Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki. Wita Szulc Książka porządkuje i aktualizuje dostępną od ponad 20-lat wiedzę o arteterapii, inaczej terapii z udziałem sztuki, której prekursorką w Polsce była autorka niniejszej publikacji (Por. Kulturoterapia, 1988/1994). Prócz wiadomości historycznych i ściśle teoretycznych prezentuje w nowym świetle modele postępowania kulturoterapeutycznego z ludźmi wymagającymi opieki i wsparcia. Omawia metody pracy m.in. z czytelnikiem chorym, ale też formy zupełnie nowe, takie jakie oferują np. fotografoterapia i hortikuloterapia. Dużo uwagi poświęca metodologii badań naukowych, niezbędnej do stwierdzenia efektywności terapii z udziałem sztuki. Autorka dostrzega i wskazuje na analogie między pielęgniarstwem, pedagogiką i arteterapią, w ich dążeniu do uznania swojej tożsamości i odrębności naukowej. prof. APS dr hab. Tomasz Rudowski: Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki należy do opracowań naukowych, na które rynek wydawniczy czekać winien z niecierpliwością. Brak jest bowiem w Polsce zwartych opracowań naukowych pozwalających wprowadzić czytelnika (mam tu na myśli pracowników naukowych zajmujących się arteterapią i kulturoterapią oraz studentów w wiedzę teoretyczną i praktyczną z zakresu arteterapii, a także kulturoterapii. Wartość poznawcza ww. opracowania jest nie do przecenienia. Autorka z racji pełnionych funkcji w międzynarodowych stowarzyszeniach(emtc i ECArTE), zajmujących się arteterapią, ma znakomity dostęp nie tylko do osób zajmujących się profesjonalnie arteterapią, ale także do literatury przedmiotu dostarczającej wielu idei i faktów o znaczeniu historycznym, również faktów związanych z wynikami najnowszych badań z kulturoterapii, w tym arteterapii.( ) Wita Szulc potrafi umiejętnie korzystać ze źródeł wskazu jących, iż sztuka, tkwiące w niej wartości, w zależności od potrzeb i możliwości pacjenta-podopiecznego, należą do środków leczniczych bądź wspomagających leczenie farmakologiczne czy psychologiczne. Spis treści: Wstęp Rozdział 1. Arteterapia czy kulturoterapia? Obszar semantyczny obu terminów - Pojęcie i definicja kulturoterapii - Klasyfikacja i nazewnictwo form terapii przez sztukę zawarte w pojęciu kulturoterapii - Kulturoterapia w koncepcji Krzysztofa Sameli - Funkcjonowanie terminów: kulturoterapia, kulterapia, arsterapia, artterapia w piśmiennictwie polskim i zagranicznym - Kultura terapii - Kulturoterapia jako zorganizowana aktywność kulturalna prowadzona w instytucjach lecznictwa zamkniętego oraz w domach opieki - Sztuka w szpitalu koncepcja polska i amerykańska
- Podstawy teoretyczne kulturoterapii. Itinerarium rozwoju koncepcji - Sztuka w medycynie - Prowadzący kulturoterapię, czyli kulturoterapeuta - Kulturoterapia w obszarze pedagogiki czasu wolnego - Rekreacja: antyczne korzenie współczesne formy - Kulturotechnika, kulturoterapia i arteterapia - Kulturoterapia jako forma zaspokajania potrzeb ludzkich - Formy zorganizowanej aktywności kulturalnej i tworzenie sytuacji kulturoterapeutycznych Milieu jako element kulturoterapii - Holistyczne podejście do człowieka jako podstawa sformułowania celów kulturoterapii. Pojęcie holizmu - Pojęcie jakości życia w koncepcji kulturoterapii - Pojęcie zdrowia w koncepcji kulturoterapii - Psychosomatyka w perspektywie kulturowej - Kulturoterapia jako arteterapia. Dlaczego i do czego w terapii wykorzystuje się sztukę? Czym jest sztuka? - Inspiracje antyczne w koncepcjach kulturoterapii i arteterapii - Typologia odbiorców sztuki i przeżyć estetycznych uwzględniona przy planowaniu kulturoterapii - Kulturoterapia a pielęgniarstwo - Teorie przeżycia estetycznego w koncepcji kulturoterapii - Model kulturoterapii uwzględniający terapię przez sztukę. Podstawy teoretyczne przyjętych założeń realizacyjnych - Czas, miejsce i formy realizacji projektu - Weryfikacja modelu kulturoterapii. Kulturoterapia a jakość życia - Badania jakościowe prowadzone w oparciu o teorię ugruntowaną - Wzory uczestnictwa w kulturze reprezentowane przez pacjentów a uczestnictwo w zajęciach kulturoterapeutycznych - Refleksje na temat oświatoterapii, czyli zajęć kulturoterapeutycznych o charakterze edukacyjnym - Wykorzystanie w kulturoterapii przyciągającej siły sztuki sztuka jako przynęta - Możliwa zmiana opcji teoretycznej. Kulturoterapia jako forma animacji społecznokulturalnej Rozdział 2. Fenomen arteterapii. Terapia sztuką czy sztuka w terapii? - Zakres pojęcia i definicje arteterapii przyjęte w Polsce - Funkcje i formy arteterapii - Pierwsza polska definicja arteterapii i kulturoterapii w ocenie prof. dr Diane Waller - Arteterapia jako forma terapii zajęciowej - Arteterapia w ujęciu aksjologiczno-psychologicznym. Koncepcja Tomasza Rudowskiego - Arteterapia jako proces twórczy - Arteterapia jako terapia przez kreację artystyczną. Koncepcja Eugeniusza Józefowskiego - Strategia intersemiotycznego i polisensorycznego wsparcia dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej. Koncepcja Katarzyny Krasoń i Beaty Mazepy-Domagały - Definicje, teorie i kierunki arteterapii według autorów amerykańskich i zachodnioeuropejskich - Kierunki arteterapii - Terapie ekspresyjne, kreatywne i Arteterapia Skoncentrowana na Osobie - Psychologia indywidualna Adlera i arteterapia - Psychologia Gestalt i fenomenologia w arteterapii
- Podejście humanistyczne filozofia C.R. Rogera - Uzdrawiające właściwości sztuki jako podstawa skuteczności arteterapii - Logoterapia, inaczej analiza egzystencjalna w ramach arteterapii - Definicja i rozumienie pojęcia arteterapia w publikacjach ECArTE - Arteterapia a idea wychowania przez sztukę - Różnica między edukacją artystyczną a arteterapią - Arteterapia jako nauka. Metodologia badań naukowych w arteterapii - Paradygmat arteterapii - Arteterapia i pozytywistyczny model badań naukowych - Rola badacza w badaniach ilościowych i jakościowych - Przedmiot badań w arteterapii - Arteterapia i badania jakościowe - Różne odmiany arteterapii - Medycyna paliatywna i sztuka - Terapeutyczna moc słowa - Terapia reminiscencyjna i oglądanie zdjęć w opiece paliatywnej - Oglądanie obrazów ze szpitalnej arteteki - Opieka duszpasterska - Edukacja opiekunów w zakresie arteterapii paliatywnej. Poznawanie i kontemplowanie dzieł sztuki jako kształcenie wrażliwości zawodowej i zdolności do empatii - Muzyka w opiece paliatywnej - Problem efektywności terapii paliatywnej Rozdział 3. Muzykoterapia najdoskonalsza forma terapii przez sztukę - Filozoficzne spojrzenie na muzykoterapię - Wkład polskich badaczy do rozwoju nauki o muzykoterapii - Terapia dzieci jako drugi po psychiatrii główny obszar zainteresowań polskiej muzykoterapii - Muzykoterapia w krajach Europy Zachodniej z uwzględnieniem wpływów amerykańskich i jej recepcja w Polsce. Teorie konstytuujące różne koncepcje muzykoterapii - Definiowanie i definicje muzykoterapii - Definicja muzykoterapii Kennetha Bruschia - Badania naukowe w muzykoterapii ilościowe czy jakościowe? - Muzykoterapia a pozytywistyczny model badań naukowych - Muzykoterapia oparta na dowodzie (EBMT) - Popularność metodologii pozytywistycznej - Zjawisko doświadczania muzykoterapii - Model badań jakościowych w muzykoterapii - Opis i wyniki badań jakościowych nad procesem (przebiegiem) muzykoterapii - Koncepcje muzykoterapii odwołujące się do pojęć zdrowia i jakości życia - Muzykoterapia jako wysiłki zmierzające do wzrostu możliwości działania - Muzykoterapia a zdrowie, kultura i styl życia - Muzyka a jakość życia. Muzykoterapia holistyczna - Źródła zdrowia, tożsamość i jakość życia w teoriach Antonowskiego i Ruuda - Rola muzyki w budzeniu świadomości uczuć - Aktywizacja za pomocą muzyki - Jakość życia a tożsamość człowieka - Poczucie przynależności - Znaczenie i koherencja - Wiodące modele i współczesne kierunki muzykoterapii
- Kierowanie wyobraźnią za pomocą muzyki Guided Imagery and Music (GIM) - Muzykoterapia analityczna - Muzykoterapia kreatywna, inaczej Nordoff Robbins Music Therapy (1973) - Muzykoterapia humanistyczna - Muzykoterapia skoncentrowana na kulturze (Culture Centered Music Therapy) - Muzykoterapia jako Empowerment - Filozofia empowerment w działalności instytucji kultury - Meloterapia - Choreoterapia Rozdział 4. Biblioterapia. Odmiana arteterapii czy forma doradztwa? - Wprowadzenie - Definicje biblioterapii - Informacje historyczne. Powrót do źródeł - Biblioterapia jako szczególna forma pracy bibliotekarza z czytelnikiem. Modele biblioterapii - Materiały biblioteczne przeznaczone do biblioterapii - Lider (przewodnik) procesu biblioterapii - Bibliotekarz w zespole interdyscyplinarnym - Zasady obowiązujące w biblioterapii - Książki wykorzystane do biblioterapii - Biblioterapia jako nauka - Biblioterapia jako forma pracy bibliotekarskiej w perspektywie historycznej - Zastosowanie biblioterapii - Hipotetyczny mechanizm oddziaływania biblioterapii - Skuteczność biblioterapii - Społeczna użyteczność biblioterpii - Biblioterapia w szkołach - Umiejętność doboru lektur dla celów biblioterapeutycznych - Problem efektywności biblioterapii. Narzędzia do badania efektów kształcenia w zakresie biblioterapii - Tradycje i pionierzy biblioterapii w Polsce. Polska szkoła biblioterapii - Dwa obszary zainteresowań biblioterapią - Bajkoterapia - Trzeci nurt biblioterapii: pisanie narracyjne - Jednak arteterapia Rozdział 5. Poezjoterapia. Słowa między muzyką a obrazem - Własna (autorska) metodyka poezjoterapii - Metafory w poezjoterapii - Lider w poezjoterapii, czyli wierszowany dialog - Poezjoterapia w postaci recenzji Rozdział 6. Foto(grafo)terapia. Zdjęcia z rodzinnego albumu - Wprowadzenie - Zasady fotografoterapii - Czym jest zdjęcie? - Kartka z rodzinnego albumu. Wątek autobiograficzny - Zdjęcia wyjątkowe, mające szczególne znaczenie dla ich posiadaczy
- Pokazywanie zdjęć i opowiadanie o nich jako terapia - Fotografoterapia osób z fizycznymi deformacjami - Pamięć chwil szczęśliwych i dzielenie się dobrymi wspomnieniami jako terapia Rozdział 7. Hortikuloterapia, czyli terapia ogrodowa, inaczej roślinna, w kontekście silwoterapii, talasoterapii i pejzażoterapii - Terapeutyczny wpływ piękna natury - Pamiętajmy o ogrodach - Ogród jako miejsce terapii - Praca w ogrodzie a przeżycia psychiczne - Wykonywanie prac ogrodniczych jako narzędzie diagnostyczne - Terapeutyczne elementy ogrodu - Ogrody zmysłów jako miejsca doświadczania świata - Wykorzystanie elementów hortikuloterapii w pracy z młodzieżą niepełnosprawną przykład z Polski - Hortikuloterapia jako forma pomocy uchodźcom i ofiarom wojen - Hortikuloterapia jako nauka i dziedzina arteterapii Rozdział 8. Arteterapia w świecie postmodernistycznym - Wpływ postmodernizmu na myślenie o nauce, zdrowiu, opiece i wychowaniu, a także o arteterapii - Paradygmaty stare i nowe - Zmiany w nauce i sztuce oraz innych dyscyplinach - Przejście od pozytywizmu do postmodernizmu. Praktyka oparta na dowodzie (EBP) - Metodologia interpretacyjna w teorii pielęgnowania. Analogie do arteterapii - Postmodernizm a terapie z udziałem sztuki Podsumowanie Bibliografia Indeks rzeczowy