PA RT N E R S T W O S A M O R Z Ą D Ó W P O Ł U D N I O W E J W I E L K O P O L S K I N A R Z E C Z Z W I Ę K S Z E N I A D O S T Ę P N O Ś C I I J A K O Ś C I U S Ł U G P U B L I C Z N Y C H Ł A D I ZAGOSPODAROWA N I E P R ZESTRZENNE W DZIAŁANIU PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE PLANOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE TERENU Marek Bryl Projektant urbanista Uprawnienia do projektowania urbanistycznego MGPiB nr 1000/89 Nr członkowski Zachodniej Okręgowej Izby Urbanistów z-017 K O Ś C I A N 1 6. 0 6. 2 0 1 4 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2007 2013.
Planowanie to stwarzanie koncepcji pewnego porządku, ładu i kolejności poczynań prof. Władysław Czarnecki
PA RT N E R S T W O S A M O R Z Ą D Ó W P O Ł U D N I O W E J W I E L K O P O L S K I N A R Z E C Z Z W I Ę K S Z E N I A D O S T Ę P N O Ś C I I J A K O Ś C I U S Ł U G P U B L I C Z N Y C H PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE PLANOWANIE I ZAGOSPODAROWANIE TERENU 1. Aspekty prawne zarządzania przestrzenią 2. Sens i cele planowania 3. Kompetencje i obowiązki samorządu lokalnego 4. Wybrane pojęcia 5. Przestrzeń dobro wspólne 6. Społeczne i ekonomiczne skutki obecnego systemu zarządzania przestrzenią 7. Przestrzeń, dobro wspólne dobre przykłady 8. Podsumowanie
Aspekty prawne zarządzania przestrzenią
Aspekty prawne zarządzania przestrzenią 2003 - ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym brak hierarchiczności planowania przestrzennego możliwość realizacji inwestycji na podstawie decyzji o warunkach zabudowy (bez planu i bez zgodności ze studium) 2003-2010 specustawy : ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym ustawa dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o inwestycjach w zakresie terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu ziemnego w Świnoujściu ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych
Aspekty prawne zarządzania przestrzenią 1946 - dekret z dnia 2 kwietnia 1946 r. o planowym zagospodarowaniu przestrzennym 1961 - ustawa o planowaniu przestrzennym z dnia 31 stycznia 1961 r. 1984 - ustawa z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym służby planistyczne podległe administracji rządowej (wojewodzie) sporządzają plany gmin i miast 1990 transformacja ustrojowa (Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym) planowanie przestrzenne w kompetencji samorządu lokalnego plany sporządzane przez wybranego projektanta (USTAWA O ZAMÓWIENIACH PUBLICZNYCH) 1994 - ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym obowiązek sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jako obrazu polityki przestrzennej gminy ograniczenie ważności planów zagospodarowania przestrzennego sporządzonych na mocy poprzedniej ustawy (generalnie po upływie 8 lat od dnia jej wejścia w życie) P O Z N A Ń 1 3. 0 6. 2 0 1 3
Aspekty prawne zarządzania przestrzenią W imię Pańskie my Przemysł, z łaski Bożej książę wielkopolski dajemy (komesowi Mikołajowi) z naszej życzliwości prawo założenia miasta w Gostyniu i Brzeziu Pozwalamy naszemu komesowi w obwodzie Brzezia na założenia miasta na tem samem prawie, jakie mają inne miasta i wsi pod panowaniem naszym Pozwalamy również jemu i jego potomkom na założenie zamku w obrębie Gostynia i Brzezia, pozostawiając mu dowoli, w którym miejscu. Pisano w Zbąszyniu roku Pańskiego 1278 ręką pisarza Tylona.
Sens i cele planowania przestrzennego
SENS I CELE PLANOWANIAE SEN SENS I CELE PLANOWANIAE S I CELE PLANOWANIAE Sens i cele planowania Sens planowania przestrzennego: Cele planowania przestrzennego: kierowanie zdarzeniami porządkowanie - ład przestrzenny koordynacja i regulacja - sterowanie osiąganie określonych celów rozwiązywanie problemów ochrona dobra publicznego łagodzenie konfliktów równoważenie/harmonizowanie rozwoju o o o o o o poprawa jakości życia racjonalność użytkowania terenu kreowanie wartości przestrzeni urbanistycznej optymalizacja wartości nieruchomości wspomaganie aktywności gospodarczej zachowanie walorów i zasobów środowiska dla przyszłych pokoleń
Sens i cele planowania GŁÓWNY CEL POLITYKI PRZESTRZENNEJ DĄŻENIE DO OSIĄGNIĘCIA ŁADU PRZESTRZENNEGO tj. takiego zagospodarowania przestrzeni, które pozwala na optymalne prowadzenie działalności gospodarczej na danym obszarze przy posiadanych zasobach rozwój zrównoważony.
Kompetencje i obowiązki samorządu lokalnego
SAMORZĄD LOKALNY kompetencje i obowiązki Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej Art. 7 ust.1 pkt 1 Ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r.
SAMORZĄD LOKALNY kompetencje i obowiązki Art. 18. 1. Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej 2. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy 5) uchwalanie zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r.
SAMORZĄD LOKALNY kompetencje i obowiązki Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ( ) należy do zadań własnych gminy. (Art. 3.1)* Ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. (Art. 4.1)* * Ustawa o planowaniu zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r.
Wybrane pojęcia
Wybrane pojęcia PLANOWANIE PRZESTRZENNE I GOSPODARKA PRZESTRZENNA PLANOWANIE PRZESTRZENNE to podstawowe narzędzie i początkowy etap gospodarki przestrzennej GOSPODARKA PRZESTRZENNA - to całokształt działań biernych i czynnych związanych z organizacją użytkowania przestrzeni. planowanie przestrzenne jest domeną administracji a gospodarka przestrzenna jest domeną mieszkańców oraz podmiotów zlokalizowanych na danym obszarze planowanie przestrzenne jest procesem decyzyjnym wpływającym na właściwości przedmiotu planowaniu a gospodarka przestrzenna odzwierciedla do czego prowadzi realizacja planu planowanie przestrzenne zapowiada zmiany w układzie przestrzennostrukturalnym niczego jednak nie zmieniając a gospodarka przestrzenna polega na urzeczywistnianiu tych zapowiedzi.
Wybrane pojęcia Planowanie przestrzenne = proces budowy planu zagospodarowania przestrzennego Zagospodarowanie przestrzenne = wynik realizacji tej koncepcji w praktyce Polityka przestrzenna pełni rolę regulatora w systemie gospodarki przestrzennej Polega na formułowaniu celów i środków do ich realizacji (przez uprawnione podmioty ) P O Z N A Ń 1 3. 0 6. 2 0 1 3
Wybrane pojęcia Relacje prawne między poziomami planowania Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Studia uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego P O Z N A Ń 1 3. 0 6. 2 0 1 3
Wybrane pojęcia PLANOWANIE PRZESTRZENNE NA POZIOMIE REGIONALNYM Jest instrumentem podstawowej polityki publicznej polityki przestrzennej, zapewniając wymiar przestrzenny dla realizacji polityk sektorowych (rozwoju gospodarczego, transportu, ochrony środowiska, ochrony zdrowia, edukacji, itp) Jako instrument konkretyzacji przestrzennej polityk sektorowych odpowiada na pytanie gdzie? Jako instrument integracji polityk sektorowych ma odpowiedzieć na pytanie jak? zapewnić efektywność rozwoju danego obszaru przy zachowaniu ładu przestrzennego w zgodności ze zrównoważonym rozwojem
Przestrzeń - dobro wspólne
Ład przestrzenny widzieć piękno
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE Aglomeracja Łodzi
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE
Społeczne i ekonomiczne skutki obecnego systemu zarządzania przestrzenią
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Presja na przeznaczanie terenów rolnych pod zabudowę: spekulacja gruntami rolnymi i nacisk na tzw. odrolnienie gruntów ( każdy może zostać deweloperem ), brak konsekwencji w realizacji polityki przestrzennej określonej w studium (decyzje lokalizacyjne nie uwzględniają ustaleń studium, a punktowe zmiany wymuszają właściciele i inwestorzy), nie uwzględnianie skutków ekonomicznych decyzji planistycznych ( wymuszanie działań inwestycyjnych infrastruktura techniczna i komunikacyjna; brak bilansu potrzeb i możliwości realizacji usług publicznych), ograniczenie planowania do przeznaczenia terenów pod określone funkcje (plany nie przewidują scalania terenów i nie lokalizują inwestycji publicznych), W konsekwencji układ przestrzenny przestaje być obrazem logicznej i konsekwentnej, własnej polityki przestrzennej
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Wysokie koszty infrastruktury społecznej i technicznej Chaotyczna i rozproszona zabudowa wymaga utrzymania nieracjonalnie dużej liczby małych szkół, przedszkoli czy ośrodków zdrowia, w których koszty jednostkowe są wyższe niż w większych placówkach, bo budynki, sprzęt i personel nie są efektywnie wykorzystywane. Chaotyczna i rozproszona zabudowa oznacza wyższe koszty budowy oraz eksploatacji dróg i sieci kanalizacyjnych, wodociągowych, energetycznych, gazowych, ciepłowniczych, telekomunikacyjnych i oświetleniowych. W konsekwencji inwestycje są odkładane w czasie, nakłady inwestycyjne rozproszone, standard życia obniżony. 27
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Konflikty społeczne Konflikty społeczne są z zasady związane z niemożnością pogodzenia różnych funkcji na tym samym obszarze. Nowoczesne, uspołecznione planowanie przestrzenne umożliwia wyważanie często sprzecznych interesów - publicznego i prywatnego, w tej dziedzinie planowanie przestrzenne to instrument niemożliwy do zastąpienia. W konsekwencji następuje nadrzędność interesu prywatnego na publicznym. Przywrócenie równowagi w tym zderzeniu dwóch ważnych interesów jest możliwe jedynie przy sprawnym systemie planowania przestrzennego.
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Zawyżone ceny i koszty wykupu gruntów Powszechne przekonanie, że prawie każdy teren rolny będzie można przekształcić na budowlany, powoduje chaos na rynku nieruchomości i często nieracjonalnie wysokie ceny gruntów, nie mające związku z ich lokalizacją i uzbrojeniem technicznym. Globalne koszty pozyskania terenów pod drogi, budowy dróg i uzbrojenia technicznego i dróg, tylko w obszarach objętych planami, są ogromne. Koszty budowy infrastruktury technicznej i dróg, również na terenach, które nigdy nie będą zabudowane, na skutek błędnego bilansu potrzeb terenowych dla budownictwa mieszkaniowego, wg dostępnych szacunków wynoszą: 40-59 mld zł (według szacunku instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w 2011), do 129 mld zł (według Raportu Kozińskiego i Olbrysza, 2011). W konsekwencji, gmina, wykupując tereny rolne pod drogi i inne inwestycje publiczne po cenach rynkowych, zwykle znacząco przepłaca.
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Nieracjonalne koszty transportu, dojazdów do pracy Bezplanowa urbanizacja wydłuża dojazdy do pracy i usług, ogranicza możliwości wykorzystania transportu publicznego i skazuje mieszkańców na korzystanie z droższego transportu indywidualnego. Straty gospodarcze i społeczne to niższa wydajność pracy ze względu na zmęczenie podróżą oraz większa liczba ofiar wypadków drogowych, z powodu obudowywania dróg. Według szacunków koszty dojazdów do pracy z odległości powyżej 5 km sięgają 26 mld zł rocznie,
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Niski standard funkcjonalny nowej zabudowy Brak kompleksowych planów oznacza brak usług, zieleni, transportu publicznego oraz niską efektywność i wysokie koszty usług, zwłaszcza usług publicznych - utrzymanie dróg i transport publiczny, gospodarka wodnościekowa, uzbrojenie terenu. Brak racjonalnego kształtowania układów osadniczo-transportowych skutkuje niską spójnością przestrzenną wielu gmin oraz narastającymi trudnościami inwestowania. Brak planu, to utracone korzyści synergii programów i funkcji, osiągalnej jedynie poprzez zaplanowane i skoordynowane zagospodarowanie terenu.
SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI OBECNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ Skutki i konsekwencje presji na tereny podmiejskie zmiany w środowisku przyrodniczym i krajobrazie zmiany funkcji wsi z rolniczej na mieszkaniową, usługową lub przemysłową utrata terenów otwartych związana, co znacząco wpływa na zmianę krajobrazu wsi utrata indywidualnego stylu obszarów wiejskich na rzecz architektury miejskiej, często o niskich walorach estetycznych rozkawałkowanie przestrzeni, powstawanie nowej zabudowy w oderwaniu od istniejącej sieci osadniczej, w szczerym polu zanieczyszczenie środowiska, powstawanie zabudowy na obszarach bez wyposażenia w infrastrukturę techniczną, szczególnie w system kanalizacji degradacja terenów cennych przyrodniczo codzienna kongestia związana z powolnym rozwojem infrastruktury komunikacyjnej przy równoległej silnej ekspansji przestrzennej miasta oraz gwałtownym rozwoju indywidualnej komunikacji samochodowej zmiany relacji społecznych brak identyfikacji kulturowej nowo powstałej przestrzeni osadniczej konflikty wynikające z mieszania się funkcji M A R E K B RY L P O Z N A Ń 1 3. 0 6. 2 0 1 3
Przestrzeń - dobro wspólne dobre przykłady
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE Bad Neustad Niemcy 34
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE Baconel-Sur-Selle Francja 35
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE Amsterdam Aglomeracja Ł A D I P L A N O WA N I E P R Z E S T R Z E N N E W D Z I A Ł A N I U
PRZESTRZEŃ DOBRO WSPÓLNE Ł A D I P L A N O WA N I E P R Z E S T R Z E N N E W D Z I A Ł A N I U
Podsumowanie
Przestrzeń dobro wspólne Stan obecny Planowanie przestrzenne nie spełnia swojej roli, nie reguluje procesów urbanizacyjnych, nie chroni przestrzennego ładu społecznego i ekonomicznego. Miejscowe plany uchwalane są dla terenów o ograniczonym inwestowaniu, brak natomiast planów na obszarach dla terenów na których ruch budowlany jest intensywny. Miejscowe plany wskazują pod zabudowę tereny, których wielkość przekracza nawet dziesięciokrotnie potrzeby niektórych gmin, powodując chaos przestrzenny i marnotrawienie przestrzeni. Ponad połowa pozwoleń na budowę na terenach presji urbanizacyjnej, jest wydawane na podstawie decyzji administracyjnych, potęgując rozpraszanie zabudowy (2012). 39
Przestrzeń dobro wspólne Zdaniem ekonomistów w Polsce zostały upaństwowione koszty i straty urbanizacji a sprywatyzowane zyski i korzyści. To karykatura liberalizmu gospodarczego, niespotykana w krajach cywilizowanych, które od XIX wieku wdrażają rynkowe zasady gospodarki. Bowiem liberalizm gospodarczy nie obejmuje gospodarki przestrzenią,. Produktem tej ideologii jest niska ranga interesu publicznego i silna ochrona prawa własności. Mamy tu też złe tradycje.
Przestrzeń dobro wspólne Niski poziom świadomości społecznej. Bariery skutecznego działania Szara strefa rynku nieruchomości i spekulacji szermująca trzema hasłami: wolność zabudowy - święte prawo własności deregulacja. Słaba pozycja i niski potencjał administracji publicznej, na wszystkich szczeblach, odpowiedzialnej za gospodarowanie przestrzenią. Brak wiedzy i informacji nie monitorujemy skutków planów, zobowiązań i odszkodowań, nie badamy ekonomiki miast. Słabe przygotowanie większości polityków od liderów państwa do radnych i sołtysów w sprawach przestrzennych. Brak woli politycznej na naprawę gospodarki przestrzennej od 2003 roku próbuje się zmienić obowiązująca ustawę. Brak pieniędzy. Polska to jeden z najbiedniejszych krajów Unii.
Przestrzeń dobro wspólne Wielka Brytanii ustanowiła The Planning Inspectorate, urząd odpowiedzialny za planowanie krajowe i kontrolę planowania na wszystkich poziomach, zatrudnia: 600 ekspertów i ma budżet roczny 47 mln. Funtów. W XXI wieku Francja powołała ministerstwo urbanizacji. W USA Department of Housing and Urban Development, Centrala i Biura stanowe zatrudniają ponad 15 tysięcy personelu.
Podsumowanie Bez wdrożenia racjonalnych zasad gospodarowania przestrzenią, powszechnie respektowanych w cywilizowanych krajach, skutki niekontrolowanej urbanizacji będą dla Polski katastrofalne.
Miasta i krajobraz wskazują ile jesteśmy warci materialnie i duchowo. Leon Krier DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Marek Bryl m.bryl@wbpp.poznan.pl