50 Romana Głowcka-Wołoszyn, Stowarzyszene Felks Ekonomstów Wysock Rolnctwa Agrobznesu Rocznk Naukowe tom XVIII zeszyt 1 Romana Głowcka-Wołoszyn, Felks Wysock Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu Kondycja fnansowa gmn wejskch a źródła ch dochodów w województwe welkopolskm FINANCIAL CONDITION AND INCOME SOURCES OF WIELKOPOLSKA PROVINCE RURAL COMMUNES Słowa kluczowe: kondycja fnansowa gmn, dochody gmn, źródła dochodów, gmny wejske, metoda TOPSIS Key words: fnancal condton of communes, ncome of communes, ncome sources, rural communes, TOPSIS method JEL codes: C38, H71 Abstrakt. Celem badań jest ocena kondycj fnansowej gmn wejskch w województwe welkopolskm oraz dentyfkacja jej powązań z pozomem strukturą dochodów gmn oraz uwarunkowanam wewnętrznym ch rozwoju. Badana przeprowadzono na podstawe danych pochodzących z Mnsterstwa Fnansów, Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Poznanu. Oceny kondycj fnansowej gmn dokonano na podstawe wartośc mernka syntetycznego wyznaczonego metodą TOPSIS. W wynku przeprowadzonych badań kondycję fnansową około 15% gmn wejskch w województwe welkopolskm ocenono jako dobrą, a 10% wejskch samorządów lokalnych zalczono do klasy o słabej kondycj fnansowej. Wykazano, że występują stotne różnce w pozome strukturze dochodów gmn w zależnośc od pozomu ch kondycj fnansowej. Gmny wejske o dobrej kondycj fnansowej charakteryzował ponad 2,5-krotne wyższy udzał dochodów własnych w dochodach ogółem nż gmn wejskch o słabej kondycj, a przy tym czterokrotne wyższy pozom dochodów pochodzących z podatków od neruchomośc trzykrotne wyższy pozom dochodów uzyskwanych z udzału w podatku od osób fzycznych per capta. Wstęp Zdolność do realzacj dzałań zamerzonych przez samorząd lokalny, które dotyczą beżących potrzeb lokalnych społecznośc podejmowana dzałań rozwojowych gmn, określana jest w lteraturze manem kondycj fnansowej [Satoła 2015, s. 115-116]. Ocena kondycj fnansowej jednostek samorządu (JS) lokalnego pozwala określć ne tylko sprawność funkcjonowana tych jednostek, tj. możlwość wywązywana sę ze zobowązań, ale także możlwość podnoszena standardu jakoścowego usług śwadczonych przez ne na rzecz lokalnych społecznośc [Dzekańsk 2014, s. 42]. Samorządy lokalne realzują zadana o zróżncowanym stopnu oblgatoryjnośc, z tego też względu do zadań JS pownen być dostosowany system dochodów pod względem uprawneń władz lokalnych do ch kształtowana [Jastrzębska 2012, s. 106]. Zabezpeczene źródeł fnansowana zadań nałożonych przez ustawodawcę na samorząd lokalny jest fundamentalnym zagadnenem w realzacj zadań samorządów lokalnych, a tym samym w ocene ch kondycj fnansowej. Kondycja fnansowa samorządu lokalnego jest węc powązana bezpośredno z dostępem do źródeł zaslana fnansowego uwarunkowana w dużej merze posadanem przez JS stablnych, stałych adekwatnych źródeł dochodów. Ze względu na źródło pochodzena środków fnansowych wyróżna sę dochody własne JS, na które składają sę m.n. wpływy z podatków opłat lokalnych poberanych na podstawe odrębnych ustaw oraz dochody transferowe, take jak dotacje subwencje [Jastrzębska 2012, s. 110-122]. Wysok pozom dochodów własnych per capta, a także ch wysok udzał w dochodach ogółem sprzyjają wększej samodzelnośc fnansowej gmn, kształtowanu przez ne własnej poltyk fnansowej stanową podstawę lokalnego rozwoju, sprzyjając lepszemu zaspokojenu potrzeb
Kondycja fnansowa gmn wejskch a źródła ch dochodów w województwe welkopolskm 51 meszkańców podnoszenu efektywnośc gospodarowana środkam publcznym [Jastrzębska 2012, s. 54-55, Heller 2006, s. 141]. Celem badań była ocena kondycj fnansowej gmn wejskch w województwe welkopolskm oraz dentyfkacja powązań pomędzy kondycją a pozomem strukturą dochodów gmn oraz ch uwarunkowanam wewnętrznym. Badana przeprowadzono na podstawe danych pochodzących z Mnsterstwa Fnansów [MF 2014], Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych) oraz Urzędu Statystycznego w Poznanu [Budżety jednostek 2014]. Materał metodyka badań Syntetycznej oceny sytuacj fnansowej gmn wejskch województwa welkopolskego w 2014 roku dokonano na podstawe wartośc wskaźnków kondycj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego (JST) pochodzących z Mnsterstwa Fnansów [MF 2014]. Analze poddano wartośc następujących wskaźnków: udzał dochodów własnych w dochodach ogółem, określany równeż jako wskaźnk samodzelnośc fnansowej perwszego stopna (WSFW I), wskaźnk udzału wydatków nwestycyjnych w wydatkach ogółem (WI/WO), wskaźnk obcążena wydatków beżących wydatkam na wynagrodzena pochodne od wynagrodzeń (WW/WB), wskaźnk udzału nadwyżk operacyjnej dochodów ze sprzedaży majątku w dochodach ogółem (NODM/DO), wskaźnk transferów beżących na meszkańca (TB/M), wskaźnk pozomu dochodów własnych na meszkańca (DW/M), wskaźnk wydatków nwestycyjnych na meszkańca (WI/M), wskaźnk obcążena dochodów własnych obsługą zadłużena (OZ/DW) wskaźnk obcążena dochodów beżących wydatkam beżącym obsługą zadłużena (WBOZ/DB). Do konstrukcj syntetycznej oceny sytuacj fnansowej gmn wejskch województwa welkopolskego zastosowano metodę TOPSIS [Hwang, Yoon 1981, Wysock 2010]. Konstrukcja cechy syntetycznej przebegała w klku etapach [Wysock 2010, s. 156-157]. Etap 1. Dokonano wyboru wskaźnków cząstkowych do oceny kondycj fnansowej gmn (potencjalnych cech dagnostycznych) na podstawe kryterów merytorycznych 1. Następne poddano je dalszej weryfkacj ze względu na ch zdolność dyskrymnacyjną (współczynnk zmennośc) oraz potencjał nformacyjny (stopeń ch wzajemnego skorelowana). Na podstawe analzy wartośc współczynnków zmennośc wskaźnków (cech) oraz elementów dagonalnych macerzy odwrotnej współczynnków korelacj mędzy nm do dalszych badań przyjęto wszystke zaproponowane wstępne wskaźnk fnansowe, z których: WW/WB, TB/M, OZ/DW WBOZ/DB uznano za destymulanty, natomast pozostałe wskaźnk za stymulanty kondycj fnansowej gmn. Etap 2. Przeprowadzono normalzację wartośc wskaźnków, czyl przekształcono destymulanty w stymulanty oraz sprowadzono wartośc cech do porównywalnośc za pomocą procedury untaryzacj zerowanej. Etap 3. Ustalono współrzędne modelowe wzorca antywzorca rozwoju. Wartośc wzorca (A + ) antywzorca (A + ) rozwoju defnuje sę jako 2 : A max 1 2 K 1 2 + + + ( z ), max( z ),, max( z ) = ( z, z,, z ), + = K A = mn 1 2 K 1 2, K gdze: z k (k = 1, 2,..., K, = 1, 2,..., N) oznacza znormalzowaną wartość k-tej cechy (wskaźnka fnansowego) dla -tego obektu (gmny). ( z ),mn( z ),, mn( z ) = ( z, z, z ) 1 Korzystając z zestawu wskaźnków Mnsterstwa Fnansów, które zalecane są do oceny kondycj sytuacj fnansowej JST oraz do oceny możlwośc zacągana zobowązań podejmowana dzałań rozwojowych, na podstawe lteratury przedmotu [Dzekańsk 2014, s. 43, Satoła 2010, s. 201, Flpak 2009 s. 190-203] wybrano dzewęć wskaźnków. 2 Wartośc modelowe wzorca antywzorca ustalono, przyjmując dla stymulant odpowedno wartośc maksymalne mnmalne cech w zborze wszystkch jednostek bez wartośc skrajne odstających.
52 Romana Głowcka-Wołoszyn, Felks Wysock Etap 4. Wyznaczono odległość każdego ocenanego obektu od wzorca antywzorca rozwoju: d + = K k = 1 2 2 ( z z ) d = ( zk zk ), = 1, 2,, N k + k K. k = 1 Etap 5. Oblczono wartośc syntetycznego mernka kondycj fnansowej dla gmn: d. q =, 0 q 1, = 1, 2,, N + d + d Etap 6. Na podstawe wartośc mernka syntetycznego wyznaczono klasy typologczne kondycj fnansowej gmn wejskch w województwe welkopolskm. Wyodrębnene klas dla całego obszaru zmennośc cechy syntetycznej przeprowadzono na podstawe średnej q odchylena standardowego s q wartośc mernka syntetycznego: klasa I dobra kondycja fnansowa ( q q + sq ), klasa II średna wyższa kondycja fnansowa ( q q < q + sq ), klasa III średn nższa kondycja fnansowa ( q sq q < q ), klasa IV słaba kondycja fnansowa ( q < q sq ). Wynk badań Wśród gmn wejskch w województwe welkopolskm tylko dla 14,5% ch kondycję fnansową określono jako dobrą (tab. 1, rys. 1). Tę klasę gmn spośród pozostałych klas wyróżnał najwększy potencjał demografczno-społeczny, o czym śwadczą wartośc takch wskaźnków jak: gęstość zaludnena (78 meszkańców na 1 km 2 powerzchn gmny, ponad 1,5-krotne wększe nż w klase o najsłabszej kondycj fnansowej), najwększe saldo mgracj (5,2, podczas gdy w klase IV było ujemne wynosło 1,5) lczba zarejestrowanych bezrobotnych na 100 meszkańców w weku produkcyjnym (4,7, prawe 2-krotne nższa nż w klase IV). Ponadto gmny o dobrej kondycj fnansowej cechował wyższy potencjał gospodarczy (wskaźnk lczby podmotów gospodarczych zatrudnających co najmnej 50 osób na 10 tys. meszkańców wynosł 14,4 był ponad 4-krotne wyższy nż w klase IV) oraz pozom rozwoju nfrastruktury techncznej (w I klase odnotowano 2-krotne mnejszą różncę w dostępe ludnośc do sec wodocągowej kanalzacyjnej nż w klase IV). Uwaga: kolorem bałym zaznaczono gmny mejske oraz wejsko-mejske neuwzględnone w badanu/communes other than rural are marked whte Rysunek 1. Delmtacja przestrzenna typów kondycj fnansowej gmn wejskch województwa welkopolskego w 2013 roku Fgure 1. Spatal layout of fnancal condton classes of Welkopolska provnce rural communes n 2013 Źródło: opracowane własne na podstawe danych pochodzących Mnsterstwa Fnansów [2014] Source: Own study drawng on mcrodata collected by Mnstry of Fnance [2014]
Kondycja fnansowa gmn wejskch a źródła ch dochodów w województwe welkopolskm 53 Beata Flpak [2009, s. 21-22] wskazuje równeż na znaczene przestrzennego zagospodarowana terenu jako czynnka wpływającego na kondycję fnansową gmn. Posadane planu przestrzennego zagospodarowana terenu oddzałuje bowem na dochody gmn przez stworzene warunków korzystnych do rozwjana dzałalnośc gospodarczej, a przez to zachęca do osadnctwa zwększa potencjał kaptału ludzkego. W klase gmn o najlepszej kondycj fnansowej przecętne 13,5% powerzchn gmn objętych było planam zagospodarowana przestrzennego, przy czym w przypadku dwóch gmn było to 100% powerzchn, podczas gdy w klase gmn o najsłabszej kondycj fnansowej odsetek ten wynosł tylko 0,6% (tab. 1). Klasę I o najlepszej kondycj fnansowej tworzyły gmny o charakterze rezydencjalno-usługowym powązanym z lokalzacją wokół Poznana, a także gmny o rozwnętej funkcj usługowo- -przemysłowej, rozproszone na terene województwa (rys. 1). W klase tej można było wyróżnć grupę sześcu gmn skoncentrowanych wokół Poznana od strony zachodnej północnej 3 (Czerwonak, Suchy Las, Roketnca, Tarnowo Podgórne, Dopewo, Komornk), których rozwnęta funkcja rezydencjalno-usługowa jest konsekwencją bezpośrednego sąsedztwa oddzaływana aglomeracj Poznana 4. Dzęk poprawe warunków życa na terenach wejskch zlokalzowanych wokół dużych aglomeracj mejskch, zwązanych główne z poprawą nfrastruktury gospodarczej społecznej, obserwowane jest zjawsko suburbanzacj. Polega ono na rozwoju funkcj meszkalnczej usługowej tych terenów, która wynka m.n. ze wzrostu zamożnośc meszkańców dużych mast ch potrzeby poprawy lub zmany warunków meszkana (np. chęć posadana domu, lokalzacja domu z dala od hałasu, tp.) z jednoczesnym dostępem do nfrastruktury mejskej (ośrodk kultury rekreacj, mejsca pracy, lotnska, tp.). W efekce sąsedztwo aglomeracj mejskej sprzyja welofunkcyjnemu rozwojow terenów wejskch. Ponadto do klasy gmn o najlepszej kondycj fnansowej zalczono gmny o potencjale wynkającym z unkalnych zasobów przyrodnczych. Na terene gmny Przykona położone są obszary wydobyca węgla brunatnego, natomast gmna Powdz ma slne rozwnętą funkcję turystyczną korzystną sytuację na rynku pracy dzęk lokalzacj na jej terene lotnczych baz wojskowych. Do gmn o dobrej kondycj fnansowej zaklasyfkowano równeż klka gmn wejskch o charakterze rolno-przemysłowym m.n.: gmnę Kaczory z rozwnętą funkcją przetwórstwa rolno-spożywczego (zakłady męsne, zakłady środków spożywczych), ale równeż zakłady przetwórstwa drewna produkcj paperu, gmnę Żelazków, gdze występują główne małe gospodarstwa rolno-ogrodnczo-kwacarske, czy gmnę Kszkowo, gdze oprócz rolnctwa rozwnęła sę dzałalność w zakrese handlu budownctwa 5. Analzując wewnętrzne uwarunkowana gmn wejskch o najlepszej kondycj fnansowej można zauważyć, że gmny te ne mają już charakteru typowo rolnczego, o czym śwadczy najmnejszy udzał użytków rolnych, najmnejszy odsetek ludnośc pracującej w ndywdualnych gospodarstwach rolnych oraz najwększa lczba podmotów gospodarczych w przelczenu na 1 tys. meszkańców gmny (tab. 1). Pozwala to zauważyć, że welofunkcyjność obszarów wejskch sprzyja ch rozwojow jednocześne wykorzystane renty położena tych obszarów względem aglomeracj mejskch stwarza szansę na poprawę ch sytuacj fnansowej. Gmny o najlepszej kondycj fnansowej (klasa I) charakteryzowała ponaddwukrotne wyższa w porównanu do gmn o najsłabszej kondycj fnansowej (klasa IV) wartość wskaźnków budżetowych: samodzelnośc fnansowej, udzału nadwyżk operacyjnej dochodów z majątku w wydatkach ogółem, udzału wydatków nwestycyjnych w wydatkach ogółem oraz wskaźnków 3 Koncentracja gmn wejskch o dobrej kondycj fnansowej od strony północno-zachodnej ne wynka ze specyfcznego oddzaływana aglomeracj Poznana w tym kerunku, tylko z faktu, że od strony połudnowo-wschodnej przeważa nny typ admnstracyjny gmn, które ne były objęte badanem. 4 O funkcj rezydencjalnej wymenonych sześcu gmn śwadczyły m.n. wartośc wskaźnków (medany) udzału terenów meszkalnych w powerzchn gmny (3,5%) oraz mgracj (31,9) oblczone na podstawe danych pochodzących z Banku Danych Lokalnych. Wartośc obu wskaźnków dla wyróżnonych gmn z klasy I były ponad 6-krotne wyższe od wartośc tych wskaźnków w całej klase I. 5 Na podstawe danych ze Statystycznego Vademekum Samorządowca [www.poznan.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorzadowca] oraz stron nternetowych gmn: www.kaczory.com.pl, www.zelazkow.pl, www.wsepolske.pl/ gmna/759/kszkowo.
54 Romana Głowcka-Wołoszyn, Felks Wysock Tabela 1. Kształtowane sę wartośc wskaźnków opsujących sytuację społeczno-ekonomczną gmn województwa welkopolskego wskaźnków fnansowych ze względu na ch kondycję fnansową (wartośc medany) Table 1. Soco-economc and fnancal ndces of Welkopolska provnce communes across classes of fnancal condton (medan values) Wyszczególnene/Specfcaton Klasa typologczna kondycja fnansowa gmn/ Classes of fnancal condton I dobra/ II średna wyższa/ medum III średna nższa/ medum IV słaba/ Ogółem/ Total Wartość mernka syntetycznego/synthetc measure > 0,58 0,46-0,58 0,35-0,46 < 0,35 Lczba gmn/the number of communes 17 33 55 12 117 Udzał gmn/communes [%] 14,5 28,2 47,0 10,3 100,0 Powerzchna gmny objęta planam zagospodarowana przestrzennego/commune s area under spatal 13,5 2,9 1,4 0,6 2,3 development plans [%] Zagęszczene ludnośc na 1 km 2 powerzchn gmny/ Populaton densty 78,0 68,0 54,0 49,0 61,0 Saldo mgracj na 1 tys. meszkańców/net mgraton per 1,000 nhabtants 5,2 0,2-1,7-1,5-0,5 Uwarunkowana wewnętrzne gmn/ Internal condtons communes Zmenne dagnostyczne/ Dagnostc varables Lczba bezrobotnych na 100 meszkańców w weku produkcyjnym/unemployment rate per 100 nhabtants Lczba pracujących na 1 tys. ludnośc/labor force rato per 1,000 nhabtants Pracujący w ndywdualnych gospodarstwach rolnych/ 100 meszkańców w weku produkcyjnym/ Employed on ndvdual farms per 100 workng-age nhabtants Odsetek ndywdualnych gospodarstw rolnych o powerzchn 15 ha UR węcej/rato of ndvdual farms wth an area of 15 ha of agrcultural land and more Lczba podmotów gospodarczych przypadająca na 1 tys. meszkańców w weku produkcyjnym/economc enttes per 1,000 workng age nhabtants Lczba podmotów gospodarczych zatrudnających 50 osób węcej/10 tys. meszkańców/economc enttes wth 50+ employees Różnca pomędzy odsetkem ludnośc korzystającej z wodocągów kanalzacj/dfference between water supply and sewage users ratos 4,7 7,2 7,6 8,8 7,3 200,0 132,0 94,0 75,5 107,0 14,2 25,4 30,7 41,8 27,8 15,1 19,3 14,8 11,1 15,5 130,3 119,6 109,1 98,4 114,3 14,4 7,3 5,1 3,4 6,1 36,1 46,1 53,0 61,1 48,7 Odsetek ludnośc korzystającej z nstalacj gazowej/ Rato of gas systems users 35,4 11,5 0,2 0,0 1,2 Wskaźnk budżetowe/budgetary ndcators [%]: WSFW I 58,2 44,4 32,6 24,7 37,0 WI/WO 23,1 14,8 12,1 9,1 13,4 WW/WB 45,5 48,3 49,1 49,3 48,8 NODM/DO 18,5 12,2 9,1 9,1 10,9 Wskaźnk na meszkańca [zł]/indcators per nhabtant [PLN]: TB/M 1 214 1 553 1 945 2 264 1 774 DW/M 1784 1372 1022 852 1177 WI/M 761 445 341 279 393 Wskaźnk zadłużena/debt related ndcators [%]: OZ/DW 10,2 13,7 24,7 57,7 20,0 WBOZ/DB 91,7 94,6 99,7 106,9 97,3 Źródło: opracowane własne na podstawe danych GUS [Bank Danych Lokalnych] oraz Mnsterstwa Fnansów [2014] Source: own study drawng on mcrodata collected by Central Statstcal Offce [Local Data Bank] and Mnstry of Fnance [2014]
Kondycja fnansowa gmn wejskch a źródła ch dochodów w województwe welkopolskm 55 na meszkańca, tj. dochodów własnych wydatków nwestycyjnych (tab. 1). Wyższe wartośc wymenonych wskaźnków fnansowych pozwalają wnoskować o wększej swobodze dysponowana środkam fnansowym w perwszej klase gmn w porównanu do pozostałych, a tym samym o ch wększych możlwoścach rozwojowych. Połowa gmn w tej klase uzyskwała co najmnej 58% środków fnansowych ze źródeł własnych, a w przypadku dwóch gmn (Suchy Las, Komornk) nawet 80%. Przecętny pozom dochodów własnych na meszkańca w I klase wynosł 1784 zł, podczas gdy w klase IV tylko 852 zł. W gmnach wejskch o dobrej kondycj fnansowej przecętne: 18,5% dochodów ogółem pochodzło z nadwyżk operacyjnej dochodów z majątku, podczas gdy w gmnach o słabej kondycj tylko 9%; 23% ponoszonych wydatków stanowły wydatk nwestycyjne, które w przelczenu na meszkańca gmny kształtowały sę na pozome 761 zł (w gmnach o słabej kondycj było to odpowedno 9% 279 zł); najnższy był pozom transferów w przelczenu na meszkańca, który wynosł 1214 zł był prawe dwukrotne nższy nż w klase IV; najnższa była wartość wskaźnka obcążena dochodów własnych obsługą zadłużena, która w tej klase gmn wynosła około 10% była prawe sześcokrotne nższa nż wśród gmn o słabej kondycj fnansowej. Klasę gmn o średnej wyższej kondycj fnansowej utworzyły 33 gmny, które stanowły 28% wszystkch gmn wejskch w województwe. Charakterystyczną cechą tej klasy gmn był najwyższy udzał powerzchn użytków rolnych w stosunku do ogólnej ch powerzchn (76,8%) jednocześne najwyższy odsetek gospodarstw ndywdualnych o powerzchn 15 ha UR węcej (19%). Tę klasę gmn cechował wyższy nż dla ogółu gmn wejskch pozom samodzelnośc fnansowej (odpowedno 44 37%) oraz udzał nadwyżk operacyjnej wpływów z majątku w dochodach ogółem (odpowedno 12,2 10,9%). Jednocześne można zauważyć, że gmny te lepej nż przecętne wykorzystywały swoje możlwośc rozwojowe, poneważ przecętne wartośc wskaźnka wydatków nwestycyjnych per capta oraz udzału wydatków nwestycyjnych w wydatkach ogółem w tej klase były wyższe nż dla ogółu gmn wejskch w województwe (pozom wydatków nwestycyjnych per capta wynosł odpowedno 445 393 zł, a ch udzał w wydatkach ogółem: 14,8 13,4%). Najbardzej lczną grupę gmn wejskch w województwe welkopolskm stanowły gmny, których kondycję fnansową określono jako średną nższą (55 gmn, co stanowło 47% gmn wejskch). W porównanu do ogółu gmn wejskch w województwe welkopolskm były to gmny o mnejszej gęstośc ludnośc (odpowedno 54 61 osób/km 2 ), najnższym, ujemnym saldze mgracj (odpowedno: 1,7 0,5), słabej rozwnętej dzałalnośc gospodarczej (109 podmotów gospodarczych na 1 tys. meszkańców w porównanu do 114 dla ogółu gmn) wększym odsetku ludnośc pracującej w ndywdualnych gospodarstwach rolnych (odpowedno 31 28 osób w przelczenu na 100 meszkańców w weku produkcyjnym). Wartośc tych wskaźnków śwadczą o mnejszym (w porównanu z gmnam zalczonym do klasy I II) ch potencjale kaptału ludzkego, opóźnenach w rozwoju nnych sektorów gospodark, np. usług oraz przewadze w strukturze lokalnych gospodarek rolnctwa o nekorzystnej strukturze agrarnej. Wartośc wskaźnków fnansowych gmn zalczonych do klasy III wskazują na nższą ch samodzelność fnansową w porównanu do ogółu gmn wejskch w województwe. Przecętny udzał dochodów własnych w dochodach ogółem tych gmn wynosł około 33%, a ch pozom w przelczenu na meszkańca gmny kształtował sę na pozome 1 tys. zł. W najsłabszej kondycj fnansowej znajdowały sę gmny zalczone do klasy IV (12 gmn). Były to gmny zlokalzowane przeważne peryferyjne, w częśc wschodnej województwa welkopolskego (rys. 1). Cechowało je najsłabsze zaludnene (przecętne 49 osób/km 2 ), ujemne saldo mgracj ( 1,5), a także słabo rozwnęta nfrastruktura technczna (bez dostępu do sec gazowej, ze słabo rozwnętą secą kanalzacyjną). Na peryferyjny, rolnczy charakter tych gmn wskazuje równeż najwększy udzał ludnośc w weku produkcyjnym pracującej w ndywdualnych gospodarstwach rolnych (42% w stosunku do średnej 28%) przy jednocześne najmnejszej lczbe podmotów gospodarczych w przelczenu na 1 tys. osób w weku produkcyjnym (98, a dla ogółu gmn wejskch 114). Wartośc wskaźnków fnansowych w tej klase gmn śwadczyły
56 Romana Głowcka-Wołoszyn, Felks Wysock Tabela 2. Kształtowane sę wartośc wskaźnków budżetowych ze względu na źródła dochodów kondycję fnansową gmn wejskch województwa welkopolskego (wartośc średne) Table 2. Budgetary ndces across ncome sources and fnancal condton classes of rural communes of Welkopolska provnce (average values) Źródła dochodów/income sources Struktura procentowa dochodów gmn według źródła ch pochodzena/source based ncome structure [%] I dobra/ kondycja fnansowa gmn/ fnancal condton ogółem/ total Pozom dochodów gmn według źródła ch pochodzena [zł/osoba]/source based ncome level [PLN per capta] kondycja fnansowa gmn/ fnancal condton Dochody własne/own revenue 67,7 45,7 34,2 26,0 45,4 2521 1404 1049 881 1473 w tym (w relacj do dochodów ogółem/n relaton to total revenue): II średna wyższa/ medum udzał w podatku dochodowym od osób prawnych/share n ncome corporate tax 2,07 0,39 0,30 0,21 0,78 77 12 9 7 25 udzał w podatku dochodowym od osób fzycznych/share n ncome personal tax III średna nższa/ medum IV słaba/ I slna/ II średno slna/ medum III średno słąba/ medum IV słaba/ ogółem/ total 22,73 13,76 10,93 8,12 14,58 847 423 335 275 472 wpływy z podatku od neruchomośc/tax on real estate 23,45 13,69 9,45 6,12 14,01 874 421 290 208 454 podatek rolny/agrcultural tax 1,35 3,33 2,65 2,27 2,46 50 102 81 77 80 podatek od środków transportowych/tax on means of transport 2,07 0,84 0,82 0,63 1,14 77 26 25 21 37 dochody z majątku/revenue from property 2,87 2,16 1,90 2,12 2,24 107 66 58 72 73 Dotacje ogółem/total allocatons 11,8 19,9 23,3 28,6 19,8 441 610 715 968 641 w tym (w relacj do dochodów ogółem/n relaton to total revenue): dotacje celowe/approprated allocatons 10,74 17,70 18,32 19,58 16,25 400 544 561 663 527 dotacje przekazane w ramach programów fnansowanych z udzałem środków europejskch/allocatons provded under programmes fnanced from European funds 1,09 2,16 5,02 8,98 3,52 41 66 154 304 114 Subwencja ogólna/general subsdy 20,5 34,4 42,4 45,4 34,8 763 1058 1301 1540 1127 w tym (w relacj do dochodów ogółem/n relaton to total revenue): subwencja ośwatowa/ Subsdy on educatonal tasks 18,45 25,57 27,90 27,41 24,77 687 786 855 929 803 Źródło: opracowane własne na podstawe danych US w Poznanu [Budżety jednostek 2014] Source: own study drawng on mcrodata collected by Statstcal Offce n Poznan [Budżety jednostek 2014]
Kondycja fnansowa gmn wejskch a źródła ch dochodów w województwe welkopolskm 57 o nskm pozome ch samodzelnośc fnansowej wększym uzależnenu sytuacj fnansowej od budżetu centralnego. Analzując źródła dochodów gmn wejskch w powązanu z ch kondycją fnansową można stwerdzć, że gmny o najlepszej kondycj (klasa I) uzyskwały około 68% dochodów ze źródeł własnych (średno 2,5 tys. zł na meszkańca gmny), z czego po 23% z podatku od neruchomośc z udzału w podatku od osób fzycznych (tab. 2). Zauważyć można, że m słabej ocenono kondycję fnansową gmn, tym mnejsze było znaczene tych dwóch źródeł dochodów. I tak w klase IV gmn dochody własne najsłabej zaslały budżety samorządów lokalnych (ch udzał w dochodach ogółem wynosł zaledwe 26%), a rola podatku od neruchomośc udzału w podatku od osób fzycznych była newelka, gdyż ch udzał w dochodach ogółem wynosł odpowedno 6 8%. Wśród gmn wejskch w województwe welkopolskm stwerdzono newelke znaczene podatku rolnego w zaslanu ch budżetów (tab. 2). W gmnach rolnczych o korzystnej strukturze agrarnej (klasa II) podatek ten stanowł tylko 3,3% dochodów ogółem (102 zł na meszkańca) w stosunku do średnej (2,5% 80 zł na meszkańca). Potwerdza to opnę o małej wydajnośc podatku rolnego, co w efekce ne sprzyja przemanom strukturalnym w rolnctwe na obszarach wejskch [Goraj n. 2014, s. 11-12]. Rosnące znaczene dochodów transferowych w klasach gmn o słabszej kondycj fnansowej (w klase IV 74% dochodów stanowły dochody transferowe, a w klase I około 32%) śwadczy o słabnącym pozome samorządnośc możlwoścach decydowana w sprawach lokalnych. Dotacje celowe przekazywane na realzację zadań zleconych przez admnstrację rządową ustawy gmnom w grupe IV stanowły około 20% ch budżetów był to dwukrotne wyższy udzał nż w gmnach o najlepszej kondycj fnansowej (tab. 2). Wnosk W wynku przeprowadzonych badań stwerdzono, że wśród gmn wejskch będących w najlepszej kondycj fnansowej (stanowących 15% wszystkch gmn wejskch w województwe welkopolskm) przeważały gmny znajdujące sę w bezpośrednm sąsedztwe aglomeracj Poznana. W najsłabszej kondycj fnansowej znalazło sę 10% gmn wejskch o najnższym potencjale demografczno-gospodarczym, nekorzystnej strukturze agrarnej, położonych peryferyjne, główne we wschodnej częśc województwa welkopolskego. Najwększą rolę w zaslanu fnansowym budżetów gmn o najlepszej kondycj fnansowej odgrywały ch dochody własne (na pozome 68% dochodów ogółem), zapewnające samorządom lokalnym samodzelność decyzyjną w zakrese kerunków wydatkowana środków fnansowych. Gmny o dobrej kondycj fnansowej własne środk fnansowe uzyskwały najczęścej z podatków od neruchomośc dochodów stanowących udzał w podatku dochodowym od osób fzycznych (po 23% dochodów ogółem). W przypadku gmn o słabej kondycj fnansowej najwększe znaczene w zaslanu fnansowym mały subwencje dotacje stanowące aż 74% dochodów ogółem, natomast dochody własne stanowły zaledwe 26% dochodów ogółem, w tym podatek od neruchomośc 6% udzał w podatku dochodowym od osób fzycznych 8%. Nekorzystnym zjawskem w przypadku gmn wejskch była mała wydajność podatku rolnego jako źródła dochodów gmn wejskch (średno stanowł on 2,5% dochodów ogółem) oraz jego newelke zróżncowane w klasach gmn o różnym pozome ch kondycj fnansowej. Lteratura Budżety jednostek samorządu terytoralnego w województwe welkopolskm w 2013 r. Informacje opracowan astatystyczne. 2014. Urząd Statystyczny w Poznanu, http://poznan.stat.gov.pl/publkacje--foldery/ fnanse/budzety-jednostek-samorzadu-terytoralnego-w-wojewodztwe-welkopolskm-w-2013-r-,3,5. html?pdf=1. Dzekańsk Paweł. 2014. Analza zróżncowana kondycj fnansowej powatów województwa śwętokrzyskego, Nerównośc Społeczne a Wzrost Gospodarczy 40 (4): 42-54.
58 Romana Głowcka-Wołoszyn, Felks Wysock Flpak Beata (red.). 2009. Metodyka kompleksowej oceny gospodark fnansowej jednostk samorządu terytoralnego. Warszawa: Dfn, 336. ISBN 978-83-7641-072-2. Goraj Lech, Zdzsław Neneman, Marek Zagórsk. 2014. Uwarunkowana konsekwencje opodatkowana rolnctwa w Polsce. Warszawa: Forum Incjatyw Rozwojowych. GUS. 2014. Bank Danych Lokalnych, https://bdl.stat.gov.pl/bdl/start. Heller Janusz. 2006. Samodzelność fnansowa samorządów terytoralnych w Polsce. Studa Regonalne Lokalne 2 (24): 137-151. Hwang Chun-La, Yoon Kwangsun. 1981. Multple attrbute decson makng methods and applcatons. Berln: Sprnger-Verlag, ISBN 978-3-642-48318-9. Jastrzębska Mara. 2012. Fnanse jednostek samorządu terytoralnego. Warszawa: LEX a Wolters Kluwer Busness, 284. ISBN 978-83-264-3630-7. MF (Mnsterstwo Fnansów). 2014. Wskaźnk do oceny sytuacj fnansowej jednostek samorządu terytoralnego w latach 2011-2013, http://www.fnanse.mf.gov.pl/budzet-panstwa/fnanse-samorzadow/ opracowana. Satoła Łukasz. 2015. Kondycja fnansowa gmn w warunkach zmennej konunktury gospodarczej. Journal Agrbusness and Rural Development 1 (35): 115-123. Statystyczne Vademecum Samorządowca. 2014. Urząd Statystyczny w Poznanu, www.poznan.stat.gov.pl/ statystyczne-vademecum-samorzadowca. Wysock Felks. 2010. Metody taksonomczne w rozpoznawanu typów ekonomcznych rolnctwa obszarów wejskch. Poznań: Wydawnctwo Unwersytetu Przyrodnczego w Poznanu, 399. ISBN 978-83-7160-583-3. Summary Local government responsblty to create and sustan condtons for economc growth requres ratonal management of assets and responsble fnancal polcy. Thus, the government s capacty to acheve ts objectves hnges on ts ablty to mantan a sound fnancal condton. Man am of the artcle was to evaluate fnancal condton of Welkopolska provnce rural communes and dentfy relatonshps between that evaluaton and the level and structure of the communes ncome as well as some external determnants. The study drew on data from Central Statstcal Offce, ts branch n Poznan, and the Mnstry of Fnance. Fnancal condton of 15% of all Welkopolska provnce rural communes was found, and of 10%. Dfferent classes of fnancal condton showed marked dfferences n the level and the structure of ncome sources. Rural communes of condton had 2.5 hgher rato of own ncome n total ncome sources than the communes of condton, four tmes hgher level of real estate ncome, and three tmes hgher level of personal tax share. Adres do korespondencj dr Romana Głowcka-Wołoszyn, prof. dr hab. Felks Wysock Unwersytet Przyrodnczy w Poznanu, Katedra Fnansów Rachunkowośc ul. Wojska Polskego 28, 60-637 Poznań e-mal: roma@up.poznan.pl, wysock@up.poznan.pl