Wpływ polityki gospodarczej państwa Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz
Makroekonomia 1. Dlaczego produkcja i zatrudnienie czasami spadają i w jaki sposób zmniejszyć bezrobocie? 2. Jakie są źródła inflacji i jak ją utrzymać w ryzach? 3. W jaki sposób kraj może przyspieszyć wzrost gospodarczy? 2
Makroekonomia Cele makroekonomii: 1.Produkcja 2.Zatrudnienie 3.Stabilne ceny Narzędzia makroekonomii: Polityka monetarna Polityka fiskalna 3
Plan budżetu na 2016 Założenia budżetu na 2016 r. przedstawione 14 grudnia 2015 r. przez ministra finansów: PKB wzrośnie o 3,8 proc., średnioroczna inflacja wyniesie 1,7 proc., deficyt sektora finansów publicznych nie przekroczy 2,8 proc. PKB, a deficyt budżetowy wyniesie 54,7 mld zł (dochody mają wynieść 313 mld 788 mln 526 tys. zł, a wydatki 368 mld 528 mln 526 tys. zł.) 4
Polityka państwa Polityka państwa Polityka fiskalna (budżetowa) wydatki rządowe, opodatkowanie Polityka monetarna (pieniężna) skup i sprzedaż obligacji, nadzór nad instytucjami finansowymi 5
POLITYKA FISKALNA (budżetowa)
Budżet państwa Funkcje budżetu państwa: fiskalna gromadzenie dochodów budżetowych, redystrybucyjna podział dochodów, stymulacyjna osiągniecie celów gospodarczych, alokacyjna podział czynników wytwórczych. 7
Budżet państwa Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań. 8
Budżet państwa Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak: zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizacja tej funkcji jest możliwa poprzez system podatkowy (progresywne podatki, ulgi, zwolnienia) oraz wydatki budżetowe w formie transferów (renty, zasiłki). 9
Budżet państwa Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą systemów podatkowych i wydatków budżetowych można: wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji, pobudzać lub hamować przyrost naturalny, ograniczać lub łagodzić społeczne skutki bezrobocia. 10
Budżet państwa Funkcja alokacyjna umożliwia dokonywanie zmian struktury wytworzonego dochodu narodowego. Polega na przesuwaniu pewnych zasobów czynników produkcji do wytwarzania dóbr publicznych, neutralizacji ujemnych efektów zewnętrznych, prowadzenia prac badawczorozwojowych, itp. Alokacja realizowana jest: pośrednio: przez korygowanie cen, dotacji i podatków, bezpośrednio: przez przekazanie funduszy na konkretne zadania. 11
Budżet państwa Realizacja tych funkcji jest możliwa dzięki świadomemu kształtowaniu przez państwo systemu podatkowego, tj. określeniu podmiotów podlegających opodatkowaniu, rodzajów podatków, wysokości stawek opodatkowania, ulg i zwolnień podatkowych oraz kształtowaniu wydatków zgodnie z potrzebami państwa. 12
Budżet państwa Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Budżet państwa składa się z: dochodów i wydatków centralnych władz państwowych, dochodów i wydatków władz lokalnych, ubezpieczeń społecznych. 13
Dochody budżetu państwa Źródłami dochodów budżetowych państwa są: podatki, cła, dochody ze sprzedaży sprywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne. Podstawą dochodów budżetowych są podatki. Podatek jest to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo. 14
Dochody budżetu państwa Dochody sektora finansów publicznych z podatków i innych źródeł (w % PKB) Kraj 1990 1995 2000 2003 Francja 48,6 49,5 51,1 50,4 Japonia 34,2 31,4 31,1 30,9 Kanada 42,9 43,2 44,1 41,2 Niemcy 42,5 46,1 47,1 45,3 Polska 44,8 42,8 42,6 Szwecja 63,1 60,2 60,8 59,3 USA 32,1 33.3 35,1 31,0 Wielka Brytania 40,7 38,9 40,9 39,9 15
Dochody budżetu państwa Struktura dochodów budżetowych państwa z tytułu podatków (w %) Kraj Podatki dochodowe od osób fizycznych Podatki dochodowe od osób prawnych Podatki od towarów i usług Ubezpieczenie społeczne Pozostałe podatki Francja 18,0 7,0 25,8 36,1 13,1 Japonia 20,6 13,5 18,9 36,5 10,5 Kanada 36,8 11,1 24,4 14,3 13,4 Niemcy 25,3 4,8 28,1 39,0 2,8 Polska 23,2 6,9 36,6 29,4 3,9 Szwecja 35,6 7,5 20,7 28,1 8,1 USA 42,4 8,5 15,7 23,3 10,1 Wielka Brytania 29,2 9,8 32,3 16,4 12,3 16
Dochody budżetu państwa Podatek od towarów i usług stanowi najpoważniejszą pozycję w dochodach budżetowych, jest to przeciętnie ponad 30% dochodów budżetowych. W większości jest to podatek od wartości dodanej (VAT Value Added Tax) lub podatek obrotowy obciążający dobra konsumpcyjne. Podatki te spełniają funkcje fiskalne i redystrybucyjne. Z reguły niższą stawka są opodatkowane podstawowe artykuły żywnościowe. Często z opodatkowania wyłączone są usługi lekarskie, weterynaryjne. Standardowa stawka opodatkowania wynosi od 15% do 25%. Ponadto na wybrane grupy produktów nakładany jest podatek akcyzowy. 17
Dochody budżetu państwa Podatek dochodowy od osób fizycznych inaczej mówiąc podatek od dochodów osobistych ludności (PIT Personal Income Tax) dostarcza przeciętnie ok. 26% dochodów sektora publicznego z tytułu podatków. Podatek jest pobierany od dochodów z pracy najemnej, indywidualnej działalności gospodarczej, z gospodarstw rolnych, z tytułu wykonywania wolnego zawodu, ren, emerytur i dochodów z kapitału. W większości krajów stopa podatkowa kształtuje się na poziomie od 0 do 50%. Ustawy podatkowe przewidują ulgi, zwolnienia, wyłączenia podatkowe. 18
Dochody budżetu państwa Składki na ubezpieczenia społeczne to kolejna pozycja dochodów budżetowych, stanowiąca przeciętnie 25% tych dochodów. Składki płacone są częściowo przez pracodawcę a częściowo przez pracownika. Można je traktować jako formę opodatkowania dochodów, ze względu na ich powszechny i obowiązkowy charakter. Są one istotnym elementem kosztów pracy, wpływającym na konkurencyjność tego czynnika produkcji. 19
Dochody budżetu państwa Podatek dochodowy od osób prawnych stanowi we wszystkich państwach wysoko rozwiniętych niecałe 10% dochodów budżetowych. Taką politykę podatkową można tłumaczyć tym, że: państwo stara się nie ograniczać aktywności przedsiębiorstw nadmiernym fiskalizmem, dochody budżetowe w poważnym stopniu przeznaczone są na realizacje polityki społecznej a więc obciążenia podatkowe w większym stopniu powinny dotyczyć ludności, polityka podatkowa wpływa na kształtowanie się realnych dochodów ludności. 20
Dochody budżetu państwa na 2015 21
System podatkowy Ujemne skutki nadmiernie wysokiego opodatkowania: zniechęcają do pracy (zwłaszcza podatek dochodowy); uchylanie się od płacenia podatków, oszustwa podatkowe, zniechęcają do podejmowania inwestycji, ograniczają możliwości inwestycyjne, zmniejszają popyt konsumpcyjny. Czy można podnosić podatki bez ograniczeń? 22
System podatkowy Krzywa Laffera M stopa podatkowa zapewniająca maksymalne dochody budżetowe. Zbyt wysokie podatki powodują zmniejszenie wpływów do budżetu. 23
System podatkowy Krzywa Laffera (doradca Reagana lata 80 XX wieku) Dopóki wzrost stopy podatkowej wiąże się ze wzrostem produktu społecznego (państwo ma więcej pieniędzy na zapewnienie odpowiednich warunków do gospodarowania), przychody budżetowe rosną proporcjonalnie do obciążeń podatkowych. Po przekroczeniu przez stopę podatkową pewnego poziomu, (odpowiadającego maksymalnej wielkości wydatków państwa na poprawę warunków gospodarowania), ludzie zaczynają mniej pracować, produkcja i dochody spadają, a w konsekwencji spadają dochody budżetowe. 24
Wydatki budżetu państwa Wydatki budżetu państwa: wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa, administracja, wymiar sprawiedliwości; wydatki związane z realizacja celów społecznych (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne, itp.); wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, subsydia oraz wydatki transferowe). 25
Wydatki budżetu państwa Wydatki sektora finansów publicznych w PKB (w %) Kraje 1900 1928 1950 1970 1980 1990 2000 2003 USA 7,3 10,4 23,1 32,2 33,1 36,5 33,6 35,9 Wielka Bryt. 14,4 24,2 39,3 40,9 46,0 42,2 37,0 42,8 Niemcy 12,3 13,6 28,6 37,8 47,2 44,4 45,7 49,4 26
Wydatki budżetu państwa na 2015 27
Wydatki budżetu państwa na 2015 28
Wydatki budżetu państwa Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji (bezwładności). Utrzymywanie a nawet rozszerzanie wydatków budżetowych uzasadniane jest: 1. koniecznością subsydiowania produkcji rolnej w celu ochrony krajowego rolnictwa, 2. koniecznością subsydiowania przedsiębiorstw, w okresie recesji aby przeciwdziałać masowym bankructwom, 3. subwencjonowaniem przedsiębiorstw w celu zwiększenia zdolności eksportowych gospodarki, stabilizacji koniunktury i ochrony miejsc pracy, 4. Rozwojem zaawansowanych technologii, nakłady na prace naukowo-badawcze, nakłady inwestycyjne. 29
Wydatki budżetu państwa Bardzo trudnym zabiegiem jest również zmniejszenie wydatków na cele socjalne. Ograniczenie zakresu pomocy socjalnej jest posunięciem niepopularnym i niechętnie przyjmowanym przez społeczeństwo. Często nawet utrzymanie takiego samego poziomu jednostkowych świadczeń socjalnych może wymagać wzrostu globalnych wydatków budżetowych na te cele (sytuacja demograficzna). Również wiele innych pozycji wydatków budżetowych charakteryzuje się małą elastycznością. Istnieją więc ograniczone możliwości ich zmniejszania. 30
Budżet państwa 2015-2016 2015 2016 2017 Dochody 297,2 mld zł 313,8 mld zł 325,4 mld zł Wydatki 343,3 mld zł 368,5 mld zł 384,8 mld zł Deficyt 46,1 mld zł 54,7 mld zł 59,5 mld zł Nadwyżka budżetowa mówi o tym o ile wpływy do budżetu są większe od wydatków państwa. Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami. 31
Plan budżetu na 2016 Założenia budżetu na 2016 r. przedstawione 14 grudnia 2015 r. przez ministra finansów: Podatek bankowy Podatek od supermarketów Program rodzina 500+ Obniżenie wieku emerytalnego Bezpłatne leki dla osób, które ukończyły 75 lat Planowane przychody: z podatku od niektórych instytucji finansowych (w wysokości 5,5 mld zł) oraz z podatku od sklepów wielkopowierzchniowych (w wysokości 2 mld zł) 32
Budżet państwa w mln zł 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0 0-20 000-1 -40 000-2 -2-3 -60 000-80 000-5 -4-4 -4-4,9-3,7-4,0-3,2-4 -5-6 -100 000-120 000-6 Deficyt budżetowy w % PKB -7-7,6-7 -8 33
Deficyt budżetowy Wzrastające wydatki rządowe mogą być finansowane z takich źródeł, jak: podatki, pożyczki zaciągane u społeczeństwa, sprzedaż części majątku państwa, sprzedaż obligacji i bonów skarbowych; dodatkowa emisja pieniędzy, kredyty zagraniczne. 34
Deficyt budżetowy Podniesienie podatków od dochodów osobistych jest decyzja niepopularną i spotyka się z oporem wyborców, a ponadto wywołuje negatywne skutki ekonomiczne: osłabia motywacje do pracy i prowadzi do zmniejszenia dochodów ludności, co ogranicza rozmiary potencjalnego popytu. Również podniesienie podatków od dochodów przedsiębiorstw prowadzi do negatywnych skutków, ponieważ zmniejsza skłonność do inwestowania. 35
Deficyt budżetowy Powszechniejszą forma zdobywania środków są pożyczki zaciągane przez rząd u społeczeństwa oraz w bankach i instytucjach finansowych. Prowadzi to do powstawania długu publicznego. Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych form działalności, w wyniku których państwo płaci odszkodowanie. Wydatki rządowe finansowane z pożyczek zaciągniętych u ludności lub przedsiębiorstw dają podobny efekt do podnoszenia podatków. 36
Deficyt budżetowy Przez sprzedaż obligacji państwowych lub bonów skarbowych państwo mobilizuje niewykorzystane oszczędności i przeznacza je na finansowanie wydatków publicznych, ale równocześnie zmniejsza potencjalny popyt. Także sprzedaż części majątku publicznego prowadzi do przejmowania przez państwo części oszczędności ludności lub przedsiębiorstw. 37
Deficyt budżetowy Problem finansowania wydatków publicznych zaczyna komplikować się wówczas, gdy oszczędności ludności są niewystarczające lub też trudno je przekształcić w obligacje państwowe z powodu małego zainteresowania ludności ich zakupem. Aby tę barierę przełamać państwo może uciekać się do emisji dodatkowych pieniędzy. Dzieje się to za pośrednictwem banku emisyjnego, któremu rząd zleca zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych. W zamian za obligacje bank otwiera państwu długoterminowy kredyt umożliwiający finansowanie wydatków. 38
Deficyt budżetowy Ta forma finansowania wydatków rządowych różni się od poprzednich tym, że umożliwia kreowanie dodatkowego popytu, co stwarza większe możliwości oddziaływania na koniunkturę, ale równocześnie może prowadzić do powstawania inflacji. Niebezpieczeństwo to jest mniejsze, jeśli w gospodarce istnieją niewykorzystane rezerwy mocy wytwórczych. Dodatkowemu popytowi kreowanemu przez rząd towarzyszy wówczas wzrost podaży, a zadłużenie sprzyja ożywieniu gospodarki. 39
Deficyt budżetowy Od czasów wielkiego kryzysu w latach trzydziestych i polityki New Deal, polegającej na zwiększaniu zagregowanego popytu w gospodarce za pomocą olbrzymiego programu robót publicznych, deficyt stał się jednym z elementów polityki gospodarczej. W krótkim okresie umożliwia on stosunkowo łatwy przyrost dochodu narodowego, a koszty takiego działania odłożone są (poprzez dług publiczny) na później. Utrzymujący się przez lata deficyt budżetowy prowadzi do szybkiego wzrostu zadłużenia publicznego. 40
Deficyt budżetowy w mln zł 1 000 000 60 900 000 800 000 700 000 600 000 46,6 45,3 46,7 47,1 44,2 46,6 49,8 53,6 54,8 54,4 55,7 50,1 50 40 500 000 30 400 000 300 000 20 200 000 100 000 0 Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych % PKB 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 41
Deficyt budżetowy Spłaty odsetek od długu publicznego zabierają co roku sporą część dochodów budżetu (w Polsce ponad 10%). Obsługa długu, zarówno krajowego, jak i zagranicznego, jest znaczącą pozycją w budżecie, co pogłębia trudności z jego zrównoważeniem. Wzrastające koszty obsługi długu publicznego obciążają płatników podatków. Natomiast korzyści w postaci odsetek od udzielonych pożyczek uzyskują głównie instytucje finansowe, w których skoncentrowana jest część długu publicznego. 42
Deficyt budżetowy W okresie gospodarki socjalistycznej deficyt finansowany był głównie z emisji pieniądza, a w latach siedemdziesiątych i w mniejszym stopniu w osiemdziesiątych - pożyczkami z zagranicy. Na koniec września 2001r. zadłużenie wynosiło 291 mld zł (w tym 153 mld krajowe 138 mld zagraniczne). Zadłużenie Skarbu Państwa (SP) na koniec grudnia 2015 r. wyniosło 834,541 mld zł. 43
Deficyt budżetowy Państwowy dług publiczny (PDP) na koniec IV kwartału 2016 r. wyniósł 965 201,5 mln zł, co oznaczało: - wzrost o 25 641,2 mln zł (+2,7%) w IV kwartale 2016 r., - wzrost o 87 919,1 mln zł (+10,0%) w stosunku do końca 2015 r. Relacja PDP do PKB w 2016 r. wyniosła 52,1% (na podstawie wstępnego szacunku PKB opublikowanego przez GUS 28 II 2017 r.) i wzrosła w porównaniu z 2015 r. o 3,3 pp. 44
POLITYKA MONETARNA
Istota i funkcje pieniądza Pieniądz definiujemy jako powszechnie akceptowalny w danym kraju środek płatniczy. Funkcje jakie pełni pieniądz: środek wymiany (cyrkulacji), jednostka obrachunkowa (miernik wartości dóbr i usług), środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności), środek przechowywania bogactwa. 46
Istota i funkcje pieniądza Pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany przy spełnieniu warunków: musi być powszechnie akceptowalny, musi być łatwo przenośny, musi być łatwo podzielny, musi być trudny do podrobienia. 47
Istota i funkcje pieniądza Pieniądz pełni funkcje jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów. Wystarczy znać wartość różnych towarów i wartość jednostki pieniężnej. Wartość jednostki pieniężnej określa państwo, wprowadzając tak zwaną skalę cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i sposób jej dzielenia na mniejsze części. 48
Istota i funkcje pieniądza W momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni on jedynie funkcje jednostki rozrachunkowej (miernika wartości). Pieniądz realny pojawia się dopiero później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty albo też reguluje inne zobowiązania (np. Podatki). Pieniądz pełni wówczas funkcję środka płatniczego. Transakcje kredytowe oznaczają odroczoną spłatę zobowiązań i wiążą się ze stratami dla sprzedawców. 49
Istota i funkcje pieniądza Pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany, pozwala przechowywać siłę nabywczą. Wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności, z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy, wychodzą z obiegu i staja się środkiem tezauryzacji (przechowywania bogactwa). Aby pieniądz w sposób satysfakcjonujący pełnił tę funkcję, musi mieć stabilną siłę nabywczą. 50
Zasoby pieniądza W Polsce, wg zasad NBP, wyodrębnia się miary pieniądza: M0 - wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków), depozyty złotowe (na żądanie i oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie. Agregat M2 obejmuje również depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Począwszy od marca 2002 r. szeroki pieniądz M3 stał się podstawową kategorią analityczną i publikacyjną dla podaży pieniądza w Polsce. 51
Popyt na pieniądz Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza na jaką istnieją zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. W rozważaniach jeśli mówimy o pieniądzu, to mamy na myśli gotówkę plus depozyty w bankach, które można w każdej chwili zamienić na gotówkę. Popyt na pieniądz wiąże się głównie z obsługą procesu wymiany dóbr, z realizacją pewnych płatności i operacji oraz przewidywaniami i zachowaniami ludzi. 52
Popyt na pieniądz Wielkość popytu na pieniądz zależy od: wielkości produkcji różnych dóbr, liczba zawieranych transakcji, przeciętny poziom cen produktów i usług, nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych, koszt posiadania pieniądza oraz koszt zmiany jednych aktywów na inne. 53
Popyt na pieniądz Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu. Podaż pieniądza podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz różnych agend i instytucji rządowych, na wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć. 54
Funkcje banków Do podstawowych funkcji banków należą: przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki, świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego, udzielanie kredytów, kreowania pieniądza. 55
Funkcje banków Duży wpływ na deponowanie pieniędzy w bankach ma porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji. Jeżeli stopa procentowa przewyższa stopę inflacji otrzymujemy dodatnią realną stopę procentową. Ważną funkcją banków jest obsługa rozliczeń finansowych i obiegu pieniądza między różnymi podmiotami życia gospodarczego. Natomiast udzielając kredytu bank ponosi ryzyko związane z nie spłacaniem rat. 56
Funkcje banków Kredyty są ważnym źródłem finansowania działalności gospodarczej. Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty można podzielić na kredyty obrotowe i inwestycyjne. Kredyty obrotowe przeznaczone są na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzona działalnością gospodarczą. Są to kredyty krótko i średnioterminowe. Kredyty inwestycyjne udzielane są na długie terminy i przeznaczane na powiększenie środków trwałych firmy. Działalność kredytowa wiąże się z ryzykiem. 57
Kreacja pieniądza Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określoną ilość swoich rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych aktywów. Związane jest to z regulowaniem działalności banków przez państwo (za pośrednictwem banku centralnego) w celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenia zaufania społeczeństwa do systemu bankowego. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, tzn. minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych. 58
Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000 zł. Stopa rezerw obowiązkowych (z ro ) wynosi 20%. Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A tworzy możliwość kredytu, czyli kreacji podaży pieniądza, w wysokości 800 zł. Pożyczkobiorca X cały swój kredyt przeznacza na zakup maszyn i urządzeń u przedsiębiorcy Y, który wszystkie przychody z tej transakcji umieszcza w banku B. Nowy depozyt przy założeniu rezerw obowiązkowych stwarza bankowi możliwość udzielenia kredytu na kwotę 640 zł (800 zł 20% 800zł). 59
Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Jeśli kredyt ten w całości trafi do banku C, to stworzy on możliwość dalszej kreacji pieniądza w wysokości 512 zł. O tym jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego (1000 zł) decyduje współczynnik kreacji depozytów. Stanowi on odwrotność stopy rezerw obowiązkowych banków i informuje ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego. k dp z 1 ro 60
Kreacja pieniądza Mechanizm kreacji pieniądza Banki Wkłady pieniężne Rezerwy obowiązkowe Rezerwy nadobowiązkowe A 1000 200 800 B 800 160 640 C 640 128 512 D 512 103 409 E 409 82 327 F 327 65 262 Pozostałe banki 1312 262 1050 System bankowy 5000 1000 4000 61
Kreacja pieniądza 62
Stopa procentowa Oprocentowanie [%] Obowiązujące od dnia Stopa referencyjna Stopa lombardowa Stopa depozytowa NBP Stopa redyskonta weksli 24,00 15,50 5,50 4,00 4,25 3,25 3,00 27,00 20,00 7,00 5,50 5,75 4,75 4,50 4,00 2,50 2,75 1,75 1,50 6,00 4,25 4,50 3,50 3,25 26.02.1998 10.12.1998 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013 26.02.1998 10.12.1998 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013 28.04.2005 1.03.2006 26.04.2007 7.03.2013 8.05.2013
Podstawowe stopy procentowe NBP w latach 1998-2015
Kreacja pieniądza W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów będzie niższy, zatem wielkość kreowanego pieniądza będzie niższa ponieważ: 1. Stopa rezerw utrzymywanych przez banki komercyjne (z r ) jest zazwyczaj wyższa od stopy rezerw obowiązkowych. 2. Kredyty udzielane przez banki nie są w całości przekształcane w depozyty bankowe, tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego. 65
Bank centralny Bank centralny zwany bankiem emisyjnym i bankiem banków ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa. 66
Bank centralny Funkcje banku centralnego: 1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego, 2. pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek, 3. pełni funkcje banku państwa prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową, 4. stabilizuje rynki finansowe występuje jako kredytodawca ostatniej instancji wspomaga pożyczkami banki, 5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu. 67
Bank centralny Możliwe postacie zależności banku centralnego od rządu: 1. Bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji. Podstawowym celem banku jest stabilność cen. Są to banki: niemiecki, szwajcarski, amerykański, japoński i inne. 2. Bank centralny jest zależny od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadanie wykonawcze. Polityka monetarna banku wspomaga rządową politykę gospodarczą. Są to banki: Francji, Anglii, Hiszpanii, i inne. 68
Bank centralny Bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza poprzez: zmiany stopy rezerw obowiązkowych, zmiany stopy dyskontowej, operacje otwartego rynku. 69
Bank centralny Określenie stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Przyczyny wprowadzenia rezerw obowiązkowych: zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych i utrzymanie płynności, konieczność regulowania podaży pieniądza w gospodarce poprzez kontrolowanie zdolności do kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne. 70
Bank centralny Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych: ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków, obniża potencjalne zyski banków komercyjnych, mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników, zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych. Oznacza to obniżenie mnożnika pieniężnego, zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce, zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych spadek aktywności gospodarczej. 71
Bank centralny Do odwrotnych skutków prowadzi obniżenie stopy rezerw obowiązkowych. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie, zatem wzrasta podaż pieniądza w obiegu. Dzięki kredytom rośną dochodu oraz popyt przedsiębiorstw, co prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej. 72
Bank centralny Stopa redyskontowa jest stopą procentowa pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym. Im bardziej przewyższa ono oprocentowanie rynkowe, tym więcej gotówki utrzymują w pogotowiu banki komercyjne, bojąc się, że przypadkowa fluktuacja liczby zgłaszających się po nią klientów zmusi je do zaciągnięcia drogiego kredytu w banku centralnym. Zmiany stopy redyskontowej wpływają na wysokość stosunku rezerw gotówki w banku do wielkości wkładów na żądanie i w efekcie na podaż pieniądza. 73
Bank centralny Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredyty, prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Gdy stopa redyskontowa jest obniżona spadek kosztu kredytu skłania banki do sprzedawania większej liczby weksli bankowi centralnemu. Wzrastają rezerwy banków komercyjnych co prowadzi do zwiększenia liczby kredytów. Rośnie podaż pieniądza w gospodarce. 74
Bank centralny Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych. Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu, np. kilkumiesięczne weksle skarbowe, roczne obligacje czy skrypty wieczyste. Transakcjami kupna sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny. W tym przypadku bank centralny bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza w gospodarce. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia pieniądza w obiegu (spadku podaży pieniądza). Skupując papiery wartościowe bank zwiększa podaż pieniądza na rynku. 75
Bank centralny Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej. Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji, gdy uważa, że jego interwencja na rynku finansowym jest niezbędna, np. skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej. 76
Bank centralny Polityka ekspansywna polega na: obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych, obniżeniu stopy redyskontowej, skupie papierów wartościowych przez bank centralny. (zwiększenie podaży w celu pobudzenia aktywności) Polityka restrykcyjna polega na: podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych, podniesieniu stopy redyskontowej, sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny. (ograniczenie podaży i zmniejszenie aktywności) 77