PSZCZELNCZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXV.Puławy 1984 WYDAJNOŚC PYŁKOWA SADU WŚNOWEGO ODMAN KRł'3Zm, NEFRS LUTOWKA i<gerf.!t.kl Kazimiera Szklanowska i Stanisław Pluta Zakład Botaniki AR w Lublinie WPROWADZENE Wydajność miodową kilku odmian wiśni w warunkach Polski dokładnie opracowała S k o w r o n e k (1977) zaś w Bułgarii S i m id c i e v (1976). Poza bazą nektarową drzewa te są także dla pszczół ważnym źródłem pyłku (S k o wr o n e kij a b ł o ń sk i 1981). Na temat biologii pyłku i pylenia kwiatów wiśni oraz roli pszczół W sadzie piszą Percival (1955), Free (1970), Bornus, Jabłoński, Król (1976), M c G r e g o r (1976), Wo c i ó r (1975, 1976). Metodę określania wydajności pyłkowej w jednostkach masy opracowała War a k o m s k a (1972), a S i m i d ~ ie v {1(76) wykorzystując jej badania scharakteryzował pożytek pyłkowy 9 odmian wiśni. Ogólne dane o wydajności pyłkowej niektórych drzew wiśniowych w warunkach naszego kraju są również już znane (S z k l a n o w s k a 1983 a, b). W niniejszej pracy autorzy postanowili zbadać dzienną wydajność pyłkową z 1 ha wieleodmianowego sadu wiśniowego i poznać jak kształtuje się masa pyłku dostarczana przez kwiaty w kolejnych dniach kwit-.nienia. TEREN, METODYKA POMARY Badania przeprowadzono w latach 1981.,--1982 w intensywnym wieloodmianowym sadzie wiśniowym Pszczelniczego Zakładu Doświadczalpego OP SiK w Puławach, który rośnie na lekkiej glebie bielicowej kl. V. Wytypowane do badań drzewa odmiany Kerezer, Nefris i Łutówka są w pełni owocowania i posadzone są z innymi odmianami w rzedach o rozstawie 5 m X 3,5 m. W międzyrzędziach utrzymywana jest koszona murawa, a w pasach drzew ugór herbicydowy. Nawożenie, pielęgnację i ochronę przed chorobami i szkodnikami stosuje się zgodnie z 163
aktualnymi zaleceniami w nowoczesnych sadach produkcyjnych. Odmiana Nefris i Łutówka ma kwiaty samopłodne a Kerezer obcopylne. Tuż przed kwitnieniem sadu na 4 drzewach doświadczalnych każdej odmiany ustalono ogólną liczbę konarów. Następnie na trzech gałęziach 1óżnej wielkości danego drzewa liczono wszystkie kwiatostany, zaś w 30 z nich kwiaty. Te dane posłużyły do oszacowania średniej liczby kwiatów na drzewie i na powierzchni 1 ha sadu. Do określenia w latach badań dynamiki rozkwitania kwiatów wiśni oznakowano na drzewach doświadczalnych z różnych stron po jednej gałęzi. Codziennie.na tych konarach o godzinie 18 0 liczono wszystkie 'nowo rozkwitłe pąki. Produkcję pyłku przez kwiaty wiśni rozkwitające w kolejnym dniu okresu kwitnienia badano według własnej metody. Codziennie przed godziną 8 0 zrywano z każdego drzewa doświadczalnego po 40 kwiatów, w tym samym stadium rozwoju tzn. tuż przed ich pyleniem. We wszyst-.kich kwiatach liczono pręciki, a następnie przy pomocy igiełki preparacyjnej oddzielano pylniki od nitek. Pylniki z 10 kwiatów (3 powtórzenia dziennie dla danej odmiany) umieszczano w uprzednio zważonych małych cylinderkach. Wykonano je z 2 ml ampułek po zastrzykach, odcinając górną część na wysokość 1,5 cm. ch zaletą są jednakowe wymiary, bardzo mały ciężar (730-750 mg), co jest niezmiernie ważne przy oznaczaniu minimalnych ilości osadu pyłkowego. Ponadto łatwo w nich próbki przewozić a także później przechowywać, gdyż po 6cylinderków mieści się w jednym pudełeczku po mikroskopowych szkiełkach nakrywkowych. Wypłukiwanie pyłku z pylników i uzyskiwanie suchej masy przeprowadzano metodą eterową Warakomsklej (1972). Resztek pylników z cylinderków pozbywano się natomiast przy pomocy igiełki wyciągając je partiami na ścianki, gdzie przepłukiwano kropelkami alkoholu, po czym dopiero usuwano na zewnątrz. Taki sposób oczyszczania pyłku jest bardzo pracochłonny ale zapewnia dużą dokładność. Wydajność pyłkową dzienną z 1 ha sadu obliczano na podstawie średniej masy pyłku produkowanej przez 10 kwiatów w danym dniu i rzeczywistej liczby kwiatów pylących w sadzie. Pomiary żywotności pyłku wykonano na preparatach barwionych acetokarmanem, sporządzając codziennie po dwa z bada.nej odmiany. Następnie pod mikroskopem liczono ziarna żywotne i płonne w kolejnych pasach pola widzenia do sumy 300 w poszczególnym preparacie. Średnicę ziarn mierzono w preparatach wykonanych z odtłuszczonego osadu pyłkowego i zamkniętego w glicerożelatynie. W każdym preparacie pochodzącym z kolejnego dnia kwitnienia sadu określano średnicę 30 ziaren pyłku o położeniu biegunowym, co dla jednej odmiany stanowiło 300 pomiarów w danym sezonie. Pszczoły oblatujące kwiaty wiśni obserwowano codziennie od rana do wieczora i liczono je w odstępach 2-godzinnych pracujące równocześnie na całych koronach 4 drzew każdżej odmiany. Dane meteorologiczne pochodzą z odczytów aparatury ustawionej w 164
sadzie. Wyniki opracowano statystycznie przy pomocy analizy wariancji dla podwójnej klasyfikacji krzyżowej ortogonalnej. Wielokrotne przedziały ufności Tukey'a na poziomie istotności F = 0,05 wykazały istotne róźnice między średnimi niektórych kombinacji dla odmian i lat. WYNK DYSKUSJA mm oc e 25 100 8 20 80 6 ts 60 4 10 40 2 5 ~!J O x(j6 10,5 x10 3 6 9,0 S 75 kg 4 ';'0 4!:: '..,. ~~.. fi ',' ~' :t ~~.', -:..: ;!," ". ~,;. ~.: 1981 1982 temp. OK. /,, tem17'm.n. ".bom mil»<:,..:.-.:.=_;:j._.~. _ opad w mm i rainfall in mm _ 3,02 1,5 1 Ryc.l 0~-L-4=8~~9~,~.C~1 1~i2~1 3~14~ ~15~'~1 5~V ~1~a 0-1 ~-2 1-3 -4 i2 13 14 15 15 T7 18 dni maja - days ol May Ryc. 1. Sezonowa dynamika pylenia wiśni, ich wydajność pyłkowa z 1 ha sadu i oblot kwiatów przez pszczoły na tle niektórych czynników pogody w okresie kwitnienia (średnie z 3 odmian) Scaso nal dynamie s of pollening flowers, productivity of pollen per 1 ha of the or char d and bee vi.siting of sour cherry to some weather factors during hloorning period (ave rag e from 3 cutivars) l - liczba kwiatów rozkwitających na 1 ha sadu w danym dniu number of star ting to boom flowers during a day 2 - liczba kwiatów pylących na 1 ha sadu w danym dniu number of pollening f'lowers during a day 3 - dzienna wydajność pyłkowa w kg z l ha sadu the daily produetlon of póllen per l ha of the orchard 4 - oblot kwiatów przez pszczoły w godzinach południowych average bee density dur ing midday hours on l ha 12 - Pszczelnicze zeszyty 1984/XXV 165
Przebieg i obfitość kwitnienia drzew wiśniowych. W 1981 roku miesiąc kwiecień poprzedzający kwitnienie sadów wiśniowych był chłodny i bezdeszczowy. Do połowy maja również nie padały deszcze i na ogół utrzymywała się słoneczna i ciepła pogoda, terriperatura powietrza była wyższa od średniej wieloletniej. Pierwsze kwiaty na drzewach badanych odmian wiśni pojawiły się 8 maja. Początek i pełnia kwitnienia sadu przebiegały przy sprzyjającej pogodzie. Spadek natomiast temperatury minimalnej w dniach 14 i 15 maja do 4 C przyspieszył nieco przekwitanie drzew zaś opady deszczu, które rozpoczęły się od 18 maja już nie miały znaczenia ryc. 1). Ze względu na suchą i bardzo ciepłą pogodę odmiany wiśni Kerezer, Nefris i Łutówka w pierwszym roku badań kwitły krótko, tylko 9 dni. W 1982 roku wiosna nastąpiła dość wcześnie a kwiecień miał temperaturę powyżej normy i dość często występowały opady, co znacznie przyspieszyło wegetację roślin. W pierwszej dekadzie maja wraz z dalszym ociepleniem już od 6-go rozpoczęło się kwitnienie drzew wiśniowych. Jednak kiedy niektóre odmiany wchodziły w pełnię kwitnienia wystąpiły przelotne deszcze i znaczne wahania temperatury powietrza od 15-26 C (ryc. 1). Te opady w okresie od 9-12 maja nie tylko u- trudniały pszczołom oblot kwiatów ale równocześnie przyhamowały proces otwierania pąków. Od 13 maja pogoda ustabilizowała się i przekwitanie sadu odbywało się już w dniach ciepłych i bezdeszczowych..po- Tabela 1 Procentowy udział kwiatów ros kwitaiących w kolejnych dniach kwitnienia w ogólnej ich liczbie Percentages share of the flowers start ing to bloom in succesive days of blooming in total number of flower s Data Date Średni ~~ kw tnących 1981 1982 kwiatów na 1 ha Average percent Kerezer Nefris Łutówka Kere: er Nefris Łutówka of bllooming flower s on l ha 1981 1982 6V - - - 2,5 1,6 0,1-1,4 7V - - - 7,9 3,4 0,5-3,6 8V 0,3 0,3 0,0 11,6 8,4 0,9 0,2 7,0 9V 13,4 15,4 1,2 25,4 23,0 19,3 10,0 22,4 10V 38,9 18,9 12,1 24,1 23,1 22,6 23,3 23,1 11V 30,2 33,4 30,3 13,5 15,2 18,9 31,3 16,2 12 V 13,2 19,9 26,6 7,0 10,1 15,6 19,9 10,9 13V 3,2 6,2 14,3 2,7 5,9 11,9 7,8 7,0 14V 0,5 2,5 5,9 2,1 3,2 5,8 2,7 3,7 15V 0,2 2,0 4,4 1,0 2,2 2,2 2,2 1,9 16V 0,1 0,8 2,8 0,9 2,3 1,7 1,2 1,8 17V - 0,6 1,8 0,2 1,1 0,3 0,8 0,6 18V - 1,1 0,1 0,5 0,2 0,4 0,4 19V - - 0,5 - - - 0,2-166
nieważ w drugim roku w okresie kwitnienia wiśni było znacznie chłodniej i wilgotniej w związku z tym drzewa badanych odmian kwitły dłużej 'niż w pierwszym roku. Odmiany Kerezer i Nefris miały w obu latach prawie jednoczesny i najbardziej podobny charakter kwitnienia. Drzewa ich z fazy początku w pełnię kwitnienia przechodziły po 2-3 dniach. Również S k o w r o- n e k (1977) zwraca uwagę na bardzo zbliżony przebieg kwitnienia tych dwóch odmian. Szczytowe kwitnienie drzew Kerezer trwało w 1981 i 1982 Toku - 2 dni, Nefris -.3 dni a Łutówki 4 dni. W związku z tym gwałtowniejsze było też przekwitanie drzew Krezer w porównaniu z odrnianą Łutówka, która ponadto o 2-3 dni później wchodziła w fazę początkowego kwitnienia. Okresy pełni kwitnienia tych trzech odmian zazębiają się ale kwitnące drzewa Łutówki są właściwie zapylaczami tylko dla później zakwitających pąków odmiany Kerezer. Także Woc i ó r (1975) twierdzi, że kwiaty odmiany Łutówka są źródłem pyłu tylko dla części kwiatów na drzewach Kerezer. Zagadnienie obfitości kwitnienia badanych drzew trudno omawiać ponieważ w sadzie PZD w Pu-,ławach są prowadzone rokrocznie cięcia z indywidualnym podejściem do poszczególnych odmian. Ogólnie porównując oba lata można stwierdzić,że drzewa odmiany Łutówka i Kerezer wytwarzały kwiatów na 1 ha podobną liczbę w granicach 18-22 mln a Nefris o połowę mniej (tab. 3). Według danych z 1974-1975 roku (S k o w r o n k 1977) i lat 1978-1979 (Skowronek, Jabłoń,gki 1981) do najobficiej kwitnących odmian w tym samym sadzie należała Kerezer a do najsłabiej Łutówka. Przyczyną zmiennej rokrocznie liczby kwiatów na drzewach są również uszkodzenia przez przymrozki wiosenne. W obu latach ba~ dań od 3-14% przemarzały kwiaty odmiany Kerezer, od 3-27% Łutówki a w przypadku Nefris od 28-10%. Dla wcześniejszych lat S k 0- wronek (1977) i Jabłoński (Sowronek, Jabłoński 1981) podają jeszcze znaczniejsze uszkodzenia kwiatów i również bardziej wrażliwe na przymrozki były drzewa odmiany Nef'ris i Łutówka. Analizując obfitość kwitnienia poszczególnych drzew doświadczalnych w kolejnych latach stwierdzono istotne różmice ze względu na wpływ cięcia i przymrozki, natomiast ogólna liczba kwiatów na 1 ha sadu danej odmiany nie różniła się istotnie między pierwszym i drugim rokiem badań (tab. 3). Produkcja pyłku przez kwiaty wiśni. W 1981 roku przy pogodzie upalnej i bezdeszczowej, kiedy drzewa kwitły bardziej gwałtownie i krócej, masa pyłku wytwarzana przez kwiaty badanych odmian zwłaszcza Kerezer była nieco niższa niż w drugim roku. W 1982 roku wiśnie dostarczały pyłku o 3 dni dłużej gdyż kwiaty rozkwitały w tempie wolniejszym, ponieważ spadki temperatury i opady deszczu, które wystąpiły w dniach 11-12 maja hamowały ten proces. Jednak przeciętna masa pyłku produkowana przez 10 kwiatów danej odmiany nie różniła się istotnie w kolejnych latach. Między odmianami natomiast wystąpiło duże i istotne zróżnicowanie pod względem tej cechy tab. 2). Jak widać 12' 167
Dzienna wydajność pylkowa w mg z 10 kwiatów wiśni i z l ha sadu w kg Daily pcoductivity of pollen in 10 cherry fjowers in mg and total of on hal d in kg/ha Tabela 2 Masa pyłku w mg Dzienna wydajność pyłkowa w kg Dni z 10 kwiatów 7 1 ha sadu danej odmiany maja Quantity of pollen in mg Dr ily pollen yield in kg per l ha of Days from 10 cherry flowers the orchard of May Rok** Kerezer* Nefris1. Łut ówka* Kerezer (a) Nefris(b) Łutówka (c) Year 1982 1981 1982 1981 1982 1981 1982 1981 1982 1981 1982 1981 8-3,7 - - - - 0,84 - - - - 9 1,7 4,0-6,3 - - 0,95 2,00-1,86 - - 10 2,3 4,0 4,3 5,3 6,0 8,0 1,42 1,30 1,17 1,23 2,49 3,35 11 2,5 2,3 4,1 4,2 6,2 7,3 1,52 0,72 1,71 0,93 3,00 3,78 12 4,3 2,0 5,7 3,7 5,7 6,0 0,88 0,65 1,08 0,32 2,15 2,10 13 3,0 3,7 4,7 4,0 7,7 6,3 0,37 0,58 0,32 0,19 1,83 1,42 14 2,7 4,7 5,0 7,3 6,3-0,46 0,27 0,15 0,96 0,79 15 2,5 3,3 4,7 6,7 7,0-0,23 0,14 0,12 0,82 0,37 16 - - 4,0-7,0 - - - 0,10-0,23 17 - - - 3,7-4,7 - - - 0,05-0,12 Razern - - - - - - 5,20 6,78 4,69 4,95 11,25 13,16 Totał Scednio 2,76& 3,11a 4,47ba 4,55ba 6,60ba 6,58 cb 1,04cb 0,85ab 0,78b 0,59b 1,87 ca 1,64ca Ave- age * średnie dla poszczególnych odmian, po któ-ych następują te same litery nie różnią się istotnie (means folowed by the sorne letters do not differ significantly) ** między łatami nie wystąpiły zasadnicze różnice (betewen the years of study do not di fer significantly) z danych tabeli 2 masa pyłku uzyskiwana z 10 'kwiatów w kolejnych dniach kwitnienia nie jest stała ale wahania te w przypadku danej odmiany w obu latach są zbliżone. Na przykład 10 kwiatów odmiany Kerezer w 1981 roku wytwarzało pyłku od 1,7-4,3 mg, a w 1982 r. od ~,0-4,0 mg; odmiany Nefris od 3,5-5,7 mg w pierwszym roku badań a w drugim od 3,7-6,3 mg; podobna prawidłowość wystąpiła u odmiany Łutówka od 5,7-7,7 mg i od 4,7-8,0 mg. Trudno dyskutować i wnioskować o przyczynach dlaczego masa pyłku dostarczana przez kwiaty tej samej odmiany w kolejnych dniach okresu kwitnienia ulega wahaniom. Dotychczas nie ma zupełnie w literaturze danych na ten temat j dokładne wytłumaczenie tego zjawiska wymaga dalszych obserwacji. Można jedynie przypuszczać, że masa pyłku wiąże się z nie stałą liczbą pręcików w kwiecie {ryc. 2), niższym lub wyższym procentem ziarn płonych w pylnikach a także wielkością wytwarzanego pyłku (tab. 3). 168
mg 9 a - 1981 r b - 1982 r. 7 5 3 1 b c~ b _ a - 90 % 80 70 60.bo 50 ~a ~b 40 30 20 --=:::::::: b Q b Q ~b a ---- 10 Ryc.2. A B c A B c A B Kerezer Nefris lutówka c A B c sr ednic Ryc, 2. Liczba pręcików, żywotność i masa pyłku kwiatów rozkwitających w różnych fazach kwitnienia 3 odmian wiśni w latach: a - 1981 i b - 1982 Number of stamens, pollen viability and produetdon of pollen from the flowers bloorning in different stage of the flowering period of 3 cultivars of sour cherr ies in the years: a - 1981 and b - 1982 A - najwcześniej zakwitające kwiaty the earliest blooming flowers B - kwiaty zakwitające w pełni kwitnienia flowers blooming in ful bloom C - ostatnie zakwitające kwiaty the last bloorning flower s - średnia masa pyłku z 10 kwiatów wiśni w mg averagę productivity of pellen from 10 cherry flower s in mg - żywotność ziarn pyłku w % viability pollen grains in % - średnia liczba pręcików w 1 kwiecie wiśni averagę number of.starnens in one cherry flower 169
Wyniki uzyskane przeze mnie (tab, 2) sugerują również, że kwiaty wiśni najwcześniej pojawiające się na drzewach, albo tuż po pełni kwitnienia dostarczają więcej pyłku, a zdecydowanie najmniej produkują go kwiaty z ostatnich dni okresu kwitnienia. W fazie przekwitania drzew rozkwitające pąki miały zawsze 'mniejszą liczbę pręcików, ich pyłek często był drobniejszy i niekiedy o słabszej żywotności, Masa pyłku za-.tem z tych 'kwiatów może być mniejsza. Na zjawisko pewnej degeneracji kwiatów w miarę ich późniejszego zakwitania na drzewach jabłoniowych zwraca uwagę Z e 11 er (1960). Tabeb 3 Obfitość kwitnienia i wydajność pyłkowa wiśni oraz niektóre cechy biologiczne pyłku Abundance of'blooming and productivity of pollen odf cherry flowers and some biological cł.erccters of th epollens Wydajność Liczba kwiatćw pyłkowa Oj Numberof ;0 Średnica Producrivity flowers płonych pyłku ofpollen Odmiana Rok :iarn wum Culr ivar Year w kwia- sterile Diamena 1 ha z z tośtanie pollen ter of w mln 10 kw/mg 1 ha/kg in foon 1 ha in in grains pollen rescens in% in um in mln 10 fi/mg 1 ha/kg bud 1981 3,7 118202 2,76 5,20 33,6 34,0 Kerezer 1982 4,2 24983 3,11 6,78 / 42,5 / 35,5 X 3,65 20092 2,94 6,04; 38,07 34,8 1981 3,4 / 9633 4,47 4,69 17,0 34,5 Nefis 1982 3,1 10049 / 4,55 4,95 21,9 36,1 - X 3,25 9839 4,51 4,82 19,44 l 35,3 1981 3,5 /20710 6,60 11,25 22,2 34,5 Lutówka 1982 3,5 20102 6,58 13,16 22,3 36,9 X l 3,50 20406 6,59 12,20 22,24 35,7 Średnica ziarn pyłku mierzona w położeniu biegunowym nie wykazuje istotnego zróżnicowania w porównaniach międzyodmianowych. W obrębie natomiast tej samej odmiany zaznaczyły się różnice w wielkości ziarn między latami. W 1982 roku pyłek wszystkich badanych wiśni był istotnie większy. Średnica ziarn pyłku dla poszczególnych odmian podawana w tabeli 3 mieści się w granicach cytowanych przez p e r c i v a l (1955) dla gatunku Cerasus avium L. Ogólnie stwierdzano, że pyłek odmiany Kerezer jest w 40% płony i ma najbardziej zróżnicowaną wielkość zaś odmiany Nefri:s wykazuje nawyższą 'żywotność. Wyniki płodności pyłku trzech badanych odmian są zgodne z danymi uzyskanymi przez Wo c i ó r a (1975, 1976). Pożytek pyłkowy sadu wiśniowego i oblot kwiatów przez pszczoły. O dziennej i sezonowej wydajności pyłkowej z powierzchni l ha sadu 170
bezpośrednio decyduje liczba kwiatów pylących a więc masa pyłku wytwarzana przez kwiaty w ciągu kwitnienia (tab. 2, ryc. 1). W obu latach z 1 ha sadu odmiany Łutówka ogólna wydajność pyłkowa wynosiła od 11-13 kg, odmiany Kerezer od 5-7 kg, a Nefris około 5 kg. Według S i m ide i e v a (1976) produkcja pyłku badanych przez niego innych 9 odmian wiśni waha się od 3 do 10 kg z 1 ha. Wyniki te są zbieżne z moimi po dokonaniu odpowiedniej poprawki w tabeli 3 wyżej wymienionej jego publikacji. Autor bowiem omyłkowo pomnożył liczbę kwiatów z 1 ha przez masę pyłku uzyskaną dla 10 kwiatów, czyli 10- -krotnie zawyżył swoje dane. Cytowana przez War a k o m s k ą (1972) wprawdzie innego gatunku - Prunus cerasifera Ehrh., wydajność pyłkowa z 1 ha powierzchni nie odbiega od moich wyników. Ponieważ nowoczesne i intensywne sady są wieloodmianowe w związku z tym określono moc produkcyjną sadu złożonego z odmian Kerezer, Nefris i Łutówka. Na rycinie 1 na tle panujących warunków pogody w 1981 i 1982 roku przedstawiono masę pyłku dostarczaną przez kwiaty pylące w danym dniu na powierzchni 1 ha badanego sadu i ich oblot przez pszczoły. Łatwo można stwierdzić, że pogoda ma wpływ na skracanie lub wydłużanie 'czasu trwania pożytku pyłkowego dla owadów zapylających. W obu latach pełnia kwitnienia drzew wynosiła właściwie 3 dni ale kwiaty wiśni pylą najintensywniej w drugim dniu życia, co udowodnili S k o w r o n e kij a b ł o ń s ki (1981), stąd wysoka produkcja pyłku przez sad przedłuża się jeszcze o Jeden dzień. Czyli przez 4 dni w obu latach badany sad dostarczał pszczołom po 2-4 kg pyłku z 1 ha. Z przebiegiem pylenia kwiatów wiąże się także jednodniowe przesunięcie szczytowego oblotu wiśni przez owady zapylające w stosunku do dni najobfitszego kwitnienia sadu. Pewne zakłócenia tej prawidłowości w 1982 roku spowodowała niekorzystna pogoda. Liczba pszczół od 3-5 tys. stwierdzana na :1 ha w dniach pełni kwitnienia drzew i ich ogólne zagęszczenie w sadzie w obu latach mieści się w granicach norm spotykanych w literaturze (F r e e 1970, S k o w r o n e k.1977). Na wykresie ryc. 1) można takiże wyraźnie dostrzec różnicę w obfitości kwitnienia badanego sadu w kolejnych latach. W drugim roku stwierdzono o 3 mln mniej kwiatów na l ha, ale z kolei przeciętna produkcja pyłku przez 10 kwiatów była wyższa o 0,3 mg stąd wyliczona ogólna wydajność pyłkowa z 1 ha sadu 3-odmianowego okazała się taka sama w obu latach (w 1981 r. - 14,8 kg i w 1982 r. - 14,7 kg). Z przeprowadzenych badań można wnioskować, że do dokładnego określania wydajności pyłkowej z 1 ha danej uprawy należy próby pylników, do oznaczania suchej masy pyłku, pobierać co najmniej 3-krotnie wczasie kwitnienia roślin tj. na początku, w pełni i pod koniec kwitnienia. 171
WNOSK Kwitnienie wism w latach 1981-1982 przypadało w i dekadzie maja. Okres kwitnienia trwał w zależności od odmiany od 9 do 11 dni i był ściśle uzależniony od warunków pogody. Drzewa Kerezer i Nefris zakwitają wcześniej o -1-3 dni w porównaniu do odmiany Łutówka i kwitną krócej. Liczba kwiatów wiśni w kwiatostanach wynosi od 3 do 5, ana 1 ha powierzchni l-odmianowego sadu będącego w pełni owocowania waha się od 10 do 22 mln, natomiast w sadzie 3-odmianowym od 31-34 mln. W kwiatach Wiśni jest najczęściej od 31 do 28 pręcików ale ich liczba ma~}e do 26 a nawet 24 w miarę jak później zakładają się na drzewie pąki kwiatowe. Masa pyłku produkowana przez 10 kwiatów odmiany Łutówka była w obu latach jednakowa i naj wyższa - 6,6 mg, najniższa w przypadku Kerezer - od 2,7 do 3,1 mg. Produkcja pyłku z 1 ha powierzchni zależy bezpośrednio od liczby kwiatów i od masy wytworzonego przez kwiaty pyłku. W związku z tym badane odmiany można uszeregować następująco według wydajności pyłkowej: Łutówka 11-13 kg/ha, Nefris około 5 kg/ha. W szczytowym dniu kwitnienia 1 ha sadu odmiany Łutówka ma moc produkcyjną pyłku od 2-4 kg, zaś Kerezer i Nefris od 1-2 kg. Ta sama powierzchnia sadu 3-odmianowego może dostarczyć pszczołom po- -żytku pyłkowego w ciągu 4 dni o najwyższej liczbie pylących kwiatów w! :Sc~:lzieod,10-12 kg pyłku, a za cały okres 'kwitnienia ok. 15 kg. Pyłek samopłodnych odmian Łutówka i Nefris jest większy i bardziej żywotny ok. 80%, a obcopylnej odmiany Kerezer drobniejszy i o 'żywotności do 60%. W dniach pełni kwitnienia w badanym sadzie wiśniowym w obu latach pracowało równocześnie :na kwiatach od 2-5 tys. pszczół. Kwiaty odmiany Nefris i Łutówka 'są znacznie liczniej oblatywane w fazie pełni kwitnienia drzew w porównaniu z Kerezer. Autorzy pragną wyrazić bardzo serdeczne podziękowanie Panu Dyrektorowi PZD w Górnej Niwie, mgr Stanisławowi Królowi za umożliwienie przeprouxuizenia niniejszych badań na terenie sadu. Prof. dr habil. B. Jabłońskiemu za cenne rady w czasie wykonywania doświadczeń. 172
LTERATURA Bornu's L., Jabłoński B., Kr61 S., Zmarlicki C., Skowronek J. (1978) - Plonowanie wiśni samopłodnych w różnych kombinacjach odmianowych. Pszczetn. Zesz. Nauk., 22:1'67-172. F r e e J. B. (1979) - nsect Pcllination of crops. Acad. Press. London and New York: 381-410. J a b ł o ń s ki B., S z k l a n o w s k a K. (1979) - Propozycje zmiany metody badań nektarowania roślin. Pszczetn, Zesz. Nauk., 23:150-114. M c G r e g o r S. E. (197,6) - nsect Pollinatdon of cultivated crop plants US. Dep. of Agr. Hand. 496, Washington D.C.S.: 138--140. P e r c i v a l M. S. (1955) - The presentation of pollen in certain angiosperrns and its collection by Apis Mellifera L. The New Phytol.ogist 54, (3):353-368. S i m i d (: i e v T. (1976) - Produetlon de nectar et de póllen du cerdsier (Cerusus avium L.). Syrnposium nternational de Flore Mellifere. Budapest: 117-126. S k o w r o n e k J. (1977) - Badania niekt6rych zjawisk kwitnienia, nek>tarowania oraz zapylania wiśni przez pszczoły. Pszczeui. Zesz. Nauk., 21:45-68. S k o w r o n e k J., J a b ł o ńs k i B. (1981) - Wyniki badań pylenia d owocowania wiśni. Pszcze~n. Zesz. Nauk., 25:141-1'53. S z k l a n o w s k a K. (1983) - Wydajność pyłkowa trzech odmian wiśni: Kerezer, Łutówka, Nefris. XX Naukowa Konferencja Pszczelarska, SiK, Puławy, streszczenia referatów: 2'2. S z k l a n o w s k a K. (1983) - Produetlon de póllen das arbres at arbustes fru.itiers, V Symposium nternational sur la Pollondsatlon, CNRA Versailłes-Franee, Resurnes: 129--1:30. War a k o m s k a Z. (1972) - Badania nad wydajnością pyłkową roślin. Pszcze~n. Zesz. Nauk., 16:63-90. W o c i 6 r S. (1975) - Badania nad biologią pyłku 6 odmian wiśni. Rocznik Nauk Ro~n. Seria A.,.t. 100, 2, 4:7-15. W o c i 6 r S. (197'6') - Badania biologii pyłku wytwarzanego przez kwiaty wiśni zakwitające w różnych fazach kwitnienia. Acta Agrobotanica 34~9-84. Z e 11 er O. (1960) - Entwicklungsgeschichte der Bliitenknospen Langtriben von Aptiebtischen. Sonderdruck aus Zeitschr. f. Pf~anzenzilchtung, 44(2):175-214. Ka3H\4epa llkjlhhobcka H CTaHHCJlaB ljlota lbjlbuelpo.nyktl1bhoctb Bl1liHEBOrO CA,lJ:A C COPTAMl1 KEPE3EP, HE<l>Pl1C lt1 JlYTOBKA Pe310Me B 1981-82 rr. J.fCCJle,!10BaJH 3 cepra BHWHHB cany l1hctj.ftytal Ca,!10B0,!1CTBa H lbetobo,!1ctbab lyjlabax. (ejlblo pa60tb 6bJO onpenenenrre nbjlbllenpo,!1ykthbhocthl\betkob BHillHH, pacrraeraromax B pa3hbx cpoxax nepxozta \BeTeHJ.f$LHasrepeaamrcr, TOJKeH3y'HTb ejke.ąhebhoen C03eHHoe 06HJJre TbJlbl\bC njllo~a,!1hl ra H nocemaessocrs \BeTKOB n'ejlamh. lphtom H3MepKJl,HBeJlH'HHy 'K JKH3Hecnoco6HOCTbnbJlbll 'BbX aepen, 06:\aJ bjlb\enpo,!1ykthbhoc''b 1 ra cana 3aBJ.fCKTOT eopra: y JlyoroBKH-13 K, Y Kepesep - 6 K, Y HecPPKC- 4 xr. Macca TbJlb~ H3 10 lberkob B Te'eHKe 2 ner HCCJle,!1osaDtii:COCTaBJlRJla:y JlYTO'BKK6,2-$,6 M, HecPPHc 4,1-4,4 M, Kepeaep 2,7-3,1 M, 3-COPTHbHBl1illHe- BbH cazt (Kepesep, HecPPlHC,JlYTOBKa),!1aeTc 1 ra aa 9-11,!1HeHlBeTeHHJł13-15 xr nsrasneaoro B3J'l"Ka.EJKe,!1H 'BHaHTbJlbllenpo,!1YKTHBHOCTb B,!1HSłXnOJlHOrOusere- HKJłCOCTaBJlHeT3-4 K/ra. 173
,D)taMeTp bjbl.\ebbxaepen camoonbjsoll,l1xcrcoptobjytobka l1 HecPP1C 50Jbllle, a 1Kl13Hecnoc06HocTb (80%) Bblllle 'em y 'y1keonbjsemorocepra Kepeaep, y KOToporo nsmsua noweasure l1 JKl13HeCnoco6HOCTb nbljlbl.\b,l1060"/0. B nepaozt OJHOrOl.\BeTeHl1SHa nnourann 1 ra asnuaenoro cazta pa50taot B Te'eHfe 1,l1HS2-3,5 TbC'.n'eJ. J;BeTKl1COpTOBHerppnc l1 JyToBKa ny-nue no- Cell.\aOTCS 'em COPTKepeaep, PRODUCTVTY OF POLLEN OF SOUR CHERRY CULTTVARS KEREZER, NEFRS AND ŁUTOWKA K a z i D i e r a S z k l a n o w s k a, S t a n i s ł a w P l u t a Summary The daily produetlon of the pellen of three sou'r cherry cultivars was investigated in the years 1981 and 1982. Sarnpies of the pollen were talcen from the flowers at the different stages of flowering and the produetdon of the pellen was evaluated per day and in the wholeseason. 'Viability and the drameter of the pollen grains were also measured as well 'as the dadly dynarnics of vislting flower-s by honeybees. ''otal produetlen of the pollen per 1 ha of the orchard was,as follows: CV. Łutówka - 13 kg, Kerezer -,6 kg, Nefr is - 4 kg. The mean weight of the pollen produced by Hl flowers dn the years 1981-82 was 6,2-6,6 mg (cv, Łutówka), 4,1-4,4 mg (cv. Nefr is) and 2,7-3,1 mg (cv. Kerezer), The orchard with all three cultivars was able to produce 13-15 kg of poilen per hectar durdng 9~11 days of the flowering period, The mean production of pellen per day during the period of ful blooming was 3-4 kg/ha. Self- fer tile cultivars Łutówka and Nefrus produced pollen grains with arger diameter (35-37 Mm) and.higher variaobility (about 80%) in comparison with the self'-ster ile cultivar Kerezer (34-35 Mm and about 60% respectively). These characters showed, however, the considerable variability connected with the cultivar and the stage of the development of the flower. The total amount of honeybees visiting 1 ha of the.sour cherry orchard during the ful blooming period was 2-3,5 thousand a cipy. The f'lowers of the cvs. Netr ijs and Łutówka were more often-visited by honeybees than the flower s of the cv. Kerezer,