SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE I BIOLOGIA NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... TEMAT LEKCJI: Etapowość trawienia i wchłaniania białek, węglowodanów i tłuszczowców. KLASA:... DATA:... GODZ.... HASŁO PROGRAMOWE: Prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości. ZAKRES TREŚCI: fizjologia procesów trawienia i wchłaniania enzymy trawienne: amylazy, proteazy, lipazy emulgowanie tłuszczy wchłanianie jako końcowy etap trawienia CELE NAUCZANIA: WIADOMOŚCI: Uczeń potrafi: zdefiniować pojęcie trawienie nazwać enzymy trawiące cukrowce, tłuszcze i białka wyjaśnić istotę trawienia wyjaśnić rolę żółci w procesie trawienia tłuszczów UMIEJĘTNOŚCI: Uczeń potrafi: analizować etapy trawienia i wchłaniania węglowodanów, białek i tłuszczowców wykazać związek budowy układu pokarmowego z procesami trawienia i wchłaniania POSTAWY: Uczeń: ma pełną świadomość negatywnego wpływu alkoholu, nikotyny i innych substancji na przebieg trawienia efektywnie współdziała w zespole, wykazuje się umiejętnością wyjaśniania nieznanych innym zagadnień TYP LEKCJI: Służąca opracowaniu nowego materiału FORMY PRACY: Indywidualna, grupowa różnym frontem
METODY: OBSERWACYJNA: obserwacja środków dydaktycznych zastępczych: plansza ze schematem przewodu pokarmowego, obserwacja trawienia skrobi przez ślinę; GRUP EKSPERCKICH: praca z tekstami źródłowymi: 1. Trawienie pokarmu w jamie ustnej 2. Trawienie pokarmu w żołądku 3. Trawienie pokarmu w dwunastnicy 4. Trawienie pokarmu w jelicie czczym i krętym 5. Wchłanianie pokarmu w jelicie cienkim SŁOWNA: pogadanka na temat znaczenia trawienia dla funkcjonowania organizmu, ĆWICZENIOWA: uzupełnianie schematu trawienia pokarmów na podstawie wyników pracy w grupach eksperckich ŚRODKI DYDAKTYCZNE: plansza ze schematem przewodu pokarmowego człowieka, teksty źródłowe, zestaw do doświadczenia badania trawienia skrobi przez ślinę, schemat trawienia pokarmów uzupełnianka na folii LITERATURA DLA UCZNIA: Podręcznik wydawnictwa Nowa Era - BIOLOGIA pod red. A. Kornaś, M. Kłyś LITERATURA DLA NAUCZYCIELA: Zarys fizjologii lekarskiej E. Miętkiewski TOK LEKCJI: I FAZA WPROWADZAJĄCA 1. Sprawy organizacyjno-porządkowe: Powitanie Sprawdzenie listy obecności 2. Sprawdzenie wiadomości z lekcji poprzedniej; 3. Sprawdzenie pracy domowej; 4. Pogadanka dotycząca znaczenia trawienia dla funkcjonowania organizmu; 5. Objaśnienie celu i zapisanie tematu lekcji.
II FAZA REALIZACYJNA 1. Podzielenie klasy na grupy i przedstawienie instrukcji do pracy na lekcji: INSTRUKCJA:Uczniowie zostają podzieleni na 5-osobowe grupy. Każdy członek grupy otrzymuje do opracowania jeden z pięciu punktów. Uczniowie opracowujący ten sam punkt zbierają się przy oddzielnych stołach i ustalają ostateczny kształt opracowanego zagadnienia (max 6 min.), korzystając z dostępnych na lekcji źródeł informacji (podręcznik, teksty źródłowe). Powstają w ten sposób grupy ekspertów. Następnie uczniowie wracają do poprzednich grup i wyjaśniają opracowane przez siebie zagadnienia tak, aby każdy członek grupy poznał cały materiał (max 10 min.) Każda grupa opracowuje schemat trawienia związków organicznych rozpoczynając od jamy ustnej a kończąc na jelicie cienkim 2. Nauczyciel nadzoruje pracę zespołów, sprawdza prawidłowość wykonywanych czynności; 3. Nauczyciel sprawdza stopień opanowania nowego materiału, zadając kilka pytań dotyczących trawienia i wchłaniania składników pokarmowych; 4. Doświadczalne badanie trawienia skrobi przez ślinę obserwacja i wyciąganie wniosków. III FAZA PODSUMOWUJĄCA 1. Uczniowie rozwiązują ćwiczenie dotyczące etapów trawienia skrobi, białek i tłuszczów w przewodzie pokarmowym; 2. Sprawdzenie poprawności wykonanego ćwiczenia; 3. Zapisanie pracy domowej dla wszystkich: Rozwiąż ćwiczenie 6 i 7 z zeszytu ćwiczeń str. 82 Praca domowa dla chętnych: Wątroba pełni wiele różnych funkcji. Wymień trzy z nich i wykaż, że są one niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. 3. Ocena aktywności uczniów
Trawienie pokarmu w jamie ustnej W jamie ustnej pokarm jest mieszany wielokrotnie za pomocą języka z wydzieliną ślinianek. Ilość wydzielanej w ciągu doby śliny waha się w granicach 1-1,5 l. Dzięki zawartemu w niej enzymowi trawiennemu amylazie ślinowej (ptialinie) w jamie ustnej zostaje zapoczątkowany proces rozkładu wielocukrów, głównie skrobi. W wyniku działania amylazy powstają pośrednie produkty trawienia, zwane dekstrynami oraz maltoza. Trawienie pokarmu w żołądku Żołądek jest workiem mięśniowym, w którym mieści się do dwóch litrów treści pokarmowej. Dzięki skurczom umięśnionej ściany żołądka pokarm mieszany jest z wydzieliną gruczołów ściany żołądka sokiem żołądkowym. Wydzielina komórek ścian żołądka chroni ścianki żołądka przed uszkodzeniem przez sok żołądkowy. Substancje takie jak alkohol czy niektóre lekarstwa, niszczą śluzową warstwę ochronną, co w efekcie może doprowadzić do uszkodzenia ściany żołądka, a nawet do owrzodzenia. Niektóre komórki gruczołowe ścianki żołądka wydzielają kwas solny (HCl) który obniża w miarę obojętne ph treści pokarmowej do ph = 2 i niżej. Takie stężenie kwasu niszczy strukturę białka, ułatwiając dostęp enzymom, oraz ma działanie bakteriobójcze. Niskie ph żołądka uniemożliwia działanie enzymom ślinowym ale jednocześnie aktywuje enzym wydzielany w formie nieaktywnej przez ścianki żołądka pepsynogen który pod wpływem HCl uaktywnia się w pepsynę. Forma nieaktywna zapobiega ewentualnej destrukcji białkowych ścian żołądka. Pepsyna rozkłada wiązania peptydowe wewnątrz łańcucha aminokwasów. W ten sposób dokonuje jego fragmentacji, co prowadzi do powstania polipeptydów i oligopeptydów. Trawienie pokarmu w dwunastnicy Tutaj zachodzi najintensywniejszy proces trawienia, dzięki enzymom zawartym w soku dwunastniczym, powstałym z wydzieliny uchodzących do jej światła dwóch największych gruczołów trawiennych: wątroby i trzustki oraz gruczołów umieszczonych w ścianie dwunastnicy. Komórki wątroby stale wytwarzają żółć, która obniża napięcie powierzchniowe kropli tłuszczów, przekształcając je w silnie rozdrobnioną emulsję. Proces ten, zwany emulgacją, zwiększa powierzchnię kontaktu tłuszczów z lipazami enzymami trawiącymi tłuszcze. Tylko tłuszcze poddane emulgacji są dostępne dla lipaz. Trzustka wydziela do dwunastnicy enzymy rozkładające wszystkie związki organiczne zawarte w pokarmie: białka, węglowodany i tłuszcze. Lipazy to enzymy wytwarzane przez trzustkę i trawiące tłuszcze rozbijają cząsteczkę tłuszczu na glicerol i kwasy tłuszczowe. Enzymy trawiące białka to trypsyna i chymotrypsyna które są wydzielane w postaci nieczynnej i dopiero aktywowane są w dwunastnicy. Trypsynogen zostaje przekształcony w trypsynę w obecności związku wytwarzanego przez ściany jelita - zwanego enterokinazą a chymotrypsynogen uczynnia się pod wpływem trypsyny. Obydwa rozbijają peptydy na coraz krótsze cząsteczki złożone z kilku aminokwasów. Trzustka wytwarza również enzym rozrywający krótkie łańcuchy węglowodanów na mniejsze cząstki dwucukrów jest to amylaza trzustkowa.
Wchłanianie pokarmu w jelicie cienkim W jelicie cienkim kończy się trawienie pokarmów a przez ściany jelita cienkiego są wchłaniane substancje odżywcze. Aminokwasy i cukry proste są wchłaniane przez komórki nabłonka w kosmkach jelitowych i dostają się do krwi. Stąd wędrują do wątroby. Produkty trawienia tłuszczów są wchłaniane inaczej opuszczają komórki nabłonka i dostają się do naczyń limfatycznych w kosmkach jelitowych z limfą krążą w naczyniach limfatycznych i mogą przenikać do krwi. Niektóre substancje mogą jednak być wchłaniane w innych elementach przewodu pokarmowego : nikotyna, alkohol są wchłaniane już w jamie ustnej, również w żołądku łatwo wchłaniany jest alkohol. Trawienie pokarmu w jelicie czczym i krętym Strawiony już w znacznym stopniu pokarm zostaje przesunięty z dwunastnicy do następnych odcinków jelita cienkiego, gdzie pod wpływem soku jelitowego ulegają dalszym przemianom. Enzymy: maltaza, sacharaza, laktaza rozkładają dwucukry na cukry proste, takie jak glukoza, fruktoza i galaktoza. Natomiast dwupeptydaza i tripeptydazy kończą proces rozkładu białek i w efekcie ich działania powstają pojedyńcze aminokwasy. Końcowymi produktami procesu trawienia są : cukry proste, aminokwasy,oraz kwasy tłuszczowe i glicerol.