RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ

Transkrypt

1 dr hab. Anna Korombel, prof. PCz Politechnika Częstochowska Wydział Zarządzania Częstochowa, r. RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgra Bartosza Łamasza pod tytułem Zarządzanie ryzykiem zmian ceny ropy naftowej w sektorze rafineryjnym napisanej pod kierunkiem naukowym Promotora dr hab. inż. Natalii Iwaszczuk, prof. nadzw. AGH oraz Promotora pomocniczego dra inż. Krzysztofa Posłusznego 1. Uwagi wstępne Podstawą sporządzenia recenzji jest uchwała Rady Wydziału Zarządzania Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz pismo prof. nadzw. AGH dra hab. inż. Piotra Łebkowskiego, Dziekana Wydziału Zarządzania Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie z dnia r. Przedmiotem recenzji jest rozprawa doktorska mgra Bartosza Łamacha pt. Zarządzanie ryzykiem zmian ceny ropy naftowej w sektorze rafineryjnym. napisana pod kierunkiem Promotora prof. nadzw. AGH dr hab. inż. Natalii Iwaszczuk, oraz Promotora pomocniczego dra inż. Krzysztofa Posłusznego. Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska została przedstawiona na 223 stronach w podziale na: stronę tytułową, podziękowania, spis treści, wstęp, treść właściwą, podsumowanie, bibliografię oraz trzy dodatki. Treść właściwa pracy została podzielona na cztery rozdziały o zróżnicowanej objętości. Recenzję napisano pod kątem wymogów art. 13 Ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595; z późn. zm.), zgodnie z którymi rozprawa doktorska musi być przygotowywana pod opieką promotora albo pod opieką promotora i promotora pomocniczego, stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub oryginalne dokonanie artystyczne oraz musi wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej, a także umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub artystycznej. W drodze ustalenia, czy rozprawa przedstawiona przez mgra Bartosza Łamacha spełnia te warunki, w recenzji oceniono: 1

2 znaczenie problematyki badawczej i uzasadnienie wyboru tematu rozprawy doktorskiej, poprawność w sformułowaniu problemu badawczego, celów i hipotez badawczych, metodykę badań, strukturę oraz treści merytoryczne dysertacji, stronę warsztatową, oraz sformułowano konkluzję kwalifikacyjną całej dysertacji. 2. Znaczenie problematyki badawczej i uzasadnienie wyboru tematu rozprawy doktorskiej Podjętą w rozprawie problematykę zarządzania ryzykiem zmian ceny ropy naftowej w sektorze rafineryjnym oceniam jako ważny i aktualny problem badawczy z punktu widzenia naukowego oraz praktycznego, a temat rozprawy jako jego adekwatny wyraz. Uzasadnieniem oceny jest to, że ropa naftowa obok gazu jest obecnie najważniejszym surowcem energetycznym na świecie. Strategiczny charakter tego surowca wynika z jednej strony z jego ograniczonego występowania, z drugiej strony z dużego zapotrzebowania na produkty rafineryjne na całym świecie. Obserwowane od dłuższego czasu wahania i spadek cen tego surowca na rynkach światowych destabilizują funkcjonowanie przede wszystkim podmiotów przemysłu rafineryjnego. Wiąże się to głównie z tym, że cena baryłki ropy naftowej na rynkach światowych kształtowana jest przez szereg czynników, których większość pozostaje poza kontrolą rafinerii. Przedstawienie przez Doktoranta możliwości wykorzystania wybranych strategii opcyjnych przy różnym poziomie zmian ceny ropy naftowej pozwoli rafinariom sterować poziomem ryzyka zmian ceny tego surowca w różnych warunkach rynkowych. Wybór tematyki badawczej należy uznać za interesujący naukowo i uzasadniony merytorycznie. 3. Poprawność w sformułowaniu problemu badawczego, celów i hipotez badawczych Problem badawczy, cel główny dysertacji, cele pomocnicze, hipoteza badawcza oraz hipotezy szczegółowe zostały przedstawione we wstępie pracy. Doktorant wybrany problem badawczy sformułował w postaci następujących pytań badawczych: Jakie czynniki kształtują ceny ropy naftowej? W jaki sposób przedsiębiorstwa sektora rafineryjnego badają wpływ zmiany ceny ropy naftowej na poziom rentowności związanej z ich podstawową działalnością, którą jest przerób surowca? 2

3 Czy towarowe kontrakty opcyjnie pozwalają na skuteczne sterowanie poziomem ryzyka zmian ceny ropy naftowej? Autor za główny cel rozprawy przyjął zbadanie skuteczności wybranych strategii opcyjnych w sterowaniu poziomem ryzyka zmian ceny ropy naftowej, w różnych warunkach rynkowych. Osiągnięcie tak sformułowanego celu wymagało, zdaniem Doktoranta, zrealizowania celów pomocniczych, do których należą: ustalenie wartości premii opcyjnych w opcjach towarowych, wystawionych na ceny (futures) ropy naftowej, skonstruowanie strategii opcyjnych, składających się z wycenionych opcji towarowych o różnych cenach realizacji, wyznaczenie rezultatów osiągniętych w skonstruowanych strategiach opcyjnych, przy różnych poziomach zmian ceny ropy naftowej. Przyjęty do realizacji główny cel dysertacji oraz wyodrębnione cele szczegółowe stanowiły podstawę do sformułowania hipotezy głównej: zarządzanie ryzykiem zmian ceny ropy naftowej z wykorzystaniem kontraktów opcyjnych, może poprawić rentowność podstawowej działalności przedsiębiorstw sektora rafineryjnego. Hipoteza główna została uzupełniona o następujące hipotezy szczegółowe: Hipoteza 1: Odpowiedni wybór hedgingowych strategii opcyjnych, z właściwie ustalonymi cenami realizacji opcji, pozwala na skuteczne zabezpieczenie się przed ryzykiem zmian ceny ropy naftowej w różnych warunkach rynkowych, Hipoteza 2: Strategie opcyjnie typu vertical spread są skuteczniejsze od strategii dwukierunkowych, przy niewielkich zmianach ceny ropy naftowej, Hipoteza 3: Wykorzystanie dwukierunkowych strategii opcyjnych pozwala rafineriom na skuteczniejsze zabezpieczenie się przed gwałtownymi wahaniami ceny ropy naftowej, w porównaniu ze strategiami typu vertical spread. Podjęty przez Doktoranta problem badawczy posiada istotne znaczenie zarówno dla teorii, jak i przede wszystkim praktyki gospodarczej. Został on poprawnie określony w tytule rozprawy. Postawiony problem badawczy uznaję za uzasadniony i właściwy dla dysertacji doktorskiej. Cel główny, posiadający merytoryczne i rzeczowe uzasadnienie w temacie dysertacji, został poprawnie sformułowany. Jednoznacznie wyznacza on przyjęty przez Doktoranta kierunek badań. Cele szczegółowe zostały również poprawnie sformułowane. Zarówno cel główny, jak i cele szczegółowe są logiczne i adekwatne do przyjętego zakresu badawczego rozprawy, jak i jej tematu. 3

4 4. Metodyka badań W procesie badawczym recenzowanej dysertacji Doktorant wykorzystał: analizę opisową osiągnięć naukowych w zakresie ryzyka zmiany ceny i metod zarządzania nim, na podstawie źródeł literaturowych oraz internetowych i zagranicznych, analizę materiałów z przedsiębiorstw (raporty okresowe, strategie zarządzania różnymi rodzajami ryzyka rynkowego), modelowanie ekonomiczno-matematyczne procesów kształtowania się cen opcji standardowych, oparte na modelach stochastycznych z wykorzystaniem programów komputerowych Mathematica i Microsoft Excel, badanie wpływu wybranych parametrów na sposób kształtowania się wartości premii opcyjnej, przy pomocy współczynników wrażliwości opcji. Dane wykorzystane do realizacji celów badawczych pracy pochodziły z dwóch giełd surowcowo-energetycznych NYMEX oraz ICE z okresu od 22 lipca 2009 roku do 16 sierpnia 2016 roku. Metodyka badań przyjęta przez Doktoranta jest odpowiednia by zrealizować cele rozprawy, zweryfikować hipotezy badawcze oraz rozwiązać postawiony problem badawczy. Autor wykorzystał wiele źródeł danych i informacji o charakterze wtórnym i pierwotnym. Ich dobór oceniam jako właściwy i logiczny. Przeprowadzona wnikliwa krytyczna analiza polskiej i zagranicznej literatury przedmiotu dowodzi erudycji Doktoranta oraz stanowi podstawę dla przeprowadzonych badań empirycznych. 5. Struktura oraz treści merytoryczne dysertacji Recenzowana rozprawa składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, podsumowania, bibliografii oraz trzech dodatków. Całość pracy obejmuje 223 strony. W tekście rozprawy zamieszczono 77 tabele (53 w treści głównej, 24 w dodatkach) oraz 61 rysunki. Rozdział pierwszy zawiera charakterystykę rynku ropy naftowej rozpoczynającą się od przedstawienia własności fizycznych surowca oraz jego podstawowych rodzajów. Następnie Autor podkreślił duże znaczenie ropy naftowej w kształtowaniu bezpieczeństwa energetycznego na świecie. Doktorant szczegółowo przedstawił również historię cen ropy naftowej kolejno opisując: światowy sektor naftowy przed pierwszym kryzysem, przebieg i konsekwencje kryzysów naftowych, najważniejsze wydarzenia kształtujące ceny ropy naftowej na przełomie XX i XXI wieku, sytuację w trakcie i po kryzysie finansowym w 2007 roku oraz badanie zależności występujących na rynku ropy naftowej. W dalszej części 4

5 rozdziału przedstawiona została dyskusja dotycząca różnych rodzajów cen ropy naftowej (spot i futures) oraz występujących pomiędzy nimi relacji. W rozdziale drugim Doktorant skoncentrował swoją uwagę na ryzyku towarzyszącym działalności przedsiębiorstw sektora rafineryjnego podmiotach odpowiedzialnych za przerób ropy naftowej. Na wstępie Autor przedstawił różnorodne definicje ryzyka występującego w działalności gospodarczej podmiotów. Następnie Doktorant skoncentrował swoją uwagę na zaprezentowaniu charakterystyki działalności światowych rafinerii opisując kolejno: technologie wykorzystywane do przerobu ropy naftowej, rodzaje rafinerii, światowe zapotrzebowanie na produkty rafineryjne oraz zdolności przerobowe rafinerii. W dalszej części rozdziału zestawiono i zinterpretowano najistotniejsze czynniki kształtujące rentowność rafinerii: 1. stan zaawansowania technologicznego rafinerii, 2. jakość przerabianej ropy naftowej i lokalizacja rafinerii oraz 3. sposób transportu surowca i produktów. Rozdział kończą rozważania dotyczące zarządzania ryzykiem w sektorze rafineryjnym. Autor przedstawił definicje i etapy zarządzania ryzykiem oraz wskazał podstawowe rodzaje ryzyka związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstw w sektorze rafineryjnym. Należy do nich m.in. ryzyko zmian ceny ropy naftowej, któremu Autor poświęcił najwięcej uwagi. Sformułował własną definicję tego pojęcia, a także przedstawił metody jego pomiaru. Uważam, że przedstawienie powiązań występujących między strategią organizacji a zarządzaniem ryzykiem, bardziej szczegółowo etapów zarządzania ryzykiem, a także typowych rodzajów ryzyka dla działalności gospodarczej, znacznie wzbogaciłoby treści prezentowane w tym rozdziale. Rozdział trzeci przedstawia charakterystykę towarowych instrumentów pochodnych umożliwiających zarządzanie m.in. ryzykiem cenowym. Doktorant przedstawił historię oraz podstawowe pojęcia związane z rynkiem instrumentów pochodnych. Wskazując kontrakty opcyjnie jako najbardziej odpowiedni instrument pochodny do zarządzania ryzykiem zmian ceny ropy naftowej, Autor koncentruje na nim swoją uwagę badawczą. W dalszej części rozdziału zostały zaprezentowane modele wyceny opcji towarowych ze szczególnym uwzględnieniem najpopularniejszego z nich - Blacka-Scholesa oraz parametry rynkowe kształtujące wartości premii opcyjnych. Rozdział kończy przedstawiona prezentacja wyceny opcji na ropę WTI z terminami dostawy w kolejnych miesiącach (od września 2009 roku do września 2016 roku). Przeprowadzona wycena stanowi niezbędny element umożliwiający zweryfikowanie przyjętych w dysertacji hipotez badawczych. Rozdział czwarty, służący weryfikacji hipotez badawczych, Doktorant rozpoczął od zaprezentowania analizy wpływu wybranych parametrów rynkowych na sposób kształtowania 5

6 się wartości premii opcyjnych stanowiących koszt zabezpieczenia w odniesieniu do opcji towarowych (na futures). Do tego celu wykorzystał efekty obliczeń wykonanych za pomocą programu komputerowego Mathematica. Efektem przeprowadzonej analizy było ustalenie, że przede wszystkim parametry obieralne termin realizacji opcji i ich cena wykonaniawpływają na skuteczność stosowania towarowych opcji w zarządzaniu ryzykiem cenowym. W dalszej części rozdziału Autor skoncentrował się na analizie drugiego z wymienionych czynników. Dotychczasowe rozważania pozwoliły Autorowi wskazać najlepsze strategie opcyjnie przy różnych kierunkach i wartościach zmian ceny ropy naftowej pozwalające osiągnąć możliwie najlepszy wynik w zabezpieczeniu. W podsumowaniu Autor przedstawił wnioski z przeprowadzonych badań oraz odniósł się do realizacji celów pracy oraz weryfikacji przyjętych hipotez badawczych. Na bibliografię składa się zarówno literatura polska, jak i obcojęzyczna. Studia literaturowe obejmują 207 pozycji, w tym 152 pozycje zwarte. Pracę kończą trzy dodatki zawierające odpowiednio: 1. Dodatek A definicje matematyczne, twierdzenia, lematy i własności, 2. Dodatek B Wartości opcji wystawionych na ropę WTI z terminem dostawy od września 2009 roku do września 2016 roku, 3. Dodatek C Wyniki osiągnięte w wybranych strategiach opcyjnych oraz koszty zabezpieczeń w okresie od września 2009 roku do września 2016 roku. Struktura dysertacji jest poprawna oraz zgodna z koncepcją badawczą. Objętość pracy jest właściwa i typowa dla zwyczajowo przyjętych ram rozpraw doktorskich związanych z dyscypliną nauk o zarządzaniu. Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska przedstawia interesujące rozwiązanie problemu badawczego i zawiera walory poznawcze oraz aplikacyjne. 6. Strona warsztatowa Pozytywnie oceniam warsztat pisarski recenzowanej dysertacji. Rozprawa napisana jest w przejrzysty, logiczny sposób. Widać wyraźnie zarysowaną myśl przewodnią. Atutem pracy jest komunikatywny język, który ułatwia odbiór prezentowanych treści. Autor w sposób kompleksowy i wnikliwy odniósł się do źródeł wtórnych, jak również do źródeł pierwotnych. W sposób wyczerpujący została wyjaśniona większość przywoływanych w rozprawie pojęć i zjawisk. Dobór i wykorzystanie metod są również prawidłowe. Strona formalna opracowania również nie budzi zastrzeżeń. Przypisy prawidłowo określają wykorzystane źródła, a tabele i rysunki odpowiednio ilustrują i wyjaśniają rozważania prowadzone przez Autora. Rozdziały charakteryzują się różną objętością, co nie 6

7 wpływa na jakość prowadzonych rozważań. W rozprawie wystąpiły nieliczne usterki formalne, które nie wpływają na pozytywną ocenę: struktura pracy jest nieproporcjonalna objętość poszczególnych rozdziałów jest bardzo zróżnicowana, Doktorant nie zamieścił w pracy spisu tabel, nie ma również zamieszczonego spisu rysunków, występują nieliczne błędy literowe. 7. Uwagi końcowe Do zalet recenzowanej rozprawy należą: aktualny i ważny temat rozprawy z punktu widzenia podmiotów funkcjonujących w sektorze rafineryjnym, wyraźnie sformułowany cel badawczy, konsekwentnie realizowany w dysertacji, identyfikacja kluczowych czynników kształtujących zmiany w sektorze rafineryjnym, zaproponowanie możliwości wykorzystania wybranych strategii opcyjnych przy różnym poziomie zmian ceny ropy naftowej, przejrzystość prezentowanych treści i komunikatywny język. Obok zalet recenzowanej pracy można wskazać kwestie o charakterze dyskusyjnym: Doktorant używając słowa skuteczność (m.in. w hipotezach H1, H2, H3) nie wyjaśnia, co rozumie przez to pojęcie, w odniesieniu do treści rozdziału 2 odczuwam pewien niedosyt, ale jest to kwestia dyskusyjna. Uważam, że zarządzanie ryzykiem można było przedstawić wnikliwiej poprzez m.in. zaprezentowanie związku występującego między tym procesem, a strategią organizacji, a także poprzez pełniejszą prezentację etapów zarządzania ryzykiem, do którego niezaprzeczalnie należy pominięty w pracy etap ustanawiania apetytu na ryzyko. Uważam również, że przedstawienie klasyfikacji ryzyk typowych dla działalności gospodarczej wzbogaciłoby treści prezentowane w podpunkcie 2.1. tego samego rozdziału, struktura pracy jest nieproporcjonalna objętość poszczególnych rozdziałów jest bardzo zróżnicowana, Doktorant nie zamieścił w pracy spisu tabel i spisu rysunków, występują nieliczne błędy literowe. Reasumując pragnę podkreślić, że wskazane wątpliwości nie wpływają na moją pozytywną ocenę recenzowanej rozprawy. Doktorant dokonał właściwego doboru podejścia i metody 7

8 badawczej, w prawidłowy sposób przeprowadził badania i wykazał się poprawnością wnioskowania. W mojej ocenie, treści dysertacji rozszerzają dorobek w dziedzinie nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu, zawierając walory poznawcze i aplikacyjne. 8. Konkluzja Na podstawie szczegółowej analizy recenzowanej rozprawy doktorskiej mgra Bartosza Łamasza pt. Zarządzanie ryzykiem zmian ceny ropy naftowej w sektorze rafineryjnym stwierdzam, że praca ta spełnia warunki określone w Ustawie o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 roku (Dz. U. z 2003 r. Nr 65, poz. 595; z późniejszymi zmianami). Recenzowana rozprawa stanowi bowiem oryginalne rozwiązanie problemu naukowego potwierdzające ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w dziedzinie nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu, a także zdolność rozwiązania problemu naukowego potwierdzającego umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. Uwzględniając wszystkie przyjęte kryteria oceny wnoszę do Rady Wydziału Zarządzania Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie o dopuszczenie mgra Bartosza Łamasza do dalszych etapów postępowania prowadzącego do uzyskania stopnia doktora. 8