dr hab. Grzegorz Juras prof. nadzw. Katowice, 30.06.2013 AWF Katowice Recenzja pracy doktorskiej mgr Anny Bezulskiej pt. Korelacja czucia głębokiego u dwóch pokoleń mężczyzn Przedłożona do recenzji rozprawa doktorska pani mgr Anny Bezulskiej dotyczy porównania wybranych właściwości motorycznych u dwóch pokoleń mężczyzn. W temacie pracy mowa jest o czuciu głębokim, jednak analiza treści zawartych w rozprawie pozwala na stwierdzenie, że poruszane są także inne zagadnienia. Prócz oceny precyzji odczuwania siły skurczu i kontroli położenia kończyn (zgodnie z nomenklaturą Autorki), w pracy znaleźć można zestawienie wyników dla par ojciec-syn w zakresie wydolności tlenowej, siły maksymalnej oraz równowagi statycznej ciała. Temat został w mojej opinii sformułowany zatem zbyt wąsko. Niezależnie od uwagi dotyczącej brzmienia tematu pracy stwierdzam, że poświęcona ona jest problematyce interesującej i relatywnie mało poznanej. Podjęty w pracy temat oceniam zatem jako ambitny i ważny. Jednocześnie wypada podkreślić, że w rozprawie zastosowano jako jedną z metod metodę eksperymentalną (w zakresie oceny wpływu wysiłku tlenowego na poziom badanych właściwości), która w mojej ocenie wymaga lepszego przygotowania metodologicznego i większej dojrzałości badacza, niż zazwyczaj stosowana w pracach doktorskich, metoda obserwacji. Na dostrzeżenie zasługuje również fakt, iż Autorka w pracy zdecydowała się sięgnąć do zarówno narzędzi wykorzystywanych w badaniach fizjologicznych, jak i biomechanicznych. Świadczy to o dobrym przygotowaniu warsztatowym Doktorantki do prowadzenia badań naukowych w obszarze nauk o kulturze fizycznej, które w swej istocie są interdyscyplinarne. Biorąc powyższe pod uwagę chciałbym pogratulować Doktorantce (i jej Promotorowi) zarówno wyboru tematyki, jak i obranej drogi metodologicznej. Zaznaczyć na wstępie należy równocześnie, iż poruszana przez Doktorantkę problematyka stanowiła już wcześniej przedmiot badań, jednakże ze względu na jej złożoność oraz być może przede wszystkim problemy natury metodologicznej nie została do końca poznana i opisana. Tym samym warto zauważyć, że podjęta w przedstawionej do recenzji dysertacji problematyka jest oryginalna, aktualna i ważna poznawczo.
Ocena formalnej strony pracy Praca liczy 90 strony, w tym spis piśmiennictwa liczący 173 pozycje oraz 3 załączniki. Układ rozprawy jest typowy dla prac empirycznych o podobnym charakterze. W pierwszym rozdziale zaprezentowany został przegląd piśmiennictwa dotyczący wybranych aspektów uwarunkowań zdolności motorycznych oraz czucia głębokiego i jego badania. Warto podkreślić, że wykorzystano wiele pozycji obcojęzycznych. Rozdział ten kończy jednostronicowa charakterystyka celu pracy. W tym miejscu pragnę zauważyć, że jestem zwolennikiem tradycyjnego ujęcia tej newralgicznej dla odbioru całości części pracy naukowej i podania głównego celu pracy, który powinien być kompatybilny z tematem rozprawy, a następnie szczegółowych pytań badawczych i hipotez. Oczywiście istnieją różne podejścia metodologiczne w tej kwestii. Jednak zastanawiam się, czy podejście tradycyjne (według mojej prywatnej klasyfikacji) nie jest najłatwiejsze pozwala bowiem w sposób jednoznaczny na tworzenie kolejnych podrozdziałów w opisie wyników, weryfikowanie kolejnych hipotez w dyskusji i w końcu na formułowanie wniosków adekwatnie do stawianych pytań badawczych. Być może nie warto by było tej kwestii poświęcać zbyt wiele czasu, ale jako jeden z podstawowych mankamentów pracy widzę właśnie drobny brak kompatybilności pomiędzy tematem i celem pracy oraz celem pracy a wykonanymi pomiarami i prezentowanymi wnioskami. O pierwszej nieścisłości już wspomniałem, druga dotyczy opisanej w wynikach kwestii wpływu wysiłku fizycznego o charakterze wytrzymałościowym na wybrane właściwości motoryczne. Nie ma mowy ani w części teoretycznej (w przeglądzie literatury), ani w celach pracy, o badaniu tego wpływu, a jednak w wynikach prezentowane są konkretne (notabene interesujące) rezultaty. Uwaga ta nie odnosi się jedynie do kwestii formalnych, ale i merytorycznych sformułowana w tym miejscu, nie będzie już powtórzona w kolejnej części recenzji. W kolejnym rozdziale (rozdz. 2) dokonano charakterystyki materiału i metod badawczych. W tym miejscu muszę stwierdzić, że ten rozdział opracowany został bardzo starannie. Podano wszystkie niezbędne informacje dotyczące kryteriów włączenia / wyłączenia do badań, poinformowano o uzyskaniu zgody komisji bioetycznej, zaprezentowano ocenę biometryczną badanych. Nie podano jedynie w jaki sposób badani byli kwalifikowani do badania czy dokonano doboru celowego? Jeśli tak to według jakich kryteriów? W rozdziale tym precyzyjnie opisano narzędzia badawcze oraz procedurę badawczą. Zabrakło moim zdaniem choć jednozdaniowego odniesienia się do metod wykorzystanych w pracy a to, o czym już wspomniałem we wstępie stanowi duży walor ocenianej rozprawy. Kolejny (4) rozdział poświęcony został zaprezentowaniu rezultatów
badań. Na uwagę zasługują starannie wykonane ilustracje i poprawnie przedstawione rezultaty analiz statystycznych. Całość ułożona jest logicznie, a forma prezentacji jest bardzo przejrzysta. Piąty rozdział pracy dotyczy omówienia uzyskanych rezultatów badań w odniesieniu do rezultatów innych badaczy, co uczyniono w sposób obszerny oraz prezentacji wniosków. Pracę kończy spis piśmiennictwa oraz załączniki. Zwykle w tym miejscu znaleźć można streszczenie, jednak Autorka zdecydowała się umieścić streszczenie zarówno w języku polskim, jak i angielskim, na wstępie pracy, co jest zabiegiem dopuszczalnym. Dokonując oceny pracy pod względem formalnym, stwierdzam, że praca została przygotowana wyjątkowo starannie. Uważna lektura pozwoliła mi na dostrzeżenie raptem kilku błędów literowych i interpunkcyjnych. Podsumowując pragnę stwierdzić, że dysertację po względem formalnym oceniam wysoko. Ocena merytoryczna Przedstawiona praca doktorska, jak wspomniałem wcześniej, poświęcona została zagadnieniu porównania wybranych właściwości motorycznych u dwóch pokoleń mężczyzn. Problematyka dotyczy zatem interesującego obszaru badawczego, który nie został do tej pory w pełni poznany. Tym samym, na wstępie oceny pracy pod względem merytorycznym, pragnę zauważyć, że praca spełnia podstawowy warunek ustawowy, czyli poruszane zagadnienia stanowią oryginalną problematykę badawczą. Mając na uwadze niezbywalny obowiązek recenzenta do dokonywania krytycznej analizy pracy, jednocześnie dążąc do tego aby owa krytyka miała charakter twórczy, pozwolę sobie zauważyć, że pomimo niezaprzeczalnym atutom, jakim są oryginalność i złożoność oraz kompleksowość podjętej w rozprawie tematyki, trudno nie dostrzec jej słabszych stron. Uważam, że ogólnie można byłoby je odnieść do następujących zagadnień: 1. W pracy nie przedstawiono w sposób jednoznaczny podłoża teoretycznego. Nie do końca wiadomo czy treści należy odnosić do aktualnych koncepcji obowiązujących w teorii sportu, fizjologii, antropomotoryce bądź antropologii. Problem jest dosyć prosty do rozwiązania, ponieważ Autorka bada konkretne właściwości motoryczne, które są powszechnie identyfikowane jako specyficzne i mające swój wymiar. Chodzi przecież o czucie głębokie, wydolność tlenową, siłę maksymalną skurczu i równowagę ciała. Gdyby chcieć je sklasyfikować to należałoby powiedzieć, że są to zdolności (siła, wytrzymałość, równowaga) i predyspozycje (czucie głębokie). Bezpiecznym i neutralnym pojęciem jest właściwość motoryczna. Niepotrzebnym i niebezpiecznym w mojej subiektywnej ocenie jest wprowadzanie pojęcia cechy motorycznej
(zdecydowanie sugerowałbym nie używania tego pojęcia we wnioskach patrz wniosek pierwszy). Niezależnie jednak od dywagacji na temat terminologii i specyficznych koncepcji obowiązujących w obszarze nauk o kulturze fizycznej czy nie lepiej po prostu badać mechanizmy fizjologiczne bądź biomechaniczne? 2. Krótko, ponieważ kwestia była poruszana wcześniej, temat brzmi zbyt wąsko w stosunku do zakresu poruszanych zagadnień. Czy nie byłoby jednak dobrze dla spójności pracy pozostać przy czuciu głębokim (ewentualnie propriocepcji) i nie poruszać w ogóle równowagi i wydolności? Czasami mniej znaczy lepiej. 3. Warto w opisywaniu metod i narzędzi pamiętać o podaniu informacji na temat rzetelności oraz błędów pomiarowych wykorzystywanych urządzeń. Informacje te wraz m.in. z charakterystyką zastosowanej procedury badawczej i liczebnością grupy pozwalają na określenie mocy statystycznej uzyskanych rezultatów badań. 4. W pracy nie podano informacji na temat rozkładów uzyskanych rezultatów. Czy to było sprawdzane (jeśli tak to w jaki sposób)? Nie bardzo rozumiem też przeprowadzanie w jednej z prób trzykrotnego pomiaru wstępnego (Biodyna). 5. W rozdziale dotyczącym charakterystyki badanych zamieszczono dane stanowiące wyniki badania kwestionariuszowego. W mojej opinii powinny one się znaleźć w rozdziale wyniki oraz powinny zostać szerzej skomentowane w dyskusji. Tym samym Autorka mogłaby się nieco szerzej odnieść do relacji genotypowych i fenotypowych uwarunkowań analizowanych właściwości motorycznych. 6. W dyskusji należałoby rozważyć możliwość zrezygnowania z poruszania kwestii, które nie były badane uwaga dotyczy m.in. efektu wprowadzenia genu kodującego insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF). 7. Zamieszczone w pracy wnioski mają charakter podsumowujący, lecz nie uogólniający (być może uda się zaprezentować jakiś wniosek ogólny podczas publicznej obrony dysertacji); brak również w podsumowaniu rezultatów wskazówek do dalszych badań, które z pewnością Autorka mogłaby sformułować w oparciu o nabyte w trakcie badań doświadczenia. Mam nadzieję, że zaprezentowane wątpliwości będą podstawą do dyskusji podczas publicznej obrony i pozwolą Doktorantce uzasadnić swój punkt widzenia, a jednocześnie wykazać się dojrzałością w rozwoju naukowym uprawniającym do występowania o nadanie stopnia doktora nauk o kulturze fizycznej. Będąc przekonanym, że tak właśnie się stanie pozwolę sobie sformułować pytanie wybiegające nieco poza zakres podjętych w badań własnych: jakie są hipotetyczne relacje oraz aktualne możliwości oceny genotypowych i
fenotypowych uwarunkowań zdolności i umiejętności motorycznych? Uprzejmie proszę o odniesienie się do tego problemu w oparciu o konkretny przykład ze sportu (może na przykład z zakresu narciarstwa biegowego). Podsumowując stwierdzam, że można w pracy znaleźć myśli jeszcze niedokończone, a także wątki sugerujące konieczność kontynuowania postępowania badawczego. Jestem przekonany, że Doktorantka jest osobą dobrze przygotowaną pod względem merytorycznym i metodologicznym do sprostania temu wyzwaniu. Jednocześnie mam nadzieję, że przedstawione uwagi krytyczne, z których większość ma charakter subiektywny, pozwolą choć po części zainspirować do dalszej pracy naukowo-badawczej oraz uczynić ocenianą pracę lepszą przed złożeniem jej do druku. Konkluzja końcowa Po wnikliwym zapoznaniu się z pracą doktorską mgr Anny Bezulskiej stwierdzam, że zarówno pod względem formalnym, jak i merytorycznym spełnia ona wymagania ustawowe. Wnoszę zatem do Wysokiej Rady Zamiejscowego Wydziału Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wielkopolskim poznańskiej AWF o dopuszczenie mgr Anny Bezulskiej do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Grzegorz Juras