Raport z debaty klimatycznej w Gliwicach Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Agnieszka Czachowska Wojciech Kłosowski Komentarz eksperta: Andrzej Kassenberg Warszawa, 14.01.2013 Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 2
WNIOSKI Z DEBATY KLIMATYCZNEJ W POWIECIE GLIWICKIM Debata w Powiecie Gliwickim odbyła się dnia 5 grudnia 2012r. w Sali Rady Sesyjnej Starostwa Powiatowego w Gliwicach. Debata odbyła się pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Gliwickiego. W Debacie udział wzięli przedstawiciele Starostwa z Wydziału Ochrony Środowiska, przedstawiciele Urzędów Gmin znajdujących się w Powiecie Gliwickim, uczniowie szkół średnich, reprezentanci organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorcy mający siedzibę na terenie Powiatu. Łącznie 27 uczestników. Spotkanie otworzył Starosta Gliwicki. Debata miała na celu wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. W czasie Debaty (praca odbywała się w 3 grupach) zostały wymienione następujące uwarunkowania (w postaci zagrożeń i szans), które mają wpływ na rozwój gospodarki regionu a wynikają z kwestii zmian klimatycznych: ZAGROŻENIA: Klęski żywiołowe (trąby powietrzne, powodzie) i związane z nimi straty materialne, odszkodowania Brak środków finansowych Wzrost zachorowań i choroby związane z wysoką temperaturą - np. udary oraz spadek odporności, ogólne zagrożenie dla zdrowia człowieka Wymieranie gatunków Imigracje i emigracje ludności Susze, brak wody pitnej Straty w zbiorach Zubożenie rolników Bezrobocie w górnictwie i firmach powiązanych z górnictwem Naruszenie równowagi w przyrodzie Wysokie koszty Brak kontraktacji dla pozyskiwania surowców w rolnictwie Opór mieszkańców dla wprowadzania nowych technologii w sąsiedztwie Niska emisja Wzrost cen energii Uczestnicy za szczególnie ważne uznano te zagrożenia, które wiążą się z brakiem środków finansowych, kosztami klęsk żywiołowych oraz skażeniem powietrza. Jako szanse grupy wymieniły, co następuje: SZANSE: Większa efektywność wykorzystywanych zasobów Możliwość rozwoju nowych technologii wytwarzania energii Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii (głównie energia słoneczna, agroenergetyka) Wydłużenie okresu wegetacyjnego roślin Rozwój przemysłu na rzecz odnawialnych źródeł energii Edukacja ekologiczna i wzrost świadomości społecznej zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży Docelowa oszczędność Nowe miejsca pracy Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 3
Szansa na zmniejszenie niskiej emisji Szansa na rozwój lokalny Możliwość uzyskania dotacji i różnego rodzaju dofinansowań Poprawa efektywności Budowa inteligentnych osiedli Zmniejszenie emisji CO2 Uczestnicy Debaty kontynuując pracę wypracowali następujące propozycje i wizje Powiatu (zebrane w blokach tematycznych) w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne: 1. TRANSPORT Budowa nowych sieci dróg, szeroki rozwój transportu publicznego, zwiększenie komunikacji zbiorowej oraz wyeliminowanie indywidualnego transportu z centrum miasta. Zwiększenie ścieżek rowerowych. Powrót barek na Kanał Gliwicki. Rozwój transportu elektrycznego, hybrydowa komunikacja zbiorowa. W motoryzacji wykorzystanie biopaliw i samochodów elektrycznych. 2. POWIETRZE I WODA Czystsze powietrze, w tym wyeliminowanie niskiej emisji. Czyste wody powierzchniowe. 3. WĘGIEL KAMIENNY Zasoby ziemi wykorzystywane głównie w przemyśle chemicznym, jubilerskim a nie energetycznym. 4. PRZYRODA Uporządkowanie gospodarki leśnej. Zwiększenie terenów zielonych i ilości drzew w miastach (zazielenianie miast). Zalesienie nieużytków terenów pogórnicznych oraz rozwój rekreacji. 5. ROLNICTWO Rozwój rolnictwa ekologicznego. 6. BUDOWNICTWO i INFRASTRUKTURA Poprawa gospodarki ściekowej. Rozwój zeroenergetycznego budownictwa architektury. i 7. ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA i SPOŁECZEŃSTWO Podniesienie poziomu edukacji ekologicznej oraz osiągnięcie wysokiego poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa i zrównoważonego rozwoju. Podnoszenie poziomu zdrowia mieszkańców. Rozwój telepracy, rozwój turystyki i firm związanych z realizacją polityki ekologicznej. Model rodziny 2 + 5 8. ENERGIA Poprawa sprawności w energetyce. Energia pochodzi ze źródeł odnawialnych. Zmniejszenie wpływu górnictwa na środowisko. 9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII i ICH WYKORZYSTANIE Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 4
Zwiększenie udziału energii odnawialnej, wzrost zastosowania czystej energii w gospodarstwach indywidualnych (wiatraki, solary). Wiatraki w krajobrazie Powiatu. Rozwój hybrydowych rozwiązań OZE. Rozwój geotermii KWK Knurów Szczygłowice. Powstanie centrum intelektualnego efektywności energetycznej i OZE. W czasie głosowania 21 punktami wybrano propozycję związaną z TRANSPOTEM i uznano tym samym jako najważniejszą do realizacji, następnie 16 punktami wybrano propozycję związaną z ODNAWIALNYMI ŻRÓDŁAMI ENERGII, następnie po 8 głosów otrzymały pomysły związane z ZIELENIĄ i RACJONALNYM WYKORZYSTANIEM ZASOBÓW ZIEMI, pozostałe propozycje otrzymały: 5 wykorzystani Kanału Gliwickiego, 4 - zwiększenie ekologicznej świadomości mieszkańców, 3 czystsze środowisko, 2 rolnictwo ekologiczne, ekofirmy, 1 - nowe drogi i zmniejszenie niskiej emisji), pozostałe otrzymały 0 punktów. Grupa pierwsza skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji związanej z TRANSPORTEM. Wymieniono następujące zasoby: Wiedza, wykwalifikowana kadra Politechnika Śląska Wydział Transportu Drogi (autostrady, obwodnice, średnicówka) Kanał Gliwicki jako transport wodny Linie kolejowe Ścieżki rowerowe oraz następujące instrumenty i planowane działania: Dotacje, regionalne programy operacyjne Programy promujące transport publiczny (np. wspólny bilet) Program dla ścieżek rowerowych Program promujący bezpieczeństwo pieszych Kampanie edukacyjne Grupa druga skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji: WYKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŻRÓDEŁ ENERGII. Wymieniono następujące zasoby: Słońce Geotermia istniejące wyrobiska górnicze Ziemia uprawna jako źródło biomasy Biomasa pozarolnicza Wzniesienia w północnej części powiatu (wiatr) Politechnika Śląska jako zasób intelektualny Organizacje pozarządowe Polski Klub Ekologiczny Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Katowicach oraz następujące instrumenty: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 5
Władze lokalne Ustawy, rozporządzenia oraz uchwały lokalne Prawo energetyczne Dofinansowania z UE Szkoły różnego poziomu nauczania i planowane działania: Pozyskiwanie funduszy na inwestycje w OZE i edukacje Tworzenie lokalnych programów i strategii Stosowanie przepisów prawa Stworzenie grupy wsparcia OZE i centrum informacyjno demonstracyjnego Edukacja ekologiczna OZE Nagrody dla wprowadzających OZE Tworzenie klastrów czystych technologii energetycznych Grupa trzecia skupiła się na spisaniu zasobów i instrumentów dla propozycji związanej z ZIELENIĄ W POWIECIE. Wymieniono następujące zasoby: Zasoby ludzkie wykwalifikowana kadra architekci krajobrazu, botanicy Parki Lasy Parki krajobrazowe Polski Klub Ekologiczny Politechnika Śląska Wydział Ochrony Środowiska Przyszkolne kluby ekologiczne Naturalne i sztuczne akweny Sieć hydrograficzna Ogród botaniczny Tereny poprzemysłowe rekultywowane do wykorzystania jako przyszłe tereny rekreacji Sprawne nadleśnictwo Wydział Ochrony Środowiska Powiatu oraz następujące instrumenty: Kontrola organów nad wycinką drzew Unijne dotacje proekologiczne Dotacje z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska Konkursy ekologiczne i planowane działania: Zalesianie nieużytków Rekultywacja terenów przemysłowych Promocja zazieleniania poprzez organizowane konkursy W czasie podsumowania Debaty uczestnicy podkreślili, że we wprowadzaniu zmian bardzo ważnym jest podejście systemowe do rozwiązywania problemów, zaangażowanie wielu Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 6
różnorodnych interesariuszy oraz podjęcie edukacji ekologicznej na szeroką skalę. Debata wykazała także głębokie zrozumienie przez jej uczestników zagadnień ekologicznych i ochrony środowiska. Na zakończenie uczestnicy podkreślili wagę spotkań międzypokoleniowych oraz międzyśrodowiskowych, które pozwalają poszerzyć wiedzę i horyzonty. Opracowanie: Agnieszka Czachowska, Wojciech Kłosowski Komentarz eksperta Powiat ziemski gliwicki jest w specyficznej sytuacji gdyż położony jest w bezpośrednim sąsiedztwie duże ośrodka miejskiego jakim są Gliwice, a także funkcjonuje w ramach Aglomeracji GOP. Tak więc w części jest uprzemysłowiony a w części rolniczy ze znacznymi obszarami leśnymi. Stąd w ocenie uczestników debaty przeplatały się poszczególne uwarunkowania jak i elementy wizji pomiędzy terenami rolno-leśnym a obszarami zurbanizowanymi w tym zagadnienia, które w części albo w całości można by odnieść do powiatu grodzkiego Gliwice. Oprócz tradycyjnych zagrożeń jak wzrost ekstremów pogodowych, pojawienie się nowych chorób czy utrata wielu gatunków, zaburzenia ekosystemów pojawiły specyficzne dla terenu powiatu takie jak: utrata miejsc pracy w górnictwie czy utrata zbiorów w rolnictwie, a także coraz częściej zaznaczający się jak opór części społeczności lokalnych co do rozwoju OZE. Natomiast co ważne szanse rozwoju lokalnego upatrywano w rozwoju odnawialnych źródeł energii, poprawie efektywności energetycznej łączono to z rozwojem nowych gałęzi przemysłu jak i także ze wzrostem miejsc pracy. Podkreślano aspekt poprawy świadomości ekologicznej jak i także poprawy warunków życia w różnych formach takich jak ograniczenie emisji niskiej i CO 2 oraz możliwość rozwoju budownictwa ekologicznego. Wszystko to łączono z szansami na uzyskanie środków finansowych zwłaszcza z nowej perspektywy finansowej w UE. W konsekwencji takich, a nie innych uwarunkowań i szerokiej dyskusji na temat przyszłej wizji powiatu w roku 2030 zdecydowano się przede wszystkim na: a) Rozwój transportu przyjaznego środowisku. Wybór tego kierunku budowania wizji wyraźnie odnosi się z jednej strony do doświadczeń osobistych (każdy podróżuje i często ma z tym kłopoty), a z drugiej strony silny wpływ zarówno bezpośrednio miasta Gliwice jak całej Aglomeracji GOP na widzenie istotnych trudności w rozwiązywaniu problemów transportowych, które chciałoby się widzieć pokonane w perspektywie roku 2030. b) Promocje energetyki odnawialnej. Energetyka odnawialna coraz bardziej jest dostrzegana jako ważny element rozwoju lokalnego a w szczególności na terenie powiatu ziemskiego i grodzkiego Gliwice ze względu na silny ośrodek promocji takiego podejścia na Politechnice Gliwickiej oraz występujące zasoby odnawialne dla tej energetyki. Nie do końca to było podkreślane ale można zauważy pojawiającą możliwość zastępowania traconych miejsc w górnictwie i w jego otoczeniu w rozwoju energetyce odnawialnej i poprawie efektywności energetycznej. c) Wzrost powierzchni obszarów biologicznie czynnych. Interesującym bo nie często wybieramy elementem wizji było zaproponowanie wzrostu powierzchni obszarów biologicznie czynnych i to nie tylko ze względu na wzrost zdolności pochłania CO 2 z atmosfery ale także na wpływ na poprawę warunków życia jak i także możliwości rozwoju turystyki i wypoczynku. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 7
Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu gliwickiego 8