Raport z debaty klimatycznej w Olsztynie Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrały: Dominika Dzwonkowska Joanna Godlewska Komentarz eksperta: Tadeusz Narkun Warszawa, 21.01.2013 Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 2
Wstęp Debata klimatyczna odbyła się 21 stycznia 2013 roku w Olsztynie w siedzibie Starostwa Powiatowego. Spotkanie zostało objęte patronatem Ministra Środowiska oraz Starosty Olsztyńskiego. Brały w nim udział 23 osoby, w tym przedstawiciele samorządów lokalnych, szkolnictwa, nauki, RDOŚu, MPEC-u w Olsztynie, Warmińsko-Mazurskiego Biura Planowania Przestrzennego, Warmińsko-Mazurskiej Agencji Energetycznej oraz przedstawicielka lokalnej organizacji pozarządowej. Otwarcia debaty dokonała Wicestarosta powiatu Izabela Smolińska-Letza. Wprowadzenie do tematyki spotkania wygłosił przedstawiciel Związku Powiatów Polskich Tadeusz Narkun. W pierwszej części debaty przedstawiona została prezentacja na temat przyczyn, skutków i sposobów przeciwdziałania oraz adaptacji do zmian klimatu w kontekście globalnym, europejskim, krajowym i lokalnym. Następnie uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. Druga część debaty była prowadzona w formie warsztatowej, w której uczestnicy pracowali w dwóch grupach. Poniżej zostały przedstawione wyniki pracy warsztatowej uczestników debaty. 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatycznych W pierwszej sesji warsztatowej zostały zidentyfikowane kluczowe uwarunkowania wynikające ze zmian klimatycznych, które mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu. Jako jedno z nich zdefiniowano wystąpienie gwałtownych zjawisk atmosferycznych, które spowodują konieczność zmian w konstrukcji budynków oraz potrzebę likwidacji szkód i konieczność ponoszenia związanych z tym kosztów. Zmiany klimatu przyczynią się również do zmian w produkcji rolnej ze względu na nowe warunki funkcjonowania siedlisk (ilość dostępnej wody, struktura roślinności). Uczestnicy warsztatu stwierdzili, że ważnym uwarunkowaniem rozwoju powiatu są dyrektywy unijne dotyczące konieczności zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii. Niezależnie od uzyskania konsensusu w kwestii zachodzenia zmian klimatu i antropogenicznego wpływu na nie, prawo unijne wymusi na samorządach konieczność realizacji przepisów w zakresie ochrony klimatu. Jednocześnie zauważono, że zwiększy się ilość inwestycji OZE, przy czym zwrócono uwagę, że nie będzie to proces łatwy ze względu na obecność dużej powierzchni Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 3
obszarów chronionych w powiecie oraz długotrwałe procedury OOŚ, które mogą zniechęcić potencjalnych inwestorów. Przewiduje się wzrost zalesień wynikający z faktu, iż gleby na terenie powiatu są glebami lekkimi, piaszczystymi podatnymi na osuwanie się, a zalesianie przeciwdziała temu zjawisku. Dodatkowo rolnicy są zachęcani do działań w zakresie zalesiania nieużytków poprzez system dopłat z ARiMR. Zwiększenie ilości obszarów zielonych przyczyni się do rozwoju atrakcyjności turystycznej regionu, stąd prognozuje się dynamiczny rozwój w zakresie ekoturystyki. Uczestnicy warsztatu zwracali uwagę na wzrost świadomości ekologicznej oraz rosnące zainteresowanie produkcją i konsumpcją lokalną, a co za tym idzie rozwojem rynku produktów lokalnych. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 roku, biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne Wypracowano kilka propozycji i wizji gospodarki w 2030 roku, w kierunku których powiat olsztyński może się rozwijać w związku ze zmianami klimatu. Wypracowane wizje poddano głosowaniu osiągając następujące wyniki: w obszarze energetyki i efektywności energetycznej: pozyskiwanie energii z mikroźródeł (8 głosów), produkcja instalacji OZE przez firmy z terenu powiatu (4 glosy), rozwój małych biogazowni, wymiana kotłów tradycyjnych na ekologiczne i energooszczędne, poprawa sprawności energetycznej (2 głosy), termomodernizacja budynków (6 głosów), stworzenie systemu dofinansowania do budowy instalacji OZE (2 głosy), w obszarze transportu: rozwój żeglugi oraz transportu wodnego; będzie to miało znaczenie zarówno dla rozwoju turystyki, jak i poprawy dostępności usług transportowych, rozwój infrastruktury kolejowej oraz rowerowej (7 głosów), w obszarze zarządzania: kompleksowa edukacja społeczeństwa, w tym przede wszystkim decydentów (4 głosy), Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 4
zmiany w systemie planowania przestrzennego w zakresie spójności przepisów, ustalenia hierarchii i skutecznego kształtowania ładu przestrzennego (7 głosów). Uczestnicy za szczególnie ważne uznali konieczność opracowania narzędzi prawnych do lokalizacji inwestycji OZE. w obszarze rozwoju lokalnego: rozwój ekoturystyki, popyt na produkty lokalne, rolnictwo ekologiczne, w zakresie gospodarki odpadami: uporządkowanie gospodarki odpadami, zwiększenie recyklingu odpadów oraz wykorzystanie odpadów na cele energetyczne (5 głosów). W wyniku głosowania, uczestnicy obu grup warsztatowych zdecydowali, że najważniejszą wizją gospodarki dla powiatu olsztyńskiego jest pozyskiwanie energii z mikro-źródeł. 3. Zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji Uczestnicy warsztatu omówili zasoby i instrumenty konieczne do realizacji działań w zakresie pozyskiwanie energii z mikro-źródeł. Zdaniem uczestników wybrana wizja powinna być realizowana przez jednostki samorządu terytorialnego, szczególnie gminy i stowarzyszenia gmin we współpracy z organizacjami pozarządowymi, przy wsparciu WFOŚiGW. Podkreślono wiodącą rolę jednostek samorządu terytorialnego. Przeciwnikami podejmowanych działań mogą być duże koncerny energetyczne mające monopol na rynku energii. Dostrzeżono, że wdrażanie wizji przyniesie rezultaty w trzech sferach: środowiskowej, społecznej i gospodarczej. W obszarze środowiskowym rezultatem będzie ograniczenie emisji CO 2 i pyłów. Wśród korzyści ekonomicznych wymieniono: obniżenie kosztów pozyskiwania energii, tworzenie nowych miejsc pracy na skutek rozwoju lokalnych mikroprzedsiębiorstw. Dodatkową zaletą realizacji wizji będzie ograniczenie wydatków na leczenie chorób. W sferze społecznej dostrzeżono korzyści w zakresie podniesienia świadomości ekologicznej na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatycznym oraz zwiększenia znaczenia i prestiżu powiatu. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 5
Osiągnięcie planowanych rezultatów uczestnicy warsztatów uzależniają przede wszystkim od: zmian w ustawodawstwie krajowym, szczególnie w prawie energetycznym i planowaniu przestrzennym, zapewnienia finansowania inwestycji, w tym pozyskiwania środków zewnętrznych, sformułowania odpowiedniej polityki na szczeblu lokalnym, w tym polityki informacyjnej, planowania działań w perspektywie długofalowej a nie krótkookresowej, edukacji społeczności (w tym szczególnie decydentów lokalnych), przy czym kluczowe znaczenie ma przekazywanie informacji o korzyściach płynących z rozwoju mikro-energetyki z pomocą lokalnych mediów. Zasoby, którymi powiat dysponuje i może wykorzystać je do realizacji wybranej wizji to: zasoby ludzkie, wiedza o zagrożeniach i doświadczeniach krajów sąsiednich, duży potencjał (biomasa, woda) oraz możliwość pozyskania funduszy z UE. Wśród brakujących zasobów uczestnicy spotkania wymienili: konieczność pozyskania większych środków finansowych oraz zmian w prawie, a także zwiększenie świadomości społeczeństwa (szczególnie decydentów lokalnych). Konieczna jest także integracja środowisk mogących zaangażować się w realizowanie wybranej wizji oraz ulepszenie sposobu przekazywania informacji i poprawienie komunikacji. Podkreślano rolę wykształcenia przygotowanej do realizacji wizji kadry oraz zaangażowania wolontariuszy i organizacji pozarządowych do realizacji wybranego pomysłu. Debatę klimatyczną w Olsztynie należy uznać za udaną. O jej powodzeniu zadecydowało przede wszystkim zaangażowanie uczestników. Były to osoby o wysokich kompetencjach i doświadczeniu praktycznym. Podczas dyskusji końcowej podkreślano konieczność działań mających na celu zwiększenie świadomości ekologicznej osób decyzyjnych. Wielokrotnie zaznaczono konieczność większego zaangażowania wójtów i burmistrzów gmin wchodzących w skład powiatu olsztyńskiego, gdyż to oni mają największy wpływ na decyzje rozwojowe swojego powiatu. W związku z powyższym, należałoby rozważyć możliwość utworzenia platformy współdziałania na rzecz promocji mikroenergetyki. W tej inicjatywie mogłyby uczestniczyć instytucje, organizacje, przedsiębiorstwa i osoby prywatne, które są zainteresowane rozwojem OZE w powiecie olsztyńskim. Ze względu na to, że w sąsiednim powiecie mrągowskim w wyniku debaty klimatycznej wypracowano podobną wizję rozwoju Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 6
gospodarki polegającą na rozwoju małych instalacji OZE, należałoby rozważyć powołanie takiej platformy współpracy wspólnej dla obu powiatów. Biuro platformy powinno być prowadzone przez wybraną instytucję, a jego finansowanie mogłoby pochodzić ze środków obu powiatów. Jednym z zadań takiego biura powinna być organizacja trzech lub czterech spotkań w ciągu roku, podczas których możliwa byłaby wymiana doświadczeń oraz kreowanie wspólnych przedsięwzięć. Bieżąca działalność biura polegałaby na prowadzeniu portalu internetowego o OZE, który z jednej strony stanowiłby źródło aktualnej informacji i wymiany dobrych praktyk, a z drugiej strony ułatwiałby poszukiwanie partnerów do wspólnych projektów. Taka inicjatywa w długofalowej perspektywie przyczyniłaby się bezpośrednio, czy też pośrednio do znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Komentarz eskperta Uczestnicy debaty w Olsztynie postawili na rozwój odnawialnych źródeł energii, ale z zastrzeżeniem poszanowania specyfiki powiatu, lokalne tworzenie produktów i lokalna konsumpcja produktów, prowadzenie zalesień oraz rozwój ekoturystyki. I wreszcie, podobnie jak w Mrągowie, na koniec wyzwanie dla organizatorów debat przekazanie wniosków z debaty tym, którzy mogą mieć wpływ na tworzenie odpowiedniego prawa i systemów finansowania polityki klimatycznej i ekologicznej, które zdecyduje o naszej przyszłości. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 7
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu olsztyńskiego 8