PROPOZYCJA LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO DLA KLASY I SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ. 1. TEMAT: Funkcje języka i tekstu. 2. CEL OGÓLNY: - uczeń rozumie zasady funkcjonowania języka jako kodu tj. systemu językowego oraz zasady funkcjonowania tekstu. 3. CELE NAUCZANIA: uczeń zna podstawowe funkcje języka i tekstu (kategoria poziomu wiadomości A ), uczeń potrafi wyjaśnić istotę poszczególnych funkcji ( kategoria B ), uczeń potrafi określić funkcje użyte w określonych tekstach (kategoria umiejętności C ), uczeń potrafi przyporządkować funkcje językowe poszczególnym elementom aktu komunikacji - zgodnie ze schematem R. Jakobsona (kategoria C ), uczeń potrafi utworzyć własny tekst, spełniający określoną funkcję (kategoria D ). 4. CEL WYCHOWAWCZY: - przygotowanie ucznia do roli świadomego użytkownika języka polskiego jako interlokutora oraz czytelnika tekstów. 5. METODY I FORMY PRACY: mini wykład, pogadanka heurystyczna, pomoce wizualne ( schemat aktu komunikacji R. Jakobsona ), praca z tekstem, praca zbiorowa i praca w grupach. 6. POJĘCIA KLUCZOWE: akt komunikacji, komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontakt, kontekst, funkcje językowe; symboliczna, informatywna, ekspresywna, impresywna, fatyczna, poetycka. 7. ŚRODKI DYDAKTYCZNE: plansza ze schematem aktu komunikacji R. Jakobsona, fragmenty różnych tekstów.
8. PRZEBIEG LEKCJI: FAZY LEKCJI ZADANIA DLA UCZNIA UMIEJĘTNOŚCI KLUCZOWE ZAANGAŻO- Przypomnienie definicji języka celem Uczniowie podają WANIE określenia nadrzędnej funkcji języka, definicje języka ( czas 5 minut) tj. f-kcji komunikatywnej. (kategoria A) Uczniowie w rozmowie z i poznają nauczycielem dochodzą do wniosku, podstawowe funkcje iż jej istnienie uwarunkowane jest języka funkcją symboliczną, której zadanie (kategoria A) polega na nazywaniu elementów jakiegoś wycinka rzeczywistości. Podanie informacji o tym, iż funkcje: symboliczna i komunikatywna są podstawowe dla języka rozumianego jako kod, system językowy i określenie w związku z tym celu lekcji tj. badania, jakie funkcje pełnią teksty. BADANIE I PRZEKSZTAŁ CANIE PROBLEMU ( czas 20 minut) PREZENTACJ A (czas 15 minut) Rozdanie uczniom fragmentów tekstów celem określania ich funkcji. Uczniowie najpierw samodzielnie pracują w grupach, wykonując polecenia z kart pracy, potem wraz z nauczycielem analizują teksty i werbalizują najistotniejsze wnioski. Uczniowie prezentują efekty swojej pracy. Wyprowadzają wnioski, przy pomocy nauczyciela określają funkcje, jakie pełnią analizowane teksty. Nauczyciel podaje nazwę tych funkcji, dopowiadając w formie mini wykładu najważniejsze informacje. Uczniowie wyjaśniają na czym polega rola każdego tekstu ( kategoria B), poznając kolejne funkcje ( kategoria A), przypisują je odpowiednim tekstom ( kategoria C) Uczeń uogólnia, wnioskuje (kategoria B)
REFLEKSJA (czas 5 minut) Praca domowa W celu podsumowania zajęć uczniowie przyporządkowują omówione funkcje językowe do poszczególnych elementów znanego im, schematu aktu komunikacji R.Jakobsona. Samodzielnie zredaguj treść tekstów, w których będą dominować kolejno funkcje poznane na lekcji. (kategoria C) ( kategoria D) TEKSTY DO ANALIZY: TEKST I Autor wypowiedzi literackiej nawiązuje często do innego utworu czyliogólnie- do twórczości innego pisarza. Szczególnym rodzajem takiego nawiązania jest parodia, czyli satyryczna przeróbka lub naśladowanie jakiegoś tekstu. Zachowuje ona styl oryginału. Humor w parodii miewa rozmaite zabarwienie. Mieści się pomiędzy pogodnym żartem a złośliwym, bezlitosnym wyszydzeniem dzieła - wzorca oraz jego twórcy. TEKST II Od tej pory widziałem ją dwukrotnie i od tej pory również nie wiem, co spokój, nie wiem, co inne pragnienia, nie chcę wiedzieć,comoże midać miasto, niechcę kobiet, nie chcę złota, niechcę korynckiej miedzi ani bursztynu, ani perłowca, ani wina, ani uczt? TEKST III Jako najmilszej matki swej miłować i onej czcić nie macie, która nas urodziła i wychowała, nadała, wyniosła? Bóg matkę czcić rozkazał. Przeklęty kto zasmuca matkę swoją. A która jest pierwsza i zasłużeńsza matkajakoojczyzna, od której imię macie i wszystko, co macie, od niej jest? Rozmyślcie, jakie od tej matki, od Korony i od Rzeczpospolitej, dobrodziejstwa i upominki macie. TEKST IV Wiesz, nie lubię Zośki. Tak? Nawijaj. Ona jest jakaś dziwna, prawda? No.
Słuchaj, ciąglebycoś chciała pożyczać. Ychy. Przecież to jest nie do zniesienia. No, tak. TEKST V I tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych, Spada i lekko dopędza z chmur gołębicę spłoszoną - Ona wymyka się,pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym Z bliska uderza, w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony - Tak z zaciętością Achilles pędził, a Hektor uciekał Pod trojańskimi murami, unoszącrącze kolana. KARTA PRACY UCZNIA. 1. Rozpoznaj tekst. 2. Kto, do kogo, z czym, w jakim celu i w jakiej formie się zwraca? 3. Czy tekst ( komunikat językowy) koncentruje uwagę na: kontekście, rzeczywistości pozatekstowej, odbiorcy, nadawcy, kontakcie nadawcy i odbiorcy, czy samym tekście, poprzez zwrócenie uwagi odbiorcy na inność niezwykłość formy tego tekstu? 4. Wskaż cechy języka, środki językowe charakterystyczne dla danego tekstu. Przewidywane efekty pracy uczniów Tekst I - to fragment z podręcznika, objaśniające zjawisko parodii. Nadawca - niewidoczny, narracja 3os., obiektywna, odbiorca - nie jest wskazany. Wypowiedź pozbawiona ozdobników rzeczowa, chłodna, składająca się z rozbudowanych pod względem składni zdań. Tekst, który przekazuje informacje o świecie, osobach, przedmiotach, zjawiskach oraz stosunkach między nimi pełni funkcję informatywną. Tekst II - to wypowiedź Winicjusza, bohatera powieści Quo vadis. Ten tekst zawiera nie tylko odniesienie do jakiegoś fragmentu rzeczywistości pozajęzykowej, ale również informacje dotyczące samego nadawcy. Wypowiada się on w 1os. lp., jego wypowiedź jest silnie zabarwiona
emocjonalnie, zdania wielokrotnie złożone o dużej liczbie krótkich członów, wykrzyknikowe. Jeśli tekst pozwala na podstawie pewnych sygnałów ustalić różne informacje na temat nadawcy np. jego pochodzenie społeczne, wykształcenie, wiek, stopień kompetencji językowych, stan emocjonalny to wówczas tekst pełni funkcje ekspresywną. Tekst III - to fragment Kazań sejmowych P. Skargi. Nadawcą - ks. Jezuita, odbiorcą - szlachta. Wypowiedź zawiera wiele środków retorycznych takich jak: porównanie, inwersja, czyli szyk przestawny, pytanie retoryczne, zwrot do adresata. Wyraźnie wyczuwalny cel, intencja mówiącego. Tekst, który przekonuje, nakłania do czegoś rozmówcę, a nie tylko go o czymś informuje pełni funkcję impresywną, inaczej perswazyjną. Tekst IV - to fragment potocznej rozmowy. Charakterystyczne cechy języka tej wypowiedzi, takie jak: wiesz, tak, prawda, no, ychy nie niosą konkretnych informacji, pozwalają jedynie podtrzymać kontakt. Komunikat ten pełni funkcję fatyczną. Tekst V - to fragment Iliady Homera. Tekst zwraca uwagę nie tyle informacją, co sposobem jej przedstawienia za pomocą rozbudowanego, nieszablonowego porównania homeryckiego, odwołującego się do świata natury dla wzmocnienia plastyczności obrazu. Tekst zwraca więc uwagę odbiorcy gównie na znaki językowe, ich niezwykłość pod jakimś względem, dlatego pełni funkcję poetycką. Schemat aktu komunikacji Romana Jakobsona. NADAWCA funkcja ekspresywna KONTEKST funkcja informatywna KOMUNIKAT funkcja poetycka KOD funkcja symboliczna KONTAKT funkcja fatyczna ODBIORCA funkcja impresywna Opracowała mgr Agnieszka Czaj