... pieczątka nagłówkowa szkoły... kod pracy ucznia KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu, witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 19 stron i zawiera 28 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. W przypadku testu wyboru prawidłową odpowiedź zaznacz stawiając znak X na literze poprzedzającej treść wybranej odpowiedzi. Nie używaj korektora. Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną odpowiedź. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany Czas pracy: 80 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 76 Pracuj samodzielnie. Powodzenia!
Przed Wami zadania z zakresu anatomii i fizjologii człowieka. Trzeba wiedzieć, że obie te nauki uzupełniają się wzajemnie, co wpływa na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu. Nie rozumiemy czynności narządów, jeśli nie będzie znana nam ich budowa. Budowa narzuca kierunek wykonywanych czynności, funkcja kształtuje narząd. Znajomość obu nauk pozwala zrozumieć prawa rządzące rozwojem i przebiegiem procesów życiowych człowieka. Zadanie 1. (0-3 pkt.) Na początku określmy miejsce człowieka we współczesnym systemie klasyfikacyjnym. Człowiek jest przedstawicielem Królestwa Zwierząt. Niżej zostały wypisane kolejne jednostki systematyczne. Twoim zadaniem jest wpisać nazwy tych jednostek, do których zaliczany jest człowiek. Królestwo Zwierzęta Typ - Podtyp - Gromada - Podgromada - Rząd - Rodzina - Rodzaj - Gatunek - S t r o n a 2 z 19
Zadanie 2. ( 0-3pkt.) Rysunki przedstawiające szkielet człowiek (A) i szkielet goryla (B) pomogą Ci w rozwiązaniu tego zadania. Wymień 4 cechy budowy szkieletu człowieka, którymi różni się on od szkieletu goryla, a które są następstwem uzyskania przez Homo sapiens pionowej postawy ciała. 1-2- 3-4- Zadanie 3. (0-1 pkt.) Szkielet człowieka zbudowany jest z tkanki kostnej i chrzęstnej. Spośród poniższych zdań dotyczących budowy i występowania tych tkanek wybierz zdanie fałszywe. a) Komórki chrzęstne są luźno ułożone w substancji międzykomórkowej, która obfituje w włókna białkowe. b) Tkanka kostna gąbczasta cechuje się luźnym układem blaszek kostnych, między którymi znajduje się czerwony szpik kostny. c) Z tkanki chrzęstnej zbudowane są: szkielet zarodka, dyski międzykręgowe i powierzchnie stawowe. d) Tkanka kostna zbita tworzy powierzchnię wszystkich rodzajów kości oraz nasady kości długich. e) Tkanka kostna jest 6-7 razy bardziej wytrzymała niż tkanka chrzęstna, dzięki substancji międzykomórkowej wzbogaconej w sole wapnia i fosforu. S t r o n a 3 z 19
Zadanie 4. (0-3 pkt.) Mięśnie szkieletowe pozwalają wykonywać różne prace, dzięki komórkom mięśniowym, które charakteryzują się kurczliwością i pobudliwością na bodźce. Budowa tych mięśni dostosowana jest do zadań, jakie wykonują. Niżej przedstawiona jest krótka charakterystyka 3 mięśni szkieletowych. W odpowiednich miejscach wpisz konkretne nazwy tych mięśni. Pokrywa okolice karku i grzbietu między łopatkami, unosi głowę, zbliża łopatki do siebie i obraca je kątami dolnymi na zewnątrz. Położony jest na tylnej stronie goleni, mięsień ten zgina staw kolanowy i skokowo goleniowy w kierunku podeszwowym, jest u człowieka szczególnie silnie rozwinięty, co wiąże się z dwunożną postawą ciała człowieka. Mięsień ten stanowi głęboką warstwę mięśni grzbietu, jest bardzo silnym prostownikiem kręgosłupa, którego siła przekracza 3000N. Zadanie 5. (0-3 pkt.) Wentylacja płuc wiąże się z ruchami oddechowymi, które obejmują wdech i wydech. Jedną ze struktur uczestniczących w wentylacji płuc jest przepona. Odpowiedz na pytania: Który ze schematów A czy B obrazuje położenie przepony podczas wydechu? Odpowiedź: S t r o n a 4 z 19
Z jakiego rodzaju tkanki mięśniowej zbudowana jest przepona? Odpowiedź: Jakie inne mięśnie, oprócz przepony należą również do mięśni oddechowych? Odpowiedź: Zadanie 6. (0-2 pkt.) Jedną z tkanek budujących nasz organizm jest tkanka nabłonkowa, która pełni różne funkcje. Budowa tej tkanki jest ściśle powiązana z miejscem występowania i rolą jaką odgrywa. Poniższy rysunek obrazuje budowę nabłonka wyścielającego drogi oddechowe. Wyjaśnij, na czym polega przystosowanie tej tkanki do pełnionych przez nią funkcji. W odpowiedzi uwzględnij dwa elementy budowy nabłonka oddechowego przedstawione na rysunku. S t r o n a 5 z 19
Zadanie 7. (0-2 pkt.) Krew jest tkanką płynną, która krąży w organizmie człowieka w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych. W osoczu zawieszone są komórki krwi. Najwięcej jest erytrocytów, które wyspecjalizowały się w transporcie tlenu i CO 2. Schemat ilustruje procesy zachodzące w naczyniach włosowatych narządów ciała. Określ, w jakich miejscach organizmie człowieka zachodzą procesy I i II. I II Zadanie 8. (0-1 pkt.) Uważnie przeczytaj treść tego pytania a następnie zaznacz prawidłowa odpowiedź. Surowicą nazywamy: a) osocze pozbawione przeciwciał. b) osocze pozbawione fibrynogenu. c) osocze zawierające leukocyty i płytki krwi. d) osocze zawierające martwe lub pozbawione zjadliwości mikroorganizmy. e) prawidłowe są odpowiedzi a i b. Zadanie 9. (0-1 pkt.) Trombocyty to krwinki, które biorą udział w krzepnięciu krwi, wytwarzają kompleks enzymatyczny zapoczątkowując wieloetapowy proces. Dla prawidłowego przebiegu procesu krzepnięcia krwi ma również znaczenie odpowiedni poziom jonów Właśnie, o jonach, jakiego pierwiastka jest mowa w tym zadaniu? Przeczytaj propozycje i zaznacz prawidłową odpowiedź: a) Sodu. b) Potasu. c) Wapnia. d) Magnezu. e) Żadnego z powyższych. S t r o n a 6 z 19
Zadanie 10. (0-1 pkt.) Układ krążenia składa się z układu krwionośnego i układu limfatycznego. Na układ limfatyczny prócz naczyń limfatycznych składają się: a) węzły chłonne, śledziona, grasica. b) węzły chłonne, śledziona, trzustka. c) wątroba, śledziona, węzły chłonne. d) szpik kostny, trzustka, wątroba. e) węzły chłonne, migdałki, trzustka. Zaznacz prawidłową odpowiedź. Zadanie 11. (0-3 pkt.) Na podstawie przedstawionego schematu układu krwionośnego człowieka wypisz nazwy naczyń krwionośnych, w których płynie krew odtlenowana. S t r o n a 7 z 19
Zadanie 12. (0-4 pkt.) Poniższe zdania dotyczą układu pokarmowego człowieka. Oceń czy są one prawdziwe czy też fałszywe. Nazwa dwunastnica wzięła się stąd, że jej długość odpowiada mniej więcej szerokości dwunastu złączonych palców dorosłego człowieka. Układ pokarmowy człowieka ma długość 7-9 m, z czego 6 m stanowi jelito cienkie. Pusty żołądek ma pojemność 50 mililitrów, zaś wypełniony jedzeniem może się powiększyć nawet 50 razy. W ścianach przewodu pokarmowego znajdują się dwie warstwy mięśni gładkich, rytmiczne skurcze tych mięśni nazywamy ruchami perystaltycznymi. Zadanie 13. (0-3 pkt.) Nasze nerki to życiodajny filtr, przez który dziennie przepływa 280 l krwi. Powstaje 170 litrów moczu pierwotnego, z którego po procesie wchłaniania zwrotnego i zagęszczeniu wydalamy ok. 2 litry moczu ostatecznego. Określ występowanie poniższych związków chemicznych we krwi i moczu zdrowego człowieka. Wykorzystaj symbole: + występuje brak (nie występuje) Związek chemiczny Osocze Mocz pierwotny Mocz ostateczny Woda Sole mineralne Białko Azotowe produkty przemiany materii Glukoza S t r o n a 8 z 19
Zadanie 14. (0-2 pkt.) Skóra przypomina dobrze dopasowany kombinezon ochronny i taka jest jej podstawowa rola. Ale skóra odgrywa również wiele innych funkcji, dzięki występujących w niej strukturom. Czy znasz budowę tego narządu? Schematyczny rysunek przedstawia budowę skóry człowieka. W którym z zestawów a), b), c), d) prawidłowo zostały nazwane elementy skóry? a) A włos, B naczynie krwionośne, F tkanka tłuszczowa. b) B włókno nerwowe, C gruczoł łojowy, D gruczoł potowy. c) C gruczoł potowy, D gruczoł łojowy, E naczynie krwionośne. d) B włókno nerwowe, C gruczoł potowy, E naczynie krwionośne. Zadanie 15. (0-2 pkt.) Rysunek przedstawia schemat układu rozrodczego kobiety. Zaznacz na schemacie: X miejsce zapłodnienia Y miejsce implantacji zarodka Z miejsce wytwarzania hormonów płciowych S t r o n a 9 z 19
Wiedza anatomiczna służy przede wszystkim medycynie, która zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem chorób, będących przyczyną zniekształcenia i błędnego funkcjonowania poszczególnych części organizmu. Aby organizm mógł wykorzystywać swoje możliwości, musi być starannie pielęgnowany. Dbanie o własne zdrowie wcale nie jest trudne, wymaga jednak wiedzy i rozwagi. Kolejne zadania sprawdzą Waszą wiedzę o chorobach człowieka i sposobach walki z nimi. Zadanie 16. ( 0-4 pkt.) Witaminy są związkami organicznymi, których brak lub nadmiar wywołuje choroby. Przyporządkuj witaminę do jej krótkiej charakterystyki, wpisując do tabeli odpowiednią cyfrę. Spośród wymienionych pięciu witamin podkreśl te, które rozpuszczalne są w wodzie. 1. witamina A 2. witamina D 3. witamina C 4. witamina K 5. witamina B 1 Ułatwia przyswajanie wapnia w jelicie cienkim i wbudowywanie go w kości. Zwiększa odporność organizmu, przyśpiesza gojenie ran, w największej ilości występuje w owocach dzikiej róży. Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni, serca, przy jej braku choroba beri-beri. Przy braku tej witaminy występuje niedowidzenie o zmierzchu oraz zmiany nabłonka skóry. Wytwarzana w organizmie człowieka w obecności flory jelitowej, niezbędna w procesie krzepnięcia krwi. S t r o n a 10 z 19
Zadanie 17. (0-3 pkt.) Do częstych chorób układu pokarmowego należą tzw. robaczyce, czyli schorzenia wywołane obecnością robaków pasożytniczych. Ich szkodliwość związana jest między innymi z powodowaniem wewnętrznych uszkodzeń w organizmie gospodarza, jego zatruwaniem i zubożeniem w istotne dla życia substancje. Podanym nazwom pasożytów przyporządkuj sytuacje, w których może dojść do zarażenia (każdemu pasożytowi możesz przyporządkować więcej niż jeden sposób zarażenia). 1. TASIEMIEC UZBROJONY a) spożywanie niezbadanego, zarażonego mięsa pochodzącego z niewiadomego źródła 2. OWSIK b) spożywanie wody zanieczyszczonej odchodami lub warzyw i owoców podlewanych taką wodą 3. GLISTA LUDZKA c) nieprzestrzeganie higieny osobistej (np. niemycie rąk przed jedzeniem) 4. WŁOSIEŃ KRĘTY d) spożywanie surowych lub półsurowych potraw przygotowanych z zarażonego mięsa Zadanie 18. (0-1 pkt.) Do chorób o podłożu psychicznym, które stanowią prawdziwą zmorę współczesności zalicza się: a) schizofrenię. b) depresję. c) anoreksję. d) poprawne są odpowiedzi a i b. e) poprawne są odpowiedzi a, b i c. S t r o n a 11 z 19
Zadanie 19. (0-5 pkt.) Poniższa tabela zawiera wybrane choroby człowieka wywołane przez bakterie, wirusy i pierwotniaki. Określ dla każdej z tych chorób jej czynnik etiologiczny, wpisując odpowiednie symbole ( B bakteryjna, W wirusowa, P wywołana przez pierwotniaka). grypa krztusiec rzęsistkowica angina opryszczka lamblioza tężec kiła żółtaczka zakaźna dur brzuszny toksoplazmoza Nazwa choroby Czynnik etiologiczny (przyczyna) Zadanie 20. (0-3 pkt.) Barwa naszej skóry zależy od ilości barwnika produkowanego przez komórki barwnikowe. Z pewnością znacie rolę, jaką odgrywa melanina i chyba zdajecie sobie sprawę z tego, iż nie jest ona już w stanie zabezpieczyć nas przed coraz intensywniejszym promieniowaniem ultrafioletowym. Zastanów się i wypisz cztery skutki negatywnego działania zbyt dużej ilości promieni UV na organizm człowieka. 1. 2. 3. 4. S t r o n a 12 z 19
Jedną z wielu dyscyplin naukowych stworzonych przez człowieka jest genetyka - nauka biologiczna zajmująca się dziedziczeniem cech. Podstawowe zasady genetyki były wykorzystywane przez człowieka wiele tysięcy lat przed stworzeniem tej nauki. Dzisiaj genetyka należy do bardzo ciekawych i przyszłościowych nauk biologicznych. Kolejnych 8 zadań związanych jest właśnie z tą dziedziną wiedzy. Zadanie 21. (0-4 pkt.) Każdy powinien znać budowę kwasu DNA, doskonale przystosowaną do pełnienia roli magazynowania i przekazywania informacji genetycznej W poniższym tekście dotyczącym budowy kwasu DNA uzupełnij luki. Cząsteczka kwasu DNA zbudowana jest z jednostek zwanych nukleotydami. W skład nukleotydu wchodzą: cząsteczka pięciowęglowego cukru -. Do piątego atomu węgla tego cukru jest przyłączona grupa fosforanowa. Trzecim elementem budującym nukleotyd jest jedna z czterech rodzajów. Adenina i należą do puryn, a cytozyna i to. U roślin, zwierząt i bakterii cząsteczka kwasu DNA składa się z owiniętych wokół siebie łańcuchów polinukleotydowych. W takiej budowie cząsteczki tego kwasu nukleotydów A jest tyle samo, co nukleotydów i tyle nukleotydów, ile jest nukleotydów C, gdyż nukleotydy zawsze występują w tych samych parach. S t r o n a 13 z 19
Zadanie 22. ( 0-3 pkt.) Kod genetyczny to zapis informacji genetycznej w postaci tripletów. Triplet (kodon) to trójka nukleotydów, które warunkują wbudowanie odpowiedniego aminokwasu do cząsteczki białka. Dokonaj przyporządkowania łącząc za pomocą linii odpowiadające sobie wiersze (cechę kodu genetycznego i jej wyjaśnienie). Cecha kodu genetycznego. Wyjaśnienie bezprzecinkowy nie ma znaków przestankowych pomiędzy kodonami trójkowy jeden kodon koduje jeden aminokwas uniwersalny kodon zawsze zawiera trzy nukleotydy niezachodzący u wszystkich organizmów kodony mają to samo znaczenie jednoznaczny kodony nie zachodzą na siebie Zadanie 23. (0-1 pkt.) Mejoza to proces prowadzący do redukcji ilości chromosomów w jądrze komórkowym, składa się z dwóch podziałów. Zaznacz prawidłową odpowiedź, odpowiadając na pytanie: Kiedy podczas mejozy zachodzi koniugacja chromosomów homologicznych oraz proces crossing over? a) Podczas profazy pierwszego podziału mejotycznego. b) Podczas metafazy pierwszego podziału mejotycznego. c) Podczas profazy drugiego podziału mejotycznego. d) Podczas metafazy drugiego podziału mejotycznego. e) Poprawne są odpowiedzi a i c. S t r o n a 14 z 19
Zadanie 24. (0-3 pkt.) Kariotyp organizmu to zestawienie wszystkich chromosomów obecnych w komórce. Rysunek przedstawia 3 kariotypy A B i C. Wyjaśnij na czy polega ich nieprawidłowość oraz nazwij te zespoły chorobowe. A B C S t r o n a 15 z 19
Zadanie 25. (0-5 pkt.) U świnki morskiej gen B warunkuje barwę sierści. Ustal, która z cech jest dominująca. Ustal genotypy pokolenia rodzicielskiego. Wypisz gamety pokolenia rodzicielskiego. Określ genotyp i fenotyp pokolenia F 1.. Wypisz gamety pokolenia F 1.. S t r o n a 16 z 19
Zadanie 26. (0-4 pkt.) Zapoznaj się ze schematem przedstawionym poniżej. Dziewczynka oznaczona w rodowodzie czarnym kółkiem jest dotknięta recesywną chorobą genetyczną sprzężoną z płcią. Jakie jest prawdopodobieństwo, że czwarty potomek tej pary także będzie chory? Jakiej płci będzie to dziecko? W rozwiązaniu zadania należy podać genotypy rodziców, genotypy dzieci oraz odpowiedzieć na dwa postawione pytania. Możesz się posłużyć szachownicą genetyczną. A cecha dominująca a cecha recesywna chłopiec dziewczynka Genotypy rodziców Genotypy dzieci Odpowiedź na pytanie 1 Odpowiedź na pytanie 2 S t r o n a 17 z 19
Zadanie 27. (0-3 pkt.) Rozwiąż zadanie: Kobieta o grupie krwi A, której ojciec miał grupę krwi 0, wyszła za mąż za mężczyznę o grupie krwi AB. Jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia się w tym małżeństwie dziecka o grupie krwi B? Podaj genotypy rodziców i dzieci oraz odpowiedz na postawione w zadaniu pytanie. Możesz posłużyć się szachownica genetyczną. Genotypy rodziców Genotypy dzieci Odpowiedź na pytanie Zadanie 28. (0-3 pkt.) Jednym ze sposobów leczenia chorób człowieka jest terapia genowa, którą obrazuje poniższy schemat. Twoim zadaniem jest wyjaśnienie zasad terapii genowej. komórka terapeutyczny gen 1. 2. 3. S t r o n a 18 z 19
BRUDNOPIS S t r o n a 19 z 19