Akademia Młodego Ekonomisty Kształtowanie się cen Dlaczego ceny się zmieniają? dr Jacek Jastrzębski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 25 października 2012 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL Cena jak ją zdefiniować? Cena to ilość pieniędzy, które trzeba oddać, gdy chce się nabyć jednostkę jakiegoś dobra (produktu lub usługi) 1
Cena jak ją zdefiniować? Szerzej: cena to stosunek ilości, w jakim dwa dobra wymieniane są na siebie Cena co decyduje o jej poziomie? Pytanie o to, co przesądza o rozmiarach cen to jedno z podstawowych zagadnień stawianych w ekonomii naukowej. Pytanie to nurtowało ludzi również na długo przed początkiem ekonomii naukowej 2
Paradoks wartości czasy starożytne Woda jest niezbędna do życia, odgrywa kluczowe znaczenie w zaspokajaniu podstawowych potrzeb ludzkich Diament można się bez niego obejść, nie jest niezbędny do życia Dlaczego zatem cena diamentu jest znacznie wyższa od ceny wody? Cena co decyduje o jej poziomie? W XVIII w, tzw. ekonomiści klasyczni (Adam Smith, David Ricardo) twierdzili, że o cenie (czyli wartości wymiennej) przesądzają koszty produkcji (przede wszystkim ilość pracy niezbędnej do wytworzenia produktu) 3
Cena co decyduje o jej poziomie? W II połowie XIX w. w myśleniu ekonomicznym pojawiła się tzw. rewolucja marginalna : zaczęto myśleć w kategoriach przyrostów powodowanych przez kolejne jednostki dobra. Istotnej zmianie uległa wówczas cała teoria wartości. Pojawiły się pojęcia: użyteczność całkowita, użyteczność marginalna Miary zadowolenia użyteczność całkowita (UC) i marginalna (UM) ilość jednostek dobra UC konsumenta A UM konsumenta A UC konsumenta B UM konsumenta B 1 20 20 32 32 2 37 17 60 28 3 51 14 84 24 4 62 11 104 20 5 71 9 120 16 6 78 7 132 12 7 82 4 140 8 8 85 3 144 4 9 87 2 145 1 10 88 1 142-3 4
Cena w świetle szkoły psychologicznej W ramach rewolucji marginalnej w ekonomii pojawiła się tzw. szkoła austriacka (psychologiczna), która sformułowała tezę, że cena z jednej strony jest wynikiem użyteczności, jaką dają konsumentom poszczególne jednostki danego dobra, z drugiej zaś zależy od ilości tego dobra. Cena w świetle szkoły psychologicznej Nr kolejnej sztuki Maksymalna cena, którą konsument A jest skłonny zapłacić Maksymalna cena, którą konsument B jest skłonny zapłacić 1 40 35 2 36 32 3 32 29 4 28 26 5 24 23 6 20 20 7 16 17 8 12 14 9 8 11 10 4 8 5
Cena produktu a wynagrodzenie czynników produkcji Zgodnie z rozumowaniem klasyków, to wynagrodzenia czynników produkcji mają charakter pierwotny względem ceny produktu to one składają się na koszty produkcji i decydują o cenie produktu W szkole psychologicznej jest odwrotnie: najpierw ustalana jest cena (na podstawie użyteczności i ilości dobra), a dopiero potem cena ta jest rozkładana na wynagrodzenia czynników produkcji Cena w świetle szkoły psychologicznej Jak za pomocą podejścia szkoły psychologicznej można rozwiązać starożytny parodoks wartości? 6
Wkład Alfreda Marshalla W tym samym czasie, w którym rozwijała się szkoła psychologiczna (II poł. XIX w.), w Anglii swoje prace tworzył Alfred Marshall Marshall zauważył, że o cenie decydują zarówno koszty, jak i użyteczność. Kształtowanie się cen wyjaśnił za pomocą popytu oraz podaży. W ten sposób Marshall sformułował podstawy współczesnej teorii cen. Popyt Popyt to związek pokazujący ile jednostek danego produktu konsumenci chcą nabyć w ciągu określonego okresu przy różnych poziomach cen. Popyt najwygodniej przedstawia się w formie tablicy popytu lub w formie krzywej popytu. 7
Tablica popytu Cena za sztukę Ilość sztuk, jaką konsumenci chcą kupić 95 5 86 8 77 11 68 14 59 17 50 20 41 23 32 26 23 29 14 32 Krzywa popytu Cena (P) 110 95 86 77 68 59 5 8 11 14 17 ilość (Q D ) 8
Podaż Podaż to związek pokazujący ile jednostek danego produktu producenci chcą dostarczyć na rynek w ciągu określonego okresu przy różnych poziomach cen. Podaż najwygodniej przedstawia się w formie tablicy podaży lub w formie krzywej podaży. Tablica podaży Cena za sztukę Ilość sztuk, jaką producenci chcą sprzedać 82 36 74 32 66 28 58 24 50 20 42 16 34 12 26 8 18 4 10 0 9
cena (P) Krzywa podaży 42 34 26 18 4 8 12 16 Ilość (Q s ) P P 1 Model rynku nadwyżka podaży S D Q D1 Q S1 Q 10
P Cena równowagi S Pe E D Qe Q Popyt i podaż razem Cena za sztukę Wielkość podaży 82 36 74 32 66 28 58 24 50 20 42 16 34 12 26 8 18 4 10 0 Cena za sztukę Wielkość popytu 95 5 86 8 77 11 68 14 59 17 50 20 41 23 32 26 23 29 14 32 11
Czynniki decydujące o popycie - preferencje (użyteczność), - dochody, - ceny innych dóbr (zamiennych lub konsumowanych łącznie), - przewidywania zmian cen, - liczba ludności. Cena (P) Zmiany popytu wzrost P 1 spadek D D D ilość (Q D ) 12
Czynniki decydujące o podaży - ceny czynników produkcji (surowców, płace pracowników itp.), - technologia, - podatki, - przewidywania zmian cen, - liczba przedsiębiorstw wytwarzających dane dobro. Zmiany podaży Cena (P) S S wzrost P 1 S spadek ilość (Q S ) 13
Jaki skutek przyniesie wzrost P dochodów? S P E P1 E D2 D1 Q1 Q Q2 Q Co będzie, gdy produkt wyjdzie z P mody? S P1 E P E D1 D2 Q Q1 Q 14
Jaki skutek przyniesie wprowadzenie P nowej technologii? S1 S2 P1 D Q1 Q2 Q Jaki skutek przyniesie wzrost cen P surowców? S2 S1 P2 P1 D Q2 Q1 Q 15
W jakich sytuacjach to nie mechanizm rynkowy ustala cenę? 1) dy na rynku działa jeden lub tylko kilku producentów w takiej sytuacji krzywa podaży nie istnieje; monopol sam ustala cenę na podstawie popytu; 2) gdy prawo przewiduje ingerencję stosownych organów w ustalanie ceny np: energie elektryczna, gaz, ciepło, woda i ścieki, itp. 16