I. WSTĘP Wielu z nas ma poczucie, że muzyka towarzyszy nam przez całe życie, mimo że niejednokrotnie obcowanie z nią nie jest w pełni świadome. Z drugiej strony jest grupa ludzi, którzy nie zdaja sobie sprawy z jej obecności i znaczenia jakie wywiera na nasze życie. A przecież, to że wpływa ona pozytywnie na nasz rozwój udowodniono już niejednokrotnie w wielu badaniach. Wszak aktywne kontakty z muzyką ułatwiają wszechstronny rozwój dziecka. Wpływają pozytywnie zarówno na rozwój intelektualny, społeczny, jak i emocjonalny. Muzyka może inspirować do podejmowania samodzielnych oraz twórczych działań. Pobudza funkcjonowanie zmysłów, co z kolei prowadzi do poprawy korelacji wzroku, słuchu i dotyku. Wszelkiego rodzaju formy aktywności muzycznej sprzyjają również kształtowaniu właściwych relacji społecznych, postaw moralnych i uczą współdziałania w grupie. Muzyka uczy aktywności opartej na pewnych regułach, które odgrywają przecież bardzo ważną rolę w życiu każdego z nas. Śpiewając, poruszając się lub grając dziecko musi podporządkować swoją potrzebę ekspresji zasadom przynależnym do danego utworu ( odpowiedni rytm, metrum czy tempo), co wpływa pozytywnie na świadomość własnej psychiki oraz ułatwia samokontrolę. Biorąc pod uwagę wyniki badań naukowych i własne doświadczenie wynikające z kilkunastoletniej pracy z dziećmi oraz obserwacji wychowanków podczas zajęć muzycznych, doszłam do wniosku, że muzyka powinna stać się powinna nam w sposób świadomy towarzyszyć każdego dnia. Dodatkowo wiek przedszkolny to okres ostatecznego kształtowania się uzdolnień i wrażliwości muzycznej. Dlatego właśnie zrodziła się myśl stworzenia programu DŹWIĘKI I SŁOWA, którego głównym celem będzie rozbudzanie w dzieciach miłości do muzyki, tak aby prawdziwe stało się przesłanie Emila Jaques- Delacroze Muzyki nie słucha się jedynie uszami, słyszy się ją wibrującą w całym ciele, mózgu i sercu. Pragnę również wykorzystać owo naturalne zainteresowanie dziecka muzyką i wcielaniem się w role do rozwijania umiejętności ekspozycji społecznej podczas różnego rodzaju występów o charakterze muzyczno teatralnym.
II.CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Program powstał na podstawie własnych doświadczeń zawodowych, poznanej literatury oraz obserwacji dzieci w wieku przedszkolnym podczas zajęć zorganizowanych, jak i zabaw swobodnych. Zgodnie z etapami rozwoju, naturalną potrzebą dzieci w tym wieku jest aktywność ruchowa. Pełne zaspokojenie tej potrzeby może odbywać się właśnie poprzez wszelkiego rodzaju zabawy muzyczne i taneczne. Dodatkowo tego rodzaju zajęcia pobudzają wyobraźnię, pozwalają wyrazić siebie i pomagają budować pozytywny obraz samego siebie,. Można zatem powiedzieć, że muzyka angażuje całą osobowość dziecka, co jest bardzo potrzebne do pełnego i wszechstronnego rozwoju młodego człowieka. Jednocześnie treści zawarte w tym programie są zgodne z założeniami podstawy programowej wychowania przedszkolnego zatwierdzonej przez MEN z dnia 23 grudnia 2008 roku ( Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr4, poz. 17)a w szczególności punktami dotyczącymi: Wychowanie przez sztukę dziecko widzem i aktorem. Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej: 1) Wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie; 2) Odgrywa role w zabawach parateatralnych, posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem; umie posługiwać się rekwizytami (np. maski). Wychowanie przez sztukę muzyka i śpiew, pląsy i taniec. 1) Śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe; chętnie uczestniczy w zbiorowym śpiewie, w tańcach i muzykowaniu; 2) Dostrzega zmiany dynamiki, tempa i wysokości dźwięku utworu muzycznego, wyraża je pląsając lub tańcząc; 3) Tworzy muzykę korzystając z instrumentów perkusyjnych (oraz innych przedmiotów), a także improwizuje ją ruchem; 4) W skupieniu słucha muzyki, w tym także muzyki poważnej.
III. CELE GŁOWNE PROGRAMU - rozbudzenie zainteresowań światem muzyki w jej różnych aspektach; - rozwijanie aktywności muzycznej poprzez słuchanie, odtwarzanie i tworzenie muzyki; - rozbudzenie w dziecku potrzeby ekspresji i inwencji twórczej. IV. ZADANIA - rozwijanie umiejętności słuchania i rozumienia muzyki poprzez częste z nią kontakty; - rozwijanie słuchu muzycznego, poczucia rytmu i pamięci; - rozwijanie wyobraźni muzycznej; - rozwijanie koordynacji i rytmiczności ruchów; - realizowanie potrzeby ekspresji muzyczno-ruchowo- słownej poprzez udział w różnych formach artystycznych: taniec, gra na instrumentach, inscenizacja, czy improwizacja muzyczno ruchowa z rekwizytami lub bez. V.TREŚCI PROGRAMOWE 1. Słuchanie muzyki: - słuchanie różnego typu muzyki wokalnej i instrumentalnej na żywo lub z nagrań; - uwrażliwianie na zmiany tempa (szybko wolno); - kształtowanie zdolności dostrzegania dźwięków o różnej wysokości (dźwięki wysokie i niskie) - rozwijanie wrażliwości na kierunek linii melodycznej (np. wskazywanie ruchem w górę lub w dół melodię wznoszącą i opadającą; nauka gamy majorowej C-dur używając odpowiednich słów np. słońce wschodzi coraz wyżej, a zachodzi coraz niżej powiązane z odpowiednim ruchem ciała) - rozwijanie umiejętności odróżniania głosów męskiego i żeńskiego, rozpoznawania głosów z otoczenia oraz brzmienia instrumentów muzycznych; - uwrażliwienie dzieci na dynamikę poprzez reagowanie ruchem na jej zmianę w muzyce;
- kształtowanie poczucia rytmu i realizacja prostych układów rytmicznych (głownie przez naśladowanie i powtarzanie za nauczycielem); - zapoznanie dzieci z budowa formalną utworu muzycznego (AB, ABA, forma ronda). 2. Śpiewanie: - ćwiczenia związane z emisja głosu: zwrócenie szczególnej uwagi na nienadwyrężanie głosu krzykiem oraz przybieranie właściwej postawy podczas śpiewania; ćwiczenia oddechowe (zwrócenie uwagi na to, że śpiewamy i mówimy na wydechu); ćwiczenia w prawidłowym i wyraźnym wymawianiu tekstu (piosenkę należy śpiewać nie tyle głośno, co wyraźnie). - powtarzanie głosem dźwięków wraz ze zmieniającymi się jego elementami (zabawy w echo melodyczne); - słuchanie i śpiewanie piosenek z repertuaru dziecięcego. 3.Gra na instrumentach i nie tylko: - poszukiwania dźwięków z najbliższego otoczenia (ćwiczenia twórcze z elementami dramy), próby ich wydobywania z przedmiotów codziennego użytku w celu tworzenia muzyki; - stosowanie efektów akustycznych poprzez wykorzystanie własnego ciała ( tupanie, klaskanie, cmokanie itp.) do ilustracji poznawanych utworów; - zapoznanie dzieci z rytmem, nauka odgrywania prostych zapisów rytmicznych; - poznanie instrumentów muzycznych, ich budowy, sposobu wydobywania dźwięku; - próby konstruowania instrumentów muzycznych z różnorodnych materiałów i gra na nich; - tworzenie akompaniamentu do utworów; - poznanie zapisu symbolicznego i prostego nutowego utworu granie na instrumentach według danego zapisu; - tworzenie Małej orkiestry zapoznanie z zasadami panującymi w orkiestrze, nauka określonych ról, próby gry według partytury lub dyrygenta.
4. Ruch przy muzyce i taniec: - organizowanie zabaw rytmicznych odtwarzanie tempa oraz rytmu utworu przy pomocy ruchu; - organizowanie zabaw ilustracyjnych, w których sposób poruszania się jest narzucony przez treść danego utworu; - rozwijanie własnej ekspresji muzycznej poprzez improwizacje ruchowe do muzyki z rekwizytem lub bez; - organizowanie zabaw inscenizowanych w celu opowiedzenia treści utworu; - poznawanie podstawowych kroków tanecznych(krok marszowy, krok dostawny, krok z doskokiem, bieg, podskoki z nogi na nogę, kołysanie, półobrót podskokiem obunóż, obrót dookoła swojej osi, obrót pary dookoła siebie, cwał boczny, cwał do przodu); - nauka prostych układów tanecznych; - zachęcanie do udziału w festiwalach muzycznych, prezentacja układów choreograficznych w przedszkolu i szerszym środowisku. 5. Tworzenie muzyki: - stwarzanie warunków do ekspresji własnej, polegającej na spontanicznej aktywności twórczej; - organizowanie improwizacji kierowanej podporządkowanej dyscyplinie wybranego elementu muzycznego ( rytm, melodia, harmonia, schemat budowy utworu)przy użyciu odpowiednich form ekspresji dziecięcej (improwizacja głosem, improwizacja melodyczna i rytmiczna na instrumentach, improwizacja ruchowa i w powiązaniu z aktywnością plastyczną, czyli tzw. malowanie muzyki) 6. Tworzenie przedstawień teatralnych - opracowanie tekstu literackiego podział na role, rozumienie umownego znaczenia rekwizytu i posługiwania się nim, odtwarzanie treści utworu gestem, ruchem i mimiką, synchronizacja wypowiadanych słów z ruchem - przygotowanie scenografii, rekwizytów
VI. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU Program Dźwięki i słowa jest adresowany do dzieci w wieku przedszkolnym przejawiających zainteresowanie muzyką oraz teatrem i realizowany będzie podczas zajęć kółka muzyczno- teatralnego. Zajęcia te odbywają w formie grupowej raz w tygodniu przez 60 minut. Na zajęciach dzieci będą miały możliwość uczestniczyć w różnego rodzaju zabawach o charakterze muzycznym oraz teatralnym zgodnie z opisanymi powyżej treściami programowymi. Repertuar (utwory instrumentalne, piosenki przeznaczone do nauki, słuchania, czy zabawy oraz utwory literatury dziecięcej) zostanie dobrany sposób uwzględniający zainteresowania i możliwości dzieci uczestniczących w kółku, tak aby wywierał on pozytywny wpływ na rozwój zarówno zainteresowań muzycznych i teatralnych oraz umożliwiał dziecku osiąganie sukcesu. Do prowadzenia kółka wykorzystane zostaną przede wszystkim metody oparte na aktywnym działaniu, zgodnie z teorią Batti Strauss, że słuchanie muzyki nie powinno mieć charakteru biernego. Dlatego właśnie podczas zajęć będę się głównie opierać na aktywnym słuchaniu muzyki według Batti Strauss, jak również na elementach pedagogiki zabawy i dramy. Niejednokrotnie pomocne kazać się mogą także elementy metody E. Jaques-Delcroze a ( związek muzyki, ruchu i rytmu) oraz Carla Orffa (polączenie słowa, muzyki i ruchu). VII. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA DZIECKA z zainteresowaniem słucha różnych utworów muzycznych; kulturalnie zachowuje się podczas koncertów i przedstawień teatralnych; dostrzega zmiany tempa, dynamiki, wysokości i barwy dźwięków, kierunku linii melodycznej; odróżnia glos męski od żeńskiego; rozpoznaje i nazywa dźwięki z otoczenia; rozpoznaje i nazywa poznane instrumenty muzyczne; odtwarza proste układy rytmiczne; potrafi określić budowę formalną utworu (AB, ABA, forma ronda); śpiewa piosenki dziecięce w grupie i indywidualnie;
przyjmuje prawidłową postawę ciała podczas śpiewania oraz odpowiednio operuje głosem i oddechem; potrafi współpracować podczas śpiewania i inscenizacji z podziałem na role; potrafi wydobyć dźwięki z przedmiotów codziennego użytku oraz tworzyć muzykę za pomocą własnego ciała; tworzy akompaniament do piosenek i utworów muzycznych za pomocą instrumentów perkusyjnych oraz samodzielnie wykonanych; zna niektóre wartości nut; odczytuje zapis symboliczny utworu i potrafi według niego zagrać na instrumencie indywidualnie oraz z grupą; swobodnie porusza się przy muzyce uwzględniając podstawowe jej elementy; potrafi odtworzyć podstawowe kroki taneczne; uczestniczy w tworzeniu prostych układów tanecznych i inscenizacji; chętnie bierze udział w festiwalach i występach prezentując układy choreograficzne współdziałając z innymi; dobrze czuje się na scenie i prawidłowo korzysta z mikrofonu; recytuje krótkie wierszyki, rymowanki zapamietuję swoja rolę wciela się w rolę aktora potrafi posługiwać się rekwizytem posługuje się intonacją głosu i gestem odpowiednio do roli potrafi kierować kukiełką lub pacynką potrafi ruchem i mimiką pokazać czynność, zwierzę, przedmiot itp. chętnie uczestniczy w zajęciach, właściwie reaguje na polecenia nauczyciela; potrafi współdziałać z grupą; stosuje się do ustalonych reguł, panuje nad emocjami, jest cierpliwe; potrafi odczuwać radość z sukcesów całej grupy oraz podzielać radość innych z ich osiągnięć.
VIII.EWALUACJA PROGRAMU Ewaluacja programu ma na celu pozyskanie informacji na temat atrakcyjności prowadzonych zajęć oraz skuteczności metod i form stosowanych podczas jego realizacji. Dokonywana będzie na bieżąco podczas jego realizacji. Polegać będzie na bieżącej obserwacji dzieci podczas zajęć i występów oraz zbieraniu ich opinii na temat organizowanych zajęć.pod koniec roku szkolnego zostanie przeprowadzona dodatkowo jeszcze anonimowa ankieta skierowana do rodziców i nauczycieli pracujących w przedszkolu z dziećmi uczęszczającymi na kółko. Ostateczne wyniki ewaluacji pozwolą na określenie przydatności programu i dadzą wskazówki do ewentualnych zmian w jego treści. IX. BIBLIOGRAFIA 1. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół z dnia 23 grudnia 2008 roku 2. E. Tokarska, J. Kopała Zanim będę uczniem program wychowania przedszkolnego Wydawnictow Edukacja Polska Warszawa 2009 3. D. Malko Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu WSiP Warszawa 1990 4. W.A. Sacher Słuchanie muzyki i aktywność artystyczna dzieci Wyd. Impuls Kraków 1999 5. R. Ławrowska Muzyka i ruch WSiP Warszawa 1988 6. E. Lipska, M. Przychodzińska Muzyka w nauczaniu początkowym metodyka Warszawa 1991 7. M. Wojtkowiak Materiały szkoleniowe Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA Poznań 2011