Seminarium Instytutu Ekonomicznego NBP Warszawa, 28 czerwca 2013

Kontrolowana dekompozycja strefy euro. Propozycja nowego Europejskiego Systemu Walutowego i nowej roli dla Europejskiego Banku Centralnego Stefan Kawalec i Ernest Pytlarczyk Seminarium Instytutu Ekonomicznego NBP Warszawa, 28 czerwca 2013

KONTYNUACJA POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU (1) W poprzednim artykule* uzasadniamy pogląd, że: Problemy ze wspólną walutą europejską nie są ani tymczasowe, ani uleczalne. Funkcjonowanie euro, zamiast umacniać, zagraża najważniejszym osiągnięciom integracji europejskiej. Strefa euro powinna być rozwiązana w sposób kontrolowany, po to by zachować Unię Europejską i jednolity rynek europejski. * S. Kawalec and E. Pytlarczyk (2013a), Controlled Dismantlement of the Eurozone: A Strategy to Save the European Union and the Single European Market, German Economic Review, Volume 14, Issue 1, February, pp.31-49. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/geer.12003/abstract Wcześniejsza wersja polska: S. Kawalec i E. Pytlarczyk (2012), Kontrolowana dekompozycja strefy euro aby uratować Unię Europejską i jednolity rynek europejski, Warszawa, 11 kwietnia. http://www.capitalstrategy.pl/pliki/kawalec-pytlarczyk-2012-04-11-dekompozycja_strefy_euro.pdf 2

KONTYNUACJA POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU (2) W prezentowanym artykule*: Analizujemy ryzyka związane z dekompozycją strefy euro. Rozważamy rozwiązania instytucjonalne, które mają ograniczać te ryzyka i budować zaufanie w trakcie procesu dekompozycji. * S. Kawalec And E. Pytlarczyk (2013b), Controlled Dismantlement of the Eurozone: A Proposal for a New European Monetary System and a New Role for the European Central Bank, Warsaw, 30 May. Pierwsza wersja tekstu pt. How to Contain Risk Throughout the Process of Eurozone Dismantlement and Rebuild Confidence in the Future of the European Union była prezentowana na konferencji 10 th EUROFRAME Conference on Economic Policy Issues in the European Union organizowanej przez grupę europejskich instytutów badawczych EUROFRAME przy współpracy z Narodowym Bankiem Polski, 24 maja 2013 r. w Warszawie. 3

DLACZEGO TRZEBA ROZWIĄZAĆ STREFĘ EURO? (TEZY Z POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU): (1) EURO STANOWI ZAGROŻENIE DLA UE I JEDNOLITEGO RYNKU 1. Unia Europejska i jednolity rynek europejski to wielkie osiągnięcia powojennej Europy, których należy bronić, i które trzeba zachować. 2. Wspólna waluta europejska "euro" miała być kolejnym etapem integracji wzmacniającym Unię i jednolity rynek. 3. Wbrew tym dobrym intencjom euro stworzyło poważne zagrożenie dla integracji europejskiej: Grecja, Portugalia, Hiszpania i Włochy są uwiezione w recesji, i nie mogą przywrócić swojej konkurencyjności poprzez dewaluację waluty. Z drugiej strony, północne kraje strefy euro są zmuszane do tego, by odłożyć na bok swoje zasady konserwatywnej dyscypliny budżetowej i uczestniczyć w finansowaniu krajów Południa poprzez niekończące się operacje ratunkowe. Ta sytuacja tworzy błędne koło narastania resentymentów i populizmu na Południu oraz nacjonalizmów na Północy, co może rozerwać Unię Europejską. 4

DLACZEGO TRZEBA ROZWIĄZAĆ STREFĘ EURO? (TEZY Z POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU): (2) BRAK SKUTECZNEGO NARZĘDZIA POPRAWY KONKURENCYJNOŚCI PROBLEMEM ZAGROŻONYCH KRAJÓW STREFY EURO Głównym problemem zagrożonych krajów strefy euro jest utrata konkurencyjności połączona z brakiem możliwości skorygowania kursu walutowego: Dostosowanie kursu walutowego nie jest cudownym rozwiązaniem, które może zastąpić zdrową politykę makroekonomiczną. Deprecjacja waluty, połączona z odpowiednio restrykcyjną polityką fiskalną i monetarną, może jednak przynieść trwałą poprawę konkurencyjności. Dodatkowo, deprecjacja waluty stanowi bodziec prowzrostowy, który może przeciwdziałać recesyjnym efektom zacieśnienia fiskalnego i monetarnego oraz ułatwić szybkie wejście kraju na ścieżkę wzrostu. Zamknięcie dużej luki konkurencyjności wyłącznie w drodze zacieśnienia fiskalnego i monetarnego, a bez zmiany kursu walutowego, wymaga poniesienia wysokich kosztów w postaci spadku PKB i wzrostu bezrobocia. W warunkach demokracji taka polityka kończy się raczej niepowodzeniem. 5

DLACZEGO TRZEBA ROZWIĄZAĆ STREFĘ EURO? (TEZY Z POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU): (3) UNIA BANKOWA, FISKALNA I POLITYCZNA NIE ZREKOMPENSUJĄ BRAKU WŁASNEJ WALUTY Braku własnej krajowej waluty nie zrekompensuje żadna forma pogłębionej integracji na poziomie strefy euro - ani unia bankowa, ani unia fiskalna ani unia polityczna. Usiłowania poprawienia konkurencyjności zacofanych regionów w ramach jednego obszaru walutowego przez politykę pomocy strukturalnej i transfery budżetowe są bardzo kosztowne i nieskuteczne. Do Południowych Włoch trafia corocznie pomoc finansowa wysokości 16 proc. PKB tego obszaru. Niemcy Wschodnie w ciągu ostatnich 20 lat otrzymywały pomoc w wysokości wynoszącej średnio rocznie ponad 25 proc. PKB tego regionu. Mimo tak monstrualnej pomocy, bezrobocie w Południowych Włoszech i Wschodnich Niemczech jest od lat dwukrotnie wyższe niż w pozostałych częściach tych krajów. 6

DLACZEGO TRZEBA ROZWIĄZAĆ STREFĘ EURO? (TEZY Z POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU): (4) EUROPA TO NIE STANY ZJEDNOCZONE W USA obszar funkcjonowania waluty pokrywa się z obszarem państwowości amerykańskiej, która stanowi podstawowe źródło tożsamości i identyfikacji obywateli. Do cementowania amerykańskiej identyfikacji przyczynia się jeden oficjalny język, wspólna tradycja i powszechne uznanie legitymacji władz federalnych. Wspólny język ułatwia także mobilność zawodową. Problem niekonkurencyjności wielu regionów jest łagodzony przez przemieszczanie się mieszkańców pomiędzy regionami i stanami. Procesy te nie zagrażają spójności narodu amerykańskiego, lecz nawet ją umacniają. Europa jest złożona z państw narodowych, które stanowią główne ośrodki identyfikacji i tożsamości obywateli, a także źródła legitymizacji organów władzy. Pozostawanie w strefie euro skazać może państwa, które utraciły konkurencyjność, na degradację gospodarczą, społeczną i cywilizacyjną, bez możliwości poprawy tej sytuacji. Brak perspektyw dotyczący całego państwa i skazanie społeczności narodowej na perspektywę wymuszonego rozpłynięcia się w Europie może doprowadzić do znacznie większych napięć niż problemy z niekonkurencyjnością regionów wewnątrz poszczególnych państw. Może to doprowadzić do zachwiania spójności społecznej i politycznej w poszczególnych państwach członkowskich, zagrażając porządkowi demokratycznemu. 7

DLACZEGO TRZEBA ROZWIĄZAĆ STREFĘ EURO? (TEZY Z POPRZEDNIEGO ARTYKUŁU): (5) EURO NIE JEST I NIE BĘDZIE WALUTĄ EUROPEJSKĄ W dającej się przewidzieć przyszłości euro nie stanie się czynnikiem jednoczącym i wzmacniającym Europę, lecz będzie dzielić Europę i zagrażać osiągnieciom integracji. Wydarzenia w strefie euro pokazują jak wysokie mogą być koszty utraty suwerenności walutowej. Poza małymi krajami, które od lat mają już swoje waluty powiązane z euro, żaden inny kraj w dającej się przewidzieć przyszłości nie wprowadzi euro. Spośród 500 milionów mieszkańców UE 170 milionów żyje w krajach, które nie należą do strefy euro i liczba ta istotnie się już nie zmniejszy. Obrona euro za wszelką cenę może doprowadzić do politycznego załamania w krajach realizujących politykę wewnętrznej dewaluacji i do niekontrolowanego rozpadu strefy euro. Jest to scenariusz o nieobliczalnych politycznych i ekonomicznych konsekwencjach dla całej Europy. 8

ODPOWIEDŹ NA OBAWY PRZED REZYGNACJĄ Z EURO 1. Coraz częściej wyrażany jest pogląd, że wprowadzenie wspólnej waluty było błędem. Dominuje jednak przy tym przekonanie, że od decyzji tej nie może być odwrotu. Przywódcy europejscy obawiają się, że wycofanie się z projektu euro: Załamałoby zaufanie w integrację europejską. Mogłoby stać się początkiem końca Unii Europejskiej i jednolitego rynku. Prowadziłoby do ekonomicznego chaosu. Perspektywa upadku euro budzić musi również niepokój u partnerów gospodarczych Europy, a w szczególności w USA i Chinach. 2. Celem prezentowanego artykułu jest przyczynienie się do budowy strategii dekompozycji strefy euro, która będzie zawierała wiarygodne instrumenty umożliwiające opanowanie opisanych wyżej ryzyk i obaw. 3. Europa dysponuje dwoma potężnymi instrumentami, których odpowiednie użycie mogłoby umożliwić kontrolowaną dekompozycję strefy euro, przy jednoczesnej odbudowie zaufania i wiary w przyszłość Unii Europejskiej. Te instrumenty to: 1) Europejski Bank Centralny, 2) projekt obszaru wolnego handlu EU-USA. 9

GŁÓWNE ELEMENTY PROPONOWANEJ STRATEGII KONTROLOWANEJ DEKOMPOZYCJI STREFY EURO 1. Rozwiązanie strefy euro powinno nastąpić nie w wyniku jednostronnych decyzji krajów postanawiających opuścić strefę, lecz być efektem wspólnej decyzji o zastąpieniu euro przez alternatywny system koordynacji walutowej 2. Proces dekompozycji powinien rozpocząć się od wyjścia najbardziej konkurencyjnych krajów. Euro pozostanie przez pewien czas wspólną walutą mniej konkurencyjnych krajów. Końcowym efektem będzie powrót do walut narodowych lub walut obsługujących jednorodne grupy krajów. 3. W krajach wychodzących ze strefy euro i wprowadzających nowe własne waluty, tylko krajowe kontrakty powinny być zamienione na nowe waluty. Kontrakty z zagranicznymi kontrahentami (w tym depozyty bankowe złożone przez nierezydentów oraz kredyty udzielone nierezydentom) powinny pozostać w euro. 4. EBC powinien nadal pełnić funkcję banku centralnego we wszystkich 17 krajach strefy euro, nawet gdy część z tych krajów wprowadzi nowe waluty. 5. Nowy europejski system walutowy (European Monetary System 2) powinien zostać ustanowiony w celu utrzymywania deficytów na rachunku bieżącym w racjonalnych granicach. 6. Pomoc dla krajów znajdujących się w kryzysie (i ich banków) powinna być kontynuowana: redukcja długu suwerennego i restrukturyzacja banków powinny być przeprowadzone tam, gdzie będzie to konieczne. 10

CZY WYJŚCIE ZE STREFY EURO I DALSZE POZOSTAWANIE W UNII EUROPEJSKIEJ JEST PRAWNIE MOŻLIWE? 1. Jednostronna decyzja wyjścia ze strefy euro i naruszenia traktatów europejskich mogłaby wywołać żądania kompensacji ze strony Komisji Europejskiej lub działania odwetowe ze strony poszczególnych krajów członkowskich. Mogłoby to zagrozić funkcjonowaniu jednolitego rynku. 2. Jeśli jednak wyjście ze strefy euro będzie odbywało się w ramach realizacji strategii przezwyciężenia kryzysu wspólnie uzgodnionej przez wszystkie kraje UE, będzie wiele sposobów aby poradzić sobie z problemami prawnymi. W ostatnich latach UE i strefa euro, mimo przeszkód prawnych, podejmowały działania, które w warunkach kryzysu uznawano za niezbędne m.in. wspieranie przez kraje strefy euro spłaty suwerennych krajów w kryzysie, czy deklaracja EBC o gotowości nieograniczonych zakupów długu zagrożonych krajów na wtórnym rynku. 3. Nie wchodząc w szczegóły, uważamy, że kontrolowana dekompozycja strefy euro będzie możliwa do przeprowadzenia z prawnego punktu widzenia, w przypadku gdy rządy krajów członkowskich UE oraz instytucje UE, takie jak Komisja Europejska, Europejski Bank Centralny i Parlament Europejski, uznają to za rozwiązanie konieczne. 11

RYZYKO PANIKI BANKOWEJ I GWAŁTOWNYCH PRZEPŁYWÓW KAPITAŁU (1) 1. Gdyby posiadacze depozytów bankowych w mniej konkurencyjnych krajach strefy euro oczekiwali, że ich depozyty zostaną zamienione na nową walutę, która następnie zostanie zdewaluowana, spowodowałoby to panikę bankową. 2. Jednakże w proponowanej strategii dekompozycji strefy euro, depozyty w mniej konkurencyjnych krajach pozostaną w euro i nie będą konwertowane na żadną nowa walutę. Dlatego, wskazany wyżej podstawowy mechanizm potencjalnej paniki bankowej nie będzie występował w proponowanej przez nas strategii. 3. W krajach bardziej konkurencyjnych, takich jak Niemcy, wychodzących ze strefy euro, klienci banków nie będą obawiali się konwersji ich depozytów w euro na nową walutę, gdyż będą oczekiwali, że po wprowadzeniu nowa krajowa waluta umocni się wobec euro. 4. Ponieważ w krajach wychodzących ze strefy euro tylko depozyty rezydentów będą konwertowane na nową walutę, nierezydenci nie będą mieli racjonalnego powodu, by przenosić tam swoje depozyty z innych krajów. 12

RYZYKO PANIKI BANKOWEJ I GWAŁTOWNYCH PRZEPŁYWÓW KAPITAŁU (2) 1. Banki w objętych kryzysem krajach strefy euro są silnie uzależnione od pomocy ze strony silniejszych krajów i od wsparcia EBC. 2. Wiarygodność EBC opiera się na sile bardziej konkurencyjnych gospodarek strefy euro. 3. Dlatego wyjście Niemiec i innych najbardziej konkurencyjnych krajów mogłoby w pewnych warunkach podważyć zaufanie w wypłacalność banków w mniej konkurencyjnych krajach pozostających w okrojonej strefie euro. 4. Taka sytuacja nie będzie jednak miała miejsca w proponowanej strategii: Po wyjściu ze strefy euro, Niemcy i inne bardziej konkurencyjne kraje pozostaną uczestnikami EBC, który pozostanie bankiem centralnym dla wszystkich 17 członków obecnej strefy euro. Niemcy i pozostałe wychodzące kraje będą nadal uczestniczyć w mechanizmie wspierającym banki i rządy w mniej konkurencyjnych krajach i będą partycypować w kosztach niezbędnej redukcji ich długów zagranicznych. 13

PROBLEMY PRAWNE Z DENOMINACJĄ KONTRAKTÓW 1. Rozwiązanie strefy euro, w pewnych warunkach, mogłoby spowodować, skomplikowane spory prawne dotyczące denominacji istniejących kontraktów, a szczególnie kontraktów opartych o prawo zagraniczne: Czy dany kontrakt ma być wykonywany w euro czy w nowej walucie? W jakiej walucie ma być wykonywany kontrakt międzynarodowy zawarty w euro, w przypadku gdy euro przestaje istnieć, a w jego miejsce powstaje kilka lub kilkanaście walut? 2. W proponowanej strategii, kwestia ta będzie znacznie uproszczona: Po wyjściu Niemiec i innych bardziej konkurencyjnych krajów, euro będzie nadal istnieć jako waluta, a Europejski Bank Centralny pozostanie jej bankiem emisyjnym. Nie będzie redenominacji kontraktów zagranicznych. Nie będzie redenominacji kontraktów w mniej konkurencyjnych krajach, które nadal będą używać euro. W krajach wychodzących ze strefy euro tylko kontrakty z rezydentami będą redenominowane w nowej walucie (walutach). 14

EFEKT BILANSOWY 1. Gdyby mniej konkurencyjny kraj opuścił strefę euro i jego nowa waluta osłabiłaby się względem euro, w pierwszej kolejności pojawiłby się negatywny efekt bilansowy: nastąpiłby wzrost relacji suwerennego długu zagranicznego do PKB, a także wzrost wartości zagranicznego zadłużenia firm w relacji do przychodów gotówkowych netto sektora przedsiębiorstw. 2. W proponowanej strategii taki efekt się nie pojawi. Choć kraje mniej konkurencyjne będą korzystały ze względnego osłabienia ich waluty (euro) w stosunku do nowych walut krajów opuszczających strefę euro, same nie będą narażone na negatywny efekt bilansowy. Kraje te będą bowiem dalej używały euro czyli walutę w które denominowane są ich kontrakty zagraniczne. 3. Efekty bilansowe (zarówno negatywne jak i pozytywne) wystąpią natomiast w bardziej konkurencyjnych krajach wychodzących ze strefy euro: Banki w tych krajach poniosą straty, gdyż wartość krajowych depozytów zamienionych na nową walutę wzrośnie w relacji do aktywów pozostających w euro takich jak kredyty zagraniczne i portfel zagranicznych obligacji. Powstanie najprawdopodobniej potrzeba dokapitalizowania banków ze środków publicznych. To jest konkretny koszt dekompozycji strefy euro, który wychodzące kraje będą musiały ponieść. Z drugiej strony, denominowany w euro dług zagraniczny krajów wychodzących ze strefy euro obniży się realnie w wyniku deprecjacji euro w stosunku do nowych walut narodowych. Będzie to konkretna korzyść, jaką odniosą kraje wychodzące. 15

RYZYKO NADMIERNEJ APRECJACJI NOWEJ WALUTY NIEMIEC 1. Pewien poziom aprecjacji nowych walut krajów wychodzących ze strefy euro jest pożądany i stanowi niezbędny element proponowanej strategii. 2. Należy natomiast unikać ryzyka nadmiernej aprecjacji nowej waluty niemieckiej (i walut innych wychodzących krajów), powodującej przejście od nadwyżki do dużego deficytu handlowego i bolesnej recesji w Niemczech i w pozostałych wychodzących krajach. Cel ten powinien zostać zrealizowany przez nowy europejski system walutowy (EMS 2), zarządzany przez EBC i oparty o mechanizm pasm walutowych, mogących podlegać przesunięciu. 16

PROBLEM ZADŁUŻENIA KRAJÓW POGRĄŻONYCH W KRYZYSIE 1. W wyniku dekompozycji strefy euro poprzez wyjście krajów bardziej konkurencyjnych, dług krajów pogrążonych w kryzysie nie wzrośnie w relacji do ich PKB. Natomiast poprawa konkurencyjności i wejście gospodarek na ścieżkę wzrostu gospodarczego poprawi perspektywy obsługi zadłużenia, zarówno publicznego, jak i prywatnego. 2. Nie oznacza to, że wszystkie zagrożone kraje staną się wypłacalne. Co najmniej w przypadku niektórych z tych krajów niezbędna będzie redukcja długu państwowego. 3. Konieczna skala redukcji i koszty z tego tytułu dla wierzycieli będą jednak mniejsze niż byłyby, gdyby kraje te pozostawały w dotychczasowej strefie euro i ich gospodarki nie wykorzystywały swojego potencjału, funkcjonując w warunkach bardzo wysokiego bezrobocia. 17

RYZYKO NIESTABILNOŚCI MAKROEKONOMICZNEJ W MNIEJ KONKURENCYJNYCH KRAJACH I NIEBEZPIECZEŃSTWO WOJEN WALUTOWYCH 1. Rozwiązanie strefy euro i umożliwienie krajom znajdującym się w kryzysie wykorzystania osłabienia waluty, jako narzędzia poprawy konkurencyjności, stwarza dwa ryzyka: Ryzyko wysokiej inflacji w krajach korzystających z instrumentu deprecjacji, co może pozbawić te kraje korzyści wynikających z osłabienia waluty. Ryzyko wojen walutowych, a także nadmiernych wahań wzajemnych kursów walutowych między krajami europejskimi. 2. W proponowanej strategii powyższe ryzyka są kontrolowane dzięki przewidywanej roli EBC, jako banku centralnego wszystkich 17 obecnych członków strefy euro, nawet po opuszczeniu strefy przez część z tych krajów. 18

OBAWY PARTNERÓW GOSPODARCZYCH EUROPY, W TYM USA I CHIN Załamanie i rozpad strefy euro może potencjalnie spowodować: Głęboką depresję gospodarczą w Europie, bezpośrednio uderzającą w ich eksport, Konflikty w Europie, mogące zagrozić współpracy gospodarczej i pokojowi na świecie, Intensyfikację konkurencyjnych dewaluacji, co może spowodować nasilenie wojen walutowych na świecie, Obniżenie wartości obligacji rządowych krajów strefy euro i innych denominowanych w euro aktywów znajdujących się w rezerwach monetarnych tych krajów. Proponowana strategia odpowiada na te obawy. 19

ODPOWIEDŹ NA OBAWY PARTNERÓW GOSPODARCZYCH EUROPY 1. Wspólnie uzgodniona i przeprowadzana pod kontrolą EBC dekompozycja strefy euro nie podważa funkcjonowania UE i jednolitego rynku europejskiego. Nie musi także spowodować ani załamania gospodarczego, ani konfliktów politycznych. 2. Kontrolowana dekompozycja strefy euro w połączeniu z nowym system koordynacji walutowej ESM 2 może być bardziej korzystna dla partnerów handlowych Europy niż polityka, której można oczekiwać w przypadku utrzymania obecnej strefy euro: W przypadku obrony euro za wszelką cenę, prawdopodobne jest dążenie do osłabiania euro po to, by wypracować nadwyżkę na szczeblu całej strefy euro, co może prowadzić do nasilenia globalnej wojny walutowej. Natomiast dekompozycja strefy euro i proponowany system koordynacji walutowej EMS 2 umożliwią likwidację deficytów krajów w kryzysie poprzez usunięcie nierównowag w handlu między krajami byłej strefy euro bez wywoływania negatywnego efektu handlowego dla partnerów gospodarczych Europy. 3. Proponowana strategia spowoduje relatywne osłabienie euro w stosunku do nowych walut narodowych krajów opuszczających strefę euro, przy czym skala tej deprecjacji będzie ograniczona przez pasma walutowe w ESM 2. Zatem deprecjacja euro w stosunku do czołowych walut światowych, takich jak dolar, yen czy chińskie renminbi, jest bardzo prawdopodobna, jednakże skala tej deprecjacji będzie umiarkowana na tle największych zmian, jakie występowały dotychczas między głównymi światowymi walutami. 4. Partnerzy gospodarczy Europy: Mogą odczuć negatywny efekt bilansowy, gdyż obniży się wartość posiadanych przez nich aktywów denominowanych w euro. Natomiast nie powinni odczuć generalnie negatywnego efektu handlowego, gdyż osłabienie euro będzie zrównoważone przez umocnienie nowej waluty Niemiec oraz nowych walut innych krajów wychodzących ze strefy euro. 20

ZAANGAŻOWANIE EBC POZWOLI ZAPANOWAĆ NAD PROCESEM DEKOMPOZYCJI STREFY EURO 1. Zachowanie EBC jako centralnego banku dla wszystkich byłych krajów strefy euro: Ułatwi wprowadzenie solidnego i wiarygodnego systemu koordynacji walutowej miedzy tymi krajami. Zapewni to wiarygodność ustalonym pasmom kursów walutowych i innym rozwiązaniom przyjętym dla zapobieżenia wojnom walutowym i nadmiernym wahaniom kursowym. Zmniejszy ryzyko, że po segmentacji strefy euro mniej konkurencyjne kraje będą prowadziły ekspansywna politykę monetarną, w wyniku czego wysoka inflacja podważy wszystkie korzyści w konkurencyjności uzyskane w wyniku względnego osłabienia euro. 2. EBC będzie w stanie: Oszacować niezbędny poziom redukcji długu krajów, które takiej redukcji będą potrzebowały. Oszacować oczekiwane straty banków w poszczególnych krajach UE wynikające z przewidywanych zmian kursów walutowych oraz niezbędnej redukcji długów niektórych krajów. Przeanalizować i przygotować rozwiązania poszczególnych kwestii technicznych (w tym kwestii rezerw monetarnych, renty emisyjnej itd.). 3. Zachowanie proponowanej roli EBC da czas na rozwiązanie problemu należności i zobowiązań istniejących w systemie rozliczeń Target 2. 4. Byłoby zasadne, by w realizacji w/w zadań EBC współpracował z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, wspierając się doświadczeniem oraz potencjałem instytucjonalnym Funduszu. 21

ZAANGAŻOWANIE EBC BUDOWAĆ BĘDZIE ZAUFANIE DO PROCESU DEKOMPOZYCJI STREFY EURO 1. Utrzymanie EBC jako banku centralnego dla wszystkich byłych krajów członkowskich strefy euro i deklaracja kontynuacji wspierania sektorów bankowych oraz rynków wtórnych obligacji suwerennych zapobiegnie załamaniu zaufania w krajach pogrążonych w kryzie, do czego mogłoby w innym przypadku dojść po opuszczeniu strefy euro przez najsilniejsze kraje. 2. Proponowana rola EBC będzie dowodem, że dekompozycja strefy euro jest częścią uporządkowanej zmiany europejskiego systemu walutowego, która odbywa się pod kontrolą najbardziej wiarygodnej i szanowanej instytucji europejskiej. 3. Ograniczy to również obawy partnerów gospodarczych Europy, że sytuacja może wymknąć się spod kontroli i doprowadzić do gospodarczego i politycznego chaosu. 22

STREFA WOLNEGO HANDLU UE-USA NOWYM FLAGOWYM PROJEKTEM EUROPEJSKIM Tak jak niepowodzenie projektu euro podważa ducha Europejczyków i wiarę w przyszłość integracji, tak strefa wolnego handlu UE-USA stać się może nowym flagowym projektem dającym UE rozmach i przywracającym wiarę w przyszłość Europy. 1. EU i USA stanowią łącznie 46% gospodarki światowej i około 30% światowego handlu. 2. Według wstępnych analiz, strefa wolnego handlu UE-USA może przynieść znaczącą poprawę dobrobytu i redukcję bezrobocia w USA, UE i krajach trzecich. 3. Oba obszary są na zbliżonym poziomie rozwoju gospodarczego i dlatego liberalizacja nie spowoduje istotnego nasilenia konkurencji opartej o różnice w poziomach płac. 4. Zdecydowany postęp w tworzeniu transatlantyckiego obszaru wolnego handlu może mieć znaczący udział w odbudowie wiary i zaufania w przyszłość Unii Europejskiej, zarówno w samej Europie, jak i na świecie. 23

KTO MOŻE ZAINICJOWAĆ PROCES DEKOMPOZYCJI STREFY EURO? 1. Idea, że Niemcy powinny opuścić strefę euro po to, by złagodzić kryzys w krajach południowych, jest formułowana publicznie od ponad dwóch lat. 2. Sygnatariusze the European Solidarity Manifesto (2013) podkreślają, że kontrolowana segmentacja strefy euro byłaby wyrazem europejskiej solidarności i stwierdzają: wyjście ze strefy euro nie oznacza, że bardziej konkurencyjne kraje nie będą ponosić kosztu zmniejszenia ciężaru długu krajów znajdujących się w kryzysie. Nastąpi to jednak w okolicznościach, w których taka pomoc pomoże tym krajom powrócić na ścieżkę wzrostu, w przeciwieństwie do obecnych operacji ratunkowych, które do niczego nie prowadzą. 3. Obecnie ani kraje członkowskie strefy euro, ani instytucje europejskie takie jak Komisja Europejska lub EBC, nie są zdolne do zaproponowania rozwiązania strefy euro. 4. Ta perspektywa może ulec zmianie w wyniku niekorzystnego rozwoju wydarzeń gospodarczych i politycznych. Jednym z potencjalnych czynników wywołujących zmianę perspektywy może być sytuacja we Francji, zmierzającej do kryzysu gospodarczego z wysokimi kosztami społecznymi. Francja była głównym inicjatorem wprowadzenia waluty europejskiej. Jednakże dzisiaj euro stanowi śmiertelne zagrożenie dla Francji. 5. Francja, jako jeden z krajów założycielskich UE, ma najlepszą pozycję do promowania strategii kontrolowanej dekompozycji strefy euro. Alternatywą jest przedłużanie się recesji w krajach Południa, rosnące podziały i negatywne sentymenty miedzy krajami zagrażające głównym osiągnieciom europejskiej integracji. 6. Można oczekiwać, że pewnego dnia Niemcy opuszczą strefę euro, albo na wyraźną prośbę swojego francuskiego partnera, albo z własnej inicjatywy, w obliczu kryzysu pogrążającego Francję. 24

PRZYPISY European Solidarity Manifesto (2013), Bruksela, 24 stycznia 2013, podpisany przez grupę ekonomistów z 6 krajów Unii Europejskiej www.europeansolidarity.eu S. Kawalec i E. Pytlarczyk (2012), Kontrolowana dekompozycja strefy euro aby uratować Unię Europejską i jednolity rynek europejski, Warszawa, 11 kwietnia 2012 http://www.capitalstrategy.pl/pliki/kawalec-pytlarczyk-2012-04-11- Dekompozycja_strefy_euro.pdf S. Kawalec and E. Pytlarczyk (2013a), Controlled Dismantlement of the Eurozone: A Strategy to Save the European Union and the Single European Market, German Economic Review, Volume 14, Issue 1, February, pp.31-49. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/geer.12003/abstract S. Kawalec and E. Pytlarczyk (2013b), Controlled Dismantlement of the Eurozone: A Proposal for a New European Monetary System and a New Role for the European Central Bank, Warsaw, 30 May. http://www.nbp.pl/badania/seminaria_files/28vi2013.pdf 25

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Kontakt: Stefan Kawalec skawalec@capitalstrategy.pl Ernest Pytlarczyk ernest.pytlarczyk@brebank.pl 26