STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XII l zeszyt 4 9 Arkadiusz Artyszak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie PRODUKCJA BURAKÓW CUKROWYCH W POLSCE PO WEJŒCIU DO UE NA TLE POZOSTA YCH KRAJÓW CZ ONKOWSKICH PRODUCTION OF SUGAR BEETS IN POLAND AFTER ACCESSION TO THE EU AT THE BACKGROUND OF MEMBER STATES S³owa kluczowe: buraki cukrowe, Unia Europejska Key words: sugar beets, EU Synopsis. Przedstawiono zmiany w powierzchni uprawy, plonów oraz produkcji buraków cukrowych w Polsce oraz wybranych krajach Unii Europejskiej, w latach 3-9. Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Polsce zmniejszy³a siê w tym okresie o 30%, a produkcja o 19%. Jest to znacznie wiêcej ni w wypadku dwóch wiêkszych od Polski producentów cukru: Niemiec, a przede wszystkim Francji. Od 3 do 9 r. area³ uprawy buraków cukrowych, a tak e ich zbiory najbardziej zmniejszy³y siê w województwie podlaskim, a zwiêkszy³y siê jedynie w województwie lubuskim. Wstêp Wejœcie Polski do UE spowodowa³o znaczne zmiany w produkcji buraków cukrowych. Jeszcze wiêkszy wp³yw mia³o wejœcie w ycie reformy unijnego rynku cukru od 1 lipca 6 r. Celem pracy jest ocena zmian w produkcji buraków cukrowych w Polsce na tle wybranych krajów UE w latach 3-9, z uwzglêdnieniem poszczególnych województw. Metodyka badañ Na podstawie informacji GUS i Eurostat zestawiono dane dotycz¹ce powierzchni uprawy, plonów oraz zbiorów buraków cukrowych w Polsce i wybranych krajach UE, w latach 3-9. W wypadku Polski przedstawiono je tak e w podziale na poszczególne województwa. Przyjêto 3 rok jako bazowy (3 = 100) i przeliczono wszystkie dane. W ten sposób oceniano zmiany w stosunku do ostatniego roku przed wejœciem Polski do UE, ze szczególnym uwzglêdnieniem lat 6-9, czyli obowi¹zywania reformy rynku cukru. Wyniki Wst¹pienie Polski do UE spowodowa³o wzrost powierzchni uprawy buraków cukrowych o 11 tys. ha, czyli o 3,8% w stosunku do 3 r. (tab. 1 i 2). W 4 r. najbardziej, bo o 22 tys. ha (97%), zwiêkszy³ siê area³ uprawy w Austrii. Pierwszy rok obowi¹zywania reformy rynku cukru (6 r.) spowodowa³ ograniczenie powierzchni uprawy buraków cukrowych w zdecydowanej wiêkszoœci krajów UE, z wyj¹tkiem Austrii i Irlandii. W Polsce buraki zajmowa³y o 8,4% area³u mniej, ni przed integracj¹ z UE. Po trzech latach obowi¹zywania reformy, w 9 r. w wiêkszoœci pañstw cz³onkowskich uprawiano mniej buraków ni przed 6 r. Wyj¹tkiem pozosta³a jedynie Austria, w której powierzchnia uprawy by³a o 91% wiêksza. Niewielkiemu zmniejszeniu uleg³a tak e powierzchnia uprawy we Francji, o ok. 8%. W Polsce reforma spowodowa³a ograniczenie area³u uprawy o 30% w stosunku do 3 r. Ograniczaniu powierzchni uprawy buraków towarzyszy³ wzrost plonowania. Najwiêksze plonowanie odnotowano na Wêgrzech w ci¹gu 6 lat wzros³o ono o 60% i na S³owacji o %. W Polsce plony zwiêkszy³y siê w tym czasie o 14%. Zbiory buraków cukrowych w latach 3-9 uleg³y zmniejszeniu w wiêkszoœci krajów UE, z wyj¹tkiem Austrii i Francji. Z trzech najwiêkszych producentów buraków, czyli Francji, Niemiec i Polski tylko w naszym kraju uleg³y znacznemu obni eniu, bo a o 19%. Tymczasem we Francji wzros³y o 13%, a w Niemczech zmala³y jedynie o 3%.
10 Arkadiusz Artyszak Tabela 1. Produkcja buraków cukrowych w Polsce i w niektórych krajach UE w latach 3-9 K raje P owierzchnia uprawy [tys. ha ] Zbiory [tys. t ] W. Brytania 16 2 13 6 14 8 13 1 12 2 b.d.. 57, 4 5 4 5 6 53, 3 b.d.. 933 5 760 0 8 0 715 0 6 0 752 5 833 0 W³ochy 21 5 21 7 22 3 92 86 71 74 38, 6 46, 5 38, 7 11, 6 5 1 6 2. 11 56 9 10 10 0 860 9 10 64 1 463 0 463 0.. brak danych ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Eurostat 4-2010, Rocznik Statystyczny... 4-2010. Tabela 2. Produkcja buraków cukrowych w Polsce i w niektórych krajach UE w latach 3-9 (3 = 0) K raje P owierzchnia uprawy [tys. ha ] Zbiory [tys.t ] 3 9 Polska 8 6 86, 4 6 7 69, 9 5 106, 8 12 1 113, 4 11 4 5 97, 7 108, 0 7 2 81, 0 Austria 0 19 7 19 7 169, 6 18 6 187, 0 191, 3 4 10 9 10 2 117, 2 5 119, 3 96, 4 10 7 119, 6 119, 3 Belgia 7 93, 4 91, 2 91, 2. 68, 1 0 1 93, 1 96, 6 98, 0. 10 2 9 87, 9 88, 9 67, 8 70, 8 Dania 0 78, 0. 1 89, 3 86, 7 88, 7 86, 7. 0 88, 3 7 3 70, 5 6 8. Francja 0 9 3 9 3 98, 1 9 0 8 106, 3 108, 4 116, 1 118, 6 123, 2 0 3055 4 2 10 2 113, 2 113, 4 Grecja 7 97, 6 9 2 38, 1 b.d.. 0 121, 9 121, 2 76, 3 10 9 b.d.. 5 117, 7 38, 7, 0. Hiszpania 0 74 0 106, 4 10 2 108, 8 11 3 11 5 127, 8 1 10 1 9 2 8 9 6 2 63, 8 Irlandia 0 0 2 1 107, 1 2 99, 6 99, 6 99, 6 1 107, 1 103, 6 3, 2 Niderlandy 5 76, 4 7 5. 66, 4 2 11 5 11 3. 13 1 3 89, 8 8 9 86, 1 81, 5 89, 6 Niemcy 1 9 4 80, 4 90, 6. 86, 3 5 97, 2. 11 1 9 9 8 78, 2 9 2 86, 5 96, 8 Rep. Czeska 0 9 2 8 7 79, 2 70, 1 6 9 68, 8 3 117, 9 113, 9 117, 7 116, 8 126, 8 4 8 8 7 7 6 86, 9 S³owacja 0 11 5 93, 5 59, 4., 0 6 13 2 12 7. 153, 6 0 1, 4 1, 4 117, 3 57, 9 76, 7 Szwecja 0 88, 0 7 0 4 2 2 107, 6 4 96, 6 8 0 79, 2 Wêgry 1 117, 0 9 3 77, 4 26, 4 2 5 9 147, 4 149, 4 120, 9 111, 8 160, 3 0 173, 7 17 5 1, 4 9 0 29, 5 39, 3 W. Brytania 0 8 4 80, 9 7 3 b.d.. 0 97, 4 1 9 9 b.d.. 0 81, 4 91, 1 76, 6 80, 6 89, 2 W³ochy 0 9 103, 8, 0 33, 0 3 4 5 3 30, 1 1, 2 168, 9. 3 7 4 9 0, 0, 0.. ród³o: brak jak 3 9 Polska 28 6 29 7 28 6 26 2 24 7 18 8 20 0, 0 4 8, 6 43, 8 51, 3 46, 5 6, 9 danych w tab. 1. 4 11 74 0 12 73 0 1 191 2 11 47 5 12 68 2 5 871 951 2 Austria 23 39 42 43 59, 8 6 0 63, 3 6 8 71, 9 70, 1 258 5 293 5 308 4 249 3 265 6 309 1 308 3 Belgia 91 88 85 83 83. 62 70, 7 70, 8 6 8 68, 3 69, 3. 73, 7 6 0 621 6 560 6 566 7 573 1 437 2 6 9 Dania 49 39. 6 5 58, 1 57, 6 5 2 5 9. 320 0 282 9 276 3 2 4 225 5 201 1. Francja 2 38 6 37 9 37 9 39 4 35 0 37 7 79, 1 77, 3 78, 8 8 2 9, 6 8 29 23 8 30 55 4 29 30 3 29 87 9 33 21 3 30 16 0 33 14 6 Grecja 42 16 b.d.. 5 4 63, 9 63, 5, 0 53, 9 b.d.. 220 0 230 0 257 3 160 0 85 2 90 3. Hiszpania 10 0 10 3 10 2 87 74 6 0 68, 1 6 4 69, 6 71, 9 73, 9 81, 8 6 4 699 7 667 7 604 5 5 5 399 2 8 9 Irlandia 32 1 1 1, 2, 4, 3, 0, 0, 0 1 0 1 0 1 0 1 0 4 5 Niderlandy 11 0 99 94 84 82. 73 58, 2 63, 6 61, 2 6 5 67, 1. 78, 6 6 0 629 2 575 0 5 0 551 2 521 9 573 5 Niemcy 5 1 42 0 35 8 3. 38 4 59, 3 61, 6 60, 2 57, 7 6 4. 6, 5 6 26 0 27 15 9 25 28 5 20 64 7 25 13 9 22 84 6 25 55 0 Rep. Czeska 77 71 66 61 53, 2, 3 53, 3 51, 5 53, 2 5 8 57, 3 349 5 357 9 349 6 3 8 289 0 264 2 303 8 S³owacja 32 30 28 19. 16, 6, 0 53, 3 49, 5 4 9. 56, 2 117 2 159 9 159 9 137 1 84 7 67 9 89 9 Szwecja 37 49, 9 5 1, 0, 2 51, 5 53, 4 60, 2 2 0 2 4 2 0 218 9 210 0 197 5 2 6 Wêgry 53 61 62 14 13 3 0 51, 3, 1, 8, 1 38, 0 5 5 180 2 3 0 0 8 2 8 169 3 53 2 70 8
11 Tabela 3. Produkcja buraków cukrowych w poszczególnych województwach w latach 3-9 W ojewództwa P owierzchnia uprawy [tys. ha ] Zbiory [tys. t ] 3 9 Dolnoœl¹skie 27, 4 28, 3 27, 1 26, 8 2 1 19, 9 20, 6, 6 4 5 43, 8 53, 5 46, 9 100 4 120 0 118 9 11, 4 1287, 8 919, 4 98 7 Kujawsko-pom. 49, 7 49, 8, 5, 4 30, 9 3 3 4 4 46, 9 37, 3 46, 9 5 6 5 2 46, 6 2206, 8 2 3 1820, 2 19, 3 2300, 1 1611, 2 1643, 2 Lubelskie, 8, 1, 2 39, 1 3 6 30, 0 28, 4 46, 2, 5 38, 5, 1, 9, 5 47, 3 1883, 1 1871, 8 1738, 5 1606, 0 17, 0 1 7 13, 9 Lubuskie 1 3, 5 3, 2 1, 4 0, 4 39, 9, 5 30, 4 4 2, 9 4 2 7 6 1, 5 128, 2 98, 9 1, 8 57, 1 8 7 ódzkie 10, 8 10, 3 11, 0 9, 3 8, 6 6, 7 6, 7, 0 4 5, 1 39, 9 5 8 46, 3 43 2 437, 4 39 8 370, 3 47 3 293, 7 1, 1 Ma³opolskie 1 7 1, 4 1, 2 1, 3 4 5 43, 8 49, 1 6 5 6 9 53, 6 87, 6 6, 0 Mazowieckie 21, 2 26, 1 2 2 23, 5 21, 9 16, 1 1 5, 2 37, 3, 3 43, 2 38, 2 4 8 767, 2 5 8 8 8 66, 2 7 9 6 0 71, 4 97 907, 1 1020, 0 94 7 61 0 620, 0 Opolskie 21, 1 21, 9 19, 3 19, 5 17, 8 10, 8 13, 7 39, 7 46, 5 47, 6 60, 1 53, 4 838, 2 9, 0 896, 8 9, 3 1027, 4 646, 0 730, 1 Podkarpackie 8 7, 1 7, 5 0 Podlaskie 6, 8 6, 7 8 9 6 6 0 9, 5, 4 3 8, 7 47, 2, 5, 5 281, 1 29 5 259, 4 24 5 26 3 193, 1 6 0, 0 0, 4, 0, 5, 4 49, 3, 1 4 3 5 7 0 243, 3 5 1, 9 17, 7 Pomorskie 13, 8 13, 8 1 6 10, 9 10, 5 8, 5 10, 6 46, 1 4 3, 5 46, 9, 7 47, 3 47, 6 63 2 3 Œl¹skie 5 3, 1 3, 0 1 5 1, 4 47, 7 37, 2 39, 0 49, 8 5 8 59, 0 121, 0 8 58 520, 7 9, 5 511, 7 8 3, 1 11 117, 7 106, 8 110, 2 6 6 Œwiêtokrzyskie 10, 3 10, 3 9, 2 8, 7 7, 3 7 8 39, 6 4 0, 7, 7, 6, 9 46, 5 7, 2 1, 6 383, 5 35 7 6, 9 239, 6 269, 9 Warmiñsko-maz. 4 8 4 0 8 9 51, 2 37, 8 47, 5 49, 4, 8, 6, 0 223,, 2 181, 3 216, 8 20 4 1, 8 1, 6 Wielkopolskie 5 0 5 3 5 9, 6 39, 6, 9 37, 6 43, 7 43, 1 51, 0 43, 8, 6 2033, 2 26, 4 4 Zachodniopom. 13, 7 1 3 1 6 11, 3 11, 1 8, 7 9, 6, 6 39, 5 39, 2 47, 4, 0 46, 0 0, 6 571, 4 9, 8 6 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Rocznik Statystyczny... 4-2010. Tabela 4. Produkcja buraków cukrowych w poszczególnych województwach w latach 3-9 (3 = 100) W ojewództwa P owierzchnia uprawy [tys. ha ] Zbiory [tys.t ] 2309, 2171, 3 2478, 2 173 2 1910, 0 52 8 346, 0 3, 3 3 9 Dolnoœl¹skie 3 98, 9 97, 8 88, 6 7 2 0 116, 1 119, 4 116, 9 146, 2 126, 0 130, 9 2 118, 2 11 3 128, 5 91, 7 98, 3 Kujawsko-pom. 4 98, 2 83, 5 83, 3 6 2 71, 0 0 10 6 10 7 9 Lubelskie 0 7 110, 8 9 3 73, 5 69, 6 5 83, 3 9, 0 13 12 2 117, 6 10 0 8 8 5 88, 3 10 2 73, 0 7 5 8 8 Lubuskie 0 157, 1 166, 7 157, 1 15 4 66, 7 9 3 6 3 83, 5 121, 4 11 4 11 9 00, 0 ódzkie 9 86, 1 79, 6 6 0 6 0 0 106, 3 90, 3 99, 8 137, 3 109, 5 11 8 0 10 98, 5 10 4 3 9 9 3 8 3 9 5 7 4 71, 3 1 3 2 176, 171, 8 13 6 190, 1 76, 5 11 9 101, 91, 3 8 7 109, 3 68, 0 Ma³opolskie 2 81, 0 66, 7 57, 6 61, 9 1 11 5 110, 8 147, 1 1, 0 126, 1 2 97, 9 7 6 8 5 7 2 81, 5 Mazowieckie 1 10 7 11 8 103, 3 7 9 68, 4 0 119, 6 119, 5 118, 2 0 126, 8 118, 2 133, 1 80, 8 Opolskie 8 91, 5 9 4 8 4 51, 2 6 9 6 117, 1 120, 7 1, 1 151, 4 13 5 7 0 Podkarpackie 0 12 4 129, 3 86, 2 96, 0 8 5 4 71, 8 4 97, 3 0 0 1 3 107, 111, 1 12 6 77, 1 87, 1 9 3 86, 93, 3 68, 7 8 2 Podlaskie 5 8 3 7 1 67, 6 0, 0 9 0 101, 4 11 0 1, 9 139, 2 130, 8 117, 5 0 1 97, 8 99, 1 9 3 0, 8 7, 2 Pomorskie 0 3 79, 0 76, 1 61, 6 76, 8 8 90, 0 101, 7 10 6 10 3 0 9 2 80, 6 63, 4 79, 2 Œl¹skie 0 12 0 8 0 60, 0 56, 0 0 78, 0 81, 8 10 4 117, 0 12 5 6 7 97, 3 88, 3 91, 6 7 1 5 2 Œwiêtokrzyskie 0 3 8 5 70, 9 5 3 56, 3 1 10 3 10 8 127, 8 10 8 117, 4 0 110, 9 9 2 87, 4 90, 1 58, 8 66, 3 Warmiñsko-maz. 5 86, 4 9 63, 6 6 9 0 73, 8 9 8 96, 5 99, 2 98, 9 5 81, 9 91, 8 6 9 58, 8 Wielkopolskie 0 6 98, 0 93, 3 90, 0 73, 3 77, 6 9 11 3 13 3 116, 2 121, 0 9 113, 6 106, 8 121, 9 8 3 93, 9 Zachodniopom. 4 9 5 81, 0 63, 5 70, 1 0 118, 9 107, 1 129, 5 109, 3 12 7 0 11 1 109, 8 88, 4 10 8 69, 1 888, 6 ród³o: jak w tab. 3.
12 Arkadiusz Artyszak W 3 r., czyli w ostatnim roku przed wejœciem Polski do UE, najwiêcej buraków uprawiano w województwie wielkopolskim ( tys. ha), kujawsko-pomorskim (49,7 tys. ha) oraz lubelskim (,8 tys. ha) (tab. 3). Trzy lata póÿniej (6 r.), czyli w momencie wejœcia w ycie reformy rynku cukru, kolejnoœæ by³a podobna. W 9 r. najwiêcej buraków uprawiano w województwie wielkopolskim (,9 tys. ha), kujawsko-pomorskim (33 tys. ha) i lubelskim (28,4 tys. ha). Po wejœciu Polski do UE powierzchnia uprawy buraka najbardziej wzros³a w województwie lubuskim (o 57,1%), œl¹skim (o 20%), mazowieckim (o 23,1%), podkarpackim (o 24%) i warmiñsko-mazurskim (20,5%) (tab. 4), a nieznacznie zmala³a w województwach: kujawsko-pomorskim, ³ódzkim, ma³opolskim i podlaskim. W pierwszym roku obowi¹zywania reformy rynku cukru (6 r.) powierzchnia uprawy buraka w wiêkszoœci województw by³a mniejsza ni przed wejœciem Polski do UE. Wyj¹tkiem by³o województwo lubuskie (wzrost o 57,1% w stosunku do 3 r.) oraz mazowieckie (wzrost o 18%), natomiast w województwie warmiñsko-mazurskim powierzchnia zasiewów buraka cukrowego nie ulega³a zmianie. Najwiêkszy spadek powierzchni uprawy zanotowano w woj. ma³opolskim (o 33,3%), podlaskim (o 27,9%) i pomorskim (o 21,0%). W 7 r. wiêksz¹ ni przed integracj¹, powierzchniê buraków uda³o siê utrzymaæ jedynie w województwie lubuskim (o 54%) oraz w mazowieckiem (o 3,3%). W pozosta³ych ulega³a ona zmniejszeniu od 10 do %, najbardziej zaœ w województwie ma³opolskim (o 49%) i podlaskim (o 34%). W trzecim roku obowi¹zywania reformy rynku cukru (8 r.) we wszystkich województwach stwierdzono ograniczenie area³u uprawy buraka, a w województwie podlaskim nawet ca³kowite jej zaniechanie, co by³o spowodowane decyzj¹ Krajowej Spó³ki Cukrowej o zamkniêciu Cukrowni apy. W 9 r. powierzchnia uprawy buraka by³a najbardziej ograniczona w stosunku do 3 r. w woj. podlaskim (o 91%), œl¹skim (o %) i œwiêtokrzyskim (o 43,7%). Najmniej natomiast w województwie lubuskim (o 7%) i podkarpackim (o 15%). Plony buraka cukrowego s¹ g³ównie determinowane przez pogodê, warunki glebowe oraz intensywnoœæ gospodarowania. W 3 r. plony przekraczaj¹ce t/ha uzyskano w 7 województwach: warmiñsko-mazurskim (51,2 t/ha), podkarpackim (,5 t/ha), œl¹skim (47,7 t/ha), lubelskim (46,2 t/ha), pomorskim (46,1 t/ha), kujawsko-pomorskim ( t/ha) i ma³opolskim (45 t/ha). W 9 r. we wszystkich województwach plony przekracza³y t/ha, a w dwóch przekracza³y t/ha (ma³opolskie i opolskie). Jedynie plony w województwie warmiñsko-mazurskim by³y mniejsze (o 21%) ni w 3 r. W wiêkszoœci województw plony by³y wiêksze o 20-30% ni 6 lat wczeœniej. Najwiêksza zwy ka plonów wyst¹pi³a w województwie opolskim (o 35%) i dolnoœl¹skim (o 30,9%). W 3 r. zbiory przekraczaj¹ce 2 mln t zanotowano w dwóch województwach (kujawsko-pomorskie i wielkopolskie), a w dwóch wiêksze ni 1 mln t (lubelskie i dolnoœl¹skie). W 4 r. tendencje by³y podobne. W pierwszym roku obowi¹zywania reformy, najwiêksze zbiory odnotowano w województwie: wielkopolskim (2 mln t), kujawsko-pomorskim (1,9 mln t), lubelskim (1,6 mln t) i dolnoœl¹skim (1,1 mln t). W 9 r. tylko w trzech województwacg zebrano ponad 1 mln t buraka. By³y to województwa: wielkopolskie (1,9 mln t), kujawsko-pomorskie (1,6 mln t) oraz lubelskie (1,3 mln t). Wnioski Na podstawie analizy danych wysuniêto wnioski. 1. W latach 3-9 powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Polsce zmniejszy³a siê o 30%, a zbiory o 19%. Jest to znacznie wiêcej ni w wypadku dwóch wiêkszych producentów cukru, tj. Niemiec i Francji. 2. W latach 3-9 area³ uprawy buraków cukrowych, a tak e ich zbiory najbardziej zmniejszy- ³y siê w województwie podlaskim a zwiêkszy³y siê jedynie w województwie lubuskim. Literatura Eurostat. Dane za lata 4-2010. Rocznik Statystyczny za lata 4-2010: GUS, Warszawa.
13 Summary The paper aims to analyze the sown area, yields and production of sugar beets in Poland and selected countries of the EU in years 3-9. Sown area of sugar beets in Poland reduced in this period about 30% and production 19%. It is much more than in case of two producers of sugar larger than Poland, Germany but first of all France. From 3 to 9 sown area and production of sugar beets the most reduced in podlaskie province and they increased only in lubuskie province. Adres do korespondencji: dr in. Arkadiusz Artyszak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Agronomii ul. Nowoursynowska 159 02-787 Warszawa tel. (22) 593 27 02 e-mail: arkadiusz_artyszak@sggw.pl