowego. Natomiast pomoce multimedialne i zestawy do montażu były wykorzystywane rzadko, w wielu szkołach nigdy (szczególnie zestawy do montażu). Preferencje i częstotliwość wykorzystania pomocy dydaktycznych pokazuje poniższa tabela. Tabela 6. Pomoce dydaktyczne wykorzystywane w edukacji wczesnoszkolnej Pomoce klasa I klasa II częstotliwość wynik częstotliwość wynik pomoce multimedialne w miesiącu rzadziej niż raz 33 (29%) raz w tygodniu 36 (32%) materiały poglądowe codziennie 5 (45%) codziennie 52 (46%) karty pracy codziennie 77 (68%) codziennie 75 (66%) pakiety edukacyjne codziennie 72 (64%) codziennie 76 (67%) gry dydaktyczndnidniu 2-4 razy w tygo- 2-4 razy w tygo- 6 (54%) 45 (40%) sprzęt sportowdnidniu 2-4 razy w tygo- 2-4 razy w tygo- 9 (80%) 0 (89%) instrumenty muzyczne raz w tygodniu 52 (46%) raz w tygodniu 50 (44%) zestawy rzadziej niż raz rzadziej niż raz 48 (42%) do montaży w tygodniu w tygodniu 50 (44%) przedmioty codziennego użytku codziennie 44 (39%) codziennie 38 (34%) Wśród innych środków wymienianych przez badanych nauczycieli, wykorzystywanych na ogół rzadziej niż raz w tygodniu (5 klas I i 24 klasy II) znalazły się pomoce dydaktyczne wykonane samodzielnie przez nauczycieli i uczniów oraz pomoce otrzymane na wyposażenie miejsca zabaw w ramach programu Radosna szkoła. Wszystkie badane szkoły zadeklarowały, że zajęcia edukacji przyrodniczej odbywały się także poza klasą szkolną. Najczęściej wskazywanym miejscem, zarówno w klasach I jak i II, był teren szkolny oraz naturalne środowisko. Teren szkolny częściej wykorzystywali nauczyciele klas I, naturalne środowisko - z podobną częstotliwością w klasach pierwszych i drugich. Wycieczki przyrodnicze organizowane były w około ¾ szkół z częstotliwością rzadziej niż raz w miesiącu, w kilkunastu szkołach minimum raz w miesiącu. 8 klas pierwszych i 2 klas drugich nie było nigdy na wycieczce. 32 szkoły wybrały również inne miejsca, podczas weryfikacji okazało się, że chodzi o wycieczki do muzeum, parku, ogrodu zoologicznego. 9
Nauczyciele uczący w klasach I i II, w miesiącu poprzedzającym badanie, włączali muzykę do codziennych zajęć szkolnych, m.in. jako tło, przy organizacji aktywności ruchowej czy też w celu wyciszenia. Codziennie nauczyciele 2% klas I i 6% klas II włączali muzykę na przerwach śródlekcyjnych. Szczegółowe wyniki dotyczące najczęściej pojawiających się wyborów częstotliwości wykorzystywania muzyki w codziennych sytuacjach szkolnych przedstawiono w tabeli 7. Tabela 7. Włączanie muzyki do codziennych zajęć szkolnych sytuacje częstotliwość wynik klasa I klasa II na przerwach śródlekcyjnych 2-4 razy w tygodniu 44 (39%) 42 (37%) podczas realizacji edukacji plastycznej i technicznej raz w tygodniu 47 (42%) 53 (47%) na zajęciach wychowania rzadziej niż raz fizycznego w tygodniu 59 (52%) 72 (64%) Ponad połowa szkół (w tym większość z częstotliwością rzadziej niż raz w tygodniu) wskazała na wykorzystywanie muzyki w klasach I i II także w innych sytuacjach szkolnych. Badani nauczyciele włączali muzykę w czasie zajęć z edukacji polonistycznej, przyrodniczej oraz podczas zajęć gimnastyki korekcyjnej. Gimnazjum Języki obce Ponad połowa monitorowanych gimnazjów zapewniła naukę języków obcych na dwóch poziomach nauczania (wykres 9). klasa I klasa II Cztery badane gimnazja nie zapewniły kontynuacji nauki języka obcego po szkole podstawowej. Suma liczb uczniów, którzy kontynuują nauczanie języka obcego na poziomie III. po szkole podstawowej, podanych przez nauczycieli klas I, jest wyższa niż liczba uczniów w klasach. Ponadto nauczyciele wykazali 33 uczniów, którzy nie kontynuują nauki języka obcego na poziojeden 38% jeden 44% trzy 4% dwa 58% trzy 2% dwa 54% Wykres 9. Poziomy zaawansowania nauczania języka obcego w gimnazjach 20
klasa I klasa II mie III.. Podobną sytuację można zauważyć w klasach II. Biorąc pod uwagę powyższe, nie ma możliwości stwierdzenia, ilu uczniów w klasach I i II gimnazjów faktycznie kontynuuje naukę języka obcego po szkole podstawowej. Podziału na grupy na ogół dokonano na początku roku szkolnego, kierując się wynikami testu predyspozycji językowych i oceną ze szkoły podstawowej. W 0 gimnazjach (na 55 badanych) podziału dokonano na podstawie wyników klasyfikacji śródrocznej. W ciągu roku szkolnego odnotowano nieliczne przypadki zmiany poziomu zaawansowania nauki języka obcego (niecałe 3% uczniów klas I i niewiele ponad 6% uczniów klas II), częściej uczniowie z grupy o niższym poziomie zaawansowania przechodzili do grupy o wyższym poziomie. Język polski Nauczyciele gimnazjów spośród metod zalecanych w podstawie programowej najczęściej stosowali dyskusję (00% szkół, w tym 52% na każdej lekcji) i burzę mózgów (00%, w tym 42% na każdej lekcji). Najmniej popularnymi metodami były happening i symulacja (podobnie jak w ubiegłym roku szkolnym). Szczegółowe wyniki pokazuje wykres 0. technologia informacyjno-komunikacyjna drzewko decyzyjne metaplan burza mózgów symulacja prezentacja drama debata dyskusja technologia informacyjno-komunikacyjna drzewko decyzyjne metaplan burza mózgów symulacja prezentacja drama debata dyskusja 2 2 2 25 23 29 24 8 20 3 9 6 29 2 2 26 22 9 7 4 8 4 28 27 28 36 28 35 3 22 na każdej 27 lekcji 28 27 28 28 7 7 22 26 4 5 3 raz w miesiącu rzadziej niż raz w miesiącu 0 0 20 30 40 50 60 Wykres 0. Formy pracy na lekcjach języka polskiego w gimnazjach 2
klasa II klasa I Większość monitorowanych gimnazjów zorganizowała uczniom od do 3 razy wyjazdy do kina. Wystawę w muzeum zwiedzili uczniowie klas I w 40 szkołach i klas II w 36 szkołach. Uczniowie 39 szkół mieli możliwość obejrzeć sztukę teatralną także od do 3 razy. Wychowawcy klas zadeklarowali, że uczniowie brali udział w innych wydarzeniach kulturalnych, zaliczając do nich przede wszystkim imprezy środowiskowe (wykres ). powyżej 3 razy -3 razy nigdy 0% 20% 40% 60% 80% 00% zwiedzid wystawę w muzeum obejrzed film w kinie obejrzed sztukę teatralną byd na koncercie uczestniczyd w innym wydarzeniu zwiedzid wystawę w muzeum obejrzed film w kinie obejrzed sztukę teatralną byd na koncercie uczestniczyd w innym wydarzeniu 7 2 2 2 5 3 2 2 9 39 37 35 37 42 40 46 38 32 33 5 6 9 7 6 3 4 5 Wykres. Częstotliwość kontaktów uczniów gimnazjów z instytucjami kultury Muzyka 70 60 50 40 30 inne TIK instrumenty wideoteka fonoteka 20 0 0 na każdej lekcji raz w miesiącu rzadziej niż raz w miesiącu na każdej lekcji raz w miesiącu rzadziej niż raz w miesiącu klasa I klasa II Wykres 2. Wykorzystywanie pomocy dydaktycznych na lekcjach muzyki 22
W roku szkolnym 200/20 zajęcia muzyki realizowało 75% gimnazjów w klasie I i 35% gimnazjów w klasie II. Najczęściej jako pomoce na lekcjach muzyki gimnazja wykorzystywały instrumenty muzyczne i zasoby fonoteki. Najmniej korzysta się z wideoteki (prawie /3 klas I i prawie połowa klas II nie korzysta). W klasie I na każdej lekcji wykorzystuje się instrumenty muzyczne (w 6 na 4 gimnazjów) i zasoby fonoteki (w 5 na 4 gimnazjów); w klasie II w równym stopniu wykorzystywane są instrumenty, zasoby fonoteki i inne pomoce (wykres 2). Geografia Na lekcjach geografii uczniowie monitorowanych gimnazjów mieli możliwość prowadzenia obserwacji w terenie, poznawania zasobów regionu i wykonywania ćwiczeń w terenie. W większości szkół częstotliwość wynosiła - 3 razy w roku (tabela 8). Jednak ponad połowa klas II i 5 klas I nie wykonywało ćwiczeń w terenie, a 2 szkół przyznało, że uczniowie klasy I nie poznawali zasobów regionu. W /5 gimnazjów nie wykorzystywano technologii informacyjno-komunikacyjnej na lekcjach geografii. Uczniowie rzadko oglądali filmy dydaktyczne. W przypadku 0 klas pierwszych i klas drugich brak wskazania wykorzystania filmów na lekcjach geografii. Obserwacji w terenie nie prowadzono w przypadku 56% klas I i 42% klas II, w wycieczkach nie uczestniczyli uczniowie 74% klas I i 73% klas II. Tabela 8. Częstotliwość form pracy na lekcjach geografii klasa I klasa II powyżej 6 razy 4-6 razy -3 razy powyżej 6 razy 4-6 razy -3 razy prowadzili obserwacje w terenie 4 42 0 37 poznawali zasoby regionu 7 26 3 6 33 wykonywali ćwiczenia w terenie 0 4 36 24 oglądali filmy dydaktyczne 9 6 20 0 0 24 uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej 6 8 8 3 5 26 Biologia Na lekcjach biologii - 3 razy (taką częstotliwość wybrało najwięcej szkół) od początku roku szkolnego uczniowie: przeprowadzali doświadczenia (klasy I - 64%, klasy II - 67% szkół); obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela (klasy I - 49%, klasy II - 36% szkół); dokonywali obserwacji (klasy I - 45%, klasy II - 49% szkół); 23
uczestniczyli w wycieczkach (klasy I - 44%, klasy II - 36% szkół); oglądali filmy dydaktyczne (klasy I - 42%, klasy II - 45% szkół); uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjnokomunikacyjnej (klasy I - 42%, klasy II - 36% szkół). Około /3 szkół wybrała wyższą częstotliwość w przypadku dokonywania obserwacji przez uczniów (4 do 6 razy) i obserwowania demonstracji wykonywanych przez nauczyciela (powyżej 6 razy). W wycieczkach nie uczestniczyła ponad połowa klas I i 62% klas II. /5 szkół nie prowadziła lekcji biologii z wykorzystaniem technologii informacyjnokomunikacyjnej, także w /5 badanych klas I uczniowie nie oglądali filmów dydaktycznych. Chemia Na lekcjach chemii uczniowie najczęściej obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela - powyżej 6 razy - w 47% klas I i 53% klas II, 4-6 razy - 25% klas I i 24% klas II. Pozostałe formy pracy wskazywano najczęściej od do 3 razy: doświadczenia - 5% klas II i 44% klas I; obserwacje - 47% klas II i 36% klas I; wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnej - 42% klas II i 38% klas I; filmy dydaktyczne - 35% klas I, 3% klas II. Nauczyciele chemii rzadko organizowali dla uczniów wycieczki dydaktyczne - w wycieczkach nie uczestniczyli uczniowie ponad 2/3 szkół. Fizyka Wyniki monitorowania są podobne, jak w przypadku chemii: na lekcjach fizyki uczniowie najczęściej obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela - powyżej 6 razy - 55% klas I i 65% klas II; 4-6 razy - 3% klas I i 25% klas II. Pozostałe formy pracy wskazywano najczęściej od do 3 razy: doświadczenia - 42% klas II i 40% klas I; obserwacje - 47% klas II i 42% klas I; wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnej - 42% klas II i 3% klas I; filmy dydaktyczne - 5% klas I, 44% klas II. Ponad połowa szkół na lekcjach fizyki nie organizowała wycieczek dydaktycznych. 24
klasa II klasa I Na lekcjach biologii, fizyki i chemii nauczyciele jako formę pracy z uczniem chętnie stosowali pokaz i demonstrację (najwięcej nauczycieli fizyki). Te formy występują powyżej 6 razy w roku (wykres 3). biologia chemia fizyka 0 5 0 5 20 25 30 35 40 przeprowadzali doświadczenia dokonywali obserwacji uczestniczyli w wycieczkach oglądali filmy dydaktyczne obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej przeprowadzali doświadczenia dokonywali obserwacji uczestniczyli w wycieczkach oglądali filmy dydaktyczne obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej 0 0 2 0 0 0 4 5 8 9 8 8 9 2 3 8 8 9 7 0 0 2 8 9 26 30 29 36 Wykres 3. Formy pracy w gimnazjach stosowane na lekcjach powyżej 6 razy w roku Na powyższym wykresie jest również widoczne, że w około /5 gimnazjów uczniowie powyżej 6 razy w roku uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej, zaś filmy dydaktyczne z taką częstotliwością oglądali na lekcjach w zaledwie kilku gimnazjach. Obserwacji powyżej 6 razy w roku dokonywali w nielicznych gimnazjach. W wycieczkach przedmiotowych powyżej 6 razy w roku nie uczestniczyli (poza jednym wyjątkiem). Wycieczki organizowane były w nielicznych gimnazjach. Nigdy nie zorganizowało wycieczki 28 nauczycieli biologii w klasie I, 34 nauczycieli biologii i fizyki w klasie II, 35 nauczycieli fizyki w klasie I, 40 nauczycieli chemii w klasie II i 4 nauczycieli chemii w klasie I (wykres 4). Reasumując: ponad 25
klasa II klasa I połowa gimnazjów nie organizowała wycieczek z wymienionych przedmiotów (a z chemii aż trzy czwarte). biologia chemia fizyka 0 5 0 5 20 25 30 35 40 45 przeprowadzali doświadczenia dokonywali obserwacji uczestniczyli w wycieczkach oglądali filmy dydaktyczne obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej przeprowadzali doświadczenia dokonywali obserwacji uczestniczyli w wycieczkach oglądali filmy dydaktyczne obserwowali pokazy i demonstracje wykonywane przez nauczyciela uczestniczyli w zajęciach z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej 2 3 0 2 5 2 2 3 3 0 2 0 9 2 2 3 9 9 7 8 24 24 23 3 28 35 34 34 4 40 Wykres 4. Liczba gimnazjów, które w roku szkolnym 200/20 nigdy nie zastosowały zalecanych w podstawie programowej form pracy na lekcjach. Wysoki jest również odsetek gimnazjów, w których uczniowie nigdy nie dokonywali obserwacji na lekcjach chemii i fizyki (prawie połowa szkół). W kilkunastu gimnazjach nie wykorzystywano technologii informacyjnokomunikacyjnej na lekcjach chemii, fizyki, biologii oraz geografii. Filmów dydaktycznych nigdy nie oglądali uczniowie także w kilkunastu szkołach. Informatyka Ponad połowa gimnazjów na obowiązkowych zajęciach z informatyki nie zapewniła zalecanego dla każdego ucznia osobnego komputera z dostępem do Internetu. /5 z nich nie spełni tego wymogu w najbliższym roku szkolnym. 26
Wychowanie fizyczne Ponad połowa gimnazjów organizowała zajęcia wychowania fizycznego wyłącznie w systemie klasowo-lekcyjnym (wykres 5). C 24% B 8% A 58% A - 4 godziny w systemie klasowolekcyjnym B - 3 godziny w systemie klasowolekcyjnym i godzina w innych formach C - 2 godziny w systemie klasowolekcyjnym i 2 godziny w innych formach Wykres 5. Sposób realizacji zajęć wychowania fizycznego w gimnazjach 84% gimnazjów w przypadku klas I i 89% w przypadku klas II uwzględniło realizację edukacji prozdrowotnej w organizacji zajęć wychowania fizycznego. Wychowanie do życia w rodzinie 76% gimnazjów realizowało zajęcia w klasie I, 84% gimnazjów w klasie II. Nauczyciele prowadzący wychowanie do życia w rodzinie przedstawili pełną informację o celach i treściach realizowanego programu nauczania, podręczniku i pomocach dydaktycznych przede wszystkim na spotkaniu klasowym z rodzicami, a ¼ na zebraniu ogólnoszkolnym. Pisemną rezygnację z udziału w zajęciach złożyli rodzice 7 uczniów badanych klas I i 25 uczniów badanych klas II. Średnia liczba zrealizowanych godzin wynosi: w klasie I -,75, w klasie II 3,04. Zdecydowana większość szkół wykorzystywała filmy edukacyjne oraz inne pomoce dydaktyczne. Z podręcznika korzystali uczniowie 38% badanych klas I i 4% klas II. Natomiast w niewielu szkołach organizowane były spotkania ze specjalistami. Żadna szkoła nie organizowała spotkania z lekarzem i seksuologiem, 2 szkoły zorganizowały spotkanie z psychologiem, 8 - z innymi specjalistami. 5. Prezentowanie osiągnięć uczniów Szkoła podstawowa Wypowiedzi nauczycieli badanych klas I i II, dotyczące prezentowania osiągnięć uczniów, były bardzo zbliżone. Najczęściej prace dzieci eksponowane 27
były na wystawach prac uczniowskich, podczas imprez szkolnych i środowiskowych, spotkań z rodzicami i na przeglądach twórczości artystycznej dzieci. Inny sposób to głównie prezentacja sukcesów uczniów w mediach lokalnych, ponadto niekiedy publikacje szkolne: folder, kronika, monografia. Gimnazjum Nauczyciele klas I i II podawali następujące sposoby prezentowania osiągnięć uczniów: imprezy szkolne - 9%, spotkania z rodzicami - 89%, wystawy prac uczniowskich - 87%, strona internetowa szkoły - 76%, przeglądy twórczości artystycznej - 76%, imprezy środowiskowe - 7%. Częstotliwość zależy od formy prezentacji: najczęściej wybieranym sposobem była strona internetowa szkoły, jako druga w kolejności forma - wystawy prac uczniowskich. Rzadko prezentowano sukcesy w mediach szkolnych (niewiele gimnazjów je ma) oraz na stronach internetowych innych niż szkolna. Wśród innych wymieniano głównie media lokalne. 6. Współpraca z rodzicami Przedszkole Można stwierdzić na podstawie zebranych informacji, że rodzice jako partnerzy procesów edukacyjnych i wychowawczych informowani byli o realizowanej podstawie programowej oraz wykorzystywanych przez nauczycieli pomocach dydaktycznych i zabawkach. Ponadto mieli możliwość zapoznania się z ofertą zajęć dodatkowych. We wszystkich przedszkolach rodzice dzieci uczęszczających do badanego oddziału zostali zapoznani z warunkami i sposobem realizacji podstawy programowej na spotkaniach oddziałowych i ogólnych, w 0 przedszkolach rodzice otrzymali taką informację pisemnie a w 7 w inny sposób i była to najczęściej informacja na stronie internetowej przedszkola, w gazetce przedszkolnej lub na tablicy ogłoszeń. Podczas spotkań oddziałowych i ogólnych 96% przedszkoli poinformowało rodziców o wykorzystywanych pomocach dydaktycznych i zabawkach. Informację na ten temat 5 przedszkoli podawało na stronie internetowej. 28
organizowanych z inicjatywy rodziców organizowanych z inicjatywy przedszkola 93% przedszkoli zapoznało rodziców z ofertą zajęć dodatkowych na spotkaniach oddziałowych i ogólnych. W 24% przedszkoli rodzice uzyskali taką ofertę pisemnie, w 3% w inny sposób np. podczas zapisów dziecka do przedszkola. Dyrektorzy monitorowanych przedszkoli wskazywali różne formy współpracy z rodzicami. Z analizy danych wynika, że to przedszkola były inicjatorami imprez, narad, szkoleń, które się tam odbywają. Rodzice w nich uczestniczyli, ale bardzo rzadko wykazywali się inicjatywą. Widoczna jest pasywna postawa rodziców, małe zaangażowanie w działania mające wpływ na funkcjonowanie przedszkola. Częstotliwość form współpracy pokazuje wykres 6. 0% 20% 40% 60% 80% 00% zajęciach otwartych warsztatach dla rodziców imprezach przedszkolnych zebraniach ogólnych zebraniach oddziałowych zajęciach otwartych warsztatach dla rodziców imprezach przedszkolnych zebraniach ogólnych zebraniach oddziałowych 4 5 5 2 3 2 6 0 5 20 4 4 5 6 38 27 66 33 2 02 27 22 34 32 29 34 92 67 9 3 7 24 4 3 9 częściej niż raz w miesiącu raz w miesiącu 2-6 razy w roku rzadziej niż 2 razy w roku nigdy Wykres 6. Udział rodziców w pracy przedszkola Odpowiadając na pytanie dotyczące indywidualnych kontaktów nauczycieli z rodzicami, monitorowani podawali osobiste kontakty w czasie organizowanych przez przedszkole zaplanowanych dyżurów oraz osobiste doraźne spotkania z inicjatywy nauczyciela. Takie kontakty odbywały się co najmniej raz w miesiącu w przypadku większości dzieci. Z rodzicami około /5 dzieci kontakty indywidualne odbywały się rzadziej niż raz w miesiącu. Kontaktów telefonicznych było znacznie mniej i odbywały się rzadziej. Kontakty za pośrednictwem poczty elektronicznej dotyczą niewielkiej liczby dzieci (26 na 237 dzieci ogółem). Zauważa się dużą przewagę kontaktów z inicjatywy przedszkola nad spotkaniami z inicjatywy rodziców (z wyjątkiem porozumiewania się przy pomocy poczty elektronicznej). Szkoła podstawowa Wszystkie szkoły podstawowe zadeklarowały, że rodzice uczniów badanych klas I i II zostali poinformowani o warunkach i sposobie realizacji podstawy 29
organizowanych z inicjatywy szkoły organizowanych z inicjatywy rodziców programowej, o pomocach dydaktycznych wykorzystywanych w szkole, przedstawiono im także ofertę zajęć dodatkowych. Najczęściej informowano na spotkaniach klasowych i szkolnych. Pisemna forma zapoznawania rodziców z pomocami dydaktycznymi i podstawą programową występowała w szkołach rzadko (od 4% do 0% szkół). Nieco ponad 20% szkół informowało pisemnie o ofercie zajęć dodatkowych. W niektórych szkołach prezentowano pomoce dydaktyczne i ofertę podczas imprez środowiskowych. W zdecydowanej większości szkół rodzice uczestniczyli w zebraniach klasowych, zebraniach ogólnoszkolnych i imprezach szkolnych, organizowanych z inicjatywy szkoły, z częstotliwością 2-6 razy w roku. Warsztaty dla rodziców zorganizowała połowa szkół, zajęcia otwarte 60% szkół, w tym większość raz w roku. Znacznie mniej szkół potwierdziło, że formy współpracy inicjowane były przez rodziców (43% - imprezy, 25% - zebrania). Współpracę szkoły z rodzicami uczniów klas I pokazuje wykres 7, podobnych odpowiedzi udzielili nauczyciele klas II badanych szkół. zebraniach klasowych 5 2 86 zebraniach ogólnych 9 imprezach szkolnych 32 4 66 zajęciach otwartych 5 8 00 zebraniach klasowych 4 06 3 zebraniach ogólnych 4 0 4 4 imprezach szkolnych 4 04 4 warsztatach dla rodziców 2 23 3 57 zajęciach otwartych 6 3 33 43 0% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00% raz w miesiącu 2-6 razy w roku rzadziej niż 2 razy w roku nigdy Wykres 7 Udział rodziców w formach organizowanych w szkole podstawowej (kl. I) Inne formy współpracy z rodzicami - organizowane z inicjatywy połowy monitorowanych szkół (z różną częstotliwością) - to przede wszystkim spotkania z pedagogiem, psychologiem, współpraca przy realizacji projektów oraz imprezy środowiskowe. 30