Zarząd Fundacji Nadzieja Dzieci w Zabrzu WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach przeprowadziła kontrolę w Zakładzie Aktywności Zawodowej Zakład Krawiecki w Zabrzu (zwanym dalej ZAZ), prowadzonym przez Fundację Nadzieja Dzieci, w zakresie zasad działania i finansowania zakładów aktywizacji zawodowej w latach 2006 2008 (I półrocze). W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli, podpisanym w dniu 3 września 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na postawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia działalność ZAZ w zakresie spraw objętych kontrolą, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości. 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701
2 PowyŜszą ocenę uzasadniają następujące oceny cząstkowe i ustalenia kontroli: 1. W obiektach i pomieszczeniach uŝytkowanych przez ZAZ zapewniono odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny pracy. Uwzględniono równieŝ potrzeby osób niepełnosprawnych, w tym takŝe w zakresie przystosowania stanowisk pracy, co potwierdziły kontrole Państwowej Inspekcji Pracy - w 2005 r. w związku z utworzeniem ZAZ oraz w 2007 roku. Osobom niepełnosprawnym zatrudnionym w ZAZ zapewniono równieŝ doraźną i specjalistyczną opiekę lekarską, poradnictwo i rehabilitację. Usługi te świadczone były przez Przychodnię Lekarzy Specjalistów Zdrowie w Zabrzu, na podstawie umów zawartych przez Fundację. Ponadto w ZAZ zatrudniono na1/8 etatu fizjoterapeutę, posiadającego wymagane kwalifikacje. Spełniono zatem wymogi określone w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 kwietnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych 2, zwanej dalej ustawą o rehabilitacji. 2. Osoby niepełnosprawne zatrudnione w ZAZ, w okresie objętym kontrolą, posiadały orzeczenia lekarskie (ZUS lub powiatowych zespołów orzekania o stopniu niepełnosprawności), potwierdzające znaczny stopień niepełnosprawności. Według stanu na dzień 30 czerwca 2008 r., pracownicy niepełnosprawni stanowili 70 % ogółem zatrudnionych (21 : 30), co było zgodne z wymogami art. 29 ust. 1 pkt 1 lit. a wspomnianej ustawy o rehabilitacji, w brzmieniu obowiązującym od 30 lipca 2007 r. Stwierdzono jednak, Ŝe w okresie poprzednim, stosownie do postanowień 2 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 stycznia 2000 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej 3 (obowiązującego do 10.01.2008 r., zwanego dalej rozporządzeniem z 21.01.2000 r.), stosunek liczby pracowników obsługowo-rehabilitacyjnych (w przeliczeniu na pełne etaty) do pracowników niepełnosprawnych, w przypadku działalności usługowo-wytwórczej prowadzonej w ZAZ, powinien wynosić jak 1 : 2,75, podczas gdy wynosił 1 : 3,5 w 2006 r. oraz 1 : 3,6 w I półroczu 2007 r. Czas pracy osób niepełnosprawnych wynosił 3 godz. 51 minut i stanowił 0,55 dziennego wymiaru określonego w art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji (7 godzin), co było zgodne z wymogami określonymi w 10 ust. 1 rozporządzenia z 21.01.2000 r. oraz w 11 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2 Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 3 Dz. U Nr 6, poz. 77, ze zm.
3 2007 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej 4, zwanego dalej rozporządzeniem z 14.12.2007 r. W okresie objętym kontrolą wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych, finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), stanowiły 55 % minimalnego wynagrodzenia, ustalonego w poszczególnych latach, stosownie do postanowień 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 21.01.2000 r. oraz 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 14.12.2007 r. 3. Zespół programowy, utworzony przez Dyrektora ZAZ, opracował program rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej oraz indywidualne programy rehabilitacji (IPR). W programach tych określono m.in. zakres i metody opanowania przez osoby niepełnosprawne sprawności niezbędnej w pracy, zakres dostosowania technologii, zasady i metody poprawy sprawności psychofizycznej oraz zaradności osobistej i funkcjonowania w społeczeństwie, stosownie do wymogów określonych w 12 ust. 2 rozporządzenia z 21.01.2000 r. i w 13 ust. 2 rozporządzenia z 14.12.2007 r. Wspomniany zespół programowy dokonywał takŝe corocznie oceny efektów rehabilitacji. Nie opracowano natomiast dla niepełnosprawnych pracowników programów zatrudnienia u innego pracodawcy, do czego zobowiązywał 12 ust. 5 i 13 ust. 4 ww. rozporządzeń. NIK nie podziela zdania Dyrektora ZAZ, Ŝe powodem nieopracowania wspomnianych planów zatrudnienia była opinia zespołu programowego stwierdzająca, Ŝe..Ŝadna osoba niepełnosprawna nie osiągnęła w pełni odpowiedniego poziomu sprawności zawodowej i społecznej Planu zatrudnienia nie opracowano bowiem równieŝ dla jednego z pracowników niepełnosprawnych, który podjął pracę poza ZAZ, czyli osiągnął odpowiedni stopień sprawności. Zdaniem NIK, ZAZ nie realizował w pełni zadań przygotowujących osoby niepełnosprawne do Ŝycia i pracy w otwartym środowisku. Świadczy o tym fakt, Ŝe tylko jedna osoba znalazła zatrudnienie u innego pracodawcy. Nie organizowano szkoleń i kursów umoŝliwiających dokształcanie i ewentualne przekwalifikowanie niepełnosprawnych pracowników. 4 Dz. U. 242, poz.1776
4 W latach 2006 I półrocze 2008 nie wydatkowano środków na przygotowanie osób niepełnosprawnych do pracy na otwartym rynku pracy lub na szkolenia związane z prowadzoną działalnością gospodarczą ani ze środków przekazanych przez PFRON na działalność ZAZ ani z zakładowego funduszu aktywności (ZFA). 4. Na utworzenie ZAZ wydatkowano ogółem 2 006,3 tys. zł, w tym 1 998,9 tys. zł (99,6 %) stanowiła dotacja przekazana przez PFRON za pośrednictwem Marszałka Województwa Śląskiego, natomiast 7,4 tys. zł Fundacja wydatkowała ze środków własnych. W latach 2006 2008 (I półrocze) PEFRON przekazał Fundacji łącznie 954,4 tys. zł, w tym 812,5 tys. zł w ramach corocznie zawieranych aneksów do umowy z dnia 6 grudnia 2004 r. w sprawie utworzenia ZAZ, natomiast 125,2 tys. zł stanowiły środki na dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, przekazane w 2007 r. i 2008 r. w ramach informatycznego Systemu Obsługi, Dofinansowań i Refundacji (SODiR) oraz 16,7 tys. zł na refundację składek ZUS w 2008 r. Ponadto na działalność obsługowo-rehabilitacyjną Fundacja wydatkowała z własnych środków 62,5 tys. zł. Ogółem na działalność ZAZ, w okresie objętym kontrolą, wydatkowano 1 016,9 tys. zł, w tym 93,9 % środków PFRON oraz 6,1 % środków Fundacji. Analiza wydatków poniesionych w I półroczu 2008 r. (poza wynagrodzeniami) wykazała, Ŝe ze środków przekazanych przez PFRON na prowadzenie działalności obsługowo-rehabilitacyjnej sfinansowano zakup środków do produkcji, tj. materiałów niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej, za łączną kwotę 3 975,14 zł. Zgodnie z postanowieniami 7 ust. 2 rozporządzenia z 2000 r. i 8 ust. 2 rozporządzenia z 2007 r., koszty zakupu materiałów i usług niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej, zalicza się do kosztów działalności gospodarczej finansowanej ze sprzedaŝy wyrobów i usług. Jak wynika z ustaleń kontroli, przyczyną powyŝszych nieprawidłowości było m.in. nieustalenie zasad podziału kosztów materiałów, usług materialnych i niematerialnych niezbędnych do prowadzenia rehabilitacji i obsługi oraz działalności gospodarczej. 6. Dla środków przekazywanych przez PFRON Fundacja utworzyła wyodrębniony rachunek bankowy. Prowadzono równieŝ odrębną ewidencję księgową dla działalności ZAZ, zgodnie z postanowieniami 9 ust. 2 rozporządzenia z 21.01.2000 r. oraz 10 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia z 14.12.2007 r.
5 NIK negatywnie ocenia prowadzenie ksiąg rachunkowych, dotyczących działalności ZAZ. Obsługę księgową prowadziło biuro rachunkowe z Gliwic, na podstawie umowy zawartej przez Fundację. Analiza ewidencji księgowej, dotyczącej lat 2007-2008 (I półrocze) wykazała, Ŝe nie wszystkie koszty zaksięgowano w miesiącu, w którym zostały poniesione, względnie na niewłaściwych kontach analitycznych. Np. wynagrodzenia wraz z pochodnymi pracowników niepełnosprawnych i obsługi za styczeń zaksięgowano jako koszty poniesione w lutym, a wynagrodzenia za grudzień 2007 r. ujęto w księgach jako koszty stycznia 2008 r. Wynagrodzenia za maj 2008 r. zaksięgowano jako koszty poniesione w czerwcu tego roku. Ponadto wynagrodzenia trzech pracowników obsługi za maj 2008 r. nie zostały zaksięgowane w koszty ZAZ. Kosztami tymi obciąŝono Zakład Poligraficzny, będący kolejnym zakładem aktywności zawodowej prowadzonym przez Fundację. W związku z powyŝszym koszty działalności ZAZ, wynikające z ewidencji księgowej, nie pokrywały się z danymi wykazanymi w informacjach przekazywanych Marszałkowi Województwa, na podstawie 10 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia z 14.12.2007 r. I tak, w 2007 r., według ewidencji księgowej, ww. koszty wynosiły 318,8 tys. zł, natomiast w rocznej informacji, dotyczącej wykorzystania środków PFRON, rozliczono całą dotację otrzymaną w tym roku w kwocie 335,4 tys. zł. Zgodnie z art. 20 ust. 1 oraz art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości 5, do ksiąg rachunkowych okresu sprawozdawczego naleŝy wprowadzić, w postaci zapisu, kaŝde zdarzenie, które nastąpiło w tym okresie sprawozdawczym, a za rzetelne uznaje się księgi rachunkowe, jeŝeli dokonane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. 7. Środki przekazywane na ZFA gromadzono na wyodrębnionym rachunku bankowym ZAZ, stosownie do wymogów określonych w 14 ust. 2 pkt 2 rozporządzeń z 21.01.2000 r. i z 14.12.2007 r. W okresie 2006 2008 (I półrocze) na ZFA przekazano, odpowiednio: 12,4 tys. zł, 18,8 tys. zł i 12,4 tys. zł, a więc łącznie 43,6 tys. zł. Przychody ZFA stanowiły zaliczki pobrane na podatek dochodowy od przychodów z tytułu wynagrodzeń oraz zwroty środków za usługi medyczne i bankowe. Ponadto w lipcu 2008 r. przekazano na ZFA wypracowany w 2007 r. zysk w kwocie 46, 4 tys. zł. W 2006 r. na działalności gospodarczej poniesiono straty w wysokości 11,2 tys. zł. 5 Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.
6 Środki ZFA w kwocie 22 714 zł wykorzystano na sfinansowanie wydatków wymienionych w 15 ust. 1 rozporządzeń z 21.01.2000 r. i z 14.12.2007 r. Natomiast 736 zł wydatkowano na opłaty bankowe, co było niezgodne z przywołanymi powyŝej przepisami. Zaznaczyć naleŝy, Ŝe w toku kontroli na rachunek ZFA zwrócono 328 zł. NIK negatywnie ocenia nieprzekazywalnie na ZFA, w latach objętych kontrolą, środków uzyskanych z tytułu zwolnień z podatku od nieruchomości, pomimo obowiązku wynikającego z art. 31 ust. 4 ustawy o rehabilitacji. Zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opatach lokalnych 6, z podatku od nieruchomości zwolnione są m.in. zakłady aktywności zawodowej w zakresie przedmiotów opodatkowania zgłoszonych wojewodzie, jeŝeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej. Według postanowień art. 7 ust.1 pkt 14 ww. ustawy, zwolnienie podatkowe dotyczy nieruchomości lub ich części zajętych na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności poŝytku publicznego przez organizację poŝytku publicznego. PoniewaŜ ZAZ prowadzi odpłatną działalność, Fundacja uzyskała zwolnienie od podatku od tej części nieruchomości na której funkcjonuje ZAZ, na podstawie przywołanego powyŝej art. 31 ust. 4 ustawy o rehabilitacji i art. 7 ust.1 pkt 4 ustawy o podatkach i opatach lokalnych. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o: 1. Przekazywanie na Zakładowy Fundusz Aktywności środków uzyskanych z tytułu zwolnień z podatku od nieruchomości uŝytkowanych przez ZAZ, z uwzględnieniem kwot naleŝnych za lata 2006 2008 oraz zwrot kwoty 408 zł wykorzystanej na opłaty bankowe. 2. Opracowywanie planów zatrudnienia u innego pracodawcy poszczególnych osób niepełnosprawnych, które osiągnęły odpowiedni poziom sprawności zawodowej i społecznej. 3. Intensyfikację działań mających na celu przygotowanie osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy na otwartym rynku. 4. Ustalenie zasad podziału kosztów działalności rehabilitacyjno-obsługowej oraz działalności gospodarczej. 5. Dokonywanie zapisów księgowych zgodnie ze stanem rzeczywistym. 6 Dz. U. z 2006 r. nr 121, poz. 844 ze zm.
7 6. Sporządzanie rozliczeń z wykorzystania środków przekazywanych przez PFRON na działalność ZAZ zgodnie z ewidencją księgową. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Zarząd, w terminie 20 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania ocen i uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczyn niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Zarządowi prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.