Integracja sensoryczna a ruch Ruch jest drzwiami do uczenia się,,paul E. Dennison Integracja sensoryczna to proces w którym następuje organizacja dostarczanych do naszego mózgu wrażeń sensorycznych tak, aby mogły być wykorzystane w celowym działaniu, czyli w reakcjach adaptacyjnych, służących do wykonania określonej czynności, przyjęcia odpowiedniej pozycji ciała itp. Jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integrowaniu bodźców zmysłowych to będą pojawiać się dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym oraz zachowaniu dziecka. Dlatego celem terapii SI (od angielskiego sensory integration) jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej, tj. tego co jest odbierane przez różne zmysły naszego organizmu. Głównym zadaniem jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych: przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych w taki sposób aby dziecko odpowiadało reakcją poprawiającą integrację tych bodźców. Twórcą metody Integracji Sensorycznej jest dr A. Jean Ayres pracownik naukowy Uniwersytetu Południowo-Kalifornijskiego w Los Angeles. Do Polski metoda SI trafiła w 1993 r. a jej rozpowszechnieniem zajęła się jedna z pierwszych współpracownic dr A. Jean Ayres - Violet F. Maas. Cała teoria integracji sensorycznej mówi, że do właściwego funkcjonowania wszystkich zmysłów, od których mózg otrzymując informacje, interpretując, integrując ze sobą odpowiada adekwatną reakcją. Proces integracji sensorycznej zaczyna się od pierwszych tygodni życia płodowego i najintensywniej przebiega do końca wieku przedszkolnego. Z rozwojem integracji sensorycznej wiąże się całokształt funkcjonowania człowieka. Podstawowe znaczenie dla rozwoju integracji zmysłowej ma funkcjonowanie trzech układów odbierających i analizujących informacje związane z ciałem, są to - układ przedsionkowy, układ proprioceptywny, układ dotykowy. Układ przedsionkowo-proprioceptywny Układ przedsionkowy i układ proprioceptywny to najwcześniej rozwijające się i dojrzewające systemy zmysłowe. Receptory układu przedsionkowego znajdują się w uchu wewnętrznym i mają ścisły związek anatomiczny z systemem słuchowym. Receptory układu proprioceptywnego (czucia głębokiego)zaś rozmieszczone są w mięśniach, ścięgnach i stawach. Układ przedsionkowo-proprioceptywny umożliwia odbieranie doznań związanych z ruchem i zmianami w ruchu. Wpływa na utrzymanie równowagi, świadomość przestrzeni,właściwe napięcie mięśniowe, koordynację i płynność ruchu. Od jego prawidłowego działania zależy kształtowanie się i rozwój funkcji ruchowych, czuciowych i poznawczych. Właściwie dobrane ćwiczenia stymulujące układ przedsionkowy normalizują działanie systemu nerwowego. Wpływają również na rozwój funkcji słuchowo- językowych oraz na odbiór wrażeń przez inne systemy zmysłowe. System propriocepcji, który blisko
współpracuje z układem przedsionkowym i odbiera informacje z mięśni, ścięgien i stawów wpływa na sprawne poruszanie się i wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli wzrokowej. Pomaga budować schemat ciała i poczucie, gdzie znajdują się nasze części ciała i jak się poruszają. Układ dotykowy Jest największym i najbardziej pierwotnym systemem zmysłowym. pomaga różnicować to czego dotykamy i gdzie jesteśmy dotykani. Ostrzega przed nieoczekiwanymi lub niebezpiecznymi wrażeniami dotykowymi. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa, równowagę emocjonalną, koncentracje uwagi i funkcje ruchowe. Odbieranie wrażeń dotykowych odbywa się za pomocą czucia powierzchownego i różnicującego. Czucie powierzchowne pozwala nam lokalizować miejsce dotyku bez udziału wzroku, odróżniać faktury materiału, powierzchnie i kształty. Czucie różnicujące to odbieranie wrażeń związanych z bólem, temperaturą i ciśnieniem. Procesy integracji sensorycznej rozwijają się do 7.-8. roku życia, a na jej ostateczny poziom ma wpływ wiele czynników. U wielu dzieci pierwotną przyczyną zaburzenia procesu uczenia się są zaburzenia rozwoju ruchowego. Dziecko uczy się całym ciałem oraz wszystkimi układami zmysłów. Zaburzenia mogą wystąpić u wcześniaków ( ich układ nerwowy jest jeszcze nie do końca ukształtowany ), u dzieci, których matki musiały w ciąży leżeć (więc dzieci jeszcze w życiu płodowym miały mniej doświadczeń). Inne "czynniki ryzyka" to uwarunkowania genetyczne, niedotlenienie w czasie porodu,uszkodzenia okołoporodowe. Dodatkowym czynnikiem który może wpływać na zaburzone procesy integracji sensorycznej to mniej ruchu, więcej czasu spędzanego przez dzieci przed telewizorem, komputerem, wyręczanie dziecka w wykonywaniu czynności samoobsługowych(wiązanie butów, ubieranie, karmienie) przez co dziecko ma problemy z koordynacją ruchów, utrzymywaniem równowagi, sprawnością motoryczną, odczuwaniem i schematem ciała, co później może się przełożyć na trudności w przedszkolu, (np. łapanie piłki, wycinanie) lub w szkole (czytanie, pisanie). W rozwoju dziecka ruch, odbiór i przetwarzanie bodźców zmysłowych są ze sobą zawsze powiązane i wzajemnie na siebie wpływają. Tylko przez własne aktywne i różnorodne działania dziecko uczy się rozumieć otoczenie. Dla większości rodziców zaskakujące są informacje, że umiejętności wyższego rzędu, jak czytanie i pisanie, nie mogą się rozwinąć, jeśli u ich dziecka nie współpracują ze sobą zmysły dotyku, równowagi i koordynacji ruchów. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą być pierwotną przyczyną opóźnienia w rozwoju mowy czy problemów z samoobsługą. Co powinien umieć: dwulatek Chodzi i biega pewnie, samodzielnie potrafi wspiąć się na krzesło, umie celowo ustawiać klocki (np. buduje dom), łączy dwa słowa w zdanie (np.: "Mama, daj"), pewnie trafia łyżeczką do ust.
czterolatek Zwiększa się jego sprawność ruchowa - bardzo lubi skakać oraz biegać. Jeździ na rowerku dwukołowym, a także na łyżwach i nartach. Zaczyna posługiwać się ołówkiem i nożyczkami. Samodzielnie się ubiera i myje ręce. Zadaje wiele pytań, chętnie przyswaja nowe słowa. sześciolatek Osiąga pełną dojrzałość szkolną, czyli jest samodzielny, zaradny, chce nawiązywać kontakt z nauczycielem i rówieśnikami, umie podporządkować się niezbędnym wymaganiom i dyscyplinie. Potrafi pracować w grupie i wykonuje polecenia. Ma dobrą orientację w najbliższym środowisku. ZABURZENIA PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO (zmysły nieokiełzane) zwane również Zaburzeniami Integracji Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i dorosłych. Osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane codziennie informacje sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk, czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie bombardowani ilością bodźców, inni poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych, a jeszcze inni mogą prezentować odmienne symptomy.?przetwarzanie sensoryczne? (integracja sensoryczna) to skomplikowany proces, w którym układ nerwowy odbiera informacje ze wszystkich zmysłów (dotyk; układ przedsionkowy odbierający ruch; czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. U większości osób proces ten przebiega automatycznie. Słysząc rozmowę lub śpiew ptaka nasz mózg interpretuje te dźwięki jako mowę lub odgłosy zwierząt. W efekcie reagujemy na nie w odpowiedni sposób. U osób, które mają Zaburzenia Przetwarzania Sensorycznego proces ten przebiega inaczej. SPD (Sensory Processing Disorders)zaburza sposób, w jaki mózg tych osób interpretuje odbierane informacje, jak również ich reakcje na nie; emocjonalne, ruchowe, koncentrację i inne. Wyróżnia się kilka rodzajów Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego. Każdy z nich może powodować różnorodne, złożone zachowania. Poniżej w ogólny sposób przedstawiono najczęściej występujące wzorce zachowań.
DZIECI UNIKAJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH Niektóre dzieci/osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nadmiernie reagują na stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa zwykłe doznania sensoryczne jako bardzo intensywne, w efekcie czego czują się stale bombardowane przez odbierane bodźce. Stan taki nazywa się?obronnością sensoryczną?. Najczęstszą wówczas reakcją na bodźce jest reakcja?walki lub ucieczki? mająca na celu uniknięcie lub znaczne ograniczenie ilości bodźców. W efekcie?przeciążenia? układu nerwowego dzieci mogą również reagować agresją. Zaburzenie to może występować w obrębie każdego ze zmysłów. Dzieci takie mogą: Reagować na dotyk agresją lub wycofaniem się Bać się wysokości i ruchu, lub odczuwać mdłości w wyniku niewielkiego ruchu bądź wysokości Niechętnie ryzykować oraz próbować nowych rzeczy Czuć duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach Jeść mało zróżnicowane jedzenie i/lub mieć dużą wrażliwość na zapachy Być nadmiernie pobudzone i aktywne Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną nadwrażliwość sensoryczną. DZIECI POSZUKUJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH Niektóre dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce. Ich układ nerwowy nie zawsze rejestruje lub rozpoznaje informację sensoryczną do niego docierającą. W efekcie wydawać się może, że dzieci te mają?nienasycony apetyt? na stymulację sensoryczną, co może przejawiać się nieodpartą chęcią ruchu lub ciągłym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań sensorycznych. Dzieci te mogą: Prezentować nadmierną aktywnością ruchową będącej efektem jak i źródłem wrażeń sensorycznych?odżywiających mózg? Nie reagować na ból i nie zauważać innych bodźców dotykowych; często i zbyt mocno dotykać inne osoby (co może wyglądać jak zachowanie agresywne)
Uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach np. zbyt wysokie wspinanie się Preferować intensywne, długo trwające zabawy typu huśtanie, kręcenie, często bez objawów dyskomfortu Lubić bardzo głośne dźwięki np. głośno grająca muzyka, telewizor Mieć opóźnioną mowę Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną podwrażliwość/niedowrażliwość sensoryczną. DZIECI MAJĄCE OBNIŻONE UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWE Niektóre dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego w efekcie tych zaburzeń mogą mieć trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywności ruchowych. Często dzieci te są niezdarne, nieskoordynowane, przewracają się, mają problem z nauczeniem się wielu zabaw ruchowych. Dzieci te mogą: Mieć trudności z aktywnościami manualnymi, pisaniem, zapinaniem guzików itp. Mieć słabe umiejętności z zakresu dużej motoryki np. kopanie, łapanie, rzucanie piłki Mieć trudności z naśladowaniem ruchów np. w zabawie?ojciec Wergiliusz? Mieć trudności z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronną koordynacją Preferować znane aktywności i zabawy Preferować aktywności statyczne, siedzące np. oglądanie telewizji, czytanie książki Mieć trudności z wymową Dzieci te łatwo ulegają frustracji i mogą próbować manipulować i kontrolować otoczenie. Niektóre z tych dzieci mogą uciekać w świat fantazji. Mogą również próbować ukrywać swoje problemy planowania ruchowego pajacując i popisując się przed innymi lub unikając nowych aktywności wykonywanych w grupie. Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję opartą na zaburzeniach sensorycznych, czyli zaburzenie planowania ruchu.
Ogólnie rzecz ujmując efektem Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego (zaburzeń SI) może być: Podwyższony poziom pobudzenia i aktywności Obniżony poziom aktywności, ociężałość Trudności z koncentracją Opóźniony rozwój ruchowy Trudności z utrzymaniem równowagi Trudności z koordynacją wzrokowo-ruchową Trudności z percepcją słuchową Opóźniony rozwój mowy Trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką Niskie poczucie wartości Zaburzone relacje społeczne Problemy emocjonalne Już w okresie niemowlęcym można zauważyć pierwsze objawy zaburzeń integracji sensorycznej. Uwagę rodziców powinno zwrócić, jeśli dziecko w momencie podnoszenia lub obracania płacze, napina ciało, wygina się i jest niespokojne. Powodem niepokoju niemowlaka, jest brak rozumienia położenia i ruchu jego ciała w przestrzeni. Dziecko nie wie, jakie ruchy wykonuje jego głowa i co się dzieje z jego ciałem, ponieważ bodźce płynące z mięśni, stawów i układu nerwowego nie są przetwarzane precyzyjnie. Rodzice powinni również zwrócić uwagę, kiedy dziecko nie toleruje przytulania lub nie lubi delikatnego dotyku, jak na przykład głaskania, jest zbyt wrażliwie na dźwięki lub światło, częściej niż inne dzieci w jego wieku płacze i jest bardzo drażliwe. Niemowlęta z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą mieć również niespokojny sen, w nocy często się budzić, spać krótko, zasypiać lub budzić się z płaczem. U dzieci w okresie poniemowlęcym, zazwyczaj na pierwszy plan wysuwają się kłopoty z regulacją zachowania. Często wpadają w złość, mają kłopot ze zmianą aktywności, a
jednocześnie mogą nieustannie wykonywać jakieś ruchy swoim ciałem. Ponieważ przetwarzanie bodźców stanowi dla nich problem, mogą reagować rozdrażnieniem i niepokojem w miejscach, gdzie jest ich dużo, takich jak markety, zatłoczone autobusy i inne środki komunikacji miejskiej. Niektóre dzieci mają również potrzebę specyficznej stymulacji: uwielbiają obracać się na karuzeli, kręcą się wokół własnej osi lub wspinają się i biegają więcej niż ich rówieśnicy. Dysfunkcja w SI może dotyczyć również jamy ustnej, niektóre dzieci jedzą tylko jeden lub dwa określona rodzaje pokarmu, np. potrawy mączne, papki, a nie tolerują bardziej zróżnicowanej struktury pokarmu. U starszych dzieci można zauważyć, przede wszystkim, trudności w czynnościach samoobsługowych, czyli w ubieraniu się, wiązaniu butów, posługiwaniu się sztućcami. Sygnałami, jakie mogą docierać ze szkoły są problemy z pisaniem i rysowaniem, szybkie męczenie się, szczególnie przy wykonywaniu precyzyjnych zadań, długim siedzeniu w ławce. Kiedy pojawiają się złożone gry i zabawy, dzieci z dysfunkcjami SI unikają, ich ze względu na to, że nie rozumieją ich zasad, mają kłopoty z planowaniem złożonych czynności. Dzieciom z zaburzeniami integracji sensorycznej często trudno przystosować się do nowych sytuacji. Bywa również tak, że część z nich ma kłopoty z koncentracją jest nadruchliwa i sprawia wiele kłopotów w domu i szkole. Niektóre, ze względu na nieprawidłowy rozwój ruchowy oczu, mogą mieć problemy w nauce czytania, przepisywaniu z tablicy. Dzieci te gubią linię, w której czytały, przepisywane literki lub wyrazy. Konsekwencją tego są objawy dysleksji lub dysgrafii. Skutkiem psychologicznym zaburzeń integracji sensorycznej jest wycofywanie się, agresja, frustracja, mała odporność na ponoszone porażki, a w rezultacie bardzo niskie poczucie własnej wartości. Gdzie i jakiej pomocy szukać? Uważni rodzice szybko zauważą, że z ich dzieckiem dzieje się coś dziwnego, że zachowuje się inaczej niż rówieśnicy. Jeśli rozpoznają u dziecka, kilka z wymienionych objawów, powinni się zgłosić do gabinetu integracji sensorycznej. Terapeuta, na podstawie wywiadu z rodzicami, obserwacji i badania dziecka, zdiagnozuje czy procesy integracji sensorycznej są zaburzone i w jakich obszarach one występują. Dzięki temu, będzie mógł ustalić dla dziecka indywidualny program terapii. Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób bardziej efektywny automatycznie przetwarzać i wykorzystywać skomplikowane informacje sensoryczne. Ma to odbicie w życiu codziennym, samopoczuciu malucha i funkcjonowaniu całej rodziny.
To jest dla dzieci, które są inne; Dzieci, które nie zawsze dostają szóstki. Dzieci, które mają uszy Dwa razy większe niż ich rówieśnicy Lub nosy siąkające całymi dniami. To jest dla dzieci, które są inne; Dzieci, które po prostu nie dotrzymują kroku, Dzieci, które ze wszystkimi się droczą, Które mają pokaleczone kolana, Których buty są ciągle mokre. To jest dla dzieci, które są inne; Dzieci ze skłonnością do psot, Bo kiedy są już dorosłe, Jak pokazała historia, Te właśnie różnice czynią je Niepowtarzalnymi. Digby Wolfe Bibliografia: 1.,,Uczenie się przez zmysły Wprowadzenie do teorii Integracji Sensorycznej dla rodziców i specjalistów Violet F. Maas 2.,,Terapia Integracji Sensorycznej Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego Bożenna Odowska Szlachcic 3.,,Metoda Integracji Sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami OUN Bożenna Odowska Szlachcic 4.,,Terapia Integracji Sensorycznej strategie terapeutyczne i ćwiczenia stymulujące układy: słuchowy, wzrokowy i smaku oraz terapia światłem i kolorami Bożenna Odowska Szlachcic