Trzy filary emerytury Jak wypełnić lukę emerytalną w Polsce i Europie Wrzesień 2010
Aviva w Polsce Aviva w Polsce jest ważną częścią szóstej co do wielkości grupy ubezpieczeniowej świata. Grupa Aviva działa w 29 krajach Europy, Ameryki Północnej i Azji i obsługuje 53 miliony klientów. Na swoim macierzystym rynku brytyjskim szczyci się tradycją ponad 300 lat nieprzerwanej działalności. W Polsce Aviva jest obecna od 1992 roku do 2009 roku jako Commercial Union. Obsługuje 3,5 miliona klientów, którym oferuje ubezpieczenia na życie i majątkowe, fundusz emerytalny oraz produkty inwestycyjne. Od 1999 roku, kiedy rozpoczęła się reforma emerytalna, Aviva jest liderem rynku zarządza największym funduszem emerytalnym pod względem aktywów (blisko 50 mld zł na koniec lipca 2010 roku). Fundusz Aviva wybrało blisko 2,9 mln klientów spośród 15 mln wszystkich uczestników drugiego filaru. Aviva ma też istotny udział w rynku trzeciego filaru, czyli dobrowolnych, dodatkowych oszczędności emerytalnych. Od kilkunastu lat klienci gromadzą środki na ten cel w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych. Aviva oferuje też fundusze inwestycyjne, indywidualne konta emerytalne (IKE) i zarządza pracowniczymi programami emerytalnymi (PPE). Aviva szacuje na ok. 10 mld zł łączną wartość aktywów zgromadzonych przez klientów w ramach trzeciego filaru z przeznaczeniem na finansowanie dodatkowej emerytury kapitałowej w przyszłości. 2 Trzy filary emerytury
Wprowadzenie Zasada społecznej odpowiedzialności biznesu, którą kieruje się Aviva, zobowiązuje do konstruktywnego udziału w debacie o przyszłości systemów emerytalnych w Polsce i Europie. Zależy nam na tym, aby ta debata oparta była na rzetelnych danych i kształtowała postawy społeczne pozwalające na rozwiązywanie problemów. Przedstawiamy wyniki badań, przeprowadzonych we współpracy z firmą doradczą Deloitte, których celem było pokazanie, ile oszczędności emerytalnych powinni gromadzić Europejczycy (w tym Polacy), aby utrzymać satysfakcjonujący poziom życia po zakończeniu aktywności zawodowej. Z przeprowadzonych analiz wynika, że przed największym wyzwaniem stoją społeczeństwa rozwiniętych krajów Europy Zachodniej Wielkiej Brytanii, Niemiec, Irlandii, Hiszpanii i Francji. W ich przypadku luka emerytalna, którą wypełnić trzeba dodatkowymi oszczędnościami, jest największa. Na przykład Brytyjczyk, przechodzący na emeryturę w latach 2011-2051 powinien gromadzić rocznie 12 tys. euro, czyli blisko 50 tys. zł, jeśli chce otrzymywać emeryturę na poziomie 70 proc. ostatniej pensji. Informacja, że pracujący Polak potrzebuje gromadzić co roku tylko 3 400 euro, czyli 13 600 zł, jest umiarkowanie pocieszająca, bo wynika w dużym stopniu z niższego poziomu dochodów w Polsce. Nasz kraj jest w lepszej sytuacji od wielu innych państw europejskich, bo już w 1999 roku zdecydował się na długofalową reformę emerytalną. Zmieniła ona zasady wyliczania świadczeń otrzymywanych z pierwszego filaru, którym zarządza ZUS. Umożliwiła także blisko 15 milionom Polaków zgromadzenie już ponad 200 mld zł aktywów w funduszach emerytalnych. Warto chronić dorobek tej reformy i skupiać się na zwiększaniu efektywności działania funduszy emerytalnych. Wyniki naszych badań pokazują, jak poważnym wyzwaniem jest natomiast rozwój trzeciego filaru. Niezbędne są nowe inicjatywy edukacyjne, promocyjne i prawne, na przykład ulga w podatku dochodowym na oszczędzanie w trzecim filarze. Bardzo ważna jest też rola mediów, które mogą wpływać na zwiększenie skłonności do oszczędzania. Aviva już od początku lat 90. zachęca Polaków do gromadzenia i pomnażania oszczędności emerytalnych. Ogromną, wciąż niedocenianą działalność edukacyjną wykonują doradcy ubezpieczeniowi. Już najwyższa pora, aby praca u podstaw instytucji finansowych zyskała większe wsparcie władz, instytucji naukowych i edukacyjnych, a także mediów. Wypełnienie luki emerytalnej dobrze zarządzanymi oszczędnościami jest w jak najlepiej pojętym interesie gospodarki, społeczeństwa i państwa. System emerytalny oparty na trzech filarach może być stabilny i dać szansę na godziwy poziom dochodów przyszłych emerytów. Zachęcamy decydentów, ekspertów, dziennikarzy i wszystkich zainteresowanych tą problematyką do zapoznania się z wynikami badań oraz do dyskusji nad wnioskami i rekomendacjami. Maciej Jankowski prezes grupy Aviva w Polsce System emerytalny oparty na trzech filarach może być stabilny i dać szansę na godziwy poziom dochodów przyszłych emerytów. aviva.co.uk 3 3
Najważniejsze ustalenia... dla Unii Europejskiej Z raportu Aviva przygotowanego we współpracy z Deloitte wynika, że obywatele krajów Unii Europejskiej, którzy będą przechodzić na emeryturę w latach 2011-2051, powinni co roku dodatkowo odkładać 1,9 biliona euro (7,6 biliona zł), aby mogli utrzymać satysfakcjonujący poziom życia po zakończeniu aktywności zawodowej. To astronomiczna kwota, szacowana na 19 proc. całego PKB krajów Unii Europejskiej w 2010 roku. Za satysfakcjonujący poziom dochodów na emeryturze przyjęto zgodnie z definicją OECD 70 proc. wynagrodzenia pod koniec kariery zawodowej. Taki poziom stopy zastąpienia (czyli relacji pierwszej emerytury do ostatniej płacy) jest bardzo wysoki z punktu widzenia możliwości systemów emerytalnych, ale zgodny z oczekiwaniami społecznymi. Potwierdzają to wyniki siódmej fali badania, prowadzonego przez grupę Aviva, dotyczącego opinii społeczeństw na temat oszczędzania (Consumer Attitudes to Saving). Większość ankietowanych deklaruje, że na podstawowe utrzymanie będą potrzebowali emerytury równej co najmniej połowie ostatniej pensji. Dopiero emeryturę na poziomie 75 proc. otrzymywanego wcześniej wynagrodzenia uznają za wystarczającą na w miarę wygodne życie. dla Polki i Polaka W ujęciu statystycznym osoba, która będzie przechodziła na emeryturę w ciągu najbliższych lat, powinna co roku dodatkowo oszczędzać 3 400 euro, czyli 13 600 zł. Analiza efektywności nowego, zreformowanego systemu emerytalnego w Polsce prowadzi do wniosku, że relacja emerytury z pierwszego i drugiego filara łącznie do ostatniego wynagrodzenia będzie mieścić się w przedziale między 29 a 60 proc. w zależności od płci, czasu przejścia na emeryturę i wysokości zarobków. Sprostanie społecznym oczekiwaniom co do wysokości przyszłych emerytur nie będzie więc możliwe bez dynamicznego rozwoju rynku dobrowolnych oszczędności emerytalnych, czyli trzeciego filara. dla Polski W Polsce tak zdefiniowana luka emerytalna wynosi rocznie 68,8 mld euro (275,2 mld zł). Jest to kwota większa od łącznych aktywów funduszy emerytalnych po 11 latach ich działalności. Potrzebna suma rocznych oszczędności jest też o 170 proc. większa od aktywów zgromadzonych we wszystkich funduszach inwestycyjnych w Polsce. W najbliższych 40 latach stoimy więc jako społeczeństwo przed ogromnym wyzwaniem. Jest ono tym większe, że na emeryturę w tym okresie przejdzie około 20 mln osób. 4 Trzy filary emerytury
Rekomendacje i wnioski dla Unii Europejskiej Ustanowienie jednolitych europejskich standardów oceny jakości produktów emerytalnych oferowanych przez instytucje finansowe. Ustanowienie dla poszczególnych państw członkowskich celów, określających niezbędny poziom oszczędności emerytalnych w odniesieniu do PKB, z uwzględnieniem specyfiki systemu emerytalnego. Docenienie państw realizujących ambitne reformy emerytalne przy wyliczaniu poziomu długu publicznego poprzez wyłączenie z niego transferów do części kapitałowej powszechnego systemu emerytalnego. Uznanie, że gromadzenie realnych aktywów na pokrycie przyszłych zobowiązań emerytalnych długofalowo poprawia a nie pogarsza stan finansów publicznych tych państw. Kierowanie się zasadą, że dług ukryty jest najbardziej ryzykowny dla systemu finansowego, podatników i inwestorów. dla Polski Podejmowanie działań reformatorskich dotyczących pierwszego filaru systemu emerytalnego (stopniowe ujednolicanie systemów emerytalnych, motywowanie obywateli do dłuższej aktywności zawodowej). Kontynuowanie i udoskonalanie reformy emerytalnej, której fundamentem jest powiązanie emerytur z kwotą wpłaconych składek oraz funkcjonowanie kapitałowego filaru systemu w postaci funduszy emerytalnych. Należy utrzymać poziom składki, trafiającej do OFE, i przez odpowiednie zmiany w prawie ułatwić funduszom pomnażanie aktywów klientów. Niepodważalna powinna też być zasada, że środki zebrane w OFE mogą być wykorzystane tylko na finansowanie świadczeń emerytalnych. Podjęcie działań edukacyjnych i promocyjnych, dotyczących dobrowolnych oszczędności emerytalnych (trzeciego filaru), nie ograniczając się do IKE i PPE. Premiowanie oszczędzania średnio- i długoterminowego poprzez zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych (tzw. podatku Belki ). Wprowadzenie ulgi podatkowej w podatku dochodowym od osób fizycznych dla osób gromadzących dobrowolne oszczędności emerytalne. dla Polki i Polaka Wcześnie rozpoczynać oszczędzanie i inwestowanie, najlepiej już po rozpoczęciu pierwszej pracy. Oszczędzać regularnie, najlepiej co miesiąc, nawet stosunkowo niewielkie sumy (100-200 zł). Wykorzystywać dostępne źródła wiedzy o inwestowaniu, przede wszystkim internet, a także umiejętności doradców ubezpieczeniowych i finansowych. Dawać dzieciom możliwość gospodarowania pewną kwotą pieniędzy, kształtując u nich nawyk oszczędzania. Sprostanie społecznym oczekiwaniom co do wysokości przyszłych emerytur nie będzie możliwe bez dynamicznego rozwoju rynku dobrowolnych oszczędności emerytalnych, czyli trzeciego filara. 5
ZUS i OFE zasadnicza różnica ZUS (pierwszy filar) i OFE (drugi filar) wspólnie tworzą obowiązkowy i powszechny system ubezpieczeń emerytalnych w Polsce. Te dwa filary dopełniają się dzięki swojej różnorodności. ZUS działa na zasadzie solidarności międzypokoleniowej osoby pracujące i opłacające składki dzisiaj finansują obecnie wypłacane emerytury. Pokoleniu współcześnie aktywnemu zawodowo emerytury będzie wypłacać następne pokolenie. ZUS nie gromadzi więc ani nie inwestuje pieniędzy (poza niewielkim Funduszem Rezerwy Demograficznej), lecz pośredniczy w przekazywaniu pieniędzy między pracującymi a emerytami. Rozpowszechnione w społeczeństwie przekonanie o pieniądzach zgromadzonych na koncie w ZUS jest więc nieporozumieniem. Indywidualne konta w ZUS to jedynie komputerowy zapis wpłacanych składek. Reforma emerytalna wprowadziła zasadę, że przyszła emerytura z ZUS będzie powiązana z sumą składek wpłaconych przez daną osobę w okresie aktywności zawodowej. Wysokość emerytury będzie wyliczana przy uwzględnieniu kwoty zwaloryzowanych składek, zwaloryzowanego kapitału początkowego (dla tych, którzy pracowali przed 1999 rokiem) oraz średniego dalszego trwania życia mężczyzn i kobiet (odpowiednie tablice ogłasza Główny Urząd Statystyczny). Taki jest stan prawny na dziś. Należy jednak pamiętać, że wysokość przyszłych emerytur będzie zależeć ostatecznie od stanu finansów publicznych i decyzji politycznych. OFE natomiast gromadzą i inwestują realny kapitał, który podlega dziedziczeniu w okresie członkostwa danej osoby w funduszu emerytalnym. Kapitał ten jest ulokowany w obligacjach, akcjach i innych instrumentach finansowych. Inwestowanie zawsze wiążę się z ryzykiem, ale kapitał jest chroniony przez prawo własności. Czytajmy korespondencję z ZUS! Raz w roku ZUS przesyła wszystkim ubezpieczonym w wieku od 35 lat, których obejmuje zreformowany system, Informację o stanie konta. Pismo to zawiera kilka bardzo istotnych informacji. Po pierwsze wysokość składek zapisanych na indywidualnym koncie w ZUS w minionym roku. Analiza tabelki pozwoli szybko zorientować się, czy wszystkie wymagane składki zostały opłacone. Znacznie ważniejsza dla kształtowania świadomości społecznej w zakresie emerytur jest jednak informacja o wysokości hipotetycznej emerytury z pierwszego filaru (czyli ZUS). W piśmie z ZUS znajdziemy dwie liczby. Pierwsza pokazuje, na jaką emeryturę mogłaby liczyć dana osoba, gdyby w wieku 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni) otrzymała emeryturę na podstawie dotychczas wpłaconych składek. Druga liczba pokazuje, ile wyniosłoby hipotetyczne świadczenie, gdyby do końca aktywności zawodowej dana osoba opłacała składki w założonej przez ZUS wysokości. Chociaż te wyliczenia są dość skomplikowane, dają do myślenia. Warto poświęcić chwilę czasu, by zrozumieć informację z ZUS i wyciągnąć konstruktywne wnioski czy szacowane przyszłe świadczenie będzie rzeczywiście wystarczające do godnego życia na emeryturze. 6 Trzy filary emerytury
Trzeci filar sztuka oszczędzania na emeryturę Wcześnie i systematycznie W krajach Europy Zachodniej ludzie przechodzą na emeryturę w coraz późniejszym wieku. Wynika to nie tylko z ustawowego podnoszenia wieku emerytalnego. Decydują także względy społeczne dzięki pracy jesteśmy dłużej aktywni i sprawni. Ważne są też względy finansowe im dłużej oszczędzamy na emeryturę, tym jest ona wyższa. Czas życia na emeryturze się wydłuża, a rynek pracy staje się coraz bardziej elastyczny, ułatwiając pracę w niepełnym wymiarze godzin lub własną działalność gospodarczą. Tendencja do późniejszego przechodzenia na emeryturę pojawi się również w Polsce. Najlepiej, aby praca w wieku emerytalnym była dobrowolnym wyborem, a nie wymuszoną decyzją. Potrzebne jest więc wcześniejsze zapewnienie sobie wyboru emerytury na oczekiwanym poziomie. Właściwym krokiem jest systematyczne gromadzenie oszczędności. Często nie wymaga to dużych wyrzeczeń, a jedynie wczesnej decyzji i konsekwencji. Osoba, która rozpoczyna oszczędzanie w trzecim filarze w wieku 55 lat powinna odkładać 650 zł miesięcznie, by osiągnąć ten sam efekt, co osoba, która odkłada 100 zł miesięcznie od 40. roku życia. Chcesz dostawać tysiąc zgromadź 200 tysięcy Wciąż niewielu Polaków ma świadomość, ile pieniędzy trzeba zgromadzić, aby otrzymywać potem dodatkową emeryturę w oczekiwanej wysokości. Wynika to głównie z długiej nieobecności na rynku emerytur kapitałowych, które umożliwiają wypłatę dożywotnich świadczeń ze zgromadzonego kapitału. Po 20 latach gospodarki wolnorynkowej takie usługi wciąż są mało znane i rzadko wykorzystywane. Skutkiem tego są często nierealistyczne oczekiwania. W krajach wysoko rozwiniętych, gdzie instytucje finansowe oferują emerytury kapitałowe od dziesięcioleci, świadomość społeczna jest o wiele wyższa. Instytucje reklamują emerytury kapitałowe, podając, jakie świadczenie można otrzymać z określonej kwoty kapitału początkowego. Dokładna wysokość świadczenia zależy od płci, a także od wybranego wariantu emerytury dożywotniej, przede wszystkim od udzielonych dodatkowych gwarancji. Dożywotnie emerytury kapitałowe rynek przyszłości Aviva w Polsce oferuje gwarantowaną rentę kapitałową od 2000 roku. Klienci zawierający taką umowę wpłaca jednorazowo kapitał początkowy. W zamian otrzymuje gwarancję regularnej, dożywotniej wypłaty świadczeń dla siebie lub też dla siebie i współmałżonka. Istnieje też możliwość zawarcia umowy na czas określony. Istotnym elementem jest okres gwarantowany, wprowadzany w celu uniknięcia sytuacji, kiedy tylko niewielka część wpłaconego kapitału zostanie wypłacona w postaci świadczeń rentowych. Jeśli ubezpieczony umrze w czasie trwania tego okresu, do jego zakończenia świadczenie będzie otrzymywać osoba wskazana jako uposażony. Umowa zawiera też możliwość wpłaty dodatkowych środków, powodujących podwyższenie świadczenia. Klienci chwalą sobie mechanizm corocznej indeksacji świadczeń, który ma na celu zachowanie realnej wartości wypłat. Najważniejszym atutem renty dożywotniej jest to, że klient otrzymuje gwarancję otrzymywania świadczenia do końca życia, mimo iż wpłacony przez niego kapitał początkowy wyczerpuje się mniej więcej w momencie, w którym klient przekracza przeciętny czas trwania życia dla swojej płci i grupy wiekowej. Aviva w Polsce wypłaca obecnie renty kapitałowe kilkuset osobom. W Polsce ten rynek jest jeszcze we wstępnej fazie rozwoju, jednak ma dobre perspektywy w związku z rosnącą zamożnością społeczeństwa i świadomością finansową. Niezależnie od tego, potrzebne jest więcej działań edukacyjnych, gdyż w Polsce jest już sporo osób zamożnych, które albo w ogóle nie wiedzą o takiej możliwości jak renta kapitałowa, ale podchodzą do tej usługi nieufnie. W warunkach polskich należy przyjąć, że osoba przechodząca na emeryturę dożywotnią w wieku 65 lat powinna zgromadzić ok. 200 tys. zł kapitału w ramach trzeciego filaru, by co miesiąc otrzymywać świadczenie w kwocie ok. 1. tys. zł. 7
Kontakt dla dziennikarzy: Bohdan Białorucki, rzecznik prasowy tel. (22) 557 43 41; 501 781 140 bohdan.bialorucki@aviva.pl Grzegorz Mathea tel. (22) 557 43 70 grzegorz.mathea@aviva.pl 28472 07/2010 Aviva plc