Echo ćwiczeń... Transakcje terminowe (kontrakty terminowe) Transakcja terminowa polega na zawarciu umowy zobowiązującej sprzedającego do dostarczenia określonego co do ilości i jakości dobra, będącego jej przedmiotem, a kupującego-do jego odebrania w wyznaczonym przyszłym terminie (dłuższym niż 2 dni), po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy. Zamiast dostarczenia i odebrania przedmiotu transakcji jej umowa może zobowiązywać strony do dokonania równoważnego z tymi czynnościami rozliczenia pieniężnego. Wyróżniamy trzy rodzaje kontraktów terminowych: Forwards Futures Opcje Transakcje terminowe dzielimy na: Bezwarunkowe- to takie w których kontrahenci w dniu realizacji transakcji bezwarunkowo muszą wykonać zobowiązania (kupna-sprzedaży) wynikające z zawartej umowy. (forwards, futures) Warunkowe- nabywca może odstąpić od jej wykonania, jeżeli uzna, iż z punktu widzenia osiągnięcia zysku jest to nieopłacalne. (opcje) Inny podział transakcji terminowych: Rzeczywiste- w tych transakcjach następuje fizyczne dostarczenie instrumentu bazowego w momencie realizacji transakcji. (forwards) Nierzeczywiste- w tych transakcjach dokonuje się tylko rozliczenia gotówkowego kontraktu. (forwards, futures) Pozycja krótka i długa O nabywcy kontraktu mówi się, iż zajął tzw. długą pozycję (long position), co oznacza, iż przyjął zobowiązanie do zapłaty (kupna w przyszłości) ustalonej ceny po dostarczeniu mu przedmiotu kontraktu. Z kolei o sprzedawcy kontraktu mówi się, iż zajął tzw. pozycję krótką (short position) co oznacza, że przyjął zobowiązanie sprzedaży (dostawy przedmiotu kontraktu) w przyszłości. Zajmując długą pozycje zakładamy wzrost wartości instrumentu bazowego w przyszłości. Nabywca przewiduje, iż po otrzymaniu zakupionych walorów w dniu likwidacji transakcji będzie je mógł odsprzedać po kursie korzystniejszym od ustalonego w umowie, a więc z zyskiem. Zajmując krótką pozycję zakładamy jednocześnie spadek wartości instrumentu bazowego. Sprzedający oczekuje więc, że będzie mógł kupić niezbędny do przekazania nabywcy instrument podstawowy w ustalonym dniu likwidacji transakcji-po kursie niższym aniżeli kupujący będzie musiał zapłacić zgodnie z umową. Kupujący długa pozycja zyskiem będzie wzrost wartości instrumentu bazowego Sprzedający krótka pozycja zyskiem będzie spadek wartości instrumentu bazowego Przykład. Dnia 2 kwietnia zawarto transakcje kupna-sprzedaży pakietu 1000 sztuk walorów przy kursie 20zł za sztukę z datą rozliczenia 22 kwietnia. W dniu realizacji transakcji (czyli 20 dni po zawarciu umowy) kurs jednego waloru wyniósł: a) 22zł 1
Jeżeli cena waloru w dniu 22 kwietnia wynosiła 22 zł to traci sprzedający, ponieważ jeżeli nie posiada on tego waloru to musi go najpierw kupić po 22zł za sztukę (22zł*1000=22000zł) i sprzedać zgodnie z umową po 20zł (20zł*1000=20000zł). Zatem jest stratny 2000zł. Gdyby sprzedający posiadał te walory to i tak nie może ich sprzedać na rynku za 22zł, tylko musi je sprzedać za 20 zł osobie która zawarła z nim umowę. Natomiast kupujący zyskuje 2000zł, ponieważ kupuje 1000 walorów za 20zł i sprzedaje je 22zł za sztukę. b)19zł Jeżeli kurs 22 kwietnia ukształtował się w wysokości 19zł to zyskuje sprzedający, ponieważ kupuje 1000 walorów po 19 zł (19zł*1000=19000zł) i sprzedaje po 20 zł za sztukę (20zł*1000=20000zł) więc zyskuje 1000zł. Natomiast kupujący traci 1000 zł bo zamiast kupić na rynku walor po 19zł, musi kupić po 20zł tak jak było zawarte w umowie. W transakcjach nierzeczywistych sprzedający nie musi dysponować odpowiednim pakietem walorów w momencie likwidacji transakcji, ani kupujący nie jest zobowiązany do jego odbioru. Transakcja sprowadza się zatem jedynie do spekulacji kursowej. Przykład. Dnia 2 kwietnia zawarto transakcje kupna-sprzedaży pakietu 1000 sztuk walorów przy kursie 20zł za sztukę z datą rozliczenia 22 kwietnia. W dniu realizacji transakcji (czyli 20 dni po zawarciu umowy) kurs jednego waloru wyniósł: a) 22zł W tej sytuacji sprzedający wyrównuje kupującemu różnicę w wysokości 2000zł, tj. 1000 (22-20). b)19zł W tej sytuacji kupujący wyrównuje sprzedającemu kwotę 1000zł, tj. 1000 (20-19). zysk Wykres pozycji Pozycja długa Strefa zysku pozycji krótkiej Cena 19zł Strefa zysku pozycji długiej Cena 22zł cena kontraktu Cena wykonania kontraktu 20zł Pozycja krótka 2
Kontrakt forward Jest umową zobowiązującą jedna ze stron do dostawy, a drugą do przyjęcia określonego dobra w ustalonym terminie, w określonej ilości i jakości, a także po cenie wyznaczonej w momencie zawierania umowy. Ustalona cena nosi nazwę ceny kontraktu i jest płacona w terminie realizacji kontraktu (likwidacji transakcji). Instrumentami bazowymi kontraktu forward są: Produkty rolne Metale szlachetne Ropa naftowa Waluty Akcje, obligacje skarbowe Sposoby realizacji kontraktu forward: Fizyczna dostawa instrumentu podstawowego- rozliczenie polega na zobowiązaniu do fizycznej dostawy przedmiotu transakcji, co występuje w przypadku kontraktów towarowych i walutowych Rozliczenie pieniężne (gotówkowe)- w którym strony naliczają sobie jedynie różnicę między ceną bieżącą a ustaloną w dniu zawarcia kontraktu. Wycena kontraktu forward polega na obliczeniu sprawiedliwej ceny rozliczenia. Cechy kontraktu forward: W transakcji biorą udział dwie strony oraz niekiedy pośrednik (diler) Kontrakt niestandaryzowany tzn. wszystkie warunki są ustalane przez strony w procesie negocjacji, może on dotyczyć dowolnej ilości dobra z dostawą w dowolny dzień i po dowolnej cenie Handel jedynie na rynku pozagiełdowym- spowodowany brakiem płynności wynikającym z braku standaryzacji Nie wymaga wniesienia depozytu, stąd tez kontrakty te zawierane są najczęściej miedzy wiarygodnymi partnerami Rozliczany w czasie likwidacji kontraktu Ryzyko ponoszą obie strony Realizacja niezależna od skutków finansowych, które muszą ponieść strony Kontrakt futures Podobnie jak kontrakt forward jest umową zawartą pomiędzy stronami zobowiązującą jedną z nich do zakupu a drugą do sprzedaży określonej ilości przedmiotu transakcji, po wyznaczonej cenie, w ustalonym dniu przyszłym lub do dokonania rozliczenia pieniężnego mającego na celu wyrównanie różnicy cen. Instrumentami bazowymi kontraktu futures są: Waluty Papiery wartościowe 3
Indeksy ekonomiczne Wszystkie kontrakty utworzone na bazie tych instrumentów finansowych muszą być dopuszczone do handlu giełdowego przez władze giełdy. Sposoby realizacji kontraktu futures Przeważająca większość transakcji futures jest rozliczana przez wyrównywanie pozycji stron wynikające z różnicy ceny, bez potrzeby rzeczywistej dostawy tego przedmiotu. Cechy kontraktu futures: W transakcji borą udział z jednej strony uczestnicy rynku giełdowego a z drugiej izba rozrachunkowa. Kontrahenci kontraktu nie znają się i nie mają zobowiązań względem siebie, ale mają je wobec izby, która gwarantuje jego wykonanie. Izba staje się kontrpartnerem każdego z kontrahentów zawartego kontraktu, czyli sprzedawcą dla kupującego i nabywcą dla sprzedającego. Kontrakt standaryzowany-wszystkie warunki kontraktu, poza ceną, są ustalone przez giełdę Handel na giełdzie Wymagane depozyty: a) depozyt początkowy-powinien być wniesiony w momencie składania przez inwestora zlecenia, jego celem jest pokrycie ewentualnej straty, jaką jedna ze stron może ponieść w czasie jednego dnia giełdowego, wysokość może być zróżnicowana, zależy od stopnia zmienności cen instrumentu bazowego, ryzyka przypisywanego danej transakcji, warunków rynkowych b) depozyt uzupełniający- gdy inwestor ponosi w danym dniu stratę i złożony na jego rachunku depozyt staje się niewystarczający do zabezpieczenia otwartych pozycji, musi być niezwłocznie uzupełniony. Ten dodatkowy depozyt to depozyt uzupełniający. Rozliczenia codzienne - izba rozrachunkowa stale aktualizuje poziom depozytu zabezpieczającego na podstawie prowadzenia codziennego rozliczenia kontraktów, które polega na codziennym ustalaniu i dokonywaniu odpowiedniego przelewu środków z rachunku inwestora tracącego w wyniku niekorzystnego ukształtowania się ceny instrumentu bazowego, na rachunek inwestora osiągającego zysk z powodu korzystnej zmiany kursu. Ryzyko ponosi giełda i izba rozrachunkowa Można zamknąć kontrakt przed terminem rozliczenia Rodzaje kontraktów futures: a) walutowe-przedmiotem transakcji są waluty b) procentowe-przedmiotem transakcji są oprocentowane instrumenty finansowe c) indeksowe- przedmiotem transakcji są różnego rodzaju indeksy ekonomiczne, w tym szczególnie indeksy kursów akcji Różnice między kontraktami forward i futures. Cecha Kontrakt futures Kontrakt forward Rynek giełda terminowa pozagiełdowy Standaryzacja kontraktu Standaryzowany niestandaryzowany Depozyt zabezpieczający Wymagany raczej nie wymagany Raczej nie występuje, Raczej występuje, Wykonanie transakcji zamknięcie przed terminem 4 zwykle dochodzi do dostawy
realizacji lub wcześniej lub końcowego rozliczenia gotówkowego Rozliczanie transakcji codzienne, marketing to market w momencie dostawy Sposób rozliczenia kontraktu Poprzez fizyczną dostawę walut na konto Poprzez rozliczenie zmian ceny kontraktu w oparciu o depozyt zabezpieczający Ryzyko kontrpartnera Ponosi giełda i izba rozliczeniowa ponoszą strony kontraktu Opcja (w łacinie optio znaczy prawo, ale nie obowiązek) jest instrumentem finansowym, mającym postać kontraktu między dwiema stronami, dającymi jego nabywcy prawo dokonania w przyszłości transakcji po ściśle określonej cenie (tzw. cenie wykonania). Istotą opcji jest chęć zabezpieczenia się przed stratami wynikającymi z wahań w czasie cen przedmiotu transakcji. Instrumentami bazowymi opcji są: Papier wartościowy, Waluta, Indeks giełdowy, Stopa procentowa, itp. Rodzaje opcji: 1)Opcje na rynku regulowanym: opcje na akcje, opcje na towary, opcje na obligacje, opcje na stopę procentową, opcje na indeksy, opcje na kontrakty futures. 2)Opcje na rynku nieregulowanym: opcje na waluty, opcje na swapy. Podział opcji ze względu na rodzaj transakcji 1)Opcja kupna (call option)prawo kupna określonej ilości instrumentu podstawowego po z góry ustalonej cenie i z góry ustalonym terminie. Opcja sprzedaży (put option)prawo sprzedaży określonej ilości instrumentu podstawowego po z góry ustalonej cenie i z góry ustalonym terminie. Uczestnicy transakcji kupna i sprzedaży opcji mają do wykorzystania możliwości: a) Nabycia opcji kupna, czyli posiadanie prawa do zakupu określonego instrumentu finansowego nabywca przyjmuje długą pozycję w kupnie. b) Nabycia opcji sprzedaży, czyli posiadanie prawa do sprzedaży określonego instrumentu finansowego nabywca przyjmuje długą pozycję w sprzedaży, a zrealizowanie opcji stawia dany instrument finansowy w pozycji krótkiej. c) Sprzedaży opcji kupna, nakłada na wystawcę obowiązek sprzedaży określonego instrumentu finansowego w przypadku zażądania jego zakupu przez posiadacza opcji sprzedawca przyjmuje pozycję krótką kupna. d) Sprzedaży opcji sprzedaży, nakłada na wystawcę obowiązek odebrania określonego instrumentu finansowego w przypadku gdy nabywca opcji zechce go sprzedać sprzedawca przyjmuje pozycję krótką sprzedaży, a zrealizowanie opcji stawia dany instrument finansowy w pozycji długiej. 5
W opcji ustalone są: Rodzaj transakcji ( kupno lub sprzedaż), Przedmiot transakcji i ilość, Cena wykonania, Termin wygaśnięcia opcji, Termin wykonania opcji. Podział opcji ze względu na okres przed terminem wygaśnięcia: Opcja europejska Wykonanie opcji możliwe jest tylko w momencie wygaśnięcia jej ważności. Opcja amerykańska Wykonanie opcji możliwe jest w dowolnym momencie jej ważności. Cena opcji ( premia ) płatność dokonywana przez nabywcę opcji na rzecz wystawiającego opcję. Zysk z opcji obliczany jest przez odpowiednie skorygowanie wypłaty o premię w momencie rozliczenia opcji: dla pozycji długiej premia jest odejmowana, dla pozycji krótkiej premia jest dodawana. W obu przypadkach premię należy uprzednio zaktualizować. Przykład 1:Inwestor A nabył wystawioną przez inwestora B półroczną europejską opcję kupna akcji z ceną wykonania 50 zł. Cena opcji wynosi 2 zł. Ile może zyskać i stracić inwestor A? Przypuśćmy, że inwestor A wykorzysta swoje prawo do zakupu, jeśli za pół roku cena akcji będzie większa niż 50 zł. Załóżmy, że cena akcji za pół roku wyniesie 60 zł. Wtedy wypłata dla inwestora A wyniesie 10 zł. W celu obliczenia jego zysku należy od 10 zł odjąć zaktualizowaną na koniec okresu półrocznego premię 2 zł. Przyjmując zerowa stopę procentową otrzymamy zysk w wysokości 8 zł. Jeżeli akcja kosztować będzie 50zł, to zarówno decyzja wykonania transakcji jak i nie przystąpienia do realizacji transakcji prowadzi do takiego samego wyniku finansowego czyli straty w wysokości 2zł. Przykład 2:Inwestor A nabył wystawioną przez inwestora B półroczną europejską opcję sprzedaży akcji z ceną wykonania 50 zł. Cena opcji wynosi 3 zł. Ile w tym przypadku może zyskać i stracić inwestor A? W tym przypadku mamy do czynienia z opcją sprzedaży. Zatem przypuśćmy, że inwestor A skorzysta z prawa sprzedaży akcji, jeśli za pół roku cena akcji będzie nie większa niż 50 zł. Załóżmy, że za pół roku akcja kosztować będzie 40 zł. Inwestor A nabędzie ją na rynku i natychmiast sprzeda inwestorowi B za ustaloną w opcji cenę wykonania 50 zł. Osiągnie więc wypłatę 10 zł, a zysk w kwocie 7 zł. Z drugiej strony jeżeli akcja kosztować będzie 50 zł lub więcej, wtedy wypłata dla inwestora wyniesie 0 zł, co daje stratę 3 zł - tyle, ile zapłacił za opcję. Czynniki wpływające na cenę opcji: aktualna cena instrumentu bazowego, cena wykonania, czas pozostający do wygaśnięcia opcji, zmienność instrumentu bazowego, stopa procentowa na rynku, stopa dywidendy. Własności ceny opcji 6
Im wyższa (niższa) wartość instrumentu bazowego tym wyższa (niższa) wartość opcji kupna i tym niższa (wyższa) wartość opcji sprzedaży, Im wyższa (niższa) cena wykonania, tym wyższa (niższa) wartość opcji sprzedaży i tym niższa (wyższa) wartość opcji kupna, Im krótszy czas do wygaśnięcia opcji tym niższa wartość opcji, Im większa zmienność instrumentu bazowego, tym większa wartość opcji, Im wyższa (niższa) stopa procentowa, tym wyższa (niższa) wartość opcji kupna i tym niższa (wyższa) wartość opcji sprzedaży, Wartość opcji amerykańskiej jest większa lub równa od wartości opcji europejskiej, Im wyższa wypłata dywidendy, tym cena opcji kupna jest niższa, natomiast cena opcji sprzedaży jest wyższa. Ryzyko na rynku opcji Z inwestowaniem w opcje związane są wszystkie czynniki ryzyka charakterystyczne dla instrumentu bazowego, na który dany kontrakt opcyjny opiewa. Maksymalna strata klienta zajmującego pozycję długą na opcjach (nabycie opcji kupna bądź sprzedaży) jest równa wartości zainwestowanego kapitału. Maksymalna strata klienta zajmującego pozycję krótką na opcjach (sprzedaż opcji kupna bądź sprzedaży) może przekroczyć wartość pierwotnie wpłaconego depozytu. Wyróżniamy: 1)Ryzyko rynkowe: Ryzyko rynkowe nabywcy opcji: Nabywca opcji naraża się na ryzyko utraty zapłaconej premii opcyjnej w stosunkowo krótkim czasie. Żeby nabywca miał możliwość osiągnięcia zysku, notowania instrumentu bazowego powinny zmienić się w kierunku przewidzianym przez nabywcę opcji w określonym czasie. Zmiana notowań instrumentu bazowego w kierunku przeciwnym od założonego, naraża inwestora na utratę znacznej części lub całości zainwestowanych środków. To jak dużą część posiadanych środków może stracić inwestor zależy od stopnia wykorzystania dźwigni finansowej. Ryzyko rynkowe wystawcy opcji: Ryzyko, jakie ponosi wystawca opcji, której nie odpowiada przeciwna pozycja w instrumentach bazowych, jest ekstremalnie wysokie. Dla wystawcy opcji kupna jest ono teoretycznie nieograniczone. Jak wiemy, wystawca opcji kupna jest zobowiązany do sprzedaży określonych aktywów, po określonej cenie, w określonym czasie. Rozlicznie opcji czasem następuje poprzez dostawę instrumentu bazowego, czasem odbywa się w gotówce. Ryzyko wystawcy opcji sprzedaży, rozumiane jako maksymalna starta, którą może ponieść inwestor, jest również ekstremalnie wysokie. Ogranicza je spadek wartości instrumentu bazowego do zera. Wystawca opcji sprzedaży jest zobowiązany do kupna określonych aktywów, po określonej cenie, w określonym czasie. Rozliczenie opcji następuje albo poprzez odkupienie instrumentu bazowego lub w gotówce. 3)Ryzyko zmian zmienności instrumentu bazowego Zmiany w zmienności instrumentu bazowego wpływają na wartość opcji. Im większa jest zmienność instrumentu bazowego, tym wartość opcji wyższa, im mniejsza zmienność, tym wartość opcji mniejsza. 4)Ryzyko upływu czasu Cena opcji jest uzależniona od czasu, jaki pozostał do wygaśnięcia opcji. Zbliżanie się terminu wygaśnięcia opcji może powodować spadek wartości opcji nawet przy niezmienionym poziomie ceny instrumentu bazowego. Upływ czasu działa więc na niekorzyść nabywców opcji kupna i nabywców opcji sprzedaży. 7
5)Ryzyko płynności Ryzyko płynności ujawnia się szczególnie ostro w przypadku opcji akcji, kiedy następuje duży spadek kursów akcji na giełdzie. 8