System Bankowy Wykład 2 Rola Banku Centralnego Pierwszą wielką instytucją bankową na ziemiach polskich było Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, Założenie w 1825 r. w Warszawie - a potem min.: - w 1828 r. powstaje Bank Polski, będący bankiem emisyjnym; - Powołany do zycia w 1924 r. Bank Polski SA wprowadził nowy system pieniężny i jednostkę monetarną- złoty; - w lutym 1945 r. powstał Narodowy Bank Polski; - w 1949 r. powstał Bank Inwestycyjny; - w 1949 r. powstał Bank Rolny; - w 1988 r. utworzono bank obsługujący eksport Bank Rozwoju Eksportu S.A. oraz wyodrębniono PKO ze struktur NBP; - w 1989 r. min. rozpoczeły działalnośd: Bank Gdaoski, Śląski, Przemysłowo Handlowy w Krakowie, Depozytowo Kredytowy w Lublinie, Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Paostwowy Bank Kredytowy w Warszawie, Bank Zachodni we Wrocławiu, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi. Pieniądz Powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązao, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu. Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach wymiany wówczas, gdy nabrały one cech masowej powtarzalności, regularności, a więc w okresie przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej. Funkcje pieniądza: Funkcja środka wymiany uczestniczy w transakcjach kupna sprzedaży, pośrednicząc w zamianie towaru na pieniądz i pieniądza na towar. Funkcja środka płatniczego służy do regulowania różnego rodzju zobowiązao, np. z tytułu umowy o pracę, kredytów, opłat za energię itp.; Funkcja miernika wartości pieniądz jest jednostką miary określającą wartośd towaru i usług; Funkcja tezauryzacji środek przechowywania wartości związana jest z gromadzeniem pieniędzy poza obrotem gospodarczym; Funkcja pieniądza jako międzynarodowego środka płatniczego jeśli pieniądz jednego kraju jest akceptowany w innym kraju.
Cechy dobrego pieniądza: Powszechna akceptowalnośd pieniądz jest pełnoprawnym środkiem płatniczym, nie można odmówic jego przyjęcia w rozliczeniu transakcji na obszarze oddziaływania danych władz monetarnych; Stabilna wartośd nie powinna podlegad większym zmianom w czasie; Podzielnośd mozliwośd jego podziału na mniejsze jednostki; Poręcznośd pieniądz powinien byd mały i lekki; Trwałośd; Jednolitośd; Rozpoznawalnośd; Popyt na pieniądz Zapotrzebowanie podmiotów spoza sektora bankowego (gosp. domowe, przedsiębiorstwa) na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który natychmiast można zamienic na gotówkę. Popyt na pieniądz zaspakajany jest poprzez utrzymywanie części dochodów w formie rezerw pieniężnych. Główne czynniki kształtujące popyt na pieniądz wiążą się z dwiema funkcjami pieniądza: środka wymiany i tezauryzacji. Można wymienid podstawowe motywy skłaniające podmioty do utrzymywania pieniądza: Motyw transakcyjny Motyw przezornościowy Motyw spekulacyjny Podaż pieniądza Ilośd pieniądza mierzona agregatami pieniężnymi: M0 baza monetarna, obejmuje pieniądz gotówkowy znajdujący się w obiegu, jak również rezerwy obowiązkowe banków oraz rachunki bieżące banków w banku centralnym; M1 obejmuje M0 oraz wkłady na żądanie osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych; M2 obejmuje M1 oraz depozyty terminowe; M3 obejmuje M2 oraz lokaty w niebankowych instytucjach finansowych. Podaż pieniądza kreowana jest przez funkcjonujacy system bankowy. Występują w nim dwa ogniwa tworzące pieniądz: bank centralny oraz banki komercyjne. Bank centralny dokonuje pierwotnej kreacji pieniądza, poprzez: udzielanie kredytów bankom komercyjnym, wypłacanie pieniądza gotówkowego oraz skup zagranicznych walut. Banki komercyjne tworzą natomiast, przy pomocy kredytów bankowych, pieniądz bezgotówkowy kreacja wtórna.
Bank Centralny Bank Centralny realizuje z reguły trzy podstawowe zadania: 1. zachowanie wartości pieniądza krajowego, 2. ochrona stabilności systemu finansowego, 3. podnoszenie efektywności polityki pieniężnej. Zadana te bank realizuje pełniąc 4 funkce: banku paostwa, banku emisyjnego, banku banków, podmiotu polityki pieniężnej. Ad.1 zachowanie wartości pieniądza krajowego Bank Centralny jest regulatorem całego obiegu pieniądza wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatnicznego. W ramach tego bank centralny: reguluje cyrkulacją emitowanego pieniądza (gotówkowego i zyrowego), reguluje wielkośd pieniądza bankowego tworzonego przez banki operacyjne, reguluje płynnośd całego systemu bankowego Kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty. Ad.2 ochrona stabilności systemu finansowego Aktywnośd i kompetencje banku centralnego w tym zadaniu powinny przejawiad się w : kształtowaniu norm ostroznościowych orza przepisów regulujących organizację zadao przewidzianych przez prawo, regulowaniu uprawniwo do wydawania koncesji na otwieranie nowych banków oraz podejmowanie decyzji o ich cofnięciu jeśli funkcjonowanie banku jest niezgodne z obowiązującymi przepisami lub też wyniki ekonomiczne banku zagrażaja bezpieczeostwu danego banku i stanowią zagrożenie dla jego klientów. Podstawowym celem nadzoru nad instytucjami bankowymi jest zapewnienie bezpieczeostwa środków pieniężnych. Ad.3 podnoszenie efektywności polityki pieniężnej Podnoszenie efektywności polityki pieniężnej dokonywane jest poprzez odpowiedni odobór i konstrukcję instrumentów finansowych, za pomocą których realizowana jest polityka pieniężna. Obecnie NBP wykorzystuje cztery narzędzia: 1. Obowiązkowe minimalne rezerwy 2. Kredyt redyskontowy 3. Operacje otwartego rynku 4. Kredyt lombardowy
Funkcje banku centralnego: Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Następnie wprowadza go do obiegu poprzez skup metali szlachetnych, walut obcych oraz w formie długu, czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym (w niektórych paostwach również rządowi). Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym paostwie. Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi. Bank centralny jest bankiem skarbu paostwa. Prowadzi rachunki instytucji paostwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe paostwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny. Instrumenty polityki pieniężnej: Rezerwy obowiązkowe maja na celu ograniczenie podaży pieniądza, a także przeciwdziałanie występowania niewypłacalności banków handlowych i braku ich płynności. Rezerwy te banki muszą utrzymywad w postaci depozytów na ich rachunkach w banku centralnym lub jako pieniądz gotówkowy w kasie. Wysokośd tych rezerw określają banki centralne w formie procentu od nagromadzonych w bankach handlowych depozytów. System obowiązkowych minimalnych rezerw płynności pozwala zwiększyd lub ograniczyd możliwośd kreacji pieniądza. Skutecznośd tego wskaźnika jest duża, jednak bank centranly nie może zmienid wskaźnika zbyt często, gdyż powodowałoby to brak stabilności monetarnej i ekonomicznej kraju. Operacje otwartego rynku polegaja na sprzedaży i zakupie przez bank centralny publicznych papierów wartościowychoraz prywatnych papierów wartościowych. Skupując od banków komercyjnych papiery wartościowe, bank centralny umozliwia im zwiększenie wolumenu udzielonych kredytów. Sprzedając papiery wartościowe bankom handlowym, bank centralny wpływa na ograniczenie akcji kredytowej. W praktyce występują dwie podstawowe grupy operacji otwartego rynku: Otransakcje warunkowe zakupu- zwany repo bank centralny zawiera z bankami handlowymi umowę o kupnie na krótki okres (1-14 dni) papierów wartośdiowych z jednoczesnym obowiązkiem ich sprzedaży po ustalonym kursie. Tranakcje warunkowej sprzedaży zwanej reverse repo bank centralny sprzedaje bankom komercyjnym papiery wartosciowe, które zobowiązuje się odkupid po krótkim okresie (1-14 dni). Operacje te stanowią krótkookresowe pozyczki banku centarlnego od banków komercyjnych i mają na celu ograniczenie płynności banków komercyjnych; Operacje bezwarunkowego zakupu lub bezwarunkowej sprzedaży w których bank centralny nie zobowiązuje się do odsprzedaży czy odkupienia papierów wartościowych po upływie określonego terminu. Służą także do regulowania płynności banków.
Kredyt lombardowy jest udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym na bardzo krótkie kilkudniowe terminy pod zastwa papierów wrtościowych, zwykle do wysokości 75% ich wart Ości nominalnej. Kredyt redyskontowy polega na odkupywaniu do banków komercyjnych weksli, które poprzednio bnaki te dyskontowały swoim klientom. Dyskonto polega na zakupie weksli za kwotę niższą od nominalnej, przy czym róznica ta jest wyznaczona przez stopę dyskontową. Cele polityki pieniężnej: wysoki poziom zatrudnienia wzrost gospodarczy stabilnośc rynków finansowych stabilnośd stóp procentowych stabilnośd rynków walutowych stabilnośd cen Podstwaowy cel działalności NBP: Utrzymywanie stablinego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzadu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Zgodnie z ustawą NBP odpowiada za wartośd polskiego pieniądza.