15 CZYNNIKI ROZWOJU MAŁYCH I REDNICH PRZEDSIBIORSTW NA PODSTAWIE BADA W MIKROREGIONIE ŁÓDZKIM Marek Matejun Katedra Zarzdzania, Politechnika Łódzka 1. Wprowadzenie Problematyka rozwoju małych i rednich przedsibiorstw stanowi w ostatnim czasie wany przedmiot zainteresowania na gruncie nauk ekonomicznych, w tym nauk o zarzdzaniu. Jest to spowodowane midzy innymi istotnym wpływem firm sektora MP na procesy społeczno-gospodarcze zachodzce we współczesnej gospodarce. Małe i rednie przedsibiorstwa stanowi w wielu krajach istotn baz przedsibiorczoci i tworz dynamicznie rozwijajcy si sektor gospodarki, ale z drugiej strony jest to niezwykle delikatna sfera działania, podatna na wpływy rónorodnych czynników i uwarunkowa. Efektem tego jest wysoka zmienno rozwoju sektora MP oraz brak stabilnych tendencji zmian ilociowych w tym sektorze [2, s. 63]. W procesach rozwoju, małe i rednie przedsibiorstwa mog wykorzystywa rónorodne czynniki, stanowice przyczyn lub warunek wchodzenia organizacji na wyszy poziom funkcjonowania. Analizujc rónorodno stymulatorów rozwojowych małych i rednich przedsibiorstw, zwraca si uwag na wystpowanie dwóch zasadniczych grup tych elementów: czynników o charakterze wewntrznym, wynikajcych z uwarunkowa zasobowych przedsibiorstw oraz elementów zewntrznych, zwizanych ze rodowiskiem działania przedsibiorców. Biorc pod uwag te zagadnienia jako cel artykułu, wyznaczono prezentacj oraz analiz opinii przedsibiorców z sektora MP dotyczcych najwaniejszych czynników rozwoju ich przedsibiorstw. W artykule przedstawiono wyniki bada ankietowych prowadzonych w grupie 110 małych i rednich przedsibiorców działajcych na terenie mikroregionu łódzkiego. W prowadzonych badaniach zwrócono uwag przede wszystkim na czynniki rozwoju o charakterze wewntrznym oraz zwizane z relacjami z kontrahentami biznesowymi. Celowo pominito czynniki zewntrzne wynikajce z uwarunkowa makrootoczenia z powodu bardzo szerokiego zakresu przedmiotowego tej tematyki.
152 Teoria i praktyka zarzdzania rozwojem organizacji 2. Wewntrzne i zewntrzne czynniki rozwoju małych i rednich przedsibiorstw Pojcie rozwoju organizacji jest kategori abstrakcyjn, trudno mierzaln, ma charakter relatywny [4, s. 111] i zwizane jest z takimi kategoriami jak zmiana, postp czy wzrost. W teorii organizacji i zarzdzania rozwój rozumiany jest najczciej jako zachodzcy w czasie proces zmian [11, s. 14], w toku którego poszczególne całoci łcz si w układy bardziej skomplikowane, w całoci wyszego rzdu, odznaczajce si nowymi właciwociami i nowymi prawidłowociami nie spotykanymi dotychczas [16, s. 212]. W literaturze niejednoznacznie okrelany jest jednak charakter tych zmian. Z. Piercionek traktuje bowiem rozwój jako zjawisko jakociowe, polegajce na wprowadzeniu innowacji produktowych, procesowych, strukturalnych oraz z zakresu organizacji i zarzdzania [15, s. 11]. Podobnie A. Stabryła zwraca uwag, i rozwój oznacza wystpowanie zmian jakociowych, ocenianych pozytywnie z perspektywy celu, którego dotycz [18, s. 240]. Inni autorzy zwracaj natomiast uwag na komplementarny charakter zmian jakociowych i ilociowych w procesie rozwoju. J. Penc stwierdza, i rozwój to ukierunkowany proces zmian ilociowych i jakociowych (strukturalnych, technologicznych, kulturowych itp.), wykazujcych okrelonego rodzaju stosunkowo trwał tendencj, sprzyjajcych przetrwaniu i stabilnoci danej organizacji [14, s. 381]. Wzrost ilociowy organizacji (np. w sferze produkcji, czy zatrudnienia) wymaga bowiem wprowadzania zmian jakociowych, na przykład o charakterze organizacyjnym bd technologicznym. W efekcie przez rozwój organizacji mona rozumie wzrost sprawnoci jej funkcjonowania zarówno w aspekcie ilociowym, jak i jakociowym [10, s. 94]. Mimo rozbienoci definicyjnych rozwój traktowany jest jako warunek konieczny przetrwania organizacji [15, s. 12] i jeden z uniwersalnych celów ostatecznych przedsibiorstwa zarobkujcego [3, s. 55]. Rozwój naley przy tym do najbardziej złoonych, obiektywnych zjawisk i procesów, wynikajcych ze zmiennoci rónorodnej materii, a jego kompleksowy i integralny charakter odzwierciedla powizania i zalenoci wszystkich elementów, procesów i czynników wystpujcych wewntrz przedsibiorstwa i w jego otoczeniu [8, s. 354]. Ten pozytywny trend powinien by równie cech małych i rednich przedsibiorstw, które pełni znaczc rol w procesie zmian w strukturze przemysłowej kraju, inicjuj powstawanie i rozwój nowych dziedzin produkcji oraz nowych rodzajów usług, a take wpływaj pozytywnie na sfer społecznokulturow. Wyodrbnienie kategorii podmiotów działajcych w mniejszym rozmiarze dokonywane jest na podstawie kryteriów ilociowych, jakociowych bd mieszanych w zalenoci od kraju, brany, czy okrelonych potrzeb społecznogospodarczych. Zwracajc uwag na rónorodno tych podziałów, prezentuje si czsto definicj wystpujc na gruncie prawnym, w ustawie o swobodzie
Cz I. Kierunki i strategie rozwoju współczesnych organizacji 153 działalnoci gospodarczej, zgodnie z któr na podstawie wyznaczników ilociowych okrelone zostały trzy kategorie podmiotów zaliczane do sektora MP: mikroprzedsibiorcy, mali oraz redni przedsibiorcy [20]. W procesach swojego funkcjonowania przedsibiorstwa te mog wykorzystywa rónorodne czynniki, które mog wspomóc ich rozwój. Czynniki te, okrelane jako stymulatory, determinanty, bd katalizatory rozwoju stanowi wyrónione w kompleksie zjawisk wymierne składniki, które s rozpatrywane jako przyczyna lub warunek procesów rozwojowych [por. 16, s. 41] i stanowi ich siły napdowe. W literaturze zwraca si uwag, i mog pochodzi one z wntrza organizacji, bdc jej mocnymi stronami (czynniki wewntrzne) lub z otoczenia, stwarzajc szanse rozwoju małego przedsibiorstwa (czynniki zewntrzne) [13, s. 132]. Zalenoci te przedstawiono na rysunku 1. Rozwój przedsibiorstwa Wykorzystanie mocnych stron i szans rynkowych Czynniki wewntrzne (mocne strony) Identyfikacja i ocena mocnych stron i szans rynkowych Czynniki zewntrzne (szanse) Rys. 1. Miejsce czynników wewntrznych i zewntrznych w procesie rozwoju małych i rednich przedsibiorstw ródło: Opracowanie własne na podstawie: [13, s. 132]. Naley zwróci uwag, i w aspekcie zewntrznym kondycja i perspektywy rozwojowe małych i rednich przedsibiorstw uzalenione s zarówno od uwarunkowa makroekonomicznych, wspólnych dla całego systemu gospodarczego kraju, jak równie od uwarunkowa mezoekonomicznych, charakterystycznych dla sektora bd brany gospodarki. Mona powiedzie, e kade z przedsibiorstw małego biznesu funkcjonuje w układzie tzw. dalszego i bliszego otoczenia [7, s. 31], składajcego si z regulatorów posiadajcych rónorodny charakter oraz róne pola percepcji. Czynniki te kształtuj zasady oraz sposoby oddziaływa regulacyjnych na firmy sektora MP determinujc stan, sposób działania oraz dynamik rozwoju małych i rednich przedsibiorstw. Regulatory mieszczce si w ramach otoczenia dalszego posiadaj wymiar makroekonomiczny. Wynikaj one z uwarunkowa politycznych, prawnych,
154 Teoria i praktyka zarzdzania rozwojem organizacji ekonomicznych czy w kocu technologicznych i s wspólne dla całej gospodarki. Otoczenie blisze obejmuje czynniki o bardziej ograniczonym zakresie działania, zwizane przede wszystkim z bezporednimi relacjami z innymi uczestnikami obrotu gospodarczego. Podstawowym warunkiem długofalowego rozwoju sektora małych i rednich przedsibiorstw jest prowadzenie przez pastwo stabilnej polityki makroekonomicznej, która zapewni równowag gospodarcz. Do najwaniejszych czynników makroekonomicznych wpływajcych na kondycj ekonomiczn i rozwój sektora MP mona zaliczy dynamik wzrostu gospodarczego, stabilno waluty, polityk celn oraz kształtowanie si popytu na rynku [19, s. 1]. Do uwarunkowa makroekonomicznych zalicza si te regulacje systemu finansowo-podatkowego, od których w duej mierze zaley moliwo akumulowania kapitału przez małe i rednie przedsibiorstwa w celu samofinansowania biecej działalnoci i rozwoju. Istotn rol tego systemu jest równie tworzenie zachty do gromadzenia rodków na cele inwestycyjne, rozwojowe oraz na promocj eksportu. Istotn rol odgrywa równie wsparcie finansowe i pozafinansowe pa stwa dla małych i rednich przedsibiorstw. Dodatkowo dostpno usług bankowych i ubezpieczeniowych oraz regulacje prawne w zakresie windykacji wierzytelnoci maj znaczcy wpływ na moliwoci rynkowe małych i rednich przedsibiorstw. Zakres korzystania z usług bankowych determinowany jest w zasadniczy sposób od moliwoci lokalnego rynku finansowego, gdy w Polsce koncentracja instytucji finansowych prowadzcych działalno kredytow na rzecz przedsibiorstw wystpuje w duych aglomeracjach miejskich. Drug grup czynników rozwoju, istotn dla firm sektora MP stanowi stymulatory wewntrzne. Wród nich mona wymieni wielko majtku jakim dysponuje przedsibiorstwo, który w znaczcy sposób determinuje moliwoci rynkowego działania przedsibiorstwa [9]. Kolejnym czynnikiem mikroekonomicznym jest zdolno do wdraania postpu naukowo-technicznego, pozwalajca na sprawne konkurowanie w warunkach systemu wolnorynkowego i coraz wikszego otwarcia gospodarki Polski na rynki midzynarodowe. Due znaczenie ma take sprawno zarzdzania zasobami przedsibiorstwa, na któr bezporedni wpływ maj kwalifikacje, wiedza i przedsibiorczo kadry kierowniczej oraz umiejtnoci i dowiadczenie samych przedsibiorców. Istotny wpływ na kondycj i moliwoci rozwojowe małych i rednich przedsibiorstw ma równie jako oferowanych produktów oraz umiejtno rozpoznania i zaspokojenia potrzeb nabywców [19, s. 1]. Produkcja wyrobów i oferowanie usług wysokiej jakoci ma szczególne znaczenie w aspekcie członkostwa w Unii Europejskiej i nieskrpowanego dostpu polskich przedsibiorstw do wspólnego rynku. Naley równie bra pod uwag ogólny poziom rentownoci produkcji, jak te powizania kooperacyjne z innymi partnerami. Wanym czynnikiem jest równie płynno finansowa, która wobec trudnoci
Cz I. Kierunki i strategie rozwoju współczesnych organizacji 155 w uzyskaniu dostpu do ródeł zewntrznego finansowania ma czsto decydujcy wpływ na funkcjonowanie małej lub redniej firmy. Wybrane, wewntrzne i zewntrzne czynniki (stymulatory) rozwoju małych i rednich przedsibiorstw przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Wybrane czynniki rozwoju małych i rednich przedsibiorstw Wewntrzne czynniki rozwoju MP umiejtno zarzdzania zasobami firmy, wiedza, dowiadczenie i przedsibiorczo kierownictwa, kompetencje i umiejtnoci pracowników, charakter rynku i jego znajomo, zdolno do wdraania postpu technicznego, wielko kapitału, zdolnoci produkcyjne, jako oferowanych wyrobów i/lub usług, powizania kooperacyjne, zdolno do elastycznego działania, poziom rentownoci sprzeday. Zewntrzne czynniki rozwoju MP warunki prawne dotyczce podejmowania i prowadzenia działalnoci gospodarczej, tempo wzrostu gospodarczego kraju, kształtowanie si popytu i poday na rynku, konkurencja rynkowa, dostp do finansowania zewntrznego, polityka celna, regulacje systemu finansowopodatkowego, polityka rzdu wobec MP, zakres wsparcia finansowego i pozafinansowego pastwa, kultura przedsibiorczoci. ródło: Opracowanie własne na podstawie: [19, s. 1]. Rozwaania na temat kluczowych czynników rozwoju małych i rednich przedsibiorstw pojawiaj si równie w przypadku fazowych modeli rozwoju, w których poszukuje si stymulatorów pozwalajcych na przejcie organizacji z niszego poziomu funkcjonowania na wyszy. Przykładem moe by tu model rozwoju małych i rednich przedsibiorstw N. Churchila i V. Lewis [6, s. 38]. Autorzy wyrónili w nim sze etapów rozwoju charakterystycznych dla mniejszych firm, w których o sukcesie decyduje osiem czynników. Pierwsze cztery czynniki maj charakter bardziej statyczny i dotycz samego przedsibiorstwa. Nale do nich: zasoby finansowe (rezerwy pienine, gotówkowe, moliwoci zacigania poyczek), zasoby osobowe (liczba i kwalifikacje zatrudnionych osób), zasoby systemowe (system informacyjny firmy, system zarzdzania), zasoby biznesowe (udział w rynku, relacje z dostawcami). Pozostałe czynniki zwizane s z cechami samego przedsibiorcy i obejmuj takie kategorie, jak: motywacj (podejcie do firmy i siebie samego), zdolno do działania (umiejtno samodzielnego wykonywania zada z dziedziny marketingu, innowacji, produkcji czy zarzdzania),
156 Teoria i praktyka zarzdzania rozwojem organizacji zdolnoci menederskie (ch do delegowania uprawnie i odpowiedzialnoci, umiejtno kierowania prac innych ludzi), zdolnoci strategiczne (mylenie perspektywiczne, analizowanie mocnych i słabych stron, okazji oraz zagroe) Na kadym z kolejnych etapów rozwoju firma staje w obliczu nowych problemów i wyzwa, zmienia si równie rola poszczególnych czynników zwizanych z przedsibiorczoci i zarzdzaniem. Wraz z rozwojem firmy maleje zdolno właciciela do samodzielnego wykonywania zada, zwiksza si jednoczenie znaczenie planowania strategicznego, kwalifikacji pracowników, a take umiejtnoci delegowania zada, uprawnie i odpowiedzialnoci przez przedsibiorc [11, s. 83]. Problem analizy kluczowych czynników sukcesu dla poszczególnych faz rozwoju małego przedsibiorstwa jest równie rozpatrywany w modelu M. Scotta i R. Bruce a [17, s. 107]. Wyróniono tu pi faz rozwoju małej firmy, w których due znaczenie posiada osoba właciciela-menedera oraz zmieniajce si ródło i sytuacja finansowa firmy. W modelu PAEI według I. Adizesa [1, s. 70] zwraca si uwag na czynniki organizacji, które z rón sił dominuj w trakcie rozwoju przedsibiorstwa. Zgodnie z tym działania organizacji mog by ukierunkowane na: produkcj (P), czyli dostarczanie na rynek konkretnych wyrobów lub usług, administracj (A), czyli tworzenie formalnego porzdku w zakresie struktur i procesów, przedsibiorczo (E), czyli kreowanie zmian i wprowadzanie innowacji, integracj (I), czyli zabieganie o współdziałanie uczestników organizacji. Z modelu wynika, e przed utworzeniem przedsibiorstwa i krótko po jego powstaniu dominuje czynnik przedsibiorczoci. Wkrótce potem nastpuje koncentracja na produkcie lub usłudze, poniewa o powodzeniu kadego przedsiwzicia przesdza ostatecznie odbiorca i rynek. W fazie rozkwitu nastpuje silne nastawienie na wyniki produkcyjne, przedsibiorczo i zarzdzanie, natomiast czynniki społeczne nie s jeszcze zbytnio uwydatnione. Dalsze etapy gro przedsibiorstwu wejciem w faz upadku. Zaczyna w niej dominowa zbiurokratyzowany system zarzdzania, zaniedbywana zostaje przedsibiorczo, co doprowadza do ograniczenia pozostałych czynników, ich zaniku i w konsekwencji upadku przedsibiorstwa [11, s. 71]. Analiza modeli rozwoju i cyklów ycia małych firm wskazuje na istnienie czterech grup teorii, w zalenoci od opisywanych kluczowych czynników rozwoju, takich jak [5, s. 34]: osoba przedsibiorcy (cechy przedsibiorcy, motywacje, umiejtnoci), rozwój organizacji (fazy wzrostu, wpływ rodziny, otoczenia, kontaktów osobistych), zarzdzanie (planowanie, style kierowania, strategie), warunki rynku (struktura, lokalizacja, otoczenie). Czynniki rozwoju małych i rednich przedsibiorstw maj zatem bardzo szeroki i zrónicowany charakter. Ich wystpowanie i wzmacnianie powinno
Cz I. Kierunki i strategie rozwoju współczesnych organizacji 157 by przedmiotem analiz i decyzji menederów w procesach i strategiach rozwojowych małych i rednich przedsibiorstw. 3. Metodyka prowadzonych bada i charakterystyka respondentów Biorc pod uwag powysze uwarunkowania w 2005 roku w Katedrze Zarzdzania Politechniki Łódzkiej podjto badania ankietowe na temat problematyki rozwoju firm sektora małych i rednich przedsibiorstw. Jednym z celów tych bada była analiza najwaniejszych czynników (stymulatorów) rozwoju w opinii ankietowanych przedsibiorców. Badaniami objto 110 małych i rednich przedsibiorstw z mikroregionu łódzkiego zdefiniowanego na podstawie kryterium administracyjnego jako miasto Łód wraz z ssiadujcymi powiatami: łódzkim-wschodnim, brzeziskim, pabianickim i zgierskim. Wikszo badanych firm działa jako osoby fizyczne prowadzce działalno gospodarcz (68% respondentów). Wród innych form organizacyjno prawnych wystpowały spółki cywilne (20%), spółki z ograniczon odpowiedzialnoci (9%), spółka jawna, spółka akcyjna oraz stowarzyszenie (po 1%). Zdecydowana wikszo badanych przedsibiorstw to mikro przedsibiorstwa, spełniajce definicj z ustawy o swobodzie działalnoci gospodarczej. Najmniejsze podmioty stanowi 86% próby, z tym, e w tej grupie dla potrzeb analiz wyodrbniono przedsibiorstwa prowadzce działalno bez zatrudniania pracowników (14%). W dalszych analizach, z powodu małej liczby rednich przedsibiorstw, dokonano równie połczenia firm małych i rednich w jedn grup małych/rednich podmiotów. Badane podmioty działaj przede wszystkim w sektorze usług (35%) oraz handlu i produkcji (po 27%). S to w dominujcej czci firmy o niewielkim zasigu działania, aktywne na rynku lokalnym (38%). Charakterystyk badanych przedsibiorstw przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Charakterystyka badanych firm sektora MP Rok załoenia firmy Procent Wielko firmy Procent do 1990 16% bez pracowników 14% 1991-1995 31% mikro 72% 1996-2000 31% mała 12% 2001-2005 22% rednia 2% Obszar działania rynkowego Procent Sektor działania Procent lokalny 38% handel 27% regionalny 24% usługi 35% krajowy 26% produkcja 27% midzynarodowy 11% budownictwo 11% zagraniczny 1% ródło: Opracowanie własne na podstawie wyników bada.
158 Teoria i praktyka zarzdzania rozwojem organizacji Respondentami biorcymi udział w badaniu byli właciciele i kadra menederska małych oraz rednich przedsibiorstw. Byli to przede wszystkim mczyni (63%), osoby w wieku 41 50 lat (43%), z wykształceniem rednim (47%) w kierunku technicznym (61%). 4. Czynniki rozwoju firm sektora MP w opinii przedsibiorców W ankiecie skierowanej do przedsibiorców z sektora MP poddano ocenie znaczenie poszczególnych czynników rozwoju przedsibiorstw, ze szczególnym uwzgldnieniem determinantów wewntrznych oraz zwizanych z relacjami z partnerami biznesowymi. Respondenci wskazywali na czynniki istotne ich zdaniem dla rozwoju przedsibiorstw 1 oraz okrelali ich znaczenie w procesie rozwoju w skali od 1 (bardzo niskie znaczenie czynnika) do 4 (bardzo wysokie znaczenie czynnika) 2. Badani przedsibiorcy bardzo czsto wskazywali niemal na wszystkie czynniki umoliwiajce ich zdaniem rozwój firm jako na istotne, sporód wszystkich dziesiciu stymulatorów zaproponowanych w kwestionariuszu ankiety. W przypadku omiu determinantów ponad 90% respondentów wyraziło opini, e s one istotne dla rozwoju ich przedsibiorstw. Rozpito wyników wahała si tutaj od 92% do 100%. Najczciej zwracano uwag na posiadane zasoby gotówki (na ten czynnik, jako istotny wskazali wszyscy ankietowani) oraz na moliwoci pomocy ze strony biura rachunkowego. Wszystkie badane przedsibiorstwa współpracowały z biurami rachunkowymi w zakresie outsourcingu rachunkowoci i doradztwa podatkowego [zob. szerzej: 12, s. 21-28] i relacje te zostały uwzgldnione jako jeden z potencjalnych czynników warunkujcych rozwój firm sektora MP. Bardzo czsto wskazywano równie na czynniki zwizane z osob właciciela oraz potencjałem kadry kierowniczej przedsibiorstwa. Najmniej przedsibiorców zwróciło uwag natomiast na takie czynniki jak: dostp do zewntrznych ródeł finansowania oraz procedury i systemy zarzdzania stosowane w przedsibiorstwie. Moe to by z jednej strony spowodowane obawami przedsibiorców przed zaciganiem zobowiza finansowych, z drugiej niewielkim rozmiarem działalnoci i uproszczonymi metodami organizacji i zarzdzania stosowanymi w firmach. Zrónicowanie zakresu wskaza pomidzy omioma najczciej wskazywanymi czynnikami było jednak tak niewielkie, i przyjto, e wiksz warto poznawcz bdzie reprezentowa siła wskaza na poszczególne czynniki istotne dla rozwoju przedsibiorstw. 1 Wskanik ten okrelono jako powszechno wskazania. 2 Okrelano tu redni arytmetyczn wskaza respondentów na okrelony czynnik i przedstawiano j jako sił wskazania.
Cz I. Kierunki i strategie rozwoju współczesnych organizacji 159 Istotnych wskazówek odnonie oceny poszczególnych czynników w procesie rozwoju przedsibiorstw dostarcza zatem siła wskaza okrelona przez respondentów. W tym przypadku najwikszego znaczenia dla rozwoju firmy nabiera przedsibiorczo i zaradno właciciela oraz umiejtnoci i kwalifikacje osób zarzdzajcych podmiotem. Drug grup stanowi czynniki zwizane z kształtowaniem relacji z partnerami biznesowymi, jak równie posiadane zasoby finansowe, co warunkuje midzy innymi podejmowanie inicjatyw inwestycyjnych. Zakres wskaza na poszczególne czynniki wane z punktu widzenia rozwoju badanych przedsibiorstw przedstawiono na rysunku 2. Przedsibiorczo i zaradno właciciela firmy Kwalifikacje i umiejtnoci kierownictwa firmy Korzystne układy z dostawcami (np. warunki dostaw, płatnoci) Zasoby gotówki Perspektywiczne, strategiczne mylenie o przedsibiorstwie Szczcie w biznesie Liczba i kwalifikacje pracowników Pomoc ze strony biura rachunkowego 97% 96% 94% 100% 95% 93% 92% 98% 3,7 3,5 3,4 3,3 3,1 3,0 2,9 2,9 Procedury i systemy zarzdzania stosowane w firmie Moliwoci zacigania poyczek i kredytów 77% 78% 2,5 2,4 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 Powszechnoc wskazania Siła wskazania Rys. 2. Najwaniejsze czynniki umoliwiajce rozwój firmy w ocenie badanych przedsibiorców z sektora MP ródło: Opracowanie własne na podstawie wyników bada. Nieco mniejszego znaczenia nabiera perspektywiczne mylenie o przedsibiorstwie, jak równie szczcie w biznesie. Przeciwwag dla silnej pozycji właciciela jako czynnika determinujcego rozwój małych i rednich przed-
160 Teoria i praktyka zarzdzania rozwojem organizacji sibiorstw staje si równie potencjał i kwalifikacje pracowników. Pomoc ze strony biura rachunkowego, chocia bardzo czsto wskazywana przez respondentów, została tu oceniona jako jeden z mniej istotnych czynników rozwojowych firmy. Dwa czynniki najrzadziej wskazywane przez ankietowanych zostały równie ocenione jako najsłabiej wpływajce na procesy rozwojowe badanych przedsibiorstw. Analiza siły wskaza poszczególnych czynników rozwojowych w zalenoci od wielkoci przedsibiorstw wskazuje na niewielkie zrónicowanie, przy czym znaczenie poszczególnych czynników ronie z reguły w przypadku wikszych przedsibiorstw. Zakres wskaza na poszczególne czynniki wane z punktu widzenia rozwoju działalnoci gospodarczej, ze wzgldu na wielko przedsibiorstwa przedstawiono na rysunku 3. Przedsibiorczo i zaradno właciciela firmy Kwalifikacje i umiejtnoci kierownictwa firmy Korzystne układy z dostawcami (np. warunki dostaw, płatnoci) Zasoby gotówki 2,9 3,7 3,7 3,4 3,6 3,5 3,2 3,5 3,3 3,4 3,3 3,4 Perspektywiczne, strategiczne mylenie o przedsibiorstwie 3,1 3,1 2,9 Szczcie w biznesie 2,6 3,3 3,0 Liczba i kwalifikacje pracowników Pomoc ze strony biura rachunkowego Procedury i systemy zarzdzania stosowane w firmie Moliwoci zacigania poyczek i kredytów 2,9 3,0 2,8 2,9 2,9 2,6 2,6 2,5 2,6 2,1 2,5 2,4 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 bez pracowników mikro małe/rednie Rys. 3. Najwaniejsze czynniki umoliwiajce rozwój firmy w ocenie badanych przedsibiorców w zalenoci od wielkoci przedsibiorstwa ródło: Opracowanie własne na podstawie wyników bada.
Cz I. Kierunki i strategie rozwoju współczesnych organizacji 161 Wród czynników, które maj wiksze znaczenie dla firm mniejszych znalazły si moliwoci zacigania poyczek i kredytów, co moe by spowodowane duymi ograniczeniami finansowymi tych podmiotów. Respondenci z mniejszych firm stosunkowo silnie wskazywali równie na znaczenie procedur i systemów zarzdzania stosowanych w przedsibiorstwie. 5. Podsumowanie i wnioski Rozwój małych i rednich przedsibiorstw zdeterminowany jest w znacznym stopniu moliwociami wykorzystania rónorodnych czynników rozwojowych, zarówno o charakterze wewntrznym, jak równie zewntrznym. Na podstawie przeprowadzonych bada mona zaobserwowa pewne ogólne tendencje oraz sformułowa nastpujce wnioski: badani przedsibiorcy identyfikuj szereg czynników (stymulatorów) rozwojowych, zarówno o charakterze wewntrznym, jak równie zewntrznym; mona wyróni dwie zasadnicze grupy tych determinantów powszechne wskazywane niemal przez wszystkich respondentów oraz mniej istotne wskazywane przez mniej ni 80% ankietowanych, badani przedsibiorcy w procesach rozwoju swoich przedsibiorstw wskazuj przede wszystkim na rol swojego zaangaowania oraz kwalifikacje i umiejtnoci kadry kierowniczej. Istotne wydaj si równie relacje z dostawcami oraz zasoby finansowe stanowice fundament wielu działa rozwojowych, najmniejszego znaczenia dla rozwoju firm sektora MP nabieraj procedury zarzdzania stosowane w przedsibiorstwach, a take dostp do zewntrznych ródeł finansowania w postaci kredytów i poyczek, analiza znaczenia poszczególnych stymulatorów w zalenoci od wielkoci przedsibiorstwa wskazuje, i respondenci z wikszych firm wyej oceniaj znaczenie poszczególnych czynników w procesach rozwojowych. Rozwaania dotyczce poszczególnych determinantów rozwoju wydaj si fundamentalne dla opisu procesów rozwojowych małych i rednich przedsibiorstw. Ich analiza moe by prowadzona równie w kontekcie pewnych zmiennych, taki jak osobowo właciciela, czy faza cyklu ycia organizacji. Wnioski wynikajce z takich analiz mog przyczyni si nie tylko do bardziej trafnego podejmowania decyzji przez włacicieli i menederów małych i rednich przedsibiorstw, ale mog by równie traktowane jako punkt wyjcia do opracowywania programów wspierajcych funkcjonowanie firm sektora MP.
162 Teoria i praktyka zarzdzania rozwojem organizacji Literatura [1] Adizes I.: Corporate Lifecycles. How and Why Corporations Grow and What to Do About It, Prentice-Hall, Englewood Cliffs 1988 [za:] Machaczka J. Zarzdzanie rozwojem organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Kraków 1998. [2] Andrzejczak T., Lachiewicz S., Zdrajkowska H.: Dynamika rozwoju sektora małych i rednich firm województwie łódzkim w latach w 1994-1997, Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej nr 30/1998, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łód 1998. [3] Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waniewski T., Wersty B.: Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo AE im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 1998. [4] Białasiewicz M. (red.): Rozwój przedsibiorstw. Modele, czynniki, strategie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2002. [5] Chody ski A.: Zarzdzanie rozwojem firmy, Wydawnictwo Wyszej Szkoły Zarzdzania i Marketingu w Sosnowcu, Sosnowiec 2002. [6] Churchil N., Lewis V.: The Five Stages of Small Business Growth, Harvard Business Review, May-June 1983. [7] Czternasty W.: Małe przedsibiorstwa w Polsce na tle przeobrae systemowych (1944-1991), Zeszyty Naukowe Seria II, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 1994. [8] Duraj J.: Podstawy ekonomiki przedsibiorstwa, PWE, Warszawa 2000. [9] Krajewski K.: Funkcjonowanie MP w warunkach gospodarki rynkowej i ich moliwoci rozwojowe, Instytut Wspierania Przedsibiorczoci i Samorzdnoci, http://www.medianet.pl/~multikra/ips2.htm. [10] Lachiewicz S. (red.): Małe firmy w regionie łódzkim, Politechnika Łódzka 2003. [11] Machaczka J.: Zarzdzanie rozwojem organizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Kraków 1998. [12] Matejun M.: Outsourcing rachunkowoci i doradztwa podatkowego, [w:] Stabryła A. (red.): Doskonalenie systemów zarzdzania w społeczestwie informacyjnym, tom 2, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2006. [13] Nogalski B., Rutka R., Wójczik-Karpacz A.: Czynniki dynamizujce rozwój małych przedsibiorstw, [w:] Nogalski B., Rybicki J. (red.): Kształtowanie konkurencyjnoci małych i rednich przedsibiorstw na rynkach Unii Europejskiej, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2007. [14] Penc J.: Leksykon biznesu, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1997. [15] Piercionek Z.: Strategie rozwoju firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996. [16] Pszczołowski T.: Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1978.
Cz I. Kierunki i strategie rozwoju współczesnych organizacji 163 [17] Scott M., Bruce R.: Five Stages of Growth in Small Business, Long Range Planing, Vol 20, No 3 1987, s. 47 [za:] Lachiewicz S. (red.): Małe firmy w regionie łódzkim, Politechnika Łódzka, Łód 2003. [18] Stabryła A.: Zarzdzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000. [19] liwa J.: Szanse rozwoju małych i rednich przedsibiorstw, Wynagrodzenia, nr 1/2000, dodatek miesiczny nr 1. [20] Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalnoci gospodarczej, Dz. U. 2004, Nr 173, poz. 1807.
Źródło: Matejun M., Czynniki rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw na podstawie badań w mikroregionie łódzkim, [w:] Lachiewicz S., Zakrzewska-Bielawska A. (red.), Teoria i praktyka zarządzania rozwojem organizacji, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2008, s. 151-163.