Umysł-język-świat. Wykład XII: Semantyka języka naturalnego

Transkrypt

1 Umysł-język-świat Wykład XII: Semantyka języka naturalnego

2 Znaczenie Intuicyjnie najistotniejszy element teorii języka Praktyczne zastosowanie teorii lingwistycznej wymaga uwzględnienia znaczeń postulaty teorii semantycznej: uznajemy zdania za znaczące z racji pewnych zdarzeń mózgowych; nie ma tutaj żadnej magii (naturalizacja) znaczenie jest centralne dla tego, co ludzkie

3 Semantyka a GG Odsuwanie znaczenia na drugi plan Katz, Fodor (1963): struktura głęboka bezpośrednio powiązana ze znaczeniem Fodor (1975): próby stworzenia fundamentów teorii semantycznej zgodnej z celami GG w jakim stopniu składnia jest niezależna od semantyki? jak wiele ze znaczenia sygnalizowane jest bezpośrednio w składni?

4 Kognitywistyczne ujęcie znaczenia (1) Jak można charakteryzować wiadomości/myśli/ pojęcia które mówiący wyrażają/przekazują używając języka? (2) W jaki sposób język je wyraża/przekazuje? (3) Dzięki czemu takie jednostki mentalne funkcjonują jako znaczenia? Procesy kognitywne wykorzystujące wiadomości językowe: procesy integrujące je z dotychczasową wiedzą procesy wyciągające wnioski i wydające sądy procesy wykorzystujące wiadomości językowe do kierowania uwagi na świat postrzegany zmysłowo i wyrabiające ocenę

5 Semantyka w teorii umysłu procesy wiążące wiadomości językowe z działaniami na/w świecie

6 Podejścia kontekstualistyczne istnieje szereg podejść traktujących znaczenie nie jako zjawsko mentalne, ale jako element (część) środowiska : behawioryzm: myślenie to cicha mowa Wittgenstein: nie ma ustalonych znaczeń związanych z wyrażeniami językowymi; najlepiej skatalogujmy kontekstualne użycia wyrażeń znaczenie nie jest czymś w mówiącym lub słuchającym, ale jest negocjowane w interakcjach pomiędzy nimi (konstrukt społeczny)

7 Kolejne pytania (4) Co jest obecne w umysłach ludzi, gdy chwytają znaczenie? (5a) Jak społeczne interakcje pomiędzy jednostkami kształtują myśli i znaczenia (5b) W jaki sposób współdziałające jednostki uznają, że podzielają pewne idee? (6a) Jak współdziałające jednostki rozpoznają, że mają odmienne idee? (6b) W jakich warunkach jednostka decyduje się przyjmować idee kogoś innego?

8 H. Putnam o znaczeniach The Meaning of Meaning (1975) istnieją słowa, których (pełnych) znaczeń nie znamy propozycja lingwistycznego podziału pracy : eksperci i laicy Konkluzja: znaczenia nie są w głowach, ale gdzieś w społeczności ale: (4), (5a), (6 a,b) 6b: dyskutujący eksperci (brak znaczenia w społeczności )

9 Semantyka (specyficznie) lingwistyczna... w odróżnieniu od wiedzy nielingwistycznej, myśli, znaczenia kontekstualnego Dwa sposoby oddzielenia: istnieje forma struktur poznawczych odmienna od formy lingwistycznej (fonologia i składnia) oraz znaczenia kontekstualnego (konceptualizacji) Katz, Chomsky, Sperber

10 Semantyka (specyficznie) lingwistyczna semantyka lingwistyczna to okrojona wersja znaczenia kontekstualnego obejmująca jedynie podzbiór jednostek i rozróżnień tego ostatniego

11 Semantyka lingwistyczna vs konceptualizacja semantyka charakterystyczna dla języka implikuje szczególną semantykę lingwistyczną języki mają odmienne zbiory jednostek leksykalnych zakładających odmienne systemy kulturowe (problem przekładu) języki wykorzystują odmienne wzorce leksykalizacji skorelowane z odmiennymi wzorcami gramatycznymi odmienne kategorie form fleksyjnych skutkujące odmiennym podziałem przestrzeni semantycznej (rodzaj, czas)

12 Język i świat wyrażenia lingwistyczne odnoszą się do rzeczy w świecie (Abbott) By określić, czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe dwie rzeczy są niezbędne: (1) trzeba wiedzieć co zdanie znaczy oraz (2) trzeba je zestawić z sytuacją w świecie rzeczywistym (Bach) Frege: język jest niezależny od jego użytkowników ludzi:

13 Frege: A teraz coś z zupełnie innej beczki: referencja (odniesienie): sens: roślina o charakterystycznej budowie nadziemnej: z powierzchni wyrasta zdrewniały pień, na pewnej wysokości otoczony koroną... skojarzenia osobiste: coś z czego w dzieciństwie spadłem, ścinane przez drwala:

14 Język i świat Jak pogodzić realistyczny pogląd na język z podejściem mentalistycznym? Katz: wyrzucić mentalizm z gramatyki generatywnej pozostawiając formalna maszynerię Frege: ludzie używają języka dzięki temu, że go wychwytują - metafora umysłu wchodzącego w kontakt z czymś w świecie

15 O obiektach Podejście zdroworozsądkowe: intuicyjna charakterystyka obiektów i stanów rzeczy Ale mówi się również (m.in.) o: postaciach fikcyjnych i mitycznych obiektach geograficznych obiektach wirtualnych jednostkach społecznych obiektach wychwytywanych słuchem innych: najlepszy z możliwych światów, zbiór możliwych światów

16 Psychologizacja świata Podejście zdroworozsądkowe: tajemnicze powiązanie umysłu ze światem: na poziomie języka lub na poziomie pojęć podejrzane pojęcie obiektów w świecie Na potrzeby teorii referencji wepchnąć świat do umysłu wraz z językiem Realistyczna koncepcja referencji: Fraza P języka L wypowiedziana w kontekście C odnosi się do jednostki E w świecie Konceptualistyczna koncepcja referencji: Mówiący językiem L uznaje frazę P wypowiedzianą w kontekście C za odnoszącą się do jednostki E w świecie skonceptualizowanym przez S

17 Prosty akt referencji Hej, spójrz na TO! to bez zawartości deskryptywnej, semantyka referencyjna siatkówka > wizja niskiego i średniego poziomu > percept Percept struktura kognitywna o charakterze pozajęzykowym Świat fenomenalny to rzeczywistość tworzona przez system percepcyjny w odpowiedzi na to, co jest na zewnątrz Percept: formalna struktura realizowana neuronowo Poczucie, iż doświadczamy obiektów na zewnątrz, nie zaś perceptów efektem naszej budowy

18 Odniesienie i spełnianie

19 Odniesienie i spełnianie Hej, spójrz na TO! Sem. realistyczna: spełnianie to relacja między wyrażeniem językowym a obiektem w świecie Sem. konceptualistyczna: spełnianie to relacja między wyrażeniem językowym a obiektem w świecie skonceptualizowanym przez użytkownika języka Rozmawiałem wczoraj z Danielem Dennettem domniemany referent obecny w bazie wiedzy brak referenta w bazie wiedzy domniemany referent pozostaje w konflikcie z bazą wiedzy domniemany referent zawiera cechy konfliktujące ze sobą

20 Referencja zdań formalna semantyka: referentem zdania jest jego wartość logiczna (Frege) alternatywa: referencją zdania jest sytuacja (stan rzeczy) Jana zdziwiło to, że Wisła przegrała. Baza wiedzy obejmuje zdarzenie iż Wisła przegrała To, że Wisła przegrała nie znajduje się w bazie wiedzy Baza wiedzy zawiera coś pozostającego w konflikcie z tym, że Wisła przegrała Opisowe cechy domniemanego zdarzenia pozostają w konflikcie