ZESPÓŁ DS. BADANIA POTRZEB ORAZ OKREŚLENIA PRIORYTETÓW W ZAKRESIE DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

ZESPÓŁ DS. BADANIA POTRZEB ORAZ OKREŚLENIA PRIORYTETÓW W ZAKRESIE DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM RAPORT z badania potrzeb w zakresie doskonalenia i dokształcania zawodowego nauczycieli ze szkół i placówek, nad którymi nadzór pedagogiczny sprawuje Delegatura Kuratorium Oświaty w Częstochowie KURATORIUM OŚWIATY W KATOWICACH 2009

Spis treści: Wstęp... 2 I. Opis badania... 3 opr. Magdalena Wieczorek I.1. Cel realizacji zadania... 3 I.2. Uczestnicy badania... 3 I.3. Opis metod i narzędzi zastosowanych w badaniu... 4 I.4. Dobór próby badawczej... 5 I.5. Analiza podstawowych danych... 6 II. Wyniki badania potrzeb w zakresie doskonalenia i dokształcania zawodowego nauczycieli ze szkół i placówek, nad którymi nadzór pedagogiczny sprawuje Delegatura Kuratorium Oświaty w Częstochowie... 9 opr. Bożena Harasimowicz II.1 Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego... 9 II.3 Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia... 24 II.4 Propozycje dyrektorów szkół/placówek dla nauczycieli w zakresie tematyki doskonalenia zawodowego oraz form ich realizacji... 25 II.5 Propozycje dyrektorów szkół/placówek dla nauczycieli w zakresie dokształcania zawodowego oraz form ich realizacji... 27 III. Wnioski... 28 opr. Bożena Harasimowicz IV. Spis tabel i wykresów... 30 1

Wstęp Zdobycie specjalistycznej wiedzy i doskonalenie umiejętności zawodowych staje się jednym z podstawowych czynników dostosowania się do warunków w dynamicznie zmieniającym się środowisku pracy, jakim jest szkoła. Rozpoznanie i analiza potrzeb szkoleniowych umożliwia zidentyfikowanie luk kompetencyjnych w określonych obszarach oraz wskazanie kierunków rozwoju wiedzy i umiejętności uczestników szkolenia. Badanie potrzeb koncentruje się na diagnozowaniu rozbieżności między stanem obecnym, a pożądanym. Badanie potrzeb szkoleniowych prowadzone jest w celu, aby: a) podjąć decyzję, kiedy i jakie szkolenia należy przeprowadzać, b) poznać i dostosować się do uwarunkowań i oczekiwań nauczycieli, c) poznać motywację, postawy, wiedzę, umiejętności i zachowania uczestników, d) bardziej efektywnie wykorzystać czas szkolenia, Ogólnym celem analizy potrzeb szkoleniowych jest uzyskanie informacji pozwalających na skonstruowanie skutecznego oraz efektywnego programu szkolenia, zawierającego treści, metody, formy szkoleniowe dostosowane do potrzeb edukacyjnych i doświadczeń uczestników szkolenia. Konkretne potrzeby i sposoby, w jaki mogą być one zaspokajane, będą się zmieniać w zależności od wprowadzanych zmian, predyspozycji osobistych i zawodowych biografii oraz specyfiki szkoły. Poniżej wymienione czynniki składają się na profesjonalizm nauczyciela (uczestnika szkolenia), którego rozwój zawodowy ma umożliwić wypełnianie zadań w zmieniającej się rzeczywistości edukacyjnej, są to: Biografia nauczyciela Faza kariery zawodowej Kultura zawodowego uczenia się Postawa nauczyciela wobec uczenia się, doświadczenie zawodowe Wsparcie ze strony szkoły Jakość działań na rzecz doskonalenia zawodowego Efektywność doskonalenia zawodowego Kompetencje komunikacyjne Nauczyciele jako osoby, którym powierza się kształcenie i wychowanie młodego pokolenia, przede wszystkim sami ponoszą odpowiedzialność za poszerzenie i uzupełnienie wiedzy ogólnej i pedagogicznej. 2

I. Opis badania Badanie potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia, zgodnie z art. 31 ust. 9 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) przeprowadzono w terminie kwiecień - czerwiec 2009 r. zgodnie z Kalendarzem organizacji przeprowadzania badania potrzeb w zakresie dokształcania i doskonalenia nauczycieli województwa śląskiego. Do 30 kwietnia 2009 roku opracowano narzędzia badawcze, instrukcję przeprowadzania badania, dokonano losowania szkół/placówek oraz opracowano aplikację zliczającą wyniki. Określono również strukturę raportu. Do 05 maja 2009 roku wszystkie losowo wybrane szkoły/placówki zostały zawiadomione drogą elektroniczną o badaniu. Do 05 czerwca 2009 roku trwało zbieranie wyników przeprowadzanego badania przez wskazane placówki - ROME Metis w Katowicach, RODN WOM w Katowicach, RODN WOM w Bielsku Białej, RODN WOM W Częstochowie, RODNiP w Rybniki, które opracowały Raporty z poszczególnych Delegatur/Wydziału. I.1. Cel realizacji zadania Kuratorium Oświaty w Katowicach, od 2007 roku, prowadzi badanie potrzeb w zakresie doskonalenia nauczycieli w województwie śląskim w oparciu o przyjętą procedurę. Celami, które mają być osiągnięte w wyniku prac badawczych są: Zapewnienie jakości działań na rzecz doskonalenia zawodowego w województwie śląskim. Wykorzystanie uzyskanych wyników diagnozy do ustalenia priorytetów w zakresie doskonalenia i dokształcania oraz zaplanowania oferty w tym zakresie przez placówki doskonalenia nauczycieli i uczelnie wyższe. Uaktualnienie i dostosowanie propozycji szkoleniowych do indywidualnych potrzeb nauczycieli w województwie. Opracowanie raportu z zakresu potrzeb edukacyjnych nauczycieli w województwie śląskim. I.2. Uczestnicy badania Badaniu poddani zostali nauczyciele i dyrektorzy szkół i placówek oświatowych nad którymi nadzór pedagogiczny sprawują poszczególne Delegatury Kuratorium Oświaty w Katowicach. Wielkość próby badawczej przedstawia się następująco: - nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej przebadano 854 respondentów. 3

- nauczyciele szkół podstawowych przebadano 3519 respondentów. - nauczyciele gimnazjów przebadano 2671 respondentów. - nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych - przebadano 3461 respondentów. - dyrektorzy przedszkoli i szkół przebadano 923 respondentów. - inne szkoły/placówki przebadano 1080 respondentów. I.3. Opis metod i narzędzi zastosowanych w badaniu W diagnozie zastosowano dwa, niżej wymienione kwestionariusze ankiety, które zostały zamieszczone na stronie internetowej Kuratorium Oświaty w Katowicach: 1. Kwestionariusz ankiety Badanie potrzeb w zakresie doskonalenia i dokształcania nauczycieli województwa śląskiego w 2009 roku skierowany do nauczycieli. 2. Kwestionariusz ankiety Badanie w zakresie doskonalenia i dokształcania nauczycieli województwa śląskiego w 2009 roku skierowany do dyrektorów szkół/placówek. W kwestionariuszu ankiety Badanie potrzeb w zakresie doskonalenia i dokształcania nauczycieli województwa śląskiego w 2009 roku skierowanej do nauczycieli uwzględniono następujące obszary potrzeb szkoleniowych: A. Pomiar dydaktyczny i ocenianie, B. Wychowanie, opieka i profilaktyka, C. Metodyka, D. Aktualizacja i poszerzanie wiedzy przedmiotowej, E. Kompetencje psychopedagogiczne, F. Organizacja i zarządzanie placówką. W części drugiej nauczyciele mogli wskazać potrzeby w zakresie zdobywania kwalifikacji formalnych do nauczania/prowadzenia zajęć w różnym zakresie. Część trzecia dotyczyła preferowanej formy doskonalenia, a część czwarta miejsca zatrudnienia i miejscowości, w której znajduje się szkoła/placówka. W kwestionariuszu ankiety Badanie w zakresie doskonalenia nauczycieli województwa śląskiego w 2009 roku skierowanej do dyrektorów szkół/placówek uwzględniono potrzeby w zakresie szkoleń doskonalących i nabywania nowych kwalifikacji przez nauczycieli, które 4

z punktu widzenia dyrektora są niezbędne dla podniesienia jakości pracy nauczycieli i pracy szkoły/placówki. I.4. Dobór próby badawczej W diagnozie zastosowano: 1) Dobór losowy warstwowy który stosuje się w sytuacji, gdy jest znana struktura populacji generalnej, populacja jest dzielona na warstwy, z każdej jest wybierana próbka prosta. 1. struktura populacji generalnej to nauczyciele z uwzględnieniem wszystkich typów szkół/placówek z terenu Delegatur/Wydziału Kuratorium Oświaty w Katowicach. 2. podział na warstwy (jednorodne ze względu na wyróżnioną cechę, w obrębie każdej warstwy dokonuje się oddzielnego, prostego doboru losowego) w zależności od etapu edukacyjnego: 1. nauczyciele przedszkoli, 2. nauczyciele szkoły podstawowej, 3. nauczyciele gimnazjum, 4. nauczyciele szkoły ponadgimnazjalnej 5. inne szkoły/placówki 2) Dobór losowy prosty 30% wszystkich szkół/placówek w województwie śląskim i 30% nauczycieli w danej szkole/placówce. Losowania dokonano za pomocą programu w Visual Basic dla MS Excel, który wylosował określony procent (30%) szkół/placówek znajdujących na terenie poszczególnych Delegatur/Wydziału. Tabela 1. Liczba wylosowanych szkół/placówek - odesłanych odpowiedzi z podziałem na Delegatury/Wydział Liczba Szkoły/placówki w Delegatura / uzyskanych województwie Wylosowane 30% Wydział odpowiedzi śląskim dyrektorzy 5 Liczba uzyskanych odpowiedzi nauczyciele Bielsko-Biała 1205 361 156 153 Bytom 766 230 108 103 Częstochowa 906 272 127 123 Gliwice 906 272 109 114 WKWiO* 719 216 101 99 Rybnik 1094 329 155 155 Sosnowiec 1020 306 167 171 Razem 6616 1986 923 918 * Wydział Kształcenia, Wychowania i Opieki.

Wykres 1. Zestawienie liczby szkół i placówek wylosowanych w stosunku do uzyskanych odpowiedzi Zestawienie liczby przedszkoli i szkół wylosowanych w stosunku do uzyskanych odpowiedzi Przedszkola/szkoły w województwie śląskim Wylosowane 30% Liczba uzyskanych odpowiedzi dyrektorzy Liczba uzyskanych odpowiedzi nauczyciele 1400 1200 1000 Liczba szkół i przedszkoli 800 600 400 200 0 Bielsko-Biała Bytom Częstochowa Gliwice WKWiO* Rybnik Sosnowiec Delegatury / wydział * Wydział Kształcenia, Wychowania i Opieki. I.5. Analiza podstawowych danych W planie diagnozy założono zbadanie 30% szkół/placówek (1986) wybranych wg zasad opisanych wyżej. Ze względu na brak innych danych zakładamy, że w każdym przebadanym przedszkolu i szkole odpowiedzi udzieliło 30% nauczycieli. Procent zwrotu odpowiedzi nauczycieli (N) i dyrektorów (D) rozumiemy, jako procent szkół/placówek, z których dotarły odpowiednio zbiorowe zestawienia ankiet nauczycieli lub ankiety od dyrektorów. Wyniki ankiety dla nauczycieli (N) zebrano od 11 585 osób z 918 szkół/placówek, co stanowi 46% założonej próby i 14% całej populacji szkół/placówek. 6

Tabela 2. Geografia rzeczywistej próby badawczej (N) na tle próby założonej i populacji szkół/placówek Delegatury / Populacja Wydział szkół/placówek Próba 30% przedszkoli /szkół 7 Próba rzeczywista szkół/placówek (N) % z próby (N) % z populacji (N) Bielsko-Biała 1205 361 153 42% 13% Bytom 766 230 103 45% 13% Częstochowa 906 272 123 45% 14% Gliwice 906 272 114 42% 13% WKWiO* 719 216 99 46% 14% Rybnik 1094 329 155 47% 14% Sosnowiec 1020 306 171 56% 17% Razem/Średnio 6616 1986 918 46% 14% * Wydział Kształcenia, Wychowania i Opieki. Tabela 3 pokazuje rozkład nauczycieli-respondentów według typów szkół i placówek. Tabela 3. Rozkład respondentów (N) P SP GIM PG Inna Liczba n-li 854 3519 2671 3461 1080 Procent n-li 7% 30% 23% 30% 9% Wyniki ankiety dla dyrektorów (D) zebrano z 923 szkół/placówek co stanowi 46% założonej próby i 14% całej populacji szkół/placówek. Tabela 4. Geografia założonej próby badawczej (D) na tle próby założonej i populacji szkół/placówek Delegatury/ % z próby Wydział (D) Populacja przedszkoli / szkół Próba 30% przedszkoli / szkół Próba rzeczywista przedszkoli / szkół (D) % z populacj i (D) Bielsko- Biała 1205 361 156 43% 13% Bytom 766 230 108 47% 14% Częstochowa 906 272 127 47% 14% Gliwice 906 272 109 40% 12% WKWiO* 719 216 101 47% 14% Rybnik 1094 329 155 47% 14% Sosnowiec 1020 306 167 55% 16% Razem/ Średnio 6616 1986 923 46% 14% * Wydział Kształcenia, Wychowania i Opieki. Ankietowanie prowadzono zarówno w szkołach/placówkach wszystkich typów oraz przedszkolach. Placówki wpisane jako Inne to, m.in.: Placówki Kształcenia Ustawicznego Placówki Kształcenia Nauczycieli Poradnie Psychologiczno Pedagogiczne Nauczycielskie Kolegia Języków Obcych

Szkoły Policealne Ogniska Pracy Pozaszkolnej Młodzieżowe Domy Kultury Placówki Oświatowo Wychowawcze Placówki Opiekuńczo Wychowawcze Ośrodki Szkolno Wychowawcze Szkolne Schroniska Młodzieżowe Bursy Szkolne Szkoła Muzyczna 8

II. Wyniki badania potrzeb w zakresie doskonalenia i dokształcania zawodowego nauczycieli ze szkół i placówek, nad którymi nadzór pedagogiczny sprawuje Delegatura Kuratorium Oświaty w Częstochowie Zgodnie z procedurą opisaną w rozdziale I Raportu, do badania na terenie Delegatury KO w Częstochowie wylosowano 30% szkół i placówek funkcjonujących na jej terenie (Tabela 5). Tabela 5. Liczba szkół i placówek wylosowanych do badania w Delegaturze KO w Częstochowie Typ szkoły Przedszkola Szkoły Szkoły/ Szkoły Razem Gimnazja ponad- placówki podstawowe gimnazjalne pozostałe Liczba szkół na terenie Delegatury 166 250 129 210 151 906 Liczba szkół wylosowanych do badania 50 75 39 63 45 272 Źródło: SIO 2008, obl. wł. Po przeprowadzeniu badania i zebraniu wypełnionych kwestionariuszy opracowaniu poddano dane ze 123 szkół i placówek z terenu Delegatury KO w Częstochowie ( Tabela 6). Tabela 6. Liczba szkół, placówek i nauczycieli biorących udział w badaniu w Delegaturze KO w Częstochowie Szkoły Szkoły/ Szkoły Typ szkoły/ Przedszkola Gimnazja ponad- placówki podstawowe liczba gimnazjalne pozostałe Razem liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba % Szkoły Liczba szkół 15 12,2 49 39,9 24 19,5 24 19,5 11 8,9 123 100,0 % założonej próby 30,0 65,3 61,5 38,0 24,4 45,2 Nauczyciele Liczba nauczycieli 101 6,5 463 30,0 365 23,6 431 27,9 186 12,0 1546 100,0 Źródło: obl. wł. Analiza wyników badania obejmuje odpowiedzi 1546 nauczycieli ze szkół i placówek z terenu Delegatury KO w Częstochowie. Nauczyciele zatrudnieni w szkołach miejskich stanowią 69,5% (1075 osób) badanej próby, pozostałe 30,5% (471 osób) to nauczyciele zatrudnieni w szkołach wiejskich. Najwięcej respondentów (463) pracuje w szkole podstawowej, a najmniej (101) w przedszkolu. II.1 Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego W kwestionariuszu ankiety adresowanym do nauczycieli pytania o potrzeby szkoleniowe w zakresie doskonalenia zawodowego zawarto w 6 obszarach. 9

W każdym z nich wymieniona została tematyka szczegółowa, a respondenci mogli wskazać więcej niż jeden interesujący ich temat szkolenia z każdego zakresu. Podsumowanie odpowiedzi zawiera Tabela 8. Tabela 7 oraz Wykres 2 przedstawiają liczbę wskazań respondentów zainteresowanych tematyką wymienioną w poszczególnych obszarach szkoleń. Tabela 7. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia wg obszarów szkoleń ogółem Obszar szkoleń Liczba wskazań % A Pomiar dydaktyczny i ocenianie 1661 13,5 B Wychowanie, opieka i profilaktyka 2193 17,7 C Metodyka 2205 17,9 D Aktualizacja i poszerzanie wiedzy przedmiotowej 2034 16,5 E Kompetencje psychopedagogiczne 2300 18,6 F Organizacja i zarządzanie placówką 1862 15,0 G Inna tematyka 93 0,8 Razem 12348 100,0 Z danych zawartych w Tabelach 7 i 8 wynika, że: - tematyka z obszaru A pt. Pomiar dydaktyczny i ocenianie cieszy się wśród nauczycieli nieco mniejszym zainteresowaniem niż pozostałe - wskazania w poszczególnych obszarach szkoleń we wszystkich typach szkół i placówek mają podobny rozkład. Najczęściej wskazywaną tematyką szkoleń, bez względu na obszar i typ szkoły jest: (Wykres 3.): 1. B1 Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze, z rodziny rozbitej i dysfunkcyjnej, itp.) (768 wskazań tj. 6,3 % ogółu wszystkich wskazań we wszystkich obszarach) 2. E1 Motywowanie uczniów do nauki (667 wskazań (5,4%) 3. D1 Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa (606 wskazań (4,9%)) 4. C3 Nowoczesne metody uczenia się nauczania (dobór metod i pomocy dydaktycznych, innowacje, zajęcia terenowe, itp.) (603 wskazań (4,9 %)) 5. C2 Metody pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w nauce (z dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią, itp.) (508 wskazania (4,1%)) 6. D2 - Programy nauczania w świetle nowej podstawy programowej (475 wskazań (3,8 %)) 7. A1 Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań, opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.) (441 wskazań (3,6 %)) 10

8. A3 Dostosowanie wymagań edukacyjnych (kryteriów sprawdzania i oceniania) do ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (uczeń słabowidzący, słabosłyszący, itp.) (429 wskazania (3,5 %)) 9. D4 Technologia informatyczna i multimedia na zajęciach (420 wskazań (3,4%)) 10. B2 Agresja i przemoc w szkole zapobieganie, bezpieczeństwo dziecka w środowisku szkolnym i lokalnym (419 wskazań (3,4 %)) Powyższych 10 najczęściej wskazywanych tematów szkoleń stanowi razem 43,3% ogółu wszystkich wskazań. 11

Tabela 8. Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego (wg typu szkoły/placówki) Lp. A1 A2 A3 A4 A5 B1 B2 B3 Typ szkoły-placówki/ obszar szkoleń/ tematyka szkoleń Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań, opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.) Ocenianie (tworzenie szkolnego i przedmiotowego systemu oceniania, formy oceniania, obiektywizm oceniania, efektywność oceniania kształtującego, itp.) Dostosowanie wymagań edukacyjnych (kryteriów sprawdzania i oceniania) do ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (uczeń słabowidzący, słabosłyszący, itp.) Typ szkoły/placówki Przedszkole Szkoła podstawowa Gimnazjum % Liczba Liczba % wskazań wskazań % A/ POMIAR DYDAKTYCZNY I OCENIANIE Liczba wskazań Szkoła ponadgimnazjalna Liczba wskazań 11 19,0 101 20,0 114 28,0 180 35,0 % Pozostałe szkoły/placówki Liczba % wskazań 35 Liczba wskazań Razem % 21,0 441 26,6 3 5,2 90 17,0 70 17,0 106 20,0 23 14,0 292 17,6 23 39,6 148 29,0 112 28,0 86 17,0 60 37,0 429 25,7 Wymagania edukacyjne (kryteria sprawdzania i oceniania) a indywidualne potrzeby ucznia 17 29,3 146 28,0 86 21,0 117 22,0 39 24,0 405 24,4 Pomiar dydaktyczny: podstawowe pojęcia i zastosowanie 4 6,9 29 6,0 25 6,0 29 6,0 7 4,0 94 5,7 Razem A 58 100,0 514 100,0 407 100,0 518 100,0 164 100,0 1661 100,0 B/ WYCHOWANIE, OPIEKA I PROFILAKTYKA Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze, z rodziny rozbitej i 47 32,8 247 38,2 155 32,5 211 32,8 108 38,3 768 35,0 dysfunkcyjnej, itp.) Agresja i przemoc w szkole zapobieganie, bezpieczeństwo dziecka w środowisku szkolnym i lokalnym Praca z rodziną (współdziałanie z rodzicami, odpowiedzialność rodziców, eurosieroctwo, itp.) 14 9,8 104 16,1 101 21,2 131 20,3 69 24,5 419 19,0 14 9,8 111 17,1 93 19,5 137 21,3 46 16,3 401 18,3 12

Konstruowanie szkolnych programów profilaktyki, planowanie pracy opiekuńczo 22 15,4 51 7,9 41 8,6 51 7,9 18 6,4 186 8,5 B4 wycho-wawczej, itp. Innowacyjne formy pracy opiekuńczo B5 wychowawczej 46 32,2 134 20,7 87 18,2 114 17,7 41 14,5 422 19,2 Razem B 143 100,0 647 100,0 477 100,0 644 100,0 282 100,0 2196 100,0 C/ METODYKA C1 Praca z uczniem zdolnym 22 15,3 113 16,7 101 20,4 122 18,7 35 14,8 393 17,8 Metody pracy z uczniem ze specyficznymi C2 trudnościami w nauce (z dysleksją, dysgrafią, 30 20,8 152 22,4 112 22,6 158 24,2 56 23,7 508 23,0 dyskalkulią, itp.) Nowoczesne metody uczenia się nauczania 30,4 C3 (dobór metod i pomocy dydaktycznych, 21 14,6 183 27,0 143 28,9 198 58 24,6 603 27,4 innowacje, zajęcia terenowe, itp.) C4 Wspomaganie rozwoju dziecka 51 35,4 95 14,0 56 11,3 48 7,4 47 19,9 297 13,5 C5 Metody pracy opiekuńczo wychowawczej w świetlicy szkolnej 3 2,1 48 7,1 25 5,1 15 2,3 8 3,4 99 4,5 C6 Techniki informatyczne w nauczaniu 17 11,8 87 12,8 58 11,7 111 17,0 32 13,6 305 13,8 Razem C 144 100,0 678 100,0 495 100,0 652 100,0 236 100,0 2205 100,0 D/ AKTUALIZACJA I POSZERZANIE WIEDZY PRZEDMIOTOWEJ D1 Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa 65 40,0 197 33,1 143 30,9 149 24,1 52 26,9 606 29,8 D2 Programy nauczania w świetle nowej podstawy programowej 47 28,8 142 23,8 104 22,5 143 23,1 39 20,2 475 23,4 D3 Podręczniki kryteria wyboru, nowe treści, 69 32 19,6 88 14,8 trendy, wprowadzanie nowych materiałów 14,9 79 12,8 21 10,9 289 14,2 D4 Technologia informatyczna i multimedia na zajęciach 18 11,0 118 19,8 93 20,1 144 23,2 47 24,4 420 20,6 D5 Zarządzanie wiedzą 1 0,6 18 3,0 15 3,2 41 6,6 5 2,6 80 3,9 D6 Orientacja zawodowa, doradztwo zawodowe 0 0,0 33 5,5 39 8,4 63 10,2 29 15,0 164 8,1 Razem D 163 100,0 596 100,0 463 100,0 619 100,0 193 100,0 2034 100,0 E/ KOMPETENCJE PSYCHOPEDAGOGICZNE E1 Motywowanie uczniów do nauki 13 10,2 202 31,2 157 31,1 233 32,1 62 21,0 667 29,1 E2 Sytuacje kryzysowe 1 0,8 68 10,5 80 15,9 113 15,6 36 12,2 298 13,0 E3 Kompetencje w zakresie prowadzenia zajęć 25 19,7 105 16,2 58 11,5 76 10,5 56 19,0 320 13,9 13

terapeutycznych, komunikacji interpersonalnej, pracy z grupą, rozwiązywania konfliktów, mediacji itp. E4 Jak radzić sobie z sytuacjami trudnymi, stresem, wypaleniem zawodowym? 36 28,3 107 16,5 86 17,1 120 16,5 60 20,3 409 17,8 E5 Mowa ciała, emisja głosu, jak mówić i słuchać, techniki relaksacji i koncentracji 43 33,9 139 21,4 95 18,8 147 20,2 71 24,1 491 21,4 E6 Psychologiczne uwarunkowania kształcenia się 9 7,1 27 4,2 28 5,6 37 5,1 10 3,4 111 4,8 Razem E 127 100,0 648 100,0 504 100,0 726 100,0 295 100,0 2296 100,0 F/ ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE PLACÓWKĄ F1 Planowanie i organizacja pracy dydaktycznej zgodnie z założeniami reformy szkolnictwa 20 19,4 58 10,8 43 10,7 46 7,4 18 9,3 185 9,9 ogólnego F2 Przepisy prawne w szkole/placówce 4 3,9 60 11,1 39 9,7 93 14,9 11 5,7 207 11,1 Jakość w placówce, nadzór pedagogiczny (w F3 tym planowanie i dokumentowanie nadzoru), 3 2,9 17 3,2 12 3,0 21 3,4 6 3,1 59 3,2 ocenianie nauczycieli, hospitacje F4 Bezpieczeństwo w szkole/placówce 9 8,7 60 11,1 48 11,9 62 10,0 19 9,8 198 10,6 F5 Współdziałanie z rodzicami i środowiskiem lokalnym 27 26,2 71 13,2 56 13,9 74 11,9 31 16,0 259 13,9 F6 Pozyskiwanie funduszy (w tym z EFS), projekty unijne, projekty lokalne 16 15,5 122 22,6 93 23,1 136 21,8 42 21,6 409 22,0 F7 Psychologia zarządzania (prowadzenie zebrań, rozmowa z podwładnym, techniki perswazji i motywacji, radzenie sobie ze stresem, twórcze 5 4,9 45 8,4 40 9,9 56 9,0 30 15,5 176 9,5 rozwiązywanie konfliktów ) F8 Szkoła ucząca się, wizerunek szkoły, promocja 20 9 8,7 67 12,4 38 9,4 73 11,6 szkoły 10,2 207 11,1 F9 Planowanie i samoocena rozwoju zawodowego nauczyciela 10 9,8 39 7,2 34 8,4 62 10,0 17 8,8 162 8,7 Razem F 103 100,0 539 100,0 403 100,0 623 100,0 194 100,0 1862 100,0 14

Wykres 2. Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia wg obszarów Inna tematyka 0,8% Kompetencje psychopedagogiczne 18,6% Organizacja i zarządzanie placówką 15,0% Aktualizacja i poszerzanie wiedzy przedmiotowej 16,5% Pomiar dydaktyczny 13,5% Metodyka 17,9% Wychowanie, opieka i profilaktyka 17,7% 15

W obszarach szkoleniowych A,B,C,D,E,F zostały wskazane szczegółowe potrzeby edukacyjne nauczycieli. Prezentację częstotliwości wskazań w poszczególnych obszarach zawiera Tabela 8. W obszarze szkoleń A Pomiar dydaktyczny i ocenianie znalazła się następująca tematyka szczegółowa: A1 Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań, opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.) A2 Ocenianie (tworzenie szkolnego i przedmiotowego systemu oceniania, formy oceniania, obiektywizm oceniania, efektywność oceniania kształtującego, itp.) A3 Dostosowanie wymagań edukacyjnych (kryteriów sprawdzania i oceniania) do ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (uczeń słabowidzący, słabosłyszący, itp.) A4 Wymagania edukacyjne (kryteria sprawdzania i oceniania) a indywidualne potrzeby ucznia A5 Pomiar dydaktyczny: podstawowe pojęcia i zastosowanie Na wykresie 4 przedstawiono kolejność, w jakiej powyższe tematy były najczęściej wskazywane. W obszarze A Pomiar dydaktyczny i ocenianie najczęściej wskazywanym tematem jest Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań, opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.) Obszar szkoleń B Wychowanie, opieka i profilaktyk zawiera następującą tematykę: B1 Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze, z rodziny rozbitej i dysfunkcyjnej, itp.) B2 Agresja i przemoc w szkole zapobieganie, bezpieczeństwo dziecka w środowisku szkolnym i lokalnym B3 Praca z rodziną (współdziałanie z rodzicami, odpowiedzialność rodziców, eurosieroctwo) B4 Konstruowanie szkolnych programów profilaktyki, planowanie pracy opiek- wych. B5 Innowacyjne formy pracy opiekuńczo wychowawczej W obszarze B tematyka B1 Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze, z rodziny rozbitej i dysfunkcyjnej, itp.) zyskała największą popularność, zdecydowanie wyprzedzając (o blisko16 punktów procentowych) tematykę B5 (Innowacyjne formy pracy opiekuńczo wychowawczej) i pozostałe tematyki ( Wykres 5.). 16

Wykres 3. Najczęściej wskazywana tematyka szkoleń doskonalących 17

W obszarze szkoleń C Metodyka zawarta została następująca tematyka szczegółowa: C1 Praca z uczniem zdolnym C2 Metody pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w nauce (z dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią, itp.) C3 Nowoczesne metody uczenia się nauczania (dobór metod i pomocy dydaktycznych, innowacje, zajęcia terenowe, itp.) C4 Wspomaganie rozwoju dziecka C5 Metody pracy opiekuńczo wychowawczej w świetlicy szkolnej C6 Techniki informatyczne w nauczaniu Wykres 6. wskazuje, że w tym obszarze najpopularniejsza jest tematyka C3 Nowoczesne metody uczenia się nauczania (dobór metod i pomocy dydaktycznych, innowacje, zajęcia terenowe, itp.), najmniej wskazań otrzymała natomiast tematyka C5 Metody pracy opiekuńczo-wychowawczej w świetlicy szkolnej. W obszarze szkoleń D Aktualizacja i poszerzanie wiedzy przedmiotowej zapisano następującą szczegółową tematykę: D1 Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa D2 Programy nauczania w świetle nowej podstawy programowej D3 Podręczniki kryteria wyboru, nowe treści, trendy, wprowadzanie nowych materiałów D4 Technologia informatyczna i multimedia na zajęciach D5 - Zarządzanie wiedzą D6 Orientacja zawodowa, doradztwo zawodowe W obszarze D najczęściej były wskazywane tematy: D1 Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa oraz D2 Programy nauczania w świetle nowej podstawy programowej. Najmniejsze zainteresowanie budziła tematyka D5 - Zarządzanie wiedzą ( Wykres 7.). W obszarze szkoleń E Kompetencje psychopedagogiczne respondenci wskazywali na następujące tematy szczegółowe: E1 Motywowanie uczniów do nauki E2 Sytuacje kryzysowe E3 Kompetencje w zakresie prowadzenia zajęć terapeutycznych, komunikacji interpersonalnej, pracy z grupą, rozwiązywania konfliktów, mediacji itp. E4 Jak radzić sobie z sytuacjami trudnymi, stresem, wypaleniem zawodowym? E5 Mowa ciała, emisja głosu, jak mówić i słuchać, techniki relaksacji i koncentracji E6 Psychologiczne uwarunkowania kształcenia się 18

Wykres 4. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń A (w % wskazań) 30 25 26,6 25,7 24,4 20 17,6 % wskazań 15 10 5 5,7 0 A1 A2 A3 A4 A5 Tematyka szkoleń Wykres 5. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń B (w % wskazań) 35 35 30 % wskazań 25 20 15 10 19 18,3 8,5 19,2 5 0 B1 B2 B3 B4 B5 Tematyka szkoleń 19

Wykres 6. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń C (w % wskazań) 30 27,4 25 23 % wskazań 20 15 10 17,8 13,5 13,8 5 4,5 0 C1 C2 C3 C4 C5 C6 Tematyka szkoleń Wykres 7. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń D (w % wskazań) 30 29,8 25 23,4 20,6 % wskazań 20 15 10 14,2 8,1 5 3,9 0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 Tematyka szkoleń 20

W tym obszarze najczęściej wskazywano na tematykę E1 Motywowanie uczniów do nauki, najrzadziej na E6 Psychologiczne uwarunkowania kształcenia się ( Wykres 8). Tematy szczegółowe z obszaru szkoleń F Organizacja i zarządzanie placówką były przedmiotem zainteresowania przede wszystkim nauczycieli pełniących funkcje kierownicze w szkołach i placówkach. F1 Planowanie i organizacja pracy dydaktycznej zgodnie z założeniami reformy szkolnictwa F2 Przepisy prawne w szkole/placówce F3 Jakość w placówce, nadzór pedagogiczny (w tym planowanie i dokumentowanie nadzoru), ocenianie nauczycieli, hospitacje F4 Bezpieczeństwo w szkole/placówce F5 Współdziałanie z rodzicami i środowiskiem lokalnym F6 Pozyskiwanie funduszy (w tym z EFS), projekty unijne, projekty lokalne F7 Psychologia zarządzania (prowadzenie zebrań, rozmowa z podwładnym, techniki perswazji i motywacji, radzenie sobie ze stresem, twórcze rozwiązywanie konfliktów ) F8 Szkoła ucząca się, wizerunek szkoły, promocja szkoły F9 Planowanie i samoocena rozwoju zawodowego nauczyciela Zdecydowanie najczęściej okazywano zainteresowanie tematyką F6 Pozyskiwanie funduszy (w tym z EFS), projekty unijne, projekty lokalne, nieco mniejsze tematom: F2 Przepisy prawne w szkole/placówce oraz F4 Bezpieczeństwo w szkole/placówce i F5 Współdziałanie z rodzicami i środowiskiem lokalnym ( Wykres 9.). Nauczycieli zapytano także o tematykę szkoleń doskonalących, którą są zainteresowani, a która nie była wymieniona w poszczególnych obszarach A-F. Na to pytanie udzielono łącznie 93 odpowiedzi. Charakteryzuje je duża szczegółowość i rozproszenie. W wielu przypadkach są one też powtórzeniem lub/i uszczegółowieniem odpowiedzi na pytania wcześniejsze ankiety. Najczęściej proponowane przez nauczycieli tematy szkoleń to: 1. wykorzystanie technologii informatycznej ( wprowadzenie pakietów multimedialnych w poszczególnych przedmiotach, tworzenie prezentacji multimedialnej, zastosowanie grafiki komputerowej ) - 10 wskazań 2. prowadzenie zajęć artystycznych nowatorskie rozwiązania (w ramach zajęć muzycznych, plastycznych, form plenerowych, form teatralnych) - 9 wskazań 3. praca z dzieckiem autystycznym - 7 wskazań 4. prowadzenie terapii ( uzależnień, jąkania, arteterapia, terapii sensorycznej) - 7 wskazań 21

Wykres 8. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń E (w % wskazań) 30 29,1 % wskazań 25 20 15 10 5 13 13,9 17,8 21,4 4,8 0 E1 E2 E3 E4 E5 E6 Tematyka szkoleń Wykres 9. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń F (w % wskazań) 25 22 20 % wskazań 15 10 9,9 11,1 10,6 13,9 9,5 11,1 8,7 5 3,2 0 F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 Tematyka szkoleń 22

5. konstruowanie programów nauczania - 4 wskazania 6. praca z uczniem i rodzicami - 3 wskazania II.2 Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie dokształcania zawodowego Nauczycieli poproszono również, by odpowiedzieli na pytanie czy są zainteresowani uzupełnieniem lub zdobyciem nowych kwalifikacji formalnych do nauczania przedmiotu bądź prowadzenia zajęć. Uzyskano łącznie 68 wskazań różnych przedmiotów i zajęć. Najczęściej wymieniane to: 1. oligofrenopedagogika, surdopedagogika,tyflopedagogika (10) 2. różne rodzaje terapii (6) 3. edukacja dla bezpieczeństwa (5) 4. informatyka ( 6) 5. historia (4) 6. język angielski ( 4) 7. WOS (3) 8. logopedia (3) 9. etyka (2) 10. zajęcia artystyczne (2) Uwzględniając tp szkoły/placówki z danych wynika, że nauczyciele przedszkoli byli najczęściej zainteresowani zdobyciem kwalifikacji formalnych do prowadzenia zajęć z zakresu logopedii; nauczyciele szkół podstawowych do tyflo, surdo i oligofernpedagogiki; gimnazjów do edukacji dla bezpieczeństwa oraz terapii pedagogicznej; szkół ponadgimnazjalnych do nauczania przedmiotów zawodowych (wymienionych z nazwy), a pozostałych szkół i placówek do terapii pedagogicznej i socjoterapii. W przypadku odpowiedzi twierdzącej nauczyciele proszeni byli o podanie nazwy przedmiotu lub zajęć. 23

II.3 Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia Uzupełnieniem pytań o potrzeby szkoleniowe w zakresie doskonalenia i dokształcania było pytanie o formy, w jakich powinny się one odbywać. Uzyskane odpowiedzi 1 przedstawia Tabela 9. oraz Wykres 10. Tabela 9. Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia Szkoła Szkoła ponadgimnazjalna szkoły/placówki Pozostałe Typ szkoły/ Przedszkole Gimnazjum Ogółem podstawowa forma liczba liczba liczba liczba liczba liczba dokształcania % % % % % % wskazań wskazań wskazań wskazań wskazań wskazań Formy dokształcające Studia 23 3,3 68 9,8 61 8,8 92 13,2 36 5,2 280 40,2 podyplomowe Kurs kwalifikacyjny 37 5,3 106 15,2 96 13,8 108 15,5 69 9,9 416 59,8 Razem 60 8,6 174 25,0 157 22,6 200 28,7 105 15,1 696 100,0 Formy doskonalące Kursy doskonalące 61 3,0 226 11,0 134 6,5 191 9,3 74 3,6 686 33,4 Warsztaty 59 2,9 216 10,5 165 8,0 182 8,9 104 5,1 726 35,3 Konferencje 20 0,9 109 5,3 85 4,1 102 4,9 36 1,8 352 17,1 Seminaria 6 0,3 36 1,8 22 1,1 59 2,9 17 0,8 140 6,8 Konsultacje 6 0,3 42 2,0 32 1,6 52 2,9 19 0,9 151 7,3 Razem 152 7,4 629 30,6 438 21,3 586 28,5 250 12,2 2055 100,0 Z analizy powyższych danych wynika, że kursy kwalifikacyjne są formą dokształcania wyżej cenioną (59,8% wskazań) niż studia podyplomowe. Natomiast wśród form doskonalenia preferowane są przede wszystkim warsztaty (ponad 35,3% wskazań), za nimi są kursy doskonalące (33,4% wskazań) i konferencje (blisko 17,1% wskazań). Seminaria i konsultacje otrzymały mniejszą ilość wskazań. Powyższe preferencje nie zależą od miejsca zatrudnienia nauczycieli. Bez względu na typ szkoły, w których pracują, wskazania są podobne: wśród form dokształcania najwyżej cenione są kursy kwalifikacyjne, a wśród form doskonalenia warsztaty. 1 Studia podyplomowe mogą nadawać nowe kwalifikacje formalne (i wtedy są formą dokształcania), mogą też być studiami doskonalącymi. Z powodów formalnych w kwestionariuszu nie wyróżniono tych dwóch form przez co odpowiedzi mogą wskazywać na studia podyplomowe jako formę dokształcania, bądź formę doskonalenia. 24

Wykres 10. Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia 800 700 600 726 686 500 400 300 416 280 352 Kursy kwalifikacyjne Studia podyplomowe Warsztaty 200 100 140 151 Kursy doskonalące Konferencje Seminaria 0 Konsultacje Formy dokształcania Formy doskonalenia II.4 Propozycje dyrektorów szkół/placówek dla nauczycieli w zakresie tematyki doskonalenia zawodowego oraz form ich realizacji Odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu adresowanym do dyrektorów stanowią propozycję szkoleń doskonalących i dokształcających dla nauczycieli pracujących w kierowanych przez nich szkołach i placówkach. Zdaniem dyrektorów są one niezbędne w ustawicznym procesie podnoszenia jakości pracy nauczycieli i pracy szkół/placówek. Propozycję szkoleń podano z zachowaniem hierarchii od najważniejszej do najmniej ważnej. Analiza 344 propozycji stanowiących tematykę szkoleń doskonalących dla nauczycieli wykazała, że dyrektorzy najczęściej proponowali doskonalenie w zakresie: planowanie i organizacja pracy dydaktycznej w kontekście nowej podstawy programowej (55 wskazań) D1 nowoczesne metody uczenia się nauczania (39 wskazań) C3 praca z uczniem sprawiającym trudności (38 wskazań) B1 motywowanie uczniów do nauki (21 wskazań) E1 diagnozowanie umiejętności uczniów (konstruowanie testów, opracowywanie ich wyników, budowanie planów wynikowych, itp.) (16 wskazań) A1 25

dostosowanie wymagań edukacyjnych (13 wskazań) A3 technologia informatyczna i multimedia na zajęciach (12 wskazań) C6 agresja i przemoc w szkole zapobieganie (10 wskazań) B2 przepisy prawne w szkole/placówce (6 wskazań) F2 praca z uczniem zdolnym (5 wskazań) C1 Pozostałe tematy-propozycje wystąpiły rzadko, wymieniane były najwyżej 3 razy i są bardzo rozproszone. Temat Planowanie i organizacja pracy dydaktycznej w kontekście nowej podstawy programowej był wymieniany jako najważniejszy z punktu widzenia dyrektorów szkół/placówek. Na miejscach kolejnych pod względem ważności znalazły się: Nowoczesne metody uczenia się nauczania oraz Praca z uczniem sprawiającym trudności. Uwzględniając typ szkoły/placówki z danych wynika, że dyrektorzy przedszkoli najczęściej proponowali szkolenia z zakresu terapii pedagogicznej i logopedii; dyrektorzy szkół podstawowych z zakresu planowania pracy dydaktycznej i nowoczesnych metod nauczania uczenia się; dyrektorzy gimnazjów z zakresu nowoczesnych metod nauczania uczenia się i z zakresu pracy z uczniem sprawiającym trudności, dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych z zakresu motywowania uczniów do nauki, pracy z uczniem trudnym i technologii informatycznej w nauczaniu, a dyrektorzy pozostałych szkół i placówek szkolenia z zakresu nowoczesnych metod nauczania, pozyskiwania funduszy, projektów unijnych i lokalnych oraz pracy z uczniem trudnym. Dyrektorów szkół i placówek poproszono również, by podali w jakich formach powinny się odbywać szkolenia doskonalące. Odpowiedzi przedstawia Tabela 10. Tabela 10. Proponowane przez dyrektorów formy doskonalenia Lp. Forma doskonalenia Liczba wskazań % 1. Kursy doskonalące 21 6,1 2. Warsztaty 189 54,9 3. Konferencje 18 5,5 4. Seminaria 116 33,5 5. Konsultacje Razem 344 100,0 Wśród proponowanych przez dyrektorów form doskonalenia zdecydowanie dominuje forma warsztatów ( 54,9 % wskazań). Znacznie rzadziej wskazywano pozostałe formy, a forma konsultacji nie została wymieniona ani razu. 26

II.5 Propozycje dyrektorów szkół/placówek dla nauczycieli w zakresie dokształcania zawodowego oraz form ich realizacji Dyrektorzy szkół i placówek zaproponowali łącznie 271 tematów z zakresu dokształcania. Najczęściej były to propozycje nabycia nowych kwalifikacji z zakresu: oligofrenopedagogiki, surdopedagogika, tyflopedgogika (30 wskazań) edukacji dla bezpieczeństwa (29 wskazań) technologii informatycznej i multimediów (18 wskazań) doradztwo zawodowe ((14 wskazań) logopedii (13 wskazań) gimnastyki korekcyjnej (13 wskazań) terapii pedagogicznej (13 wskazań) wychowania do życia w rodzinie (8 wskazań) wczesne wspomaganie rozwoju dziecka (8 wskazań) język angielski w nauczaniu zintegrowanym (6 wskazań) Pozostałe tematy-propozycje dokształcania wskazywano już znacznie rzadziej (nie częściej niż od 1 do 5 razy). Zdaniem dyrektorów trzy najważniejsze tematy dokształcania z punktu widzenia jakości pracy nauczycieli szkół i placówek to: 1. oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika 2. edukacja dla bezpieczeństwa 3. techniki informatyczne i multimedialne Dyrektorzy wskazali również, w jakich formach ich zdaniem powinno się odbywać dokształcanie nauczycieli ( Tabela 11.). Tabela 11. Proponowane przez dyrektorów formy dokształcania Lp. Forma dokształcania Liczba wskazań % 1. Studia podyplomowe 148 54,6 2. Kursy kwalifikacyjne 123 45,4 Razem 271 100,0 Powyższe dane wskazują, że dyrektorzy wyżej cenią studia podyplomowe - jako formę zdobywania nowych kwalifikacji - niż kursy kwalifikacyjne. Jest to wskazanie dokładnie odwrotne od preferencji nauczycieli w tym zakresie ( Tabela 9 i Wykres 10). 27

III. Wnioski 1. Nauczyciele najczęściej wybierali następujące trzy obszary tematów doskonalenia zawodowego: E: Kompetencje psychopedagogiczne C: Metodyka D: Aktualizacja i poszerzenie wiedzy przedmiotowej 2. Nauczyciele wskazali pięć najpopularniejszych tematów doskonalenia (niezależnie od obszaru szkoleń). Są nimi: - Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze, z rodziny rozbitej i dysfunkcyjnej, itp.); - Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa; - Motywowanie uczniów do nauki; - Nowoczesne metody uczenia się nauczania (dobór metod i pomocy dydaktycznych, innowacje, zajęcia terenowe, itp.); - Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań, opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.); 3. Najpopularniejszą tematyką szkoleń doskonalących w poszczególnych obszarach są: W obszarze A Pomiar dydaktyczny i ocenianie: Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań, opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.) W obszarze B Wychowanie, opieka i profilaktyka: Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze, z rodziny rozbitej i dysfunkcyjnej, itp.) W obszarze C Metodyka: Nowoczesne metody uczenia się nauczania (dobór metod i pomocy dydaktycznych, innowacje, zajęcia terenowe, itp.) W obszarze D Aktualizacja i poszerzanie wiedzy przedmiotowej: Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa W obszarze E Kompetencje psychopedagogiczne: Motywowanie uczniów do nauki 28

W obszarze F Organizacja i zarządzanie: Pozyskiwanie funduszy (w tym z EFS), projekty unijne, projekty lokalne 4. Najczęściej powtarzające się propozycje własne nauczycieli w zakresie doskonalenia to wykorzystanie technologii informatycznej ( wprowadzenie pakietów multimedialnych w poszczególnych przedmiotach, tworzenie prezentacji multimedialnej, zastosowanie grafiki komputerowej );prowadzenie zajęć artystycznych nowatorskie rozwiązania (w ramach zajęć muzycznych, plastycznych, form plenerowych, form teatralnych);praca z dzieckiem autystycznym; prowadzenie terapii ( uzależnień, jąkania, arteterapia, terapia sensoryczna) 5. Formą doskonalenia zawodowego najczęściej wskazywaną przez nauczycieli są przede wszystkim warsztaty, w następnej kolejności występują kursy doskonalące, konferencje, seminaria. 6. Kierunki dokształcania najczęściej wskazywane przez nauczycieli to: pedagogika specjalna (oligo, surdo, tyflo), różne rodzaje terapii, edukacja dla bezpieczeństwa oraz informatyka. 7. Preferowaną formą zdobycia dodatkowych kwalifikacji zawodowych jest dla nauczycieli kurs kwalifikacyjny. 29

IV. Spis tabel i wykresów Tabela 1. Liczba wylosowanych szkół/placówek - odesłanych odpowiedzi z podziałem na Delegatury/Wydział... 5 Tabela 2. Geografia rzeczywistej próby badawczej (N) na tle próby założonej i populacji szkół/placówek... 7 Tabela 3. Rozkład respondentów (N)... 7 Tabela 4. Geografia założonej próby badawczej (D) na tle próby założonej i populacji szkół/placówek... 7 Tabela 5. Liczba szkół i placówek wylosowanych do badania w Delegaturze KO w Częstochowie... 9 Tabela 6. Liczba szkół, placówek i nauczycieli biorących udział w badaniu w Delegaturze KO w Częstochowie... 9 Tabela 7. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia wg obszarów szkoleń ogółem... 10 Tabela 8. Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego (wg typu szkoły/placówki)... 12 Tabela 9. Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia... 24 Tabela 10. Proponowane przez dyrektorów formy doskonalenia... 26 Tabela 11. Proponowane przez dyrektorów formy dokształcania... 27 Wykres 1. Zestawienie liczby szkół i placówek wylosowanych w stosunku do uzyskanych odpowiedzi... 6 Wykres 2. Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia wg obszarów... 15 Wykres 3. Najczęściej wskazywana tematyka szkoleń doskonalących... 17 Wykres 4. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń A (w % wskazań)... 19 Wykres 5. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń B (w % wskazań)... 19 Wykres 6. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń C (w % wskazań)... 20 Wykres 7. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń D (w % wskazań)... 20 Wykres 8. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń E (w % wskazań)... 22 30

Wykres 9. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń F (w % wskazań)... 22 Wykres 10. Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia... 25 31