Ekonomia polityczna Jerzy Wilkin Wykład 10 Problemy podziału i nierówności w świetle ekonomii politycznej (cz. 2)
Część II Plan zajęć Przyczyny nierówności i ubóstwa w krajach rozwiniętych gospodarczo Rozwój gospodarczy a nierówności i ubóstwo (Dlaczego w zamożnych krajach nie kurczy się sfera względnego ubóstwa?) Modele kapitalizmu a nierówności Nierówności a wzrost gospodarczy (czy równość hamuje wzrost gospodarczy?) Czy europejski model społeczny ma szansę przetrwania? Podatki i mechanizmy redystrybucji 2
Przyczyny nierówności i ubóstwa w krajach rozwiniętych gospodarczo Przyczyny nierówności Podejście neoklasyczne (marginalne) dochody są określone przez krańcową produkcyjność pracy i sytuację na rynku pracy Podejście ekonomii politycznej: zróżnicowanie dochodów wynika między innymi: z pozycji zajmowanej w hierarchii biurokratycznej (strukturze władzy) w przedsiębiorstwie, siły nacisku zawodowych grup interesu, kulturowo zdeterminowanej społecznej akceptacji dla nierówności. Ograniczenia w mobilności dochodowej i społecznej (utrwalone społecznie, międzypokoleniowe różnice w kapitale, także ludzkim, skłonności do zmiany zawodu, miejsca zamieszkania itp.) 3
Materialno-niematerialne Koło biedy (wg. R. Lister) Materialny rdzeń: nie dający się zaakceptować niedostatek Aspekty relacyjno-symboliczne: -brak szacunku -upokorzenie -wstyd i napiętnowanie -zamach na godność i poczucie własnej wartości -traktowanie w kategoriach Innego -odmowa praw człowieka -osłabienie obywatelstwa -brak głosu -bezsilność 4
Przyczyny nierówności i ubóstwa w krajach rozwiniętych gospodarczo Przyczyny ubóstwa - dwa podejścia: Ubóstwo wynika z przyczyn subiektywnych, jest zawinione przez jednostkę niskie kwalifikacje, lenistwo, patologie (alkoholizm, narkomania itp.) Ubóstwo wynika z przyczyn obiektywnych: sytuacji gospodarczej (bezrobocia) i wadliwie funkcjonujących instytucji, które petryfikują nierówności i ubóstwo (system edukacji, system zabezpieczenia społecznego, blokady mobilności społecznej, brak politycznej reprezentacji interesów grup materialnie upośledzonych). 5
Formy potencjału sprawczego realizowane przez ludzi biednych (wg. R. Lister) codzienne wiązanie końca z końcem krytyka/odgrywanie się osobiste polityczne /obywatelskie wydobywanie się organizowanie się strategiczne 6
Rozwój gospodarczy a nierówności i ubóstwo Dlaczego w zamożnych krajach nie kurczy się sfera względnego ubóstwa? Tradycyjne założenie: w miarę rozwoju gospodarczego nierówności będą ulegały zmniejszeniu Hipoteza A. Okuna: Efekt cieknącego wiadra programy redystrybucyjne powoduja nieefektywność i straty w wielkości realnego PNB Trickle down effect rozwój gospodarczy powoduje, że bogactwo przecieka z góry w dół ( przypływ unosi wszystkie łodzie ). 7
Rozwój gospodarczy a nierówności i ubóstwo Fakty: w ostatnich trzech dekadach w krajach rozwiniętych gospodarczo przeważa tendencja do wzrostu nierówności Brak jest pełnego wyjaśnienia przyczyn tej tendencji. Wskazuje się między innymi na wpływ: zmian technologicznych, globalizacji (handel zagraniczny), zmian w polityce gospodarczej (przejście od polityki typu keynesowskiego do polityki opartej na założeniach monetarystycznych) oraz zmian w polityce społecznej (ograniczanie państwa opiekuńczego). 8
Bieda i nierówności w krajach bogatych D. Cohen: stare kraje zachodnie znowu dopadła choroba, z której uważały się wyleczone ubóstwo. Nowe nisze nędzy otwierają się w sercu prosperity, która, jak się zdaje, stała się bardzo krucha. Wzrost nierówności jest wielkim problemem końca XX wieku. W Europie istota nierówności kryje się w problemie zatrudnienia. W Stanach Zjednoczonych jest ona całkowicie wpisana w problem płac. Nierówności płacowe i working poor 9
Wzrost współczynnika Giniego w Stanach Zjednoczonych 1980 r. - 0,403 1990 r. - 0,428 2000 r. - 0,462 2005 r. - 0,469 Udział dochodów uzyskiwanych przez jeden procent najlepiej zarabiających Amerykanów wzrósł z 8% całego społeczeństwa w 1980 r. do 16% w 2004 r. 10
Koncentracja bogactwa Wg Credit Suisse Global Wealth Report : na świecie było w 2010 r. 24,2 milionów osób posiadających majątek o wartości przynajmniej 1 mln $ każdy (0,5% światowej dorosłej populacji). Osoby te kontrolują majątek o wartości ponad 69 bilionów $, czyli 1/3 całego majątku świata. 41% z nich mieszka w USA, 10% w Japonii i 3% w Chinach. 11
Narastające zróżnicowania Rośnie zróżnicowanie dochodów zarówno w krajach wysoko rozwiniętych (USA, Europa Zachodnia), jak i w szybko rozwijających się (Chiny i Indie), ale maleje w skali globalnej. Najszybciej wzrosło zróżnicowanie dochodów w Chinach i w USA 12
Rozwój gospodarczy a nierówności i ubóstwo Teza o skill-biased technological change nierówności rosną ze względu na coraz większy zwrot z umiejętności przydatnych na rynku nowych technologii. Producenci pomysłów i symboli. D. Cohen: gospodarki produkujące pomysły są bardziej nieegalitarne niż gospodarki wytwarzajace przedmioty. Skłonność do wykluczania tych, którzy nie mają pomysłów, wydaje się silniejsza od skłonności do wykluczania tych, którzy nie maja majątku. Ta teza łączy się silnie z kwestiami edukacji, innowacyjności, roli R&D, elastyczności rynku pracy itp. 13
Modele kapitalizmu a nierówności Różne modele państwa dobrobytu i ich podstawowe cechy. Typologia Gøsty Espinga-Andersena: liberalny, konserwatywno-korporacyjny i socjaldemokratyczny model państwa dobrobytu. Zróżnicowanie wskaźników nierówności i ubóstwa względnego w krajach rozwiniętych gospodarczo, reprezentujących różne modele państwa dobrobytu (wskaźniki podane w I części wykładu, np. Szwecja i Stany Zjednoczone). 14
Nierówności a wzrost gospodarczy Czy równość hamuje wzrost gospodarczy? Podejście neoliberalne: nierówności są korzystne dla wzrostu (zwiększają krańcową skłonność do oszczędzania i inwestycje, pozytywnie wpływają na motywacje). Wniosek: redystrybucja i transfery socjalne hamują tempo wzrostu (teza A. Okuna). 15
Nierówności a wzrost gospodarczy Fakty empiryczne: większość badań porównawczych oraz doświadczenia krajów skandynawskich i krajów Azji Wschodniej zdają się świadczyć, że większa równość sprzyjała wzrostowi. Kanały wpływu równości na wzrost to przede wszystkim: większe inwestycje w kapitał ludzki, stabilność polityczna i wzmacnianie kapitału społecznego. 16
Czy europejski model społeczny ma szansę przetrwania? Cechy europejskiego modelu społecznego: bezpieczeństwo i prawa socjalne, solidaryzm, ograniczona skala nierówności i ubóstwa. Zagrożenia dla europejskiego modelu społecznego i drogi wyjścia: demontaż (liberalizacja) czy modernizacja? Kierunki modernizacji: gospodarka oparta na wiedzy, reforma państwa opiekuńczego (od welfare state do workfare state ). 17
Podatki i mechanizmy redystrybucji Wady i zalety różnych systemów podatkowych, ze względu na efektywność i sprawiedliwość (liniowy versus progresywny; System podatkowy, jako efekt wyboru publicznego (wyboru jakie dokonuje społeczeństwo poprzez mechanizmy polityczne) Przykład bezpośredniego dotowania szkół przez państwo a system tzw. bonu oświatowego (school voucher) lub płatności za studia z punktu widzenia efektywności i sprawiedliwości/nierówności. Przykład: dlaczego becikowe jest mało efektywną zapomogą, a inne obciążenia podatkowe lub restrykcje związane z zatrudnieniem młodych kobiet zmniejszają szanse matek na zatrudnienie, zwiększając nierówności? 18
Sprawiedliwość, która jest nierównością Ks. Jan Twardowski SPRAWIEDLIWOŚĆ Gdyby wszyscy mieli po cztery jabłka gdyby wszyscy byli silni jak konie gdyby wszyscy byli jednakowo silni w miłości gdyby każdy miał to samo nikt nikomu nie byłby potrzebny Dziękuję Ci, że sprawiedliwość Twoja jest nierównością ( ) 19
Literatura: Ruth Lister: Bieda, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007 Daniel Cohen: Bogactwo świata, ubóstwo narodów, Wydawnictwo Znak, Kraków 2000 Amartya Sen: Nierówności: dalsze rozważania, Wydawnictwo Znak, Kraków 2000 20