5.2. PODEJMOWANIE DECYZJI - DIAGRAM ISHIKAWY WYKRES OŚCI RYBY (ang. fishbone diagram) WYKRES PRZYCZYNA-SKUTEK (ang. cause-effect diagram) Diagram Ishikawy to narzędzie, które służy do identyfikacji i prezentacji graficznej przyczyn problemów lub skutków działań. Zastosowanie diagramu 1 : jest pomocne przy ustaleniu przyczyn zidentyfikowanych problemów dotyczących np. wadliwego przebiegu procesu lub zjawisk towarzyszących defektom produktów, pozwala zgromadzić i usystematyzować wiedzę, która umożliwia rozwiązanie potencjalnych przyczyn występowania problemu, prowadzi na podstawie wiedzy eksperckiej do uporządkowania potencjalnych przyczyn i sformułowania roboczych hipotez na temat związków przyczynowo-skutkowych, poprzedza planowane zbieranie danych i ich analizę, która ma doprowadzić do wykrycia rzeczywistych przyczyn problemów. Początkowo zastosowanie diagramów Ishikawy ograniczało się do rozwiązywania problemów związanych przede wszystkim z produkcją. Jednak metoda ta z czasem okazała się użyteczna w wielu innych obszarach funkcjonowania organizacji, w tym także w firmach nie tylko produkcyjnych, ale i usługowych oraz administracji publicznej. Zastosowanie diagramu Ishikawy wymaga najpierw precyzyjnego sformułowania skutku, a następnie poprzez szczegółową analizę, najczęściej zespołową, umożliwia określenie propozycji kategorii przyczyn i przyczyn skutku/problemu (zob. Rysunek1). W analizę i diagnozę problemu przy pomocy diagramu Ishikawy powinna być zaangażowana grupa pracowników danej organizacji, ponieważ przyczyny problemu najczęściej mają swoje źródło w różnych obszarach działalności organizacji. 1 http://www.ibspan.waw.pl/~sikorski/tqm/wyk_3.htm 1
Rysunek 1. Diagram Ishikawy skutek, kategorie przyczyn, przyczyny i pod-przyczyny. Źródło: Opracowanie własne. Budowa wykresu polega na zidentyfikowaniu wpierw problemu skutku, który wskazuje główna strzałka wykresu. Następnie poszczególne strzałki biegnące prostopadle do strzałki głównej wskazują na przyczyny problemu skutku. Najczęstszymi proponowanymi kategoriami przyczyn są 5M + E, które odpowiadają angielskim słowom: 1. Człowiek (ang. Man) 2. Materiały (ang. Materials) 3. Maszyny (ang. Machine) 4. Stosowane metody (ang. Methods) 5. Kierownictwo/organizacja pracy (ang. Management) 6. Otoczenie (ang. Environment) Możliwe jest także stosowanie innych kategorii przyczyn, takich jak np. procedury, wyposażenie czy informacje w zależności od typu problemu, jaki diagnozowany jest w organizacji. Każda z kategorii przyczyn rozbudowywana jest o przyczyny szczegółowe, w tym także pod-przyczyny. Zakończenie opracowywania wykresu ma miejsce wtedy, gdy przyczyny danego problemu są w pełni określone. 2
PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA DIAGRAMU OŚCI RYBY Przykład 1. Analiza problemu pomyłki personelu Rysunek 2. Diagram Ishikawy dla problemu pomyłki personelu. Źródło: http://www.ibspan.waw.pl/~sikorski/tqm/wyk_3.htm 3
Przykład 2. Analiza problemu zawieszanie się komputera Rysunek 3. Diagram Ishikawy dla problemu zawieszanie się komputera. Źródło: http://www3.ha.org.hk/qeh/wiser/doc/7bqt.pdf Przykład 3. Analiza potencjalnych problemów przy produkcji chipsów ziemniaczanych. Celem analizy jest ocena ryzyka i zagrożeń zidentyfikowanych w opisanym procesie produkcji chipsów ziemniaczanych. Proces ten składa się z 12 etapów i ma pięć krytycznych punktów kontroli (ang. critical control points CCP) (Rysunek 4). 4
Rysunek 4. Proces produkcji chipsów wraz z wybranymi pięcioma krytycznymi punktami kontroli. Źródło: Arvanitoyannis, I.S., Varzakas, T.H. (2007). Appplication of failure mode and effect analysis (FMEA), cause and effect analysis and Pareto diagram in conjunction with HACCP to a potato chips manufacturing plant. International Journal of Food Science and Technology, 42, s. 1433. 5
Rysunek 5. Diagram Ishikawy dla etapu Przyprawianie chipsów krytycznego punktu kontroli nr 5 (CCP4). Źródło: Arvanitoyannis, I.S., Varzakas, T.H. (2007). Appplication of failure mode and effect analysis (FMEA), cause and effect analysis and Pareto diagram in conjunction with HACCP to a potato chips manufacturing plant. International Journal of Food Science and Technology, 42, s. 1433. 6