Wyklad 2: Rachunki makroekonomiczne

Wyklad 2: Rachunki makroekonomiczne Makroekonomia II Zima 2017/2018 - SGH Jacek Suda

Deflator PKB Używając nominalnego PKB i realnego PKB możemy skonstruować jedną z miar cen deflator PKB deflator PKB t = nominalny PKB t realny PKB t Mierzy cenę produkcji w stosunku do roku bazowego w roku bazowym (t = 0): deflator PKB t = 1 w kolejnych/wcześniejszych latach (t 0): odchylenie poziomu cen od cen w roku bazowym Jest to średnia wszystkich cen dóbr i usług finalnych ważona ich udziałami w PKB

Inflacja deflatora PKB Zmiany poziomu deflatora odzwierciedlają inflację deflator PKB t deflator PKB t 1 nominalny PKB t nominalny PKB t 1 realny PKB t realny PKB t 1 W naszym przykładzie deflator PKB 1991 nominalny PKB 1991 realny PKB 1991 deflator PKB 1990 nominalny PKB 1990 realny PKB 1990 2030000 1250000 1850000 1250000 1250000 1250000 0.624 0.48 = 0.144 Inflacja deflatora PKB = 14.4% Za wzrost nominalnego PKB o 62.4% odpowiada zmiana ilości sprzedanej (wzrost realnego PKB = 48%) wzrost cen (o 14.4%)

Wskaźniki cen Deflator PKB to przykład wskaźnika cen: uwzględnia ceny wszystkich dóbr i usług, które są w PKB, z wagami odpowiadającymi udziałowi w PKB. Inne indeksy cen inne deflatory: konsumpcji, inwestycji, importu, eksportu, etc. uwzględnia ceny wszystkich dóbr i usług, zawarte w danej kategorii, z wagami (zmiennymi w czasie) odpowiadającymi ich udziałowi indeks cen konsumenta, ICK (consumer price index, CPI) składa się z cen koszyka dóbr i usług konsumowanych przez konsumenta ze stałymi wagami indeks cen producenta (producer price index, PPI) odpowiada koszykowi dóbr typowemu dla produkcji w kraju (stałe wagi)...

Deflator PKB a CPI Deflator PKB WSZYSTKIE dobra i usługi zawarte w PKB TYLKO krajowe wskaźnik PAASCHEGO ZMIENNE w czasie wagi odpowiadające rzeczywistemu udziałowi w PKB w danym roku CPI TYLKO dobra i usługi konsumowane przez konsumenta krajowe I importowane wskaźnik LASPEYRESA STAŁE wagi w koszyku, określone przez urząd statystyczny Deflator PKB (linia niebieska) i CPI (linia czarna) w Polsce w latach 2001-2017

Inflacja Ceny Rachunki makroekonomiczne Bilans płatniczy Inflacja = stopa zmian (wskaźnika) cen w czasie Hiperinflacja = miesięczna stopa inflacji przekraczająca 50% Miary inflacji związane są ze wskaźnikiem cen Inflacja CPI Inflacja deflatora PKB Inflacja HICP (Harmonised Index of Consumer Prices)... Wahania inflacji często związane są z cyklem koniunkturalnym inflacja jest procykliczna = rośnie kiedy tempo wzrostu gospodarczego jest wysokie i spada kiedy tempo wzrostu jest niskie bezrobocie jest antycykliczne = spada kiedy tempo wzrostu gospodarczego jest wysokie i rośnie kiedy tempo wzrostu jest niskie zmienna acykliczna = nie związana z tempem wzrostu Ujemna stopa inflacji to deflacja

Inflacja w Polsce (GUS, NBP) Roczna Inflacja CPI w Polsce w 2016 r.: 0.6% Kwartalna Inflacja CPI w Polsce w II kw. 2017 r. (r/r): 1.8% Kwartalna Inflacja CPI w Polsce w II kw. 2017 r. (kw./kw.): 0.3% Miesięczna Inflacja CPI w Polsce w VIII 2017 r. (r/r): 1.8% Miesięczna Inflacja CPI w Polsce w VIII. 2017 r. (m./m.): 0.1%

Rachunki makroekonomiczne Aktorzy ekonomiczni sektor prywatny: przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe sektor rządowy (państwo) reszta świata: (pozostałe kraje i instytucje zagraniczne) Rynki rynki czynników produkcji rynki dóbr i usług rynki finansowe Definicje Y - PKB/Sprzedaż/Dochód C - Konsumpcja S - Oszczędności (prywatne) I - Inwestycje (nowe wyposażenie zwiększające istniejący zasób kapitału rzeczowego/fizycznego) T - Podatki netto = Podatki - transfery (zasiłki, emertury,...) G - Wydatki państwowe/sektora rządowego NX - Eksport netto = Eksport (X) - Import (Z)

Rachunki makroekonomiczne - gospodarka zamknięta Definicja PKB nr 1: sprzedaż dóbr i usług finalnych W gospodarce zamkniętej (X = Z = NX = 0) całkowita sprzedaż dóbr i usług wyprodukowanych w danym kraju może być podzielona pomiędzy dobra i usługi zakupione przez gospodarstwa domowe (C) dobra i usługi zakupione przez przedsiębiorstwa w celach inwestycyjnych (I) dobra i usługi zakupione przez sektowa publiczny/rządowy/państwo (G) Y = C + I + G

Rachunki makroekonomiczne - gospodarka otwarta Jeżeli X 0 lub/i Z 0 Przedsiębiorstwa sprzedają swoją produkcję za granicę (eksport X) Środki na konsumpcję, inwestycje, wydatki rządowe mogą być przeznaczone na dobra i/lub usługi wyprodukowane za granicą C = C krajowe +C zagraniczne, I = I krajowe +I zagraniczne, G = G krajowe +G zagraniczne Import całkowity jest dany porzez Z = C zagraniczne + I zagraniczne + G zagraniczne Całowita sprzedaż dóbr i usług wyprodukowanych w kraju wynosi Y = C + I + G + X Z

Składniki PKB Składniki PKB wg rodzaju wydatków (1999 2015, % PKB) Konsumpcja (C) Inwestycje (I) Wydatki rządowe (G) Francja 55,2 21,8 23,1 Niemcy 56,3 20,3 18,7 Wielka Brytania 64,5 17,6 19,99 Włochy 60,3 19,8 19,2 Strefa euro 56,1 21,5 20,3 Norwegia 41,9 20,6 21,4 Japonia 58,6 22,4 18,9 USA 67,6 20,8 15,3 Polska 62,2 20,5 18,4 Źródło: IMF

Tożsamość rachunkowa W gospodarce otwartej definicja PKB 1: Y = C + I + G + X Z (1) Według definicji PKB nr 3, PKB to suma dochodów właścicieli czynników produkcji. Te dochody są użyte do opłacenia podatków, T konsumowane, C oszczędane, S Y = C + S + T (2)

Tożsamości rachunkowe Wszystkie trzy definicje PKB przedstawiają tą samą wielkość. (1) i (2) oznaczają C + I + G + X Z = C + S + T (3) W rezultacie (S I) + (T G) = (X Z) (4)

Tożsamość rachunkowa (S I) + (T G) = (X Z) (4) S I to oszczędności sektora prywatnego jeżeli S I > 0 to sektor prywatny tworzy oszczędności netto jeżeli S < I to sektor prywatny jest pożyczkobiorcą netto T G to oszczędności sektora publicznego jeżeli T > G to państwo oszczędza jeżeli T G < 0 to państwo się zadłuża X Z to bilans obrotów handlowych jeżeli X > Z to państwo exportuje więcej niż importuje jeżeli NX = X Z < 0 to import netto jest ujemny X, Z obejmuje usługi czynników produkcji poza granicami kraju Jeżeli S > I i T > G to X > Z

Tożsamość rachunkowa w danych Składniki PKB wg rodzaju wydatków (1999 2015, % PKB) Konsumpcja (C) Inwestycje (I) Wydatki rządowe (G) Francja 55,2 21,8 23,1 Niemcy 56,3 20,3 18,7 Wielka Brytania 64,5 17,6 19,99 Włochy 60,3 19,8 19,2 Strefa euro 56,1 21,5 20,3 Norwegia 41,9 20,6 21,4 Japonia 58,6 22,4 18,9 USA 67,6 20,8 15,3 Polska 62,2 20,5 18,4 Źródło: IMF

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycjiycji X Z Amortyzacja G I Podatki pośrednie C PKB PKN Dochód narodowy Dochód osobisty Dochód osobisty do dyspozycji

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (a) X Z G I Zaczynamy od dodania (i.e. zagregowania) wszystkich wydatków na dobra i usługi finalne wyprodukowane w kraju C

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (b) X Z Ta suma to (zgodnie z definicją) wartość PKB G I PKB C

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (c) X Z G I Amortyzacja Po odjęciu amortyzacji od PKB uzyskujemy produkt krajowy netto (PKN) PKB PKN C

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (d) X Z G I C PKB Amortyzacja PKN Podatki pośrednie Po odjęciu podatków pośrednich (np. VAT, akcyza) i dodaniu subsydiów dla przedsiębiorców otrzymujemy

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (e) X Z G I Amortyzacja Podatki pośrednie Dochód narodowy = wynagrodzenie czynników produkcji (i wartość dodana) PKB PKN Dochód C narodowy (uwzględniając ę dochód netto z zagranicy)

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (f) X Z G Dochód osobisty = dochód narodowy zyski I C PKB Amortyzacja PKN Podatki pośrednie Dochód narodowy Dochód osobisty zatrzymane (retained earnings), podatek dochodowy odo składki na ubezpieczenia społeczne + transfery na rzecz gospodarstw domowych

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji podatki i opłaty = dochód osobisty do dyspozycji Fig. 2.4 (g) X Z Amortyzacja G I Podatki pośrednie C PKB PKN Dochód narodowy Dochód osobisty Dochód osobisty do dyspozycji

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Fig. 2.4 (h)...który może zostać skonsumowany lubzaoszczędzony zaoszczędzony. S C Dochód osobisty do dyspozycji

Oszczędności i inwestycje Podstawowe tożsamości Y = C + I + G + X Z Y = C + S + T S I + T G = X Z Jeżeli T = G i X = Z to S = I Jeżeli X = Z to I = Y C G Oszczędności krajowe/narodowe = oszczędności prywatne (S) + oszczędności sektora publicznego (T G) Jeżeli T < G: deficit budżetowy: oszczędności sektora publicznego są ujemne. S krajowe = S + (T G) = Y C T + T G = Y C G Jeżeli X = Z to S krajowe = I

Od wydatków do dochodu osobistego do dyspozycji Tożsamość rachunkowa w 2010 r. (% PKB) S I T G X Z Francja 2,6 4,8 2,2 Niemcy 8,1 2,5 5,6 Wielka Brytania 58 5,8 8,3 83 2,5 25 Włochy 1,3 2,2 3,5 Strefa euro 4,1 3,9 0,2 Szwecja 4,7 1,6 6,3 Japonia 10,3 6,7 3,6 USA 5,6 8,8, 3,2, Polska 5,2 10,6 5,4 Źródło: OECD

Oszczędności i inwestycje Zasób kapitału w gospodarce jest finansowany przez prywatne oszczędności gospodarstw domowych Jeżeli nie wydam dochodu na T lub C to oszczędzam... albo kupując dobra inwestycyjne, I albo lokując pieniadze na rynku finansowym (bank, obligacje, etc.) Środki te zostaną pożyczone komuś, kto będzie chciał ich użyc w celach inwestycyjnych, I Zapasy (czyli wyprodukowane ale niesprzedane dobra) wliczane są do inwestycji, I Przykład: co jeżeli nie wydam pieniędzy na kupno samochodu? Oszczędności wzrosną o 80000 PLN Niesprzedany samochód zostanie u dealera zwiększając jego zapasy (inventory). Zapasy są częścią I zatem I rośnie o 80000 PLN

Bilans płatniczy Bilans płatniczy (balance of payments) to rejestr transkacji ekonomicznym pomiędzy krajem a zagranicą transakcje, którym towarzyszy odpływ pieniędzy oznaczane są jako deficyt ( ) transakcje, którym towarzyszy przypływ pieniędzy do kraju oznaczane są jako nadwyżka (+) Na bilans płatniczny składa się rachunek obrotów bieżących rachunek obrotów kapitałowych i finansowych

Bilans płatniczy Tablica 2.8 Bilans płatniczył I. Rachunek obrotów bieżących A. Dobra i usługi 1. Dobra 2. Usługi B. Dochody międzynarodoweę 1. Płace i wynagrodzenia 2. Dochód z inwestycji C. Bieżące transery II. Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych A. Rachunek obrotów kapitałowych B. Rachunek obrotów finansowych 1. Inwestycje bezpośrednie 2. Inwestycje pośrednie 3. Inne inwestycje 4. Aktywa rezerwowe C. Błędy i opuszczenia

Bilans płatniczy - Rachunek obrotów bieżących Bilans płatniczył Tablica 2.8 I. Rachunek obrotów bieżących A. Dobra i usługi 1. Dobra 2. Usługi B. Dochody międzynarodoweę 1. Płace i wynagrodzenia 2. Dochód z inwestycji C. Bieżące transery II. Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych A. Rachunek obrotów kapitałowych B. Rachunek obrotów finansowych 1. Inwestycje bezpośrednie 2. Inwestycje pośrednie 3. Inne inwestycje 4. Aktywa rezerwowe C. Błędy i opuszczenia

Rachunek obrotów bieżących Rachunek obrotów bieżących obejmuje A. Dobra i usługi bilans handlu dobrami i usługami (balance of goods and services) np. dobra finalne, dobra pośrednie, usługi transportowe, podróże, usługi finansowe,... B. Dochody międzynarodowe saldo dochodów międzynarodowych (balance of international income) czyli dochód netto powstały za granicą (tzw. dochody pierwotne) płace i wynagrodzenia za pracę świadczoną za granicą kraju zamieszkania, zyski i odsetki (netto), ale także niektóre transfery z UE, np. Wspólna Polityka Rolna (+), część składki ( ),... C. Bieżące tranfery bilans tranferów bieżących (balance of current transfers) to płatności niezwiązane z transakcjami handlowymi lub finansowymi, (tzw. dochody wtórne) np. przekazy zarobkowe czy Europejski Fundusz Społeczny

Rachunek obrotów bieżących Saldo rachunku obrotów bieżących to suma sald w handlu dobrami i usługami, dochodami międzynarodowymi i tranferami bieżącymi. Określa czy państwo jest sprzedawcą (CA > 0) czy kupcem (CA < 0) szeroko zdefiniowanych dóbr i usług w wymianie międzynarodowej Interpretacja: Zgodnie z definicją, dochód narodowy brutto (DNB) może być zapisany jako Y = C + I + G + X Z Alternatywnie X Z = Y }{{} dochód (C + G + I) = Y A = CA }{{} =A,wydatki gdzie A oznacza absorbcję czyli całkowite wydatki krajowe na dobra i usługi (zarówno krajowe jak i zagraniczne) Zatem rachunek obrotów bieżących to nadwyżka dochodów nad wydatkami Jeżeli Y > A to X Z = CA > 0 i kraj jest pożyczkodawcą netto, a jeżeli Y < A to X Z = CA < 0 to jest pożyczkobiorcą netto

Bilans płatniczy - Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych Bilans płatniczył Tablica 2.8 I. Rachunek obrotów bieżących A. Dobra i usługi 1. Dobra 2. Usługi B. Dochody międzynarodoweę 1. Płace i wynagrodzenia 2. Dochód z inwestycji C. Bieżące transery II. Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych A. Rachunek obrotów kapitałowych B. Rachunek obrotów finansowych 1. Inwestycje bezpośrednie 2. Inwestycje pośrednie 3. Inne inwestycje 4. Aktywa rezerwowe C. Błędy i opuszczenia

Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych Nadwyżka lub deficyt na rachunku obrotów bieżących musi mieć swoje odzwierciedlenie w przepływach/transakcjach finansowych Rachunek obrotów kapitałowych i finansowych odpowaida za bilans tych transakcji Jeżeli kraj jest pożyczkodawcą netto (nadwyżka CA) to musi następować odpływ środków finansowych (spłata istniejących zobowiązań lub pożyczki) Jeżeli kraj jest pożyczkobiorcą netto to musi następować napływ środków finansowych Bilans transakcji finansowych z resztą świata zapisan na rachunku obrotów kapitałowych i finansowych musi mieć przeciwny znak do salda na rachunku obrotów bieżących.

Rachunek obrotów kapitałowych Rejestruje nietypowe i rzadkie transfery finansowe umorzenia długu (prywatnego i/lub publicznego) ważne dla Polski: transfery z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności dodatkowo, transfery środków z tytułu zakupu patentów, licencji i znaków towarowych

Rachunek obrotów finansowych I. inwestycje bezpośrednie inwetycje kapitałowe > 10% wartości przedsiębiorstwa nieruchomości, reinwestowane zyski,... II. inwestycje portfelowe (pośrednie) inwetycje kapitałowe < 10% wartości przedsiębiorstwa obligacje, instrumenty pieniężne i pochodne,... III. pozostałe inwestycje kredyty handlowe, pożyczki/depozyty bankowe, waluty,... IV. oficjalne aktywa rezerwowe

Rachunek obrotów finansowych Transakcje I. III. są dokonywane przez podmioty sektora prywatnego i publicznego FA = rachunek obrotów kapitalowych i finansowych (I.-III.) Transakacje IV. są dokonywne tylko przez władze monetarne (bank centralny) Rachunek oficjalnych obrotów finansowych, OFF Zapewniają równowagę w gospodarce Dochodzi do nich jeżeli CA + FA 0 Przybierają formę interwencji walutowych W rezultacie CA + FA + OFF = 0

Bilans płatniczy w 2014 r. w wybranych krajach Bilans płatniczy w różnych krajach w 2014 roku (w mld USD) Strefa euro USA USA Polska Rachunek kbi bieżący ż 320 390 11.4 Saldo obrotów towarowych 332 741 4.2 (=211 215) Saldo usług 94 233 12 (=49 37) (4937) Saldo dochodów pierwotnych 79 238 18.6 (=15.4 34) Saldo dochodów wtórnych 186 119 0.5 (=7.9 8.4) Rachunek kapitałowy 27 0 13.3 (=14.3 1) Rachunek finansowy 403 240 6.3 Inwestycje bezpośrednie netto 62 489 12.9 (=6.8 19.7) (6.819.7) Inwestycje portfelowe netto 97 167 2.2 (=5.8 3.6) Pozostałe inwestycje 183 240 4 (=4 0) Oficjalne aktywa rezerwowe 6 4 0.3 Saldo błędów i opuszczeń 56 150 8.2

Interwencje walutowe Nierównowaga na rachunku obrotów bieżących musi byc skompensowana przez działania po stronie rachunku kapitałowego i finansowego przez podmioty sektora prywatnego i publicznego lub przez oficjalne interwencje władz monetarnych Przykład: kraj ma nadwyżkę na rachunku obrotów bieżących, np. wartość sprzedaży jest większa niż zakupów za granicą napływ pieniędza krajowego jest większy niż jego odpływ za granicę powoduje niedobór na podaży pieniądza krajowego na światowych rynkach finansowych wartość waluty rośnie - dochodzi do aprecjacji waluty

Interwencje walutowe - przykład Jeżeli bank centralny nie chce dopuścic do nadmiernej aprecjacji (lub chce utrzymać stały kurs walutowy) to przeprowadzi intwencję walutową sprzedaż waluty krajowej (wzrost aktywów rezerwowych i OFF < 0) spowoduje zwiększenie podaży waluty krajowej na światowych rynkach finansowych i zatrzyma aprecjację Brak interwencji OFF = 0 spowoduje aprecjację waluty i wzrost cen krajowych dóbr eksportowanych i spadek ceny dóbr importowanych spowoduje spadek CA wzrost cen aktywów krajowych spowoduje spadek transakcji finansowych i odpływ środków z kraju, wzrost FA