Zagadnienia współczesnej filozofii dla prawników Wprowadzenie do filozofii języka
wyrażenie języka ZNAK poziom fonologiczny poziom ortograficzny
Język Znaki/symbole mają jakieś znaczenie, które jest w nich zakodowane O tym, jak symbole kodują znaczenie mówi nam semiotyka, która z kolei dzieli się na: syntaktykę (relacje pomiędzy znakami) semantykę (relacje pomiędzy znakami, a tym co jest oznaczane) pragmatykę (relacje pomiędzy znakami, a użytkownikami języka)
Semantyka Zastanówmy się nad relacją znaków do świata Chcemy pokazać, że znaki coś znaczą w jaki sposób znaki mogą być znaczące? I co to w ogóle znaczy?
Przykłady 1. Ksana rana abadana mukabana bum bum. 2. Żaba widelec stukotać huncwot zółtą nadżerkami. 3. Nabrał. 4. Podczas ich wspólnej wizyty w Rio de Janeiro, Pol Pot nabrał Józefa Stalina, że tak naprawdę Brazylia jest częścią Królestwa Etopii.
Referencyjna teoria znaczenia Słowa i inne wyrażenia języka po prostu odnoszą się do rzeczy w świecie słowa to po prostu etykiety, arbitralnie przypisane rzeczom czy stanom w świecie: pies (podobnie jak dog ) odnosi się do psów; pies siedzi na macie odnosi się do sytuacji w świecie, kiedy to jakiś pies siedzi na macie itd. słowa i inne wyrażenia języka po prostu odzwierciedlają świat ; stanowią jego lustrzane odbicie; Zatem: znaczenie = odniesienie* *pewien przedmiot w świecie
Referencyjna teoria znaczenia Problemy: 1. Czy każde słowo to nazwa posiadająca odniesienie? (nikt, Pegaz, bynajmniej) 2. Nie rozumiemy ciągów nazw: Żaba widelec stukotać huncwot żółć nadżerki. 3. Dwie nazwy mogą mieć to samo odniesienie, ale nie być synonimami (prezydent RP i Bronisław Komorowski)
znaczenie vs. odniesienie
Terminy jednostkowe Ale czy przynajmniej w przypadku niektórych wyrażeń językowych nie mamy do czynienia z sytuacją, gdy odniesienie = znaczenie?
Terminy jednostkowe Nazwy własne Zaimki osobowe Deskrypcje określone obecny Prezydent RP najwyższa góra świata pierwszy lokal na Stolarskiej po lewej stronie idąc od Małego Rynku
Terminy jednostkowe a Frege Gottlob Frege: Gwiazda Poranna = Gwiazda Wieczorna to nie jest sytuacja a=a, ale raczej a=b mają wspólne odniesienie (Bedeutung), ale czymś się różnią (Sinn) Sens nazwy chwyta każdy, kto zna wystarczająco język lub symbolikę, do których ona należy (Sinn und Bedeutung, 1892) Najdalsze od Ziemi ciało niebieskie ma sens, ale czy ma odniesienie?
Problemy Skoro w przypadku nazw własnych i deskrypcji określonych: znaczenie=odniesienie, to mamy problem: Jeśli Gwiazda Poranna = Gwiazda Wieczorna, to w jaki sposób możliwe jest, że ktoś myśli, że GP nie pojawia się wieczorem (w przeciwieństwie to GW)? W jaki sposób za zrozumiałe możemy uznawać zdanie: Obecny król Polski jest łysy, jeśli deskrypcja obecny król Polski nie ma odniesienia?
Russella teoria deskrypcji (RTD) Bertrand Russell (On Denoting, 1905): Zdania zawierające deskrypcje mają ukrytą strukturę (formę logiczną) Ta głęboka struktura oddaje poprawnie to, o czym jest to zdanie W formie logicznej terminy jednostkowe znikają w toku analizy
Russella teoria deskrypcji (RTD) Obecny król Polski jest łysy: Istnieje dokładnie jedna osoba, która obecnie jest królem Polski Osoba, która obecnie jest królem Polski jest łysa (istnieje coś, co ma własność P, jest dokładnie jedno takie coś i to coś ma własność Q) [Deskrypcja określona z podmiotu stała się orzecznikiem]
Russella teoria deskrypcji (RTD) Jeśli Gwiazda Poranna = Gwiazda Wieczorna, to w jaki sposób możliwe jest, że ktoś myśli, że GP nie pojawia się wieczorem (w przeciwieństwie to GW)? Gwiazda Poranna jest Gwiazdą Wieczorną = Istnieje dokładnie jedno takie coś, co jest Gwiazdą Poranną i to coś jest Gwiazdą Wieczorną. (ale mogłoby nie być!) W jaki sposób za zrozumiałe możemy uznawać zdanie: Obecny król Polski jest łysy, jeśli deskrypcja obecny król Polski nie ma odniesienia? Obecny król Polski jest łysy to po prostu zdanie fałszywe: Istnieje dokładnie jedna osoba, która jest obecnie królem Polski i osoba ta jest łysa. (nie istnieje taka osoba)
Strawsona krytyka Russella On Referring, 1950: Russell traktuje wyrażenia języka jak abstrakcyjne byty, które maja tę własność, że odnoszą się do czegoś. Każde znaczące zdanie wyraża sąd: sądy mogą być tylko prawdziwe lub fałszywe. Czy zdanie Obecny król Polski jest łysy jest rzeczywiście fałszywe? Strawson: nie, ono jest bez sensu To nie jest tak, że zdania się odnoszą to raczej ludzie odnoszą się do czegoś przy pomocy wyrażeń języka (w tym zdań) Użytkownikom języka nie zawsze udaje się coś poprawie stwierdzić, nawet gdy posługują się zdaniami znaczącymi Nośnikami prawdy nie są zdania jako takie, lecz niektóre ich wygłoszenia (utterances).
Strawsona krytyka Russella On Referring, 1950: Russell traktuje wyrażenia języka jak abstrakcyjne byty, które maja tę własność, że odnoszą się do czegoś. Każde znaczące zdanie wyraża sąd: sądy mogą być tylko prawdziwe lub fałszywe. Czy zdanie Obecny król Polski jest łysy jest rzeczywiście fałszywe? Strawson: nie, ono jest bez sensu To nie jest tak, że zdania się odnoszą to raczej ludzie odnoszą się do czegoś przy pomocy wyrażeń języka (w tym zdań) Użytkownikom języka nie zawsze udaje się coś poprawie stwierdzić, nawet gdy posługują się zdaniami znaczącymi
Donnellana krytyka Russella Reference and Definite Descriptions, 1966: (a) Morderca Smitha jest szalony. Donnellan zgadza się, że można odczytywac to zdanie w duchu Russella, tj.: Ktokolwiek zabił Smitha musi być szalony [użycie atrybutywne] Co jednak w sytuacji, gdy Jones, któremu udowodniono już ponad wszelką wątpliwość, że zabił Smitha, zaczyna skakać po celi, obrzucać strażników fekaliami i mówić do siebie niezrozumiałe rzeczy W tym kontekście zdanie (a) interpretujemy jako: [Jones] jest szalony [użycie referencjalne]
Nazwy własne* Nawet jeśli deskrypcje określone niekoniecznie mają tak, że znaczenie=odniesienie, to zostają jeszcze nazwy własne Russell: niekoniecznie, nazwy własne to tak naprawdę skróty pewnych deskrypcji Kripke (Naming and Necessity, 1980): Kiedy mówimy, Kurt Gödel jest autorem twierdzenia o niezupełności mamy na myśli Kurta Gödla (nawet, gdyby okazało się, że autorem twierdzenia jest jakimś Schmidt) Mamy problem z analizą zdań typu: Nie wszyscy wiedzą, że Cyceron to Marek Tulliusz Kripke nazwy własne to sztywne desygnatory (rigid designator)
Strawsona krytyka Russella cd. Strawson krytykował Russella pod jeszcze jednym kątem: Zwraca bowiem uwagę na fakt, że wygłoszenie zdania daje do zrozumienia więcej, niż zostało powiedziane wprost Na to, co stwierdza użytkownik języka wpływa kontekst jego wypowiedzi
Grice i teoria implikatury Herbert Paul Grice (Meaning, 1957; Logic and Conversation, 1975) What is said vs. what is implied Implikaturą jest nie tylko warunek prawdziwości wygłoszenia zdania, lecz każda treść, której można się domyślać, że została dana odbiorcy do zrozumienia przy założeniu, że intencją nadawcy jest wniesienie racjonalnego wkładu do konwersacji Warunki racjonalnej konwersacji, jako szczególnego rodzaju współpracy, są określone w postaci maksym racjonalnej konwersacji
Grice i teoria implikatury Maksymy Grice a: jakości: nie wygłaszaj zdań bezpodstawnych, a tym bardziej jawnie fałszywych (nieś tylko taką pomoc, którą uważasz za skuteczną); ilości: nie podawaj ani za dużo, ani za mało informacji (nie pomagaj ani więcej, ani mniej, niż się od ciebie oczekuje); istotności: mów na temat (nie wykonuj czynności, które nie mogą być pomocne); sposobu: mów jasno (działaj prosto, bez maskowania swoich czynności).
Pragmatyka W punkcie wyjścia mamy gołe wyrażenie języka, które możemy analizować przy pomocy (kolejno): (1) syntaktyki: forma logiczna (?) (2) pierwotnych procesów pragmatycznych: eksplikatura (3) wtórnych procesów pragmatycznych: implikatura
Zagadnienia współczesnej filozofii dla prawników Wprowadzenie do filozofii umysłu
Czym jest filozofia umysłu? Dla Franka Jacksona filozofia umysłu i filozofia psychologii to to samo. Zajmują się naturą zjawisk mentalnych, procesów psychicznych, ich związkami z zachowaniem oraz tym, jaki mają związek z funkcjonowaniem mózgu, czy szerzej: mózgowia czy tez całego układu nerwowego.
Podstawowe problemy filozofii umysłu Czym są myśli i myślenie? W jaki sposób umysł reprezentuje świat? Czym jest świadomość? Z nimi wiążą się problemy szczegółowe: Jaka jest natura umysłu? Jaki jest związek pomiędzy ciałem i umysłem? Czy maszyny, szerzej: nie-ludzie, mogą posiadać umysł? etc.
Łatwe vs. trudne pytania filozofii umysłu Wg Davida Chalmersa: Łatwe pytania: ich rozwiązania opierają się dostarczaniu empirycznie dostępnych zależności przyczynowych (nimi właśnie zajmuje się współczesna kognitywistyka [jako nauka empiryczna]). Trudne pytania: np. dlaczego przeżycia świadome występują i czym one są.
Co to jest umysł? Dwie możliwości: Umysł to coś fizycznego, element ciała; ew. jego wyjaśnienie możliwe jest tylko w kategoriach fizycznych Umysł to coś nie-fizycznego, jego pełne wyjaśnienie nie jest możliwe, jeśli ograniczymy się do kategorii wyłącznie fizycznych Ten drugi pogląd to dziedzictwo Kartezjusza: w Medytacjach (XVIIw.) broni tzw. dualizmu substancji (albo, może nawet lepiej, dualizmu kartezjańskiego). Wyróżnia dwa rodzaje substancji: res extensa oraz res cogitans: odpowiednio, ciało (materię), które ma tę własność, że jest przestrzennie rozciągłe oraz umysł: który myśli. Dla Kartezjusza ciało to po prostu maszyna, którą kieruje umysł (za pośrednictwem szyszynki).
4 tezy dualizmu Kartezjusza 1. W świecie mamy dwie fundamentalnie odmienne substancje: umysł i ciało. Ta pierwsza myśli, a ta druga jest rozciągła w przestrzeni. 2. Człowiek (osoba) składa się z tych dwóch właśnie substancji łącznie. 3. Umysły są odrębne od ciała. 4. Umysły i ciała są ze sobą powiązane przyczynowo (jedne oddziałują na drugie)*. *Kartezjanski dualizm substancji przyjmuje założenie interakcjonizmu: ciało wpływa na umysł, a umysł na ciało.
Krytyka dualizmu kartezjańskiego Jest problem z pokazaniem, w jaki sposób umysł wpływa na ciało i vice versa jednocześnie mamy silne przekonanie, że świat fizyczny jest przyczynowo domknięty; Jest też problem z pojęciem niematerialnej substancji : argument z dziwności: to co niefizyczne (mentalne) ma dziwne własności : uprzywilejowany dostęp i jest intencjonalne (jest o czymś)
Próba obrony dualizmu Odpowiadając na krytykę (a chcąc bronić dualizmu), można odrzucić któreś z założeń kartezjanizmu: Krytyka interakcjonizmu: paralelizm: brak interakcji epifenomenalizm: własności nie fizyczne nie wpływają przyczynowo na fizyczne (chociaż te drugie na te pierwsze już tak) Ale: to raczej nieintuicyjne po co nam obiekty/własności niefizyczne (Jackson: to by-products ) skoro nie pozwolą nam wyjaśnić zachowania innych
Próba obrony dualizmu Odpowiadając na krytykę (a chcąc bronić dualizmu), można odrzucić któreś z założeń kartezjanizmu: Krytyka dualizmu substancji: dualizm własności* dualizm predykatów * Kryteria epistemologiczne (tzw. uprzywilejowany dostęp): bezpośredni dostęp, perspektywa pierwszoosobowa, niezawodność poznania Kryteria ontologiczne: nieprzestrzenność, intencjonalność (są o czymś )
Dualizm predykatów Posługujemy się predykatami niefizykalnymi (odnoszącymi się do postulowanych własności niefizycznych, np. myślący, wrażliwy ) i są one konieczne dla pełnego opisu świata a jednocześnie nieredukowalne do predykatów fizykalnych. W obrębie filozofii umysłu: predykaty niefizykalne to terminy psychologii potocznej. Stanowisko to krytykowane jest przez zwolenników eliminatywizmu (np. wczesny Richard Rorty): wg nich wszystkie terminy psychologii potocznej mogą zostać kiedyś zastąpione terminami psychologii naukowej/empirycznej (predykatami fizykalistycznymi np. kochający = mający określone reakcje układu nerwowego ).
Stanowiska niedualistyczne (monistyczne) Ci którzy odrzucają dualizm mogą np. bronić behawioryzmu albo pewnej formy teorii identyczności Behawioryzm: mówienie o stanach mentalnych jest skrótowym sposobem opisywania naszych zachowań oraz skłonności do zachowywania się w określony sposób. Własności mentalne są zbędnym konstruktem, a samo zagadnienie relacji umysłu do ciała jest pseudoproblemu. Teoria identyczności: stany (własności, procesy) umysłowe to stany (własności, procesy) mózgu (J.J.C. Smart, U.T. Place) [jedne są identyczne z drugimi]
Teoria identyczności typów Teoria identyczności typów: wszystkie zjawiska mentalne danego typu są stanami mózgu tego samego typu; Teoria identyczności egzemplarzy: poszczególne egzemplarze zjawiska mentalnego danego typu nie muszą być stanami mózgu dokładnie tego samego typu ale zachodzi identyczność pomiędzy konkretnym stanem umysłu (jednostkowym) a konkretnym (jednostkowym) stanem mózgu; Identyczność typów krytykowali funkcjonaliści: Stany umysłowe nie mogą być utożsamione co do typów ze stanami fizycznymi, bo są wielorako realizowalne (J. Fodor, H. Putnam): Ból u żaby realizowany jest przez inne części mózgu niż w przypadku bólu u człowieka, który ma zupełnie inny mózg. A zatem ból nie może być utożsamiony ze stanem konkretnego mózgu czy konkretnym stanem mózgów.
Skoro nie identyczność typów Identyczność egzemplarzy: ale to uniemożliwia jakiekolwiek badania naukowe! [jest praktycznie niemożliwe replikowanie co do najmniejszego szczegółu jednostkowych stanów mózgu czy jednostkowych stanów umysłu każdy jest innym egzemplarzem]; Funkcjonalizm (np. H. Putnam): funkcjonalna część organizmu definiowana jest w kategoriach tego, co robi, a nie z czego się składa (jak np. hamulce w samochodzie) stany funkcjonalne: definiujemy przez opis tego, co robi organizm, a nie z czego się składa (np. bycie głodnym definiujemy przez zaobserwowaną skłonność do poszukiwanie pożywienia, określone reakcje fizjologiczne etc.)
Funkcjonalizm Jedna funkcja może być realizowana przez wiele rożnych stanów organizmu/mózgu. Teoretycznie te same stany funkcjonalne może realizować i człowiek i komputer; stąd: metafora komputerowa, którą funkcjonaliści opisywali to, jak funkcjonuje człowiek (software umysł, hardware mozg) Zatem: umysł jak komputer służy do przetwarzania informacji