98 SUMMARY Early childhood is usually related to the family home, and the same with parents. The child spends the first years of life in the presence of parents and in the atmosphere created by them. It turns out, experiences of this period are essential to the further development of the child and its further functioning. Committed attitude of the mother and the concern addressed to offspring conducive to the formation of a secure attachment of the child. Unresponsive and lack of response to signals from the child makes that the child experiences discomfort and deprivation needs and consequently develops in him unsecure attachment: avoidant/anxious or ambivalent/anxious. Style of attachment is a cognitive-emotional-behavioral pattern that has impact on the perception of self, others and the world around. Furthermore, style of attachment is relatively stable over a person s life and it is reproduced in relations with other. Therefore, style of attachment is an important part of building relationships and significant element in the functioning of marriage, friendship and camaraderie. Keywords: style of attachment, relationships, psychosocial functioning, mental disorder * * * MAGDALENA POŁOM psycholog, doktorantka w Katedrze Psychologii Klinicznej (Zakład Psychologii Klinicznej Dzieci i Młodzieży) w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Na co dzień zajmuje się poradnictwem psychologicznym, pracą dydaktyczną i realizacją projektów badawczych. Jej zainteresowania skupiają się wokół koncepcji przywiązania, etiopatogenezy zaburzeń psychicznych oraz wpływu choroby psychicznej na psychospołeczne funkcjonowanie pacjentów (głównie nastoletnich) i ich rodzin. ORONOWICZ WOJCIECH Instytut Psychologii Uniwersytet Jagielloński KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ZABURZEŃ PARAFILICZNYCH Charakterystyka parafilii Parafilie wiążą się z podnieceniem seksualnym wywołanym u jednostki w przypadku wystąpienia określonych obiektów lub sytuacji, które nie są przedmiotem normatywnej stymulacji seksualnej 1. Określenie częstości występowania parafilii jest zadaniem trudnym. Występowanie zachowań parafilicznych można starać się oszacować na podstawie ankiet przeprowadzonych na znacznej liczbie uczestników 2. Częstość występowania zachowań parafilicznych jest również związana z poszczególnymi parafiliami. Przykładowo odsetek respondentów wykazujących skłonności ekshibicjonistyczne jest mniejszy od odsetka respondentów wykazujących skłonności voyeurystyczne 3. 1 American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.), Washington D.C. 2013 [dostęp: 06.01.2016]. 2 H. Abdullahi, R.O. Jafojo, O. Udofia, Paraphilia Among Undergraduates in a Nigerian University, Sexual Addiction & Compulsivity 2015, nr 22, s. 249-257; N. Långström, M.C Seto, Exhibitionistic and Voyeuristic Behavior in a Swedish National Population Survey, Archives of Sexual Behavior 2006, nr 35, s. 427-435. 3 99
Historycznie parafilie były ujmowane wyłącznie w kategorii zaburzeń psychicznych. Obecnie w seksuologii widoczny jest trend polegający na odejściu od patologizowania parafilii, a zamiast tego ujmuję się je jako przejaw różnic indywidualnych w zakresie seksualności. Kazimierz Imieliński pionier polskiej seksuologii już w Zarysie seksuologii i seksiatrii wydanym w 1986 r. opisując parafilie i odwołując się do innych autorów, przytaczał argumenty na rzecz niepatologizowania wszystkich parafilii 4. Z chwilą wydania piątej edycji klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM postulaty badaczy specjalizujących się w seksualności człowieka zostały wprowadzone w życie. Celem opracowania jest przedstawienie specyfiki diagnozowania parafilii w kontekście systemów klasyfikacyjnych oraz ukazanie znaczenia istotnego klinicznie cierpienia lub zaburzenia funkcjonowania dla rozróżnienia pomiędzy parafilią a zaburzeniem parafilicznym. Systemy klasyfikacji zaburzeń ICD i DSM Wyznaczenie granic pomiędzy normą a zaburzeniem nie jest zadaniem łatwym 5. Problemem jest zdefiniowanie zachowania normalnego i nienormalnego, a to rozgraniczenie jest również zależne od kontekstu kulturowego 6. Z tego powodu istotną rolę pełnią systemy klasyfikacji zaburzeń, które ułatwiają klinicyście podjęcie odpowiednich decyzji. Stanowią one próbę 4 K. Imieliński, Zarys seksuologii i seksiatrii, Warszawa 1986, s. 201-223. 5 R. Carson, J. Butcher, S. Mineka, Psychologia Zaburzeń. Człowiek we współczesnym świecie, Gdańsk 2003, s. 29. 6 Ibidem, s. 29. 100 wyodrębnienia odmian zachowania nieprzystosowawczego 7. Dzięki nim możliwy jest precyzyjny opis zaburzonego zachowania jego natury, przyczyn i leczenia 8. Diagnozując dane zaburzenie psychiczne, klinicysta stoi przed ważnym wyborem klasyfikacji diagnostycznej zgodnie z którą dokona on diagnozy. Niekiedy jego wybór jest zdeterminowany przez pracę w instytucjach, która wyznaczają stosowany system klasyfikacji, z kolei w indywidualnej praktyce psychologicznej specjaliści mogą pozwolić sobie na swobodę wyboru. W Europie dominującym systemem klasyfikacji jest ICD, z kolei w Stanach Zjednoczonych jest to system DSM. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) jest prowadzona przez Światową Organizację Zdrowia, co jest jednym z głównych celów tej organizacji 9. Przed klasyfikacją ICD psychiatryczne systemy diagnostyczne odzwierciedlały dominujące idee psychoanalityczne, które podkreślały rolę doświadczenia i pomniejszały rolę czynników biologicznych 10. Obecnie obowiązującym wydaniem powyższej klasyfikacji jest edycja dziesiąta 11. Klasyfikacja ICD obejmuje zaburzenia psychiczne i zachowania oraz choroby somatyczne. Większość chorób w medycynie jest klasyfikowana z użyciem systemu ICD-10 12. 7 Ibidem, s. 34. 8 9 American Psychological Association, ICD vs. DSM, www.apa.org, [dostęp: 06.01.2016]. 10 11 World Health Organisation, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Geneva 2009. 12 P. Tyrer, A comparison of DSM and ICD classifications of mental disorder, Advances in Psychiatric Treatment 2014, nr 20, s. 280-285. 101
Zaburzenia psychiczne są również diagnozowane za pomocą klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) 13. W przeciwieństwie do klasyfikacji ICD, DSM obejmuje tylko zaburzenia psychiczne. Od czasu trzeciej edycji DSM obserwuje się podział pomiędzy osobami stosującymi system DSM, uważany za dogodniejszy w badaniach naukowych, a osobami preferującymi korzystanie z klasyfikacji ICD z uwagi na większą swobodę kliniczną 14. Obecnie obowiązującą edycją klasyfikacji DSM jest edycja piąta. Oprócz wymienionych wcześniej różnic pomiędzy klasyfikacjami ICD i DSM, Geoffrey Reed zwraca uwagę na pewne dodatkowe różnice pomiędzy nimi 15. ICD jest dziełem globalnej organizacji zajmującej się zdrowiem, natomiast klasyfikacja DSM jest wynikiem pracy pojedynczego stowarzyszenia. Klasyfikacja ICD jest zatwierdzana przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia, składające się ze wszystkich ministrów zdrowia krajów członkowskich WHO, natomiast klasyfikację DSM zatwierdza Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Klasyfikacja ICD jest rozpowszechniana w szerokim zakresie niskim kosztem oraz jest udostępniana za darmo w Internecie, podczas gdy klasyfikacja DSM jest udostępniana odpłatnie. Diagnozowanie parafilii za pomocą ICD i DSM Zdiagnozowanie parafilii u danej osoby jest możliwe za pomocą zarówno klasyfikacji ICD, jak i DSM, natomiast występują pomiędzy nimi ważne różnice. 13 14 15 102 American Psychiatric Association, op. cit. P. Tyrer, op. cit., s. 280-285. American Psychological Association, op. cit. Posługując się systemem DSM, klinicysta po rozpoznaniu zachowania lub pragnień o charakterze parafilicznym nie jest zobligowany do zdiagnozowania zaburzenia. Istotną zmianą wprowadzoną w najnowszym wydaniu (w stosunku do wydania czwartego) jest wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy parafiliami a zaburzeniami parafilicznymi. Klinicysta posługując się najnowszą, piątą edycją DSM, nie uznaje wszystkich przypadków parafilii za patologiczne, a jedynie takie, u których spełnione są dodatkowe warunki: Zaburzenie parafiliczne dotyczy parafilii, która powoduje szkody lub ograniczenia dla danej jednostki, lub takiej parafilii, której zaspokojenie naraża na krzywdę pacjenta lub innych osób. Obecność parafilii jest niezbędnym, ale niewystarczającym warunkiem wystąpienia zaburzenia parafilicznego, i parafilia sama z siebie nie daje podstaw do interwencji klinicznej 16. A paraphilic disorder is a paraphilia that is currently causing distress or impairment to the individual or a paraphilia whose satisfaction has entailed personal harm, or risk of harm, to others. A paraphilia is a necessary but not a sufficient condition for having a paraphilic disorder, and a paraphilia by itself does not necessarily justify or require clinical intervention. Zatem posługując się systemem DSM, diagnosta musi zwrócić szczególną uwagę, czy dana osoba lub jej otoczenie doświadcza cierpienia w związku z zachowaniem związanym z zaspokojeniem parafilii. Zaburzenia preferencji seksualnych, które obejmują parafilie w klasyfikacji ICD są diagnozowane w odmienny sposób. Należy zauważyć, że podobnie jak w czwartej edycji DSM, aktualna edycja ICD-10 nie rozróżnia parafilii (występujących 16 103
w klasyfikacji jako zaburzenia preferencji seksualnych ) i zaburzeń parafilicznych. Podobnie jak w DSM-V u wszystkich osób, u których stwierdza się występowanie zachowania parafilicznego, diagnozuje się parafilie. W systemie ICD kryterium odczuwania cierpienia przez osobę przejawiającą zachowania parafiliczne nie jest niezbędne do postawienia diagnozy ogólne kryteria zaburzeń preferencji seksualnych są następujące 17 : G1. Nawracające, intensywne pragnienia i fantazje seksualne, wiążące się z wykorzystaniem niezwykłych obiektów albo działań. G2. Działanie zgodnie z pragnieniami, lub doświadcza przez nie cierpienia. G3. Preferencja występuje przez co najmniej 6 miesięcy. G1. The individual experiences recurrent intense sexual urges and fantasies involving unusual objects or activities. G2. The individual either acts on the urges or is markedly distressed by them. G3. The preference has been present for at least 6 months. Przedstawiając różnice klasyfikacyjne DSM i ICD, można posłużyć się przykładem diagnozy pedofilii. Jest to przykład zaburzenia, którego rozpoznanie ma znaczenie dla wielu sfer życia danej osoby 18. Klasyfikacja ICD proponuje następujący opis pedofilii: Kontakty seksualne osoby dorosłej z dziećmi, najczęściej w wieku przed pokwitaniem lub w czasie pokwitania. Niektó- 17 World Health Organization, The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders. Diagnostic criteria for research. Geneva, 1993, s. 135. 18 P. Marcinek, A. Kapała, Pedofilia w opiniowaniu sądowo-seksuologicznym, Seksuologia Polska 2012, nr 10, s. 76-84. 104 rzy preferują kontakty z dziewczynkami, inni z chłopcami, albo są zainteresowani jedną i drugą płcią 19. Aby zdiagnozować pedofilię muszą zostać spełnione ogólne kryteria zaburzeń preferencji seksualnych (G.1-G.3) oraz kryteria specyficzne dla pedofilii: B. Utrwalona lub dominująca preferencja do podejmowania aktywności seksualnej z dzieckiem lub z dziećmi w wieku przedpokwitaniowym. C. Osoba ma co najmniej 16 lat i jest co najmniej o pięć lat starsza niż dziecko lub dzieci wymienione w kryterium B. B. A persistent or a predominant preference for sexual activity with a prepubescent child or children. C. The person is at least 16 years old and at least five years older than the child or children in B. Klinicysta posługujący się najnowszą edycją klasyfikacji DSM przeprowadza diagnozę w inny sposób. Istotny z punktu widzenia diagnozy jest fakt, że system DSM nie utożsamia ze sobą pojęć zaburzenia pedofilnego oraz pedofilii. Zaburzenie pedofilne będzie dotyczyć osób, które nie tylko doświadczają seksualnych fantazji dotyczących dzieci, ale także realizują ten popęd, lub doświadczają cierpienia z powodu tego popędu. Diagnoza pedofilii będzie zaś dotyczyć osób, które doświadczają jedynie seksualnych fantazji dotyczących dzieci, ale nie wprowadzają ich w życie i nie doświadczają z tego powodu cierpienia. Kryteria diagnostyczne zaburzenia pedofilne zgodnie z DSM-V są następujące 20 : 19 World Health Organisation, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Geneva 2009, s. 242. 20 American Psychiatric Association, op. cit. 105
A. Nawracające przez okres co najmniej 6 miesięcy intensywne, seksualnie pobudzające fantazje, popęd seksualny lub zachowania obejmujące aktywność seksualna z dzieckiem lub dziećmi w okresie przedpokwitaniem (za umowną granicę przyjmuje się wiek 13 lat). B. Jednostka działa pod wpływem tego popędu seksualnego, albo ten popęd lub fantazje powodują znaczne cierpienie lub trudności interpersonalne. C. Jednostka ma co najmniej 16 lat i jest o co najmniej 5 lat starsza od dziecka lub dzieci w kryterium A. Nie obejmuje jednostek w późnej adolescencji, których partnerami seksualnymi są dzieci w wieku 12 lub 13 lat. A. Over a period of at least 6 months, recurrent, intense sexually arousing fantasies, sexual urges, or behaviors involving sexual activity with a prepubescent child or children (generally age 13 years or younger). B. The individual has acted on these sexual urges, or the sexual urges or fantasies cause marked distress or interpersonal difficulty. C. The individual is at least age 16 years and at least 5 years older than the child or children in Criterion A. Note: Do not include an individual in late adolescence involved in an ongoing sexual relationship with a 12- or 13-year-old. W przypadku stwierdzenia występowania zachowania lub pragnień parafilicznych, diagnosta powinien uzyskać dodatkowe informacje, które pomogą określić, czy diagnozowana osoba przejawia parafilię, czy też zaburzenie parafiliczne. Określenie, czy dana osoba wykazuje istotne klinicznie cierpienie lub zaburzenie funkcjonowania z powodu swoich pragnień parafilicznych, jest niezbędne do prawidłowego zdiagnozowania parafilii i zaburzeń parafilicznych z pomocą systemu DSM. 106 Wykorzystanie diagnozy funkcjonalnej i psychospołecznej Wyróżnia się trzy podstawowe modele diagnozy psychologicznej diagnozę różnicową, funkcjonalną i psychospołeczną 21. Centralną rolę w diagnozie różnicowej pełni system klasyfikacji zaburzeń psychicznych, charakterystyczne jest stosowanie jednostek nozologicznych, którymi są konkretne zaburzenia 22. Stosowanie samej diagnozy różnicowej może się wiązać z ograniczeniami w postaci uprzedmiotowienia diagnozowanej osoby, etykietowaniem i pozornym wyjaśnianiem przez nazewnictwo 23. Z tego powodu istotną rolę pełni diagnoza funkcjonalna, która pozwala na pogłębiony i bardziej wnikliwy opis danego problemu lub zjawiska 24. Z kolei diagnoza psychospołeczna zwraca uwagę na to, że w procesie diagnozowania należy współdziałać zarówno z osobą, której dotyczy problem, jak i z jej otoczeniem 25. Ważne jest również określenie, czy zachowanie diagnozowanej osoby może być szkodliwe dla otoczenia. O ile wybrane zachowania parafiliczne (takie jak fetyszyzm) przeważnie nie wiążą się z szkodliwością społeczną, to istnieją zachowania parafiliczne, których wprowadzenie w życie wiąże się z niewątpliwą szkodą osób trzecich (jak w przypadku zaburzenia pedofilnego). Fedoroff zwraca uwagę na to, że źle opracowane kryteria diagnostyczne dla zaburzeń parafilicznych mogą prowadzić do 21 K. Stemplewska-Żakowicz, Diagnoza psychologiczna, Gdańsk 2011, s. 31. 22 23 Ibidem, s. 33 24 25 Ibidem, s. 34. 107
nadużyć w wymiarze sprawiedliwości 26. W celu postawienia adekwatnej diagnozy niezbędne może okazać się przestudiowanie historii życia danej osoby oraz holistyczne określenie jej poziomu funkcjonowania. Pomocne może być określenie, czy dany pacjent posiada przekonanie o normalności własnych zachowań. Jeżeli dana osoba cierpi z powodu swoich zachowań bądź fantazji, to pomocne wydaje się być określenie źródła tego cierpienia, ponieważ jak zaznacza E. Schorsch 27 cierpienie może być reakcją na nietolerancję otoczenia. Ważne w takim wypadku jest określenie, na ile cierpienie wykazywane przez daną osobę wynika z doświadczanych przez nią trudności wiążących się z wprowadzeniem w życie pragnień parafilicznych. Można przypuszczać, że zachowania parafiliczne są szczególnie często ujawniane w bliskich związkach romantycznych. Diagnosta, który stosuje model psychospołeczny, będzie zorientowany na ustalenie, czy dane zachowanie parafiliczne nie wywołuje trudności w relacji. Zwraca się uwagę na to, że zaliczenie parafilii do psychopatologii zależy od większej ilości czynników: Zachowanie może być nielegalne, niemoralne i niepożądane lub wywoływać stres, a jednocześnie nie być wyrazem zaburzenia psychicznego. Wymagane jest coś więcej, aby zdecydować, które z parafilii, jeśli w ogóle, powinny być zaliczane do psychopatologii. 26 J.P. Fedoroff, Forensic and diagnostic concerns arising from the proposed DSM-5 criteria for sexual paraphilic disorder, Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law 2011, nr 39, s. 238-241. 27 K. Imieliński, op. cit., s. 211. 108 A behavior can be illegal, immoral, and undesirable or cause distress, yet not be an expression of an underlying mental disorder. Something more is required to decide which, if any, of the paraphilias are best conceptualized as psychopathologies 28. Implikacje dla rozróżnienia pomiędzy parafilią a zaburzeniem parafilicznym Trudnością może być wskazanie, czy dana jednostka wykazuje istotne klinicznie cierpienie lub zaburzenie funkcjonowania z powodu swoich pragnień parafilicznych. W tym celu stosuje się podobne metody, jak w przypadku innych zaburzeń: Ze względu na dwutorowy charakter diagnozowania zaburzeń parafilicznych, kliniczna i samodzielna ocena ciężkości zaburzenia może opierać się na ocenie intensywności samej parafilii lub skutków jej realizacji. Mimo, że cierpienie i nieprzystosowanie określone w kryterium B są bezpośrednim lub ostatecznym wynikiem parafilii i nie są wynikiem przede wszystkim działania innego czynnika, zjawiska reaktywnej depresji, lęku, poczucia winy, bezrobocia, nieprzystosowania społecznego i inne nie są same w sobie unikalne i mogą być oznaczone w skalach psychologicznej jakości życia. Because of the two-pronged nature of diagnosing paraphilic disorders, clinician-rated or self-rated measures and severity assessments could address either the strength of the paraphilia itself or the seriousness of its consequences. Although the distress and impairment stipulated in the Criterion B are special in being the immediate or ultimate result of the paraphilia and not primarily the result of some other factor, the phenomena of reactive 28 V.L. Quinsey, Pragmatic and Darwinian views of the paraphilias, Archives of Sexual Behavior 2012, nr 41, s. 217-220. 109
depression, anxiety, guilt, poor work history, impaired social relations, and so on are not unique in themselves and may be quantified with multipurpose measures of psychosocial functioning or quality of life 29. Przy zaburzeniu voyerystycznym (podglądactwo) udziela się następujących wskazówek do rozpoznania istotnego klinicznie cierpienia lub zaburzenia funkcjonowania z powodu swoich pragnień parafilicznych: Jeżeli osoby wykazują cierpienie lub problemy psychologiczne ze względu na prezentowane przez nich preferencje voyerystyczne, mogą one otrzymać diagnozę zaburzenia voyerystycznego. Z drugiej jednak strony, jeżeli nie przejawiają one cierpienia, wyrażanego pod postacią lęku, obsesji, poczucia winy czy wstydu ze względu na swoje preferencje parafiliczne i nie są nieprzystosowane w ważnych obszarach funkcjonowania z powodu swoich preferencji seksualnych, oraz ich przeszłość psychiatryczna i prawna pozwala na stwierdzenie, że nie wprowadzają one swoich pragnień w życie, powinny być one zdiagnozowane jako wykazujący voyeurystyczne zainteresowania seksualne, ale nie powinny otrzymać rozpoznania zaburzenia voyeurystycznego. If disclosing individuals also report distress or psychosocial problems because of their voyeuristic sexual preferences, they could be diagnosed with voyeuristic disorder. On the other hand, if they declare no distress, demonstrated by lack of anxiety, obsessions, guilt, or shame, about these paraphilic impulses and are not impaired in other important areas of functioning because of this sexual interest, and their psychiatric or legal histories indicate that they do not act on it, they could be 29 110 American Psychiatric Association, op. cit. ascertained as having voyeuristic sexual interest but should not be diagnosed with voyeuristic disorder 30. W celu określenia, czy dana jednostka wykazuje istotne klinicznie cierpienie lub zaburzenie funkcjonowania z powodu swoich pragnień parafilicznych, w wybranych przypadkach można się wspomóc narzędziami psychologicznymi, przy czym występują znaczne ograniczenia ich zastosowania. W Polsce dostępnych jest niewiele narzędzi psychologicznych, którymi można się wspomóc przy diagnozowaniu zaburzeń seksualnych. Wiele z nich nie spełnia kryteriów dobroci testów psychologicznych obiektywności, standaryzacji, rzetelności, trafności i normalizacji 31 przez co nie mogą być one stosowane do indywidualnej diagnozy. W przypadku większości narzędzi psychologicznych wymagane jest posiadanie wykształcenia psychologicznego. Od pewnego czasu możemy zaobserwować ożywienie zainteresowania polskich badaczy narzędziami psychometrycznymi do pomiaru funkcji seksualnych. Na szczególną uwagę zasługują wyniki dotyczące polskiej adaptacji Kwestionariusza Pobudliwości Seksualnej (SAI-PL), która jak zaznaczają autorzy narzędzia, może znaleźć zastosowanie w diagnozie zaburzeń pobudzenia seksualnego 32. Narzędzie pozwala na 30 N. Långström, The DSM diagnostic criteria for exhibitionism, voyeurism, and frotteurism, Archives of Sexual Behavior 2010, nr 39, s. 317-324; American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.), Washington D.C. 2013. 31 J. Brzeziński, Wybrane zagadnienia z psychometrii i diagnostyki psychologicznej, Poznań 1984. 32 M. Gola, E. Kowalewska, M. Wierzba, M. Wordecha, A. Marchewka, Polska adaptacja Kwestionariusza Pobudliwości Seksualnej SAI-PL i walidacja w grupie mężczyzn, Psychiatria 2015, nr 12, s. 245-254. 111
ustalenie pobudliwości seksualnej związanej z pięcioma obszarami. Zadaniem uczestnika badania jest ustosunkowanie się do 28 stwierdzeń, które stanowią opis czynności seksualnych. Przeprowadzono badanie psychometryczne na grupie 132 osób. Kwestionariusz cechuje się bardzo wysoką rzetelnością (alfa Cronbacha wyniosła 0,912). Wnioski Należy zauważyć, że uznanie danej osoby za wykazującą zaburzenie parafiliczne lub parafilię może zależeć od przyjętego systemu diagnostycznego. Z tego powodu należy zdać sobie sprawę z możliwości i ograniczeń stosowania danej klasyfikacji zaburzeń. Podczas dokonywania diagnozy istotne jest ustalenie, czy dana osoba wykazująca parafilię wykazuje również cierpienie lub czy cierpi jej otoczenie, jednak stwierdzenie cierpienia i/lub ograniczeń w kontekście zachowań parafilicznych dla danej osoby może być utrudnione. Należy pamiętać o tym, że systemy klasyfikacyjne są stworzone sztucznie 33 i niekoniecznie muszą odpowiadać rzeczywistości danego przypadku klinicznego. 112 BIBLIOGRAFIA Abdullahi H. Jafojo R.O., Udofia O. Paraphilia Among Undergraduates in a Nigerian University, Sexual Addiction & Compulsivity 2015, nr 22. 33 R. Carson, J. Butcher, S. Mineka, op. cit., s. 34. American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.), Washington D.C. 2013, [dostęp: 06.01.2016]. American Psychological Association, ICD vs. DSM, www.apa.org, [dostęp: 06.01.2016]. Brzeziński J., Wybrane zagadnienia z psychometrii i diagnostyki psychologicznej, Poznań 1984. Carson R., Butcher J., Mineka S., Psychologia Zaburzeń. Człowiek we współczesnym świecie, Gdańsk 2003. Fedoroff J.P., Forensic and diagnostic concerns arising from the proposed DSM-5 criteria for sexual paraphilic disorder, Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law 2011, nr 39. Gola M., Kowalewska E., Wierzba M., Wordecha M., Marchewka A., Polska adaptacja Kwestionariusza Pobudliwości Seksualnej SAI-PL i walidacja w grupie mężczyzn, Psychiatria 2015, nr 12. Imieliński K., Zarys seksuologii i seksiatrii, Warszawa 1986. Långström N., Seto M.C., Exhibitionistic and Voyeuristic Behavior in a Swedish National Population Survey, Archives of Sexual Behavior 2006, nr 35. Marcinek P., Kapała A., Pedofilia w opiniowaniu sądowo-seksuologicznym, Seksuologia Polska 2012, nr 10. Quinsey V.L., Pragmatic and Darwinian views of the paraphilias, Archives of Sexual Behavior 2012, nr 41. Stemplewska-Żakowicz K., Diagnoza psychologiczna, Gdańsk 2011. Tyrer P., A comparison of DSM and ICD classifications of mental disorder, Advances in Psychiatric Treatment 2014, nr 20. World Health Organisation, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Geneva 2009. World Health Organization, The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders. Diagnostic criteria for research. Geneva, 1993. 113
STRESZCZENIE Artykuł prezentuje różnice w klasyfikacji diagnostycznej parafilii. Dominującymi systemami klasyfikacji zaburzeń jest ICD oraz DSM. Pomiędzy systemami klasyfikacyjnymi występują różnice, które mogą wpłynąć na uznanie, czy dana osoba przejawia zaburzenie, czy też nie. Podczas posługiwania się systemem DSM szczególnie istotne jest określenie, czy diagnozowana osoba wykazuje istotne klinicznie cierpienie albo zaburzenie funkcjonowania lub też jej otoczenie doświadcza szkód, z uwagi na to, że obecność parafilii nie jest warunkiem wystarczającym do rozpoznania u danej osoby zaburzenia parafilicznego. Rozpoznanie, czy dana jednostka wykazuje istotne klinicznie cierpienie lub zaburzenie funkcjonowania z powodu swoich pragnień parafilicznych, może sprawiać trudności, niekiedy w tym celu można posłużyć się wybranymi narzędziami psychologicznymi. Pomocne wydaje się być wykorzystanie diagnozy funkcjonalnej i psychospołecznej, co może umożliwić uzyskanie pogłębionego opisu danego problemu lub zjawiska oraz współdziałanie zarówno z diagnozowaną osobą, jak i z jej otoczeniem. Słowa kluczowe: parafilie, cierpienie, psychologia zaburzeń or social impairment, because symptoms of a paraphilia are not sufficient to diagnose a paraphilic disorder. Determining this might be difficult. In this case, psychological tools may be useful. It can be helpful to use functional diagnose and psychosocial diagnose, as this may allow to present a more extensive description and improve the cooperation of the therapist with the diagnosed person and environment. Keywords: paraphilias, distress, abnormal psychology * * * WOJCIECH ORONOWICZ student psychologii w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W trakcie realizacji uprawnień pedagogicznych w Studium Pedagogicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przewodniczący Stowarzyszenia Naukowego Psychologia i Seksuologia LGBT. Redaktor prowadzący czasopisma naukowego Psychoseksuologia. SUMMARY The article presents the differences between diagnostic classifications of the paraphilias. The International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD) and Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) are the major classification systems of mental disorders. The differences between them can determine if a person is classified as having a paraphilic disorder or merely a paraphilia. When DSM is used, it is of particular importance to specify if the patient presents clinically significant distress 114 115