Postęp w hodowli buraka cukrowego i ziemniaka

Rejony pochodzenia dzikich, wyjściowych form buraka cukrowego Postęp w hodowli buraka cukrowego i ziemniaka Wschodnia Turcja wielki i mały Ararat Góry Tałysz rejon granicy AzerbejdŜanu i Iranu Morze Kaspijskie dr hab. Bogdan Kulig, prof. UR Quelle: WWW.web-weit-welt-atlas.de Zatoka Perska Ararat Góry Tałysz Początek produkcji cukru w Europie Konary Cunern Breslau Wrocław Quelle: Dr. H. Pruns Oder Cukrownia w Konarach 1801 rok. 1801rok F. Karol Achard rozpoczął uprawę buraka cukrowego z przeznaczeniem na cukier (Konary). Quelle: Dr. H. Pruns Quelle: Dr. H. Pruns W czasie pierwszej kampanii w pierwszej cukrowni w Cunern (Konary) F.Karol Achard uzyskał wydatek cukru w wysokości 4%. Przerobiono 250 ton korzeni uzyskując ok. 10 ton cukru Burak cukrowy Burak Na początku obecnie Pionierem hodowli buraka cukrowego w Polsce był Julian Dobrzański, który w 1870 r. w majątku Budziszewice na Kielecczyźnie rozpoczął uszlachetnianie tej rośliny. W wyniku zbyt duŝej konkurencji firm zagranicznych, syn Juliana Antoni w 1889 r. przerzucił się na hodowlę buraków pastewnych i marchwi pastewnej, której w tamtych czasach nikt nie prowadził. Hodowla szybko rozwijała się i wkrótce A. Dobrzański eksportował nasiona do Rosji, Austrii, Czech i Niemiec. Firma Janasza ma teŝ ogromne zasługi w hodowli odmian buraka cukrowego, który na początku XIX wieku nazywany był nowym niemieckim środkiem zastępczym cukru indyjskiego (pozyskiwanego z trzciny cukrowej). Jej zasługą było pojawienie się na polskich polach pierwszych odmian jednokiełkowych buraka cukrowego, które wywodzą się z mutanta znalezionego w Kutnowskiej Hodowli Buraka w 1947 roku. 1

Wprowadzenie jednokiełkowości Wyjściowe formy jednokiełkowe to kilka roślin mutantów, które znaleziono w latach 30. i 40. ubiegłego wieku w Związku Radzieckim i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Zbadany został sposób dziedziczenia jednokiełkowości, który uwarunkowany jest monogenicznie recesywnym genem m (Savitsky, 1952, 1958). W wyniku realizowanego od 1968 roku wspólnego programu hodowli, którego uczestnikami byli HBC i IHAR Oddział w Bydgoszczy, otrzymano 65 mieszańców próbnych, z których zarejestrowano 13 odmian. Najbardziej znane to odmiany PN-mono 1 i PN-mono 4. Wprowadzenie metody hodowli mieszańców odmian jednokiełkowych wykorzystujących zjawisko heterozji spowodowało istotny wzrost plonu korzeni i plonu cukru, widoczny szczególnie w ostatniej dekadzie XX wieku i latach 2001 2003 W latach następnych, głównymi celami w pracach hodowlanch i pastewnych takŝe będą: hodowla odmian odpornych na rizomanię, chwościk buraka, suchą zgniliznę korzeni i zgorzel siewek powodowaną przez Aphanomyces cochlioides. Odmiany hodowane będą na tzw. odporność wielokrotną. zmniejszenie zawartości melasotworów, hodowla odmian tolerancyjnych na warunki suszy, selekcja genotypów poprawiających parametry plonów (płytka bruzda korzeniowa, mniejsza przyczepność gleby w czasie zbiorów), szybki wzrost roślin w pierwszych miesiącach wegetacji. Burak Z 72 obecnie zarejestrowanych wyłącznie jednokiełkowych odmian w 2005 roku najwyŝej plonowały Esperanza, Cartouche i Cassino, dając plon ponad 77 t korzeni z ha. W latach 1986-2004 średni roczny przyrost potencjalnych plonów korzeni buraka cukrowego wyniósł aŝ 1400 kg z ha, a cukru około 220 kg. Potencjalne plony buraka pastewnego wynoszą ponad 110 tha -1 świeŝej masy, a do najwyŝej plonujących odmian naleŝą Feldherr i Rekord Poly (wpisany do rejestru w 1973 roku). W 2005 roku w rejestrze znajdowało się 21 odmian, w tym 14 jednokiełkowych. Polska powierzchnia uprawy i plonowanie buraka cukrowego Kwota cukru PL 2007/08 po redukcji [tys. t] [tys. ha] [t/ha] 500 400 300 200 PLON Powierzchnia 451 48,4 408 45 386 42,4 43 42,9 38,8 39,6 36,4 35,7310 307 35,5320 303 293,00 31,2 278 265 230 60 50 40 30 Ursprüngliche Zuckerfabriken Konzern Reduzierung Akt. Quote Quote Schließung Verbleib KSC Polski Cukier 698 632 149 000 549 632 3 7 Südzucker 447 531 95 663 351 868 2 6 Pfeifer & Langen 280 030 59 873 220 157 1 3 BSO 192 631 41 169 151 462 2 1 Nordzucker * 153 165 20 676 132 489 0 2 175 185 195 200 20 1 771 989 366 381 1 405 608 8 19 100 10 * Nordzucker hat die Quote nur einmal reduziert. 0 96/97 97/98 98/99 99/00 00/01 01/02 02/03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08 08/09 09/10 10/11 0 Zuckerertrag: Ø 8 t pro ha 2

Udziały w rynku nasion [%] Polska - 2008 50 45 Plon korzeni, zawartość i plon cukru (od 1850 r) 16,6% 16,2% 16,8% 11,5% 11,9% 8,1% 18,9% zaw. cukru (%), plon korzeni i plon cukru (t/ha) 40 35 30 25 20 15 10 5 Plon korzeni (podwojony po II wojnie światowej) Zawartość cukru (na stałym poziomie przez 100 lat) Plon cukru (podwojony w ciągu 70 lat) KWS KHBC SES Strube Syngenta Danisco WHBC 0 1850/60 1860/70 1871/79 1880/89 1890/99 1900/09 1910/19 1920/29 1930/39 1940/49 1950/59 1960/69 1970/79 1980/89 1990/98 Lata źródło: ZRV1, KWS Etapy powstawania nasion otoczkowanych Surowe nasiona po zbiorze Nasiona po oczyszczeniu Nasiona po oszlifowaniu i kalibracji Nasiona w szarej otoczce Nasiona przygotowane do siewu Plon buraka Zawartość cukru Cele hodowli buraka cukrowego Plon cukru Jakość soku Cukier biały (melasotwory. N-α-NH 2, K, Na) Odporność na choroby i szkodniki: Rhizomania Cercospora Rhizoctonia Nicienie Aphanomyces Mączniak Itd.. Poprawa jakości : Jakość nasion Odporność na wydawanie pośpiechów Zmniejszenie zanieczyszczenia korzeni glebą Tolerancja na herbicydy,suszę Bioenergia Choroby i szkodniki - Hodowla alternatywą dla ochrony chemicznej - Biotyp A Rhizoctonia Fusarium Biotyp B Aphanomyces Niszczyk zjadliwy Biotyp P Mątwik burakowy Drutowce Skoczogonki Drobnica burakowa Cercospora Phoma Pythium Aphanomyces Mączniak Fusarium śółtaczka Ramularia Rdza Zysk dla plantatora i przemysłu cukrowniczego Agroservice/LSB Patogeny grzybowe Szkodniki Wirusy 3

RAMULARIA BETICOLA RAMULARIA BETICOLA Chwościk burakowy (Cercospora beticola) poraŝenie liści Rizomania (kompleks z wirusem BSBV) W roku 1982, w Anglii, zidentyfikowany został nowy wirus poraŝający buraki: odglebowy wirus buraka (Beet soil-borne virus, BSBV), podobnie jak BNYVV przenoszony przez Ŝyjącego w glebie pierwotniaka Polymyxa betae Keskin. Odkrycie to pociągnęło za sobą badania i identyfikację tego wirusa w kolejnych krajach Europy: Holandii, Belgii, Szwecji, Finlandii, Niemczech, Francji, a takŝe w Stanach Zjednoczonych. Nie badano równieŝ, czy i w jak duŝym stopniu odglebowy wirus buraka wpływa na wysokość plonu korzeni oraz zawartość cukru w warunkach polowych. Badania prowadzone w Niemczech nad BSBV, w warunkach szklarniowych, wykazały wpływ odglebowego wirusa buraka na zahamowanie wzrostu zainfekowanych roślin, w porównaniu z kontrolnymi. Burak poraŝony wirusem BSBV (szklarnia) W maju i czerwcu 2005 roku, z dwóch róŝnych lokalizacji w Wielkopolsce, zebrano próby buraków z odmian standartowych nie wykazujących tolerancji na rizomanię, celem stwierdzenia wczesnego występowania BSBV i BNYVV w róŝnych częściach buraka cukrowego. W maju pobrano próby z pola w Januszewicach (odmiana Kassandra, Cukrownia Opalenica), a w czerwcu z okolic Rawicza (odmiana Hetman, Cukrownia Miejska Górka). Na obydwóch polach, po raz pierwszy w Polsce, stwierdzono kompleksowe występowanie odglebowego wirusa buraka i wirusa nekrotycznego Ŝółknięcia nerwów buraka (BSBV). Obecność wirusów potwierdzono testem molekularnym (PCR). Rizomania - (Beet Necrotic Yellow Vein Virus) Jedynym specyficznym symptomem poraŝenia przez BNYVV jest chloroza obejmująca całe wiązki przewodzące na blaszkach liściowych i tkankę w ich bezpośredniej bliskości, od czego bierze swoja nazwę wirus Objawy takie zwykle występują na liściach sercowych i najmłodszych okółków. Najlepiej widoczne są od drugiej połowy sierpnia. Często na tych samych liściach moŝna zauwaŝyć pofałdowanie tkanki miękiszowej pomiędzy wiązkami przewodzącymi. Liście mogą być poŝółkłe na całej powierzchni lub słabo wybarwione. Objawy występują placowo a ich kierunek i kształt moŝe być związany z kierunkiem wykonywanej orki lub pracy narzędzi doprawiających. Czasami obserwuje się placowe więdnięcie lub utratę turgoru przez liście mimo optymalnego uwilgotnienia gleby (jak w przypadku wystąpienia mątwika burakowego lub zgnilizn korzeniowych). Podejrzewa się równieŝ to Ŝe infekcji wirusem BSBV podlegają uprawiane obecnie odmiany tolerancyjne na rizomanię. W kontekście ewentualnej szkodliwości wirusa na przyrost korzenia wymaga to kontynuowania doświadczeń. Liść z objawami Rizomanii Infekcja na plantacji 4

Rizomania - (Beet Necrotic Yellow Vein Virus) SYMPTOMY NA KORZENIACH Korzenie roślin poraŝonych rozwijają się wolniej i są mniejsze. Jednocześnie obserwowany jest bardzo silny rozwój korzonków bocznych prowadzący do powstania charakterystycznej brody od czego wzięła nazwę choroba: z greki rhizo korzeń, mania szaleństwo. Broda korzeniowa łudząco przypomina infekcję Mątwika burakowego, jednak nie obserwuje się na korzonkach charakterystycznych białawych cyst. Na przekrojach korzeni widoczne jest charakterystyczne pociemnienie wiązek przewodzących. W początkowej fazie zaatakowane wiązki drewnieją a korzeń staje się gumowy nie wykazując charakterystycznej dla zdrowej rośliny kruchości. W wypadku silnych infekcji moŝe następować murszenie i gnicie korzeni (infekcja wtórna przez inne patogeny). Januszewice 2008 Testowanie odmian w warunkach infekcji rizomania i występowania mątwika burakowego Odmiany: Britannia Festina Julietta Susanna Raketa 7K98 (Rz, NR) Sława KWS 7K97 (Rz, CR) Goldena KWS 7R63 (Rz) Agnieszka KWS Przekrój korzenia z objawami Rizomanii RóŜnica w plonie Rizomania - (Beet Necrotic Yellow Vein Virus) Wpływ zastosowania odmiany tolerancyjnej na plon korzeni w warunkach infekcji. Liść rośliny z objawami rizomanii Liść rośliny zdrowej Januszewice 2008 (1.09.2008) Januszewice 2008 (1.09.2008) SŁAWA KWS (7K98) JULIETTA SŁAWA KWS (7K98) 5

Obszary występowania rizomanii w Europie Identyfikacja i lokalizacja chorób wirusowych buraka cukrowego Jan Jan Gno Rom NCeRzę Skó WarlJele Wiąg Cheł Grzy Płu Stol Dz Zelg Osta Kon Osta Skib Gnie Brze Ste Strz Kob Kr Opi Dro Led Trz Cz Opi Dz Zyc Ostę Pło Radz Rost śyd B Cho e Zd Wys Za WM Krz BP śych Szy SłK Gol ŚmSarWyK Choj Wark LB Jas Opo Bog Ur Don Jak Strz Kras Zakr n Mie BNYVV BSBV BNYVV+BSBV BNYVV+BVQ Nie stwierdzono obecności wirusów Mątwik burakowy objawy na korzeniach Korzeń z brodą spowodowanąŝerowaniem larw mątwika Beta procumbens źródło tolerancji na mątwika burakowego Dzika forma buraka występująca na Wyspach Kanaryjskich zawiera gen decydujący o tolerancji buraków cukrowych na mątwika burakowego Izolacja genu Wbudowanie genu do DNA bakterii Wprowadzenie bakterii z genem do komórki rośliny buraka Cysty mątwika burakowego na korzeniach buraka DuŜym problemem dla hodowców jest fakt, Ŝe dawca genu to jednoroczna forma buraka nie tworząca korzenia spichrzowego. Regeneracja komórki do postaci rośliny buraka cukrowego Plonowanie odmian w warunkach występowania silnej infekcji rizomaniowej i obecności mątwika burakowego w glebie. Januszewice 2008 plon cukru technologicznego (t z ha) Plonowanie odmian w warunkach występowania silnej infekcji rizomaniowej i obecności mątwika burakowego w glebie. Januszewice 2008 plon korzeni (t z ha) Julietta Sława KWS Festina Agnieszka KWS Goldena KWS Odmiany Tolerancyjna na rizomanię i mątwika burakowego Odmiany Tolerancyjne na rizomanię Julietta Sława KWS Festina Agnieszka KWS Odmiany Tolerancyjna na rizomanię i mątwika burakowego Odmiany Tolerancyjne na rizomanię Britannia 6R29 Goldena KWS Susanna Odmiany standardowe Britannia 6R29 Raketa 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 (ton z ha) Susanna Raketa Odmiany standardowe 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 (ton z ha) 6

120 110 100 90 80 70 Wydajność odmian (plon i jakość) Plon cukru technologicznego Odmiany standartowe DORA RIZOR RIBELLA DORENA Odmiany tolerancyjne W warunkach braku poraŝenia HENRIKE ESPERANZA 60 1983 1988 1993 2000 2003 130 120 110 100 90 80 70 60 Postęp w hodowli odmian buraka cukrowego w latach 1983 2005 Technologiczny plon cukru (dt/ha) Odmiany standardowe DORA RIZOR Tolerancyjne RZ RIBELLA JULIETTA ESPERANZA FESTINA HENRIKE MIRANDA DORENA TATIANA PAULINA ANEMA Tolerancyjne NR PAULETTA 1983 1988 1993 2000 2005 Lata Odmiany KWS zarejestrowane w Polsce Wyniki doświadczeń rejestracyjnych COBORU 1986 2008 Technologiczny plon cukru (ton z ha) 14,5 14,0 13,5 Technologiczny plon cukru (t z 1 ha) 13,0 12,5 12,0 11,5 11,0 10,5 10,0 9,5 9,0 8,5 Roczny przyrost plonu cukru o 0,25 tony! 8,0 7,5 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 Lata Odmiany KWS zarejestrowane w Polsce Wyniki doświadczeń rejestracyjnych COBORU (1986 2008) Plon korzeni (t z ha) Plon korzeni (t z ha) 85 83 80 78 75 73 70 68 65 63 60 Roczny przyrost plonu korzeni o 1,30 tony 58 55 53 50 48 45 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 Lata 7

Odmiany KWS zgłoszone do badań rejestracyjnych 2008 (rejestracja w 2010 r) SD Chrząstowo KWS 8K13 (NZ,RZ,CR) 60 50 40 30 20 Udział odmian tolerancyjnych na rizomanię w odmianach buraka cukrowego rejestrowanych w Polsce w latach 2000-2008 (narastająco w %) Odmiany KWS zarejestrowane w Polsce (2003-2008) Odmiany standardowe Odmiany tolerancyjne 2003 Henrike, Georgina 2004 Alyssa, Lustro Esperanza, Henrietta 2005 Robina, Raketa Witta 2006 Susanna, Leonarda Festina, Gesina 10 2007 Laurentina Canberra 0 2008 Britannia, Bogna KWS, Nevenka 2000 2001 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Biogaz z buraków Uzysk energii netto w przypadku róŝnych strategii bioenergetycznych GJ z ha Wysoki potencjał plonowania Doskonała zdolność i wydajność fermentacji Wysoki plon metanu z ha MoŜliwość produkcji z korzeni i liści Potencjał plonowania: 250 200 150 156 Źródło: Döhler 2006 215 Korzenie Liście i główki Plon metanu [m³/ha] : 70 t/ha 6.300 m³/ha : 45 t/ha 1.500 m³/ha 100 50 65 43 Razem : 7.800 m³/ha Quelle: trend research, 2007 0 Bioetanol - buraki Bioetanol - pszenica Biodiesel Biogaz Źródło: Döhler 2006 8

Składniki pokarmowe (średnia wartość w % suchej masy) dla róŝnych typów buraka % % w suchej masie Ensiling maize and beets Typ buraka Zawartość suchej masy Białko surowe Włókno N surowe tłuszcz popiół w ekstrakcie P - plenny burak pastewny 11 Burak pastewny średni 14 Burak półcukrowy 17 Burak cukrowy 25 11,3 7,6 0,9 10,4 69,8 8,0 6,5 0,7 8,7 76,1 7,5 6,4 0,6 7,5 78,0 5,3 5,3 0,4 5,3 83,8 (za: Becker and Nehring 1969) Źródło: Heft 75 der GPZ-Reihe Vorträge für Pflanzenzüchtung Zakiszone buraki Stan korzeni buraków po zakiszeniu EPD - Early Plant Development EPD: Przyspieszenie kiełkowania Proces kiełkowania Warunki wyjściowe: > dostępność wody > temperatura gleby > 3 o C Zniesienie stanu spoczynku zarodka Pobieranie wody > poprzez okrywę nasienną (gł. por) > poprzez otoczkę / masę otoczkującą 9

EPD: Doświadczenia EPD: Doświadczenia Siew + 20 dni EPD - Early Plant Development Siew + 50 dni EPD - Early Plant Development STANDARD EPD STANDARD EPD Bonitacja (KWS): Homogeniczność roślin w fazie początkowego rozwoju (1 9) 2 5 1 = plantacja bardzo heterogeniczna, duŝo miejsc pustych 9 = plantacja bardzo homogeniczna, bez miejsc pustych 8 EPD - Early Plant Development Równomierność obsady i regularne wystawanie główek korzeni mają decydujący wpływ na straty plonu przy zbiorze ( % ) 25 23 21 19 17 15 13 11 9 7 5 Wpływ obsady buraków na straty plonu korzeni przy zbiorze 60.000 90.000 120.000 (szt. na ha) Odmiana w typie normalno-plennym (NP) Odmiana w typie cukrowym (C) Źródło: KWS Agroservice % COBORU doświadczenia rejestacyjne 2006-2007 Plon cukru technologicznego (% wzorca) 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97 96 BRITANNIA SR-25 BOGNA KTA 446 SD 12625 HR-14 H 46704 NEVENKA 6R25 SD 12627 SD 12626 KTA 492 6R36 PPW 1905 6R45 S2401 BTS 689 Ułan PPW 2105 SD 12623 HI 0396 DS. 3054 KWS KHBC SESVDHAVE Syngenta Strube WHBC Danisco 10

TF Głubczyce doświadczenie odmianowe w warunkach produkcyjnych Plon cukru technologicznego (t z ha)2008 14 13 12 11 10 9 8 7 6 KWS Syngenta Strube SESvd.HAVE KHBC WHBC 94 84 74 64 54 44 34 24 TF Głubczyce doświadczenie odmianowe w warunkach produkcyjnych Plon korzeni (t z ha) KWS Syngenta Strube SESvd.HAVE KHBC WHBC 5 14 4 ESPERANZA JAGODA BRITANNIA FESTINA GOLDENA CANBERA RS 114 LUKAS GIRAF BORYNA NEVENKA SPORTA RUVETA SŁAWA ESPADON ELDORADO SCOUT LESSING ALDONA JONAS NAUTA KANTATA JARYSA 4 ESPERANZA JAGODA FESTINA GOLDENA CANBERA BRITANNIA BORYNA LESSING SPORTA RS 114 NEVENKA LUKAS GIRAF RUVETA SŁAWA ESPADON JONAS SCOUT ELDORADO ALDONA NAUTA KANTATA JARYSA Konrdatowice 2008 (18.09.2008) Kondratowice 2008 doświadczenie odmianowe w warunkach produkcyjnych (Plon korzeni t z ha) 120 110 100 90 80 70 60 Esperanza na biogaz Canberra Agnieszka KWS Bogna KWS Goldena KWS Festina Nevenka Julietta Esperanza Esperanza (G) Britannia Sława KWS Bosun Haven Kondratowice 2008 doświadczenie odmianowe w warunkach produkcyjnych (Technologiczny plon cukru t z ha) 19 17 15 13 11 9 7 Kondratowice 2008 doświadczenie odmianowe w warunkach produkcyjnych (Zawartość cukru %) 20 19 18 17 16 15 14 13 5 Canberra Nevenka Festina Bogna KWS Julietta Agnieszka KWS Goldena KWS Sława KWS Esperanza Britannia Esperanza (G) Bosun Haven 12 Sława KWS Bosun Nevenka Canberra Festina Julietta Britannia Bogna KWS Esperanza Goldena KWS Esperanza (G) Agnieszka KWS Haven 11

Postęp w hodowli ziemniaka (Chotkowski i Stypa 2007) Ziemniak W okresie powojennym polskie hodowle ziemniaka zarejestrowały 216 odmian. Dla porównania w latach 1850 1945, tj. od rozpoczęcia na ziemiach polskich hodowli nowych odmian, wyhodowano 182 odmiany ziemniaka. W analizowanym okresie wyhodowano 139 odmian jadalnych, co stanowiło 64,4%. W ogólnej liczbie odmian 49 (35,3%) stanowiły odmiany o najkrótszym okresie wegetacji bardzo wczesne i wczesne. Z kolei wśród 77 wyhodowanych odmian skrobiowych, jedynie 5 (6,5%) to odmiany wczesne. Liczba polskich odmian rejestrowanych w poszczególnych pięcioleciach wykazywała znaczną stabilizację do roku 1996 12

Plonowanie odmian ziamniaka Wzrost plonów ogólnych odmian jadalnych zaznaczył się od 1971 roku, a szczególnie duŝy był w latach 1996 2007. Potwierdzają to obliczenia teoretyczne oraz badania postępu odmianowego w produkcji, gdzie efekty plonotwórcze uprawy nowych odmian w latach 1986 2001 oszacowano na 2,4 dt/ha średniorocznie (Arseniuk i in., 2003; Mańkowski, Oleksiak, 2003). Poprawa odporności nowych odmian dotyczyła głównie wirusa Y, czarnej nóŝki oraz mątwika ziemniaczanego. Kierunki hodowli ziemniaków jadalnych W ostatnich piętnastu latach zmieniły się priorytety w hodowli odmian jadalnych, w miejsce odporności i potencjału plonotwórczego, na pierwsze miejsce wysunęły się cechy jakościowe (wygląd bulw, cechy kulinarne, przydatność do przerobu na przetwory spoŝywcze Pawlak, 2002). Ogólnie moŝna jednak stwierdzić, Ŝe nastawienie na cechy jakościowe nie spowodowało pogorszenia odporności nowych odmian na waŝniejsze choroby. Stwarza to szansę osiągnięcia sukcesów w hodowli odmian przydatnych do uprawy ziemniaków metodami integrowanymi i ekologicznymi (Zimnoch-Guzowska i in., 2006). Odmiany skrobiowe W przypadku odmian skrobiowych, podobnie jak i jadalnych, moŝna stwierdzić pewien postęp w zakresie odporności na wirus Y. Niewielki postęp dotyczył ponadto odporności na wirus liściozwoju, a w ostatnim pięcioleciu równieŝ na czarną nóŝkę. Największy postęp notuje się pod względem hodowli odmian mątwikoodpornych. 13

Mańkowski i Oleksiak (2003) Średni roczny przyrost produkcyjnego efektu gatunku wynosił 239 kg, czyli 1,6% średnich plonów rocznie. Podsumowanie ziemniaka Polska hodowla ziemniaka notowała w okresie 1946 2007 sukcesy adekwatne do duŝego znaczenia produkcji ziemniaków w polskim rolnictwie, wprowadzając na rynek średniorocznie 3 4 nowe odmiany. Kreacje te były świadectwem potencjału intelektualnego i organizacyjnego polskiej hodowli. Największym i najbardziej efektywnym pod względem liczby wyhodowanych odmian ośrodkiem hodowli ziemniaka w Polsce było i jest Zamarte, naleŝący do Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Odpowiednio największą liczbę odmian jako główny hodowca (kierownik zespołu) wyhodował A. Pawlak (Zamarte) wyprzedzając Z. Błońskiego (Dybowo) i S. Lipińskiego (Wyszebórz, Zamarte). Głównym kierunkiem hodowli ziemniaka w Polsce były odmiany jadalne średnio wczesne, średnio późne i późne. Mimo dominacji w strukturze uŝytkowania zbiorów do końca lat 80. kierunków skrobiowych, odmiany skrobiowe stanowiły jedynie około jednej trzeciej liczby rejestrowanych nowych odmian ziemniaka. Mątwik ziemniaczany (SZTANGRET-WIŚNIEWSKA, 2007) Przeprowadzona analiza wykazała, Ŝe hodowla ziemniaka w omawianym okresie czasu wniosła wyraźny postęp w plonowaniu, zawartości skrobi oraz innych waŝnych cechach gospodarczych i biologicznych odmian. Skala tego postępu jest jednak mniejsza niŝ moŝna byłoby oczekiwać obserwując bardzo duŝe zainteresowanie producentów ziemniaków nowymi odmianami. Wpisane w 2006 roku do Krajowego Rejestru polskie odmiany jadalne średnio wczesne do późnych wykazują przewagę nad zarejestrowanymi w naszym kraju odmianami hodowli zagranicznych pod względem poziomu plonów i odporności na wirus Y oraz odporności liści na zarazę ziemniaka. Ustępują natomiast zagranicznym odmianom pod względem cech morfologicznych bulw i smaku. Wśród odmian zagranicznych więcej jest przydatnych do przerobu na produkty smaŝone oraz odmian o wydłuŝonym kształcie bulw. Mątwik ziemniaczany (Globodera rostochiensis Woll.) i mątwik agresywny (Globodera pallida Stone) to kwarantannowe szkodniki ziemniaka podlegające obowiązkowi zwalczania. Mątwiki powodują straty bezpośrednie (spadek plonu bulw nawet o 80%) (Anonim, 1994; Urbanowicz i Pawińska, 2001) oraz pośrednie wynikające z ograniczania produkcji nasiennej i obrotu sadzeniakiem, utrudnień w eksporcie ziemniaka oraz kwarantanny pól. W zachodniej części Europy występuje szereg patoptypów G. rostochiensis i G. pallida. W Polsce zasadnicze znaczenie posiada patotyp Ro1 mątwika ziemniaczanego. Zidentyfikowano jednak w kraju ogniska patotypu Pa3 mątwika agresywnego (Kuczyńska, 1996; Stefan i in., 2000). W związku z łatwiejszym obrotem ziemniakiem w ramach UE, w Polsce równieŝ naleŝy spodziewać się pojawienia innych patotypów mątwika. 14

Odporność na wirus PVM Analizując wyniki badań uzyskanych dla 196 odmian ziemniaka stwierdzono, Ŝe nie występuje zaleŝność pomiędzy poziomem odporności odmiany na PVM a nasileniem objawów chorobowych na skutek zakaŝenia silnym szczepem tego wirusa. Najbardziej poŝądane w produkcji byłyby odmiany stosunkowo odporne ze słabą reakcją na zakaŝenie. JednakŜe dla tego typu odmian nasiennictwo jest trudniejsze, gdyŝ wymaga intensywnego testowania roślin w toku rozmnaŝania, poniewaŝ objawy są słabo widoczne. Odporność na wirus PVM Większość odmian ziemniaka poraŝonych w polu reaguje słabo, nawet w przypadku zakaŝenia szczepem silnym PVM. W badanym materiale ponad 30% odmian wykazywało bardzo silne objawy po inokulacji silnym szczepem PVM. W nasiennictwie PVM zaliczany jest do tzw. wirusów słabych, chociaŝ moŝe wywoływać objawy bardzo silne i wówczas istnieje dylemat, jak ocenić zdrowotność materiału nasiennego zgodnie z obowiązującymi normami, które dla wirusów tzw. cięŝkich są znacznie ostrzejsze. Odporność na wirus PVM DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ! Poziom odporności na PVM polskich i zagranicznych odmian ziemniaka jest niski i słabo zróŝnicowany: od 2 do 5 w skali 1 9 (9 krańcowo odporne). Wyjątek stanowią odmiany: Korona i Triada, które wykazują odporność na PVM w warunkach polowych w stopniu 7 (COBORU, 2001). Jest prawdopodobne, Ŝe w najbliŝszym czasie pojawią się odmiany odporne na PVM, gdyŝ od 1980 roku do polskiej hodowli ziemniaka przekazywane były materiały wyjściowe wytworzone w ZGiMWZ początkowo z genem nadwraŝliwości Rm a od 1991 roku z genem odporności Gm. 15