ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2014 Sera: TRANSPORT z. 82 Nr kol. 1903 Stansław RADKOWSKI 1, Robert GUMIŃSKI 2 PROAKTYWNA STRATEGIA EKSPLOATACJI Streszczene. Borąc pod uwagę współczesne wyzwana konkurencj, dzsejs dostawcy usług muszą być bardzej proaktywn w spełnanu warunków środowskowych oraz potrzeb klentów. Proaktywna eksploatacja pownna rozpocząć sę na etape projektowana, z ustanowenem funkcj, błędów funkcjonalnych rodzajów uszkodzeń. Zrozumene zachowana w faze uszkodzena, specjalne zależnośc pomędzy potencjalnym uszkodzenem, błędam funkcjonalnym parametram dagnostycznym, są najważnejszym zadanam. W następnym kroku projektant pownen zbadać czynnośc eksploatacyjne, które pownny być zastosowane jako krytera projektowe. Modele sposób postępowana zostały przedstawone w artykule jako zwarty przegląd lteratury wynk badań laboratoryjnych. Słowa kluczowe: proaktywna eksploatacja, krytera projektowe, dagnostyka wbroakustyczna, procesy zmęczenowe PROACTIVE STRATEGY MAINTENANCE Summary. Gven challengng competton of today servce provders are requred to be more proactve n satsfyng the envronmental condtons and customer needs. Proactve mantenance should start at the desgn stage wth establshng the functons, functonal falures and falure modes. The understandng the falure behavor, especally the relatonshp between potental falures, functonal falures and dagnostc parameters s the most mportant task. In the next step the desgner have to explore the mantenance actvtes as they have to apply to the desgn crtera. The models and frameworks have been presented n the paper also a comprehensve revew of lterature and some results of laboratory nvestgatons. Keywords: proactve mantenance, desgn crtera, vbroacoustc dagnostc, fatgue processes 1. WPROWADZENIE Rozwój systemów mechatroncznych, w szczególnośc pomarów analzy welkośc dynamcznych, spowodował, że konstruktor jest w stane na etape projektowana w coraz wększym stopnu uwzględnać ewolucję właścwośc wytworu, wywołaną procesam zużyca 1 Faculty of Automotve and Constructon Machnery Engneerng, The Warsaw Unversty of Technology, Warsaw, Poland, e-mal: ras@smr.pw.edu.pl. 2 Faculty of Automotve and Constructon Machnery Engneerng, The Warsaw Unversty of Technology, Warsaw, Poland, e-mal: rgumn@smr.pw.edu.pl.
194 S. Radkowsk, R. Gumńsk degradacj zachodzącym podczas eksploatacj. Efektywne wykorzystane tej wedzy w welu przypadkach będze decydować o przyjętej strateg eksploatacj, pozome welkośc angażowanych środków dagnostycznych, sposobe osągana wymaganego pozomu bezpeczeństwa wytworu w każdej faze jego stnena, w szczególnośc w faze wykonywana obsług napraw. Z tego punktu wdzena proces wyboru warantu projektu wymaga welu nformacj, które będą konkretyzowane w marę zblżana sę do ostatecznego rozwązana techncznego. W welu przypadkach do wyboru przystępuje sę welokrotne, czynąc to w marę osągana wyższego pozomu danych nformacyjnych. W efekce konkretyzacj projektu koncepcyjnego, konstrukcyjnego czy realzacyjnego, kolejno dochodzmy do różnych warantów rozwązań, które są poddane procesow wartoścowana na podstawe określonych kryterów techncznych ekonomcznych, umożlwających obektywzację podejmowana decyzj [1, 2]. W tak zarysowanym podejścu cągle nerozwązanym problemem jest ustalene kryterum wyboru odpowednch metod środków dagnozowana. Zauważmy, że wybór procedur dagnostycznych ma decydujące znaczene dla ostatecznego ukształtowana podatnośc dagnostycznej projektowanego wytworu. Analzę parametrów określających właścwośc podatnośc dagnostycznej podejmowano w welu publkacjach [3, 4], natomast do tej pory ne formułowano tego problemu w sposób umożlwający uwzględnene predykcyjnej analzy ryzyka, nezbędnej w proaktywnej strateg zarządzana ryzykem techncznym. 1.1. Eksploatacyjne zorentowane projektowane z uwzględnenem dagnostyk techncznej Waga tych zagadneń została podkreślona przez opracowane mary efektywnośc dagnostycznej w mędzynarodowej norme ISO 13379, pośwęconej dagnostyce techncznej [5]: DSE DF F SP, (1) S P gdze: F zbór uszkodzeń otrzymany w efekce przeprowadzena analzy typu FMEA (ang. Falure Mode and Effect Analyss Analza Rodzajów Efektów Uszkodzeń), D F zbór uszkodzeń dagnozowanych obraną procedurą dagnostyczną, będący podzborem zboru uszkodzeń F, S mara krytycznośc -tego uszkodzena, P prawdopodobeństwo wystąpena -tego uszkodzena. Mara krytycznośc uszkodzena określana jest następującą zależnoścą: gdze: S FR CF SF SDF, (2) FR częstotlwość występowana -tego uszkodzena, CF wskaźnk kosztów uwzględnający koszty utrzymywana stanu nezdatnośc, określany w skal od 1 (mała wartość wskaźnka) do 3 (duża wartość wskaźnka),
Proaktywna stratega eksploatacj 195 SF wskaźnk bezpeczeństwa, równeż określany w skal od 1 (mała wartość wskaźnka) do 3 (duża wartość wskaźnka), SDF wskaźnk wtórnych uszkodzeń wywołanych wystąpenem -tego uszkodzena w skal od 1 (mała wartość wskaźnka) do 3 (duża wartość wskaźnka). Wspomnana norma wskazuje na koneczność prowadzena analzy potrzeb dagnostycznych zarówno na etape projektowana, jak wprowadzana wytworu do użytkowana. Tak określony cykl montorngu dagnozowana określany jest jako zasada V (rys. 1). Zgodne z opsem odpowadającym lewej strone ltery V, studum potrzeb dagnostycznych na etape projektowana pownno zawerać analzę rodzajów uszkodzeń efektów ch występowana (FMEA) oraz analzę symptomów rodzajów uszkodzeń (FMSA ang. Falure Mode Symptom Analyss). O le metoda FMEA była omawana w welu pracach [6, 7], a poszerzoną analzę jej stosowana przedstawono w opracowanu [8], to zagadnena FMSA są stosunkowo mało znane, nawet w środowsku dagnostycznym. Celem analzy FMSA jest tak wybór strateg metody dagnozowana, aby uzyskać maksymalny pozom warygodnośc dagnozowana danego rodzaju uszkodzena prognozy jego rozwoju oraz okresu do wystąpena awar. Stąd w opse tego zagadnena w pracy [1] zwrócono uwagę na koneczność uwzględnena wpływu wynków analz dagnostycznych na proces podejmowana decyzj na pozome przedsęborstwa. W szczególnośc podkreślono, że wartość nformacj dagnostycznej można wyrazć w postac mary uwzględnającej zmanę skutecznośc decydentów. Inaczej mówąc, dostarczene nformacj o określonej wartośc spowodowało zmnejszene nepewnośc co do wyboru właścwego dzałana umożlwło podjęce właścwej decyzj. faza projektowana faza użytkowana wytwór/proces krytyczne uszkodzena elementów uszkodzena/degradacja modelowane symptomów deskryptory ocena ryzyka krytyczność/prognoza dagnoza analza obszarów/klasyfkacja analza sygnałów Pomary Rys. 1. Schemat zasady V, opsującej cykl montorowana dagnostyk Fg. 1. Schema prncple V descrbes the cycle montorng and dagnostcs Zauważmy, że ocenając użyteczność dostarczonej nformacj na etape projektowana wytworu, zajmujemy sę ne tyle loścą nformacj, co jej wpływem na zmanę skutecznośc decydenta, którym w tym przypadku jest konstruktor. Dla lustracj: według [9] lsta wymagań tworząca w stoce podstawę określena funkcj wartośc opsującej podatność eksploatacyjną pownna uwzględnać trzy parametry: nezawodność R n, obsługowość R o, podatność obsługowo-naprawczą M. Strnad Vorath [10] zwracają uwagę, że podatność eksploatacyjna jest funkcją pozomu technk, organzacj przygotowana personelu. Dodatkowa trudność oceny wynka z faktu stosowana różnych zasad kształtowana bezpeczeństwa. Odpowedno elementy kształtowane według zasady fal-safe z założena pownny dopuszczać wystąpene uszkodzena możlwość przeprowadzena naprawy, natomast elementy kształtowane według
196 S. Radkowsk, R. Gumńsk zasady safe-lfe pownny zachować zdolność funkcjonalną przez cały przewdywany czas eksploatacj. O wyborze zasady kształtowana bezpeczeństwa elementu decyduje pozom zagrożena, jak nese za sobą potencjalna awara. W każdym przypadku, już w faze tworzena projektu koncepcyjnego, efektem przeprowadzena analzy procesu eksploatacj pownny być ustalene zakresu prac obsługowonaprawczych zwązanej z tym oceny bezpeczeństwa. Rozwązane tego zagadnena wymaga, obok zapewnena odpowednch programów zarządzana ryzykem, podjęca równeż welu dzałań mających na celu odpowedne przygotowane użytkownków do prowadzena tego typu ocen formułowana wnosków. Podstawowym zadanem jest określene ogranczeń obszarowych dla uzyskana rozwązań zadowalających. Za take powszechne uznaje sę rozwązana mnmalzujące ryzyko ponesena odpowedzalnośc prawnej. Wymaga to przeprowadzena odpowednej dentyfkacj aspektów ryzyka uczynena użytkowana wytworu maksymalne bezpecznym, mędzy nnym przez: określene stotnych norm bezpeczeństwa; prowadzene badań projektu prototypu pod kątem spełnena wymogów bezpeczeństwa; określene przeznaczena wytworu sformułowane ostrzeżeń dotyczących aspektów uznanych za nebezpeczne; opracowane metod dentyfkacj wytworów w celu ułatwena ch wycofana z obegu (należy ustalć możlwe przyczyny nezgodnośc ustalć zwązk przyczynowo-skutkowe, a następne zdentyfkować parametry mające wpływ na możlwość spełnena wymagań norm); sformułowane poltyk przedsęborstwa dotyczącej bezpeczeństwa wytworu jego oddzaływana na środowsko; określene wymagań stosowanych w śwece oraz lokalnych wymagań regulacj prawnych dotyczących odpowedzalnośc z zakresu bezpeczeństwa obcążena środowska, w celu umożlwena wszystkm zanteresowanym prowadzena analzy ryzyka kompatyblnośc środowskowej. Elementem analzy prawnych mplkacj bezpeczeństwa jest badane możlwośc newłaścwego użyca wytworu. Wymaga to przeprowadzena dentyfkacj zagrożeń opracowana wymagań mających na celu wyelmnowane lub zredukowane zwązanego z tym ryzyka. Kolejnym zagadnenam zwązanym z optymalzacją są status nformacj formuła ogłoszeń alarmów. Za najstotnejsze z tego punktu wdzena uznaje sę mnmalzację fałszywych oraz mało ważnych alarmów, organzację alarmów w sposób umożlwający operatorow lepsze zrozumene stoty zaburzeń, przez zachowane czasowych przyczynowych zależnośc pomędzy poszczególnym alarmam, a szczególne prowadzene montorngu według zasady dagnozowana funkcjonalne zorentowanego. Z tego względu wele mejsca pośwęcono omówenu metod dagnostyk, które mogą być wykorzystywane w tworzenu tego typu systemów, szczególne procedur on-lne oraz układów z elementam samodagnozy. Pod tym kątem dokonano przeglądu możlwośc wykorzystana różnych sposobów rozwązana, uwzględnając podstawowy podzał na [11]: metody heurystyczne, odwołujące sę do badana ukrytych w danych zwązków zależnośc, które następne stanową podstawę do wnoskowana dagnostyczno-prognostycznego, metody modelowo wspartej dagnostyk, do których należy przede wszystkm zalczyć dagnostyczne modele zaburzonego zachowana układu, w tym modele propagacj błędu oraz dagnostyczne modele normalnego funkcjonowana, w tym modele funkcjonalnej dekompozycj, dagnostyczne modele herarchczne oraz dagnostyczne modele loścowej symulacj,
Proaktywna stratega eksploatacj 197 metody odwołujące sę do nformacj dagnostycznej zawartej w danych (data-drven approaches). Szczególne znaczene mają w tej grupe dagnostyczne modele statystyczne, metody analzy danych welowymarowych, metody analzy trendu oraz metody sztucznej ntelgencj, w tym sec neuronowe metody rozpoznawana obrazów. 2. PROAKTYWNA EKSPLOATACJA Proaktywna stratega eksploatacj wykorzystuje różne technk umożlwające wydłużene okresu użytkowana maszyn urządzeń, których celem jest ustalene mechanzmów przyczyn wystąpena błędów (ang. Root Cause Falure Analyss). W konsekwencj proces powstana uszkodzeń może być analzowany uwzględnany w nowych rozwązanach konstrukcyjnych, a eksploatacja stnejących maszyn odpowedno korygowana. W tym ostatnm przypadku główne zadane polega na dagnozowanu okresu ncjacj uszkodzena (rys. 2). Z punktu wdzena stotnośc nformacj dagnostycznej w rozważanej proaktywnej strateg eksploatacj jednym z podstawowych problemów jest przyjęce odpowednego modelu dagnostyczno-prognostycznego. W lteraturze można spotkać całe spektrum proponowanych model: od model umożlwających jedyne jakoścowy ops zrozumene analzowanych procesów, przez modele umożlwające wgląd w ogólny trend zman parametrów dagnostycznych, po modele w postac wrtualnego laboratorum symulującego przebeg realnych procesów eksploatacyjnych. Otrzymane wynk mogą być wykorzystywane bezpośredno na etape konstruowana w prognozowanu rozmaru możlwych strat dla określonych typów uszkodzeń. Projektant ma w ten sposób możlwość porównana różnych warantów rozwązań oraz sprawdzena stopna realzacj zaleceń wynkających z przyjętego pozomu ryzyka techncznego. W przypadku konecznośc przeprowadzena modyfkacj analzowanego rozwązana, dysponując rezultatam analzy welkośc zagrożeń zwązanych z określonym typem uszkodzena, konstruktorzy będą w stane dokonać wartoścowana warantów. Podobne można przeprowadzć ocenę doboru materałów, sposobu wykonana montażu elementów oraz przyjętej strateg użytkowana ze względu na ewolucję uszkodzeń zmanę w czase oddzaływań na nne elementy systemu. Osobną grupę stanową modele, które umożlwają badane potencjalnego zachowana sę nadzorowanego obektu na podstawe odpowedno wybranego wektora parametrów dagnostycznych. Zadane oceny przydatnośc analzowanego parametru dagnostycznego czy sposobu dagnozowana należy prowadzć z wykorzystanem odpowednch kryterów użytecznośc nformacj dagnostycznej w procesach wartoścowana podejmowana decyzj. O przyjęcu konkretnego rozwązana pownna rozstrzygać systematyczna analza celów dagnostycznych, uwzględnająca wszystke stotne cechy nadzorowanego układu umożlwająca całoścową ocenę rozwązań alternatywnych.
198 S. Radkowsk, R. Gumńsk Proaktywna eksploatacja Reaktywna eksploatacja Wartość parametru dagnostycznego Nukleacja rozwoju nskoenergetycznej fazy uszkodzena Montorng stanu techncznego Rozwój uszkodzena Rys. 2. Zadana dagnostyczne eksploatacj proaktywnej Fg. 2. The tasks of dagnostcs proactve mantenance Podstawą nezawodnośc racjonalnośc systemu dagnostycznego jest poprawne sformułowane rozwązane zadana wyboru parametrów dagnostycznych. W tym kontekśce właścwe wydaje sę być przeanalzowane problemu oceny wpływu nformacj dagnostycznej na proces podejmowana decyzj w dagnostyce uszkodzeń. W ogólnośc wskazuje sę, że zmany w dzałanu decyzyjnym zależą od wartośc nformacj, natomast otwarty pozostaje problem mar wpływu nformacj na zmanę nepewnośc zmanę dzałana wynkającą z podjętej decyzj. W modelu należy równeż uwzględnć możlwośc dzałana decydenta, a także przewdzeć prawdopodobne skutk takch dzałań. Ponadto, aby móc wybrać najlepsze dzałane, pownno być możlwe dokonane oceny czynnków wpływających na osągnęce celów. 2.1. Badane zależnośc pomędzy uszkodzenem-zadanem funkcjonalnym a symptomem W nowoczesnym ujęcu projektowana przyjmuje sę, że dla osągnęca założonych celów nezbędne jest rozpoznane ocenene krytycznośc wszystkch potencjalnych rodzajów uszkodzeń już na koncepcyjnym etape projektowana. Sposób zaproponowany w [12] jest rozszerzenem metody podobeństwa funkcjonalnośc różnych wytworów [13] na analzę podobeństwa rodzajów uszkodzeń. Dodatkowo zakłada sę, że jest to zbór uszkodzeń, które mogą wystąpć w określonym zborze składowych wytworów podczas ch użytkowana. Odpowedno wektor rodzajów uszkodzeń jest defnowany na podstawe standardowych rodzajów uszkodzeń opracowanych przez Collnsa zaprezentowanych w pracy [14]. Zgodne z przedstawoną metodologą, w procedurze tej należy przede wszystkm określć wektor rodzajów uszkodzeń Z(n). W podobny sposób określa sę wektor wszystkch elementarnych zadań funkcjonalnych F(r), które pownny być realzowane przez składowe projektowanego wytworu.
Proaktywna stratega eksploatacj 199 Następne, uwzględnając zbór elementów wytworu, tworzone są macerze SZ(m n) oraz FS(r m), które odpowedno ujmują zwązk pomędzy zborem składowych zborem uszkodzeń (macerz uszkodzeń składowych) oraz zborem składowych zborem elementarnych zadań funkcjonalnych (funkcjonalna macerz składowych). Macerz FS jest konstruowana jako macerz bnarna, gdze wartość 1 oznacza, że określony element realzuje pewne zadane funkcjonalne, natomast wartość 0 wskazuje na brak takego zwązku. Inaczej są konstruowane pozostałe macerze, tzn. jako welowartoścowe. Macerze SZ FS są wykorzystywane do analzy zwązków pomędzy poszczególnym zadanam funkcjonalnym a rodzajam uszkodzeń dla analzowanego zboru składowych wytworu w zadanym zakrese aplkacyjnym: FZ(r n)=fs(r m) SZ(m n) (3) Każdy element funkcjonalnej macerzy uszkodzeń fz j wskazuje, le elementów realzujących zadane może być znszczonych przez rodzaj uszkodzena j. Tak otrzymana macerz FZ(r n) jest podstawą do wyznaczena potencjalnych rodzajów uszkodzeń dla analzowanej składowej wytworu, natomast bezpośredno dostarcza nformacje odnośne do skorelowana określonych funkcj z analzowanym rodzajam uszkodzeń. Zauważmy, że aby prezentowane ujęce spełnało wymóg zapewnena kontrolowana wpływu procesów degradacyjnych na pozom nezawodnośc, należy zapewnć wybór odpowednch metod dagnozowana. Oznacza to koneczność rozszerzena dotychczas przedstawonej procedury o aspekty detekcj, dentyfkacj lokalzacj uszkodzeń w funkcj fazy rozwoju rodzaju uszkodzena. FS(r m) Funkcjonalna macerz składowych SZ(m n) Macerz uszkodzeń składowych FZ(r n) Funkcjonalna macerz uszkodzeń SZD Macerz dagnozowalnośc uszkodzeń składowych FZD Funkcjonalna macerz dagnozowalnośc uszkodzeń Rys. 3. Schemat analzy zwązków uszkodzene symptom zadane funkcjonalne Fg. 3. Schema analyss of compounds falure a symptom a functonal task Zauważmy, że wymaga to analzy trójwymarowych macerzy dagnozowalnośc składowych (SZD) oraz funkcjonalnej macerzy dagnozowalnośc uszkodzeń (FZD). Dla lustracj tego sposobu postępowana, borąc pod uwagę nformacje na temat dagnozowana kół zębatych łożysk tocznych, rozbudowano dwuwymarową macerz SZ o wymar dagnostyczny (rys. 4). W ten sposób trójwymarowa macerz SZD wąże składowe rodzaje uszkodzeń z metodam dagnozowana. Każdy element macerzy szd jk opsuje lczbę uszkodzeń kryjących sę pod głównym rodzajem uszkodzena j, mogących wystąpć w składowej, oraz dagnozowalnych przy
Składowe pttng złamane zużyce korozja uderzene 200 S. Radkowsk, R. Gumńsk użycu metody k. Ne możemy sę tu posługwać tylko rodzajam uszkodzeń, poneważ nawet dla tej samej składowej mogą być one dagnozowane w różny sposób, zależne od postac symptomu. Na przykład rozważając zmęczenowe uszkodzene koła zębatego, analzujemy zbór zarówno zmęczenowych uszkodzeń powerzchn (pttng, spalng), jak zmęczenowe złamane u podstawy zęba, zakładamy, że wszystke uszkodzena mogą być dagnozowane za pomocą analzy wdma sygnału wbroakustycznego. uszkodzena nedagnozowalne mary statystyczne Dagnostyka Zagrożena analza wdma koła łożyskowane wałek uszczelnene Rys. 4. Schemat analzy zwązków uszkodzene symptom zadane funkcjonalne Fg. 4. Schema analyss of compounds falure a symptom a functonal task Natomast jeśl rozpatrujemy zużyce koła zębatego, którego parametry dagnostyczne ne są okresowe mają charakter stochastyczny, jak np. symptom zacerana, to podstawą analzy dagnostycznej staje sę analza statystyczna sygnału wbroakustycznego. Take postępowane zakłada dostęp do odpowednch nformacj a por, co najczęścej ne jest możlwe oznacza, że ne można z góry wyznaczyć metody dagnozowana. Zatem jesteśmy zmuszen odwołać sę do szczegółowego podzału uszkodzeń. Należy zwrócć uwagę, że w analze pownny być uwzględnone wszystke występujące rodzaje uszkodzeń, poneważ ne możemy z góry założyć, że określony rodzaj uszkodzena ne wystąp. Dążymy natomast do ogranczena metod dagnozowana, jeśl występuje klka metod umożlwających wykryce danego rodzaju uszkodzena dla określonej składowej, w analze uwzględnamy tylko jedną, wyberamy metodę dla nas korzystnejszą (dostępność sprzętu, znajomość metodyk tp.). Wymnażając macerz FS przez wszystke warstwy macerzy SZD, otrzymujemy macerz FZD, która wąże funkcje uszkodzena z metodam dagnostycznym: FZD=FS SZD (4) Wynk wskazują zależnośc mędzy uszkodzenem, zadanem funkcjonalnym a metodą dagnostyczną. Każdy element macerzy fzd jk opsuje lczbę składowych realzujących funkcję oraz mogących ulec uszkodzenu j dagnozowanych metodą k. Aby macerz SZD budować w określonym standardze potrzebnym do wyboru technk dagnostycznych, celowe wydaje sę uporządkowane metod dagnozowana podobne jak uczynono to z rodzajam uszkodzeń. Zauważmy, że stotnym elementem proponowanego podejśca jest wprowadzene kategoryzacj uszkodzeń. Take ujece, klasyczne w metodze FMEA, do tej pory ne znalazło uznana w nżyner mechancznej. Z lektury publkacj pośwęconych zagadnenom analzy modelowana uszkodzeń wynka, że najczęścej w przyjmowanych modelach zakłada sę tak
Proaktywna stratega eksploatacj 201 charakter złożonośc wymuszających czynnków, zarówno zewnętrznych, jak wewnętrznych, aby można było przyjąć rozkład wykładnczy trwałośc obektu jego podzespołów [15, 16]. Równeż rozszerzena tego sposobu modelowana na badane wpływu welu nnych uszkodzeń, stale spełnających warunk rozkładu wykładnczego, pozwala końcowy efekt oddzaływana przedstawć jako funkcję systemowej ntensywnośc uszkodzeń, której postać jest podobna do funkcj uzyskanej dla nezawodnoścowej struktury układu szeregowego, zachowującej postać rozkładu wykładnczego. Inżynerska praktyka wskazuje, że tak model, poprawny w welu przypadkach, szczególne wówczas, gdy domnują czynnk losowe, ne może być podstawą do podejmowana decyzj eksploatacyjnych w sytuacj, gdy występują zmany funkcj ntensywnośc uszkodzeń w czase. Równocześne, przyjęce modelu oddzaływań powodujących zmany trwałośc o charakterze wykładnczym, zgodne ze znaną właścwoścą tego rozkładu, wyklucza potrzebę dagnozowana tej właścwośc układu [17]. 3. UWAGI KOŃCOWE Planując proaktywną strategę eksploatacj, w rzeczywstośc analzujemy system proaktywnego zarządzana ryzykem w systeme transportowym. Oznacza to koneczność zrozumena generowana zagrożeń na wszystkch pozomach systemu możlwość podejmowana odpowednch decyzj. Nezbędne jest zrozumene konecznośc dentyfkacj potrzeb nformacyjnych decydentów, zarówno odnośne do rzeczywstego stanu rzeczy, jak dentyfkacj aspektów stotnych dla poprawy jakośc realzacj zadań oraz założonych celów. W konsekwencj proaktywne zarządzane ryzykem w systeme transportowym wymaga podjęca następujących aktywnośc: analzowana normalnej aktywnośc elementów systemu z badanem tych właścwośc, które będą mały najwększy wpływ na zachowane systemu w przyszłośc; badana wzajemnych oddzaływań oraz zman struktur systemu z punktu wdzena teor układów sterowana; nadzorowana możlwośc przepływu nformacj dostępu do odpowednch źródeł nformacj, doboru odpowednch metod detekcj dentyfkacj oraz agregacj ze względu na realzację zadań zwązanych z zarządzanem ryzykem techncznym; formułowana zaleceń odnośne dzałań mających na celu poprawę do jakośc funkcjonowana systemu, mnmalzację lczby błędów zmnejszene hpotetycznych konsekwencj zdarzeń nepożądanych. Reasumując, proaktywna stratega eksploatacj ne polega na próbach usuwana przyczyn błędów, szczególne błędów ludzkch, skupa sę natomast na projektowanu strateg użytkowana w tak sposób, aby: dentyfkować grance bezpecznego funkcjonowana systemu, czynć je czytelnym wdzalnym w procese podejmowana decyzj; mnmalzować wpływ czynnków sprzyjających podejmowanu decyzj o przekroczenu założonych granc bezpecznego dzałana systemu. Nnejsza praca jest współfnansowana przez Unę Europejską w ramach Europejskego Funduszu Społecznego, projekt Program Rozwojowy Poltechnk Warszawskej realzowany przez Centrum Studów Zaawansowanych
202 S. Radkowsk, R. Gumńsk Bblografa 1. Radkowsk S.: Wbroakustyczna dagnostyka uszkodzeń nskoenergetycznych. Instytut Technolog Eksploatacj. Warszawa Radom 2002. 2. Growec J.: Modelowane endogencznego wzrostu. Ekon, nr 3, 2005, s. 323-328. 3. Dybała J., Mączak J., Radkowsk S.: Wykorzystane sygnału wbroakustycznego w analze ryzyka techncznego. Instytut Technolog Eksploatacj, Warszawa Radom 2006. 4. Nzńsk S.: Eksploatacja obektów techncznych. Instytut Technolog Eksploatacj, Radom 2002. 5. Żółtowsk B., Cempel Cz.: Inżynera dagnostyk maszyn. Instytut Technolog Eksploatacj, Radom. 6. ISO 13379: Condton montorng and dagnostcs of machnes General gudelnes on data nterpretaton and dagnostcs technques, 2003. 7. Gandh O.P., Agrawal V.P.: FMEA A Dgraph and Matrx Approach. Relablty Engneerng and System Safety, No. 35, 1992, p. 147-158. 8. IEC 812: Analyss Technques for System Relablty Procedure for Falure Mode and Effects Analyss (FMEA), Internatonal Electrotechncal Commsson, 1985. 9. Radkowsk S.: Podstawy bezpecznej technk. Ofcyna Wydawncza PW, Warszawa 2003. 10. Van der Mooren A.L.: Instandhaltungsgerechtes Konstrueren und Projekteren. Sprnger Verlag, Berln Hedelberg 1991. 11. Strnad H., Vorath B.J.: Scherhetsgerechtes Konstrueren. Verlag TÜV, Rhenland 1992. 12. Papadopulos Y., McDermd J.: Automated Safety Montorng: A Revew and Classfcaton of Methods. Internatonal Journal of COMADEM, No. 4, 2001, s. 14-32. 13. Tumer T.Y., Stone R.B.: Mappng Functon to Falure Mode Durng Component Development. ASME Desgn for Manufacturng Conference, Vol. DETC 2001/DFM 21173, Pttsburgh USA 2001. 14. Stone R.B., Wood K.L.: Development of a functonal bass for desgn. Journal of Mechancal Desgn, No. 122 (4), 2000, p. 359-370. 15. Collns J.A.: Falure of materals n mechancal desgn: analyss, predcton, preventon. John Wley & Sons, USA 1993. 16. Jaźwńsk J., Klmaszewsk S.: Przyczyny wybrane modele statków powetrznych. XXXIII Zmowa Szkoła Nezawodnośc, Szczyrk 2005, s. 192-208. 17. Tomaszek H., Żurek J.: Metody szacowana nezawodnośc urządzeń statków powetrznych z uwzględnenem wybranych model powstawana uszkodzeń. XXXIV Zmowa Szkoła Nezawodnośc, Szczyrk 2006, s. 324-332. 18. Bllnton R., Allan R.N.: Relablty Evaluaton of Engneerng Systems. Plenum Press, New York London 1992. Projekt współfnansowany przez Unę Europejską w ramach Europejskego Funduszu Społecznego