2. Sytuacja demograficzna

Transkrypt

1 2. Sytuacja demograficzna W województwie opolskim mieszka 1043,0 tys. osób, tj. 2,7% ogólnej liczby ludnoœci Polski oraz 0,2% ludnoœci Unii Europejskiej 2. Wed³ug stanu na koniec wrzeœnia 2006 r. liczba ludnoœci spad³a o 4,4 tys. osób, tj. o 0,4% w porównaniu do koñca 2005 r. (wykr. 1). Liczba ludnoœci w województwie opolskim stale zmniejsza siê, przy takiej samej ogólnopolskiej tendencji, lecz w szybszym tempie spadku (wykr. 2i3) ,6 1088,3 1084,7 1080,5 1061,0 1055,7 1051,5 1047,4 1043, Wykres 1. Liczba ludnoœci w latach w województwie opolskim * Wed³ug stanu na koniec wrzeœnia 2006 r. liczba ludnoœci województwa spad³a o 46,6 tys. osób, tj. o 4% w porównaniu do stanu z koñca 1998 r. W latach zmniejszy³ siê udzia³ Opolskiego w stosunku do ogó³u mieszkañców Polski z 2,8% w latach do 2,7% w latach Niekorzystna sytuacja demograficzna, zwi¹zana ze zmniejszeniem siê liczby ludnoœci, spowodowana zosta³a m.in. spadkiem liczby urodzeñ i odp³ywem migracyjnym ludnoœci. * Dane za 2006 r. dotycz¹ III kwarta³u. 2 Stan na koniec III kwarta³u 2006 r. dla województwa opolskiego i Polski, dla UE (25) przyjêto stan z pocz¹tku 2005 r. Sytuacja demograficzna

2 20 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego liczba ludnoœci w województwie opolskim (w tys. osób) dynamika (w %) 1 088, , ,50 99,9 99,7 98,2 99,5 99,6 99,6 1051, , liczba ludnoœci w Polsce (w tys. osób) dynamika (w %) Wykres 2. Zmiany w liczbie ludnoœci w latach w województwie opolskim * Wykres 3. Zmiany w liczbie ludnoœci w latach w Polsce * W Unii Europejskiej liczba ludnoœci stale siê zwiêksza, minimalnie roœnie tak e tempo przyrostu. Opolskie, chocia stanowi jedno z najmniejszych województw pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce nie jest najmniejszym regionem wœród tego typu struktur w Unii Europejskiej 3 (tab. 1). Ludnoœæ w latach w Unii Europejskiej (stan na pocz¹tek stycznia danego roku) Tabela 1 Liczba ludnoœci w Unii Europejskiej (25; w mln) Lata ,5 449,2 450,4 451,4 453,0 455,0 457,2 459,5 Dynamika (w %) * 100,2 100,3 100,2 100,4 100,4 100,5 100,5 ród³o: Europe in figures. Eurostat Yearbook , Chapter 1, European Commission * Dane za 2006 r. dotycz¹ III kwarta³u. 3 Pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce mniejsze od opolskiego jest województwo lubuskie. Spoœród regionów europejskich mniejsz¹ liczb¹ ludnoœci charakteryzuj¹ siê m.in.: autonomiczne regiony portugalskie Azory (241,2 tys.) i Madeira (244,3 tys.) oraz Alentejo i Algarve (odpowiednio: 767,7 tys. i 411,5 tys.), region Brukseli w Belgii (1006,7 tys.), prawie wszystkie regiony Grecji, dwa na Wêgrzech (Nyugat-Dunántúl 1000,3 tys. oraz Dél-Dunántúl 977,5 tys.) oraz jeden w Republice S³owacji (Bratys³awski 601,1 tys.), a tak e Malta (402,7 tys.) i Cypr (749,2 tys.)

3 Sytuacja demograficzna Przyrost naturalny i saldo migracji Do czynników os³abiaj¹cych potencja³ ludnoœciowy województwa opolskiego nale ¹ m.in.: niski przyrost naturalny i migracja zagraniczna na pobyt sta³y (tab. 2 i 3). W trzech kwarta³ach 2006 r. wartoœæ wskaÿnika przyrostu naturalnego na 1000 ludnoœci w Opolskiem wynosi³a -0,9 i by³a ona identyczna jak w 2005 r., przy œredniej krajowej równej odpowiednio: 0,2 (w 2006 r.) i -0,1 (w 2005 r.). W trzecim kwartale 2006 r. zanotowano dodatni przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 ludnoœci, który ukszta³towa³ siê na poziomie 0,2. Od roku 2000 region charakteryzuje siê ujemnym przyrostem naturalnym (ubytkiem naturalnym) rejestruje siê wiêksz¹ liczbê zgonów ani eli urodzeñ ywych. Nasila siê proces starzenia spo³eczeñstwa. W kraju ujemn¹ wartoœæ tego wskaÿnika odnotowano po raz pierwszy w 2002 r., natomiast dane za trzy kwarta³y 2006 r. wskazuj¹ ju na dodatni przyrost naturalny (tab. 2). Przyrost naturalny na 1000 ludnoœci w latach w województwie opolskim i w Polsce (w ) Tabela 2 Lata (w ci¹gu okresu) trzy kwarta³y 2006 Województwo opolskie 0,7 0,2-0,0-0,2-0,8-1,2-0,9-0,9-0,9 Polska 0,5 0,0 0,3 0,1-0,1-0,4-0,2-0,1 0,2 r ó d ³ o: Rocznik Demograficzny 2004; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, IV kw.; Biuletyn Statystyczny 2006, nr 10. Województwo opolskie jest regionem o nasilonym zjawisku migracji, g³ównie zagranicznych, wynikaj¹cym z tradycji migracyjnych i wystêpuj¹cej sieci powi¹zañ pomiêdzy spo³ecznoœci¹ regionu a krajem emigracji. Jest to równie efekt zarobkowych wyjazdów sezonowych za granicê, które z czasem przekszta³caj¹ siê w migracje sta³e. Istniej¹ce mo liwoœci podejmowania legalnej pracy za granic¹ dodatkowo potêguj¹ zjawisko exodusu zarobkowego. Charakterystycznym dla regionu jest ponadto ujemne saldo migracji wewnêtrznych. Z ostatnich dostêpnych danych dotycz¹cych ruchu wêdrówkowego ludnoœci wynika, e ogólne saldo migracji na pobyt sta³y w przeliczeniu na 1000 ludnoœci w 2006 r. 4 by³o ujemne i wynios³o 4 Brak danych za II pó³rocze 2006 r.

4 22 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... -4,6 (wobec -3,0 przed rokiem) przy œredniej krajowej równej -0,95, co stawia region na pierwszym miejscu w Polsce. W roku 2006 ujemny wskaÿnik odnotowano w 13 województwach, w 3 dodatni. Najwy sz¹ w kraju wartoœæ tego wskaÿnika zarejestrowano w województwie mazowieckim 3,0 (mapa1i2). Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w latach w województwie opolskim, w Polsce i Unii Europejskiej (w ) Lata (w ci¹gu okresu) Tabela I pó³rocze 2006 Województwo opolskie -1,9-2,0-3,4-3,5-4,3-4,0-3,2-3,0-4,6 Polska -0,3-0,4-0,5-0,4-0,5-0,4-0,2-0,3-0,95 Unia Europejska 1,4 2,0 2,2 2,9 3,8 4,6 b.d. b.d. b.d. ród³o: Rocznik Demograficzny 2004; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, II kw.; Informacja o Sytuacji Spo³eczno-Gospodarczej Województw 2006, nr 3; Rocznik Statystyczny Województw 2003; Ma³y Rocznik Statystyczny Polski 2005; Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Chapter 2, European Commission Saldo migracji sta³ych w przeliczeniu na 1000 ludnoœci >(0) zachodniopomorskie (-1,1) lubuskie (-1,6) (-0,1) (-2,0) (-2,1) (-4,6) dolnoœl¹skie (-1,3) pomorskie (-0,4) wielkopolskie (0,2) kujawsko- -pomorskie (-1,7) opolskie (-4,6) warmiñsko-mazurskie (-3,5) ³ódzkie (-1,1) œl¹skie (-2,6) mazowieckie (3,0) œwiêtokrzyskie (-2,7) ma³opolskie (0,4) podlaskie (-2,4) lubelskie (-3,0) podkarpackie (-1,9) Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w 2006 r. Polska = -1,0 np. woj. opolskie = -4,6 Mapa 1. Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w Polsce w 2006 r.

5 Sytuacja demograficzna 23 (-2,4) (-5,8) (-6,1) (-3,1) (-1,9) (-6,3) (-4,1) (-6,0) (-5,2) (-5,8) (-4,8) Saldo migracji na 1000 ludnoœci w 2006 r. wg powiatu od -1,85 do -3,0 od -3,1 do -4,5 od -4,6 do -6,0 od -6,1 do -6,3 (-4,4) 2.2. Gêstoœæ zaludnienia Mapa 2. Saldo migracji sta³ych na 1000 ludnoœci w województwie opolskim w 2006 r. Gêstoœæ zaludnienia w województwie opolskim wynosi obecnie 111 osób na km 2, przy œredniej krajowej równej 122 osoby na km 2. Gêstoœæ zaludnienia w Opolskiem jest ni sza od œredniej w Unii Europejskiej, która w 2004 r. wynosi³a 118 osób na km 2. Pod wzglêdem gêstoœci zaludnienia województwo opolskie znajduje siê na 10. miejscu w kraju (wykr. 4). W Opolskiem 5 najwy sz¹ gêstoœæ zaludnienia notuje siê w Opolu, tj osoby na km 2 oraz w powiatach kêdzierzyñsko-kozielskim 163 osoby na km 2 i krapkowickim 154 osoby na km 2, najni sz¹ zaœ w: namys³owskim 59 osób na km 2 i oleskim 70 osób na km 2. W województwie opolskim rejestruje siê systematyczny spadek liczby ludnoœci przypadaj¹cej na km 2, podobnie jak w kraju, co zwi¹zane jest ze zmniejszaniem siê potencja³u demograficznego (tab. 4). 5 Dane wg stanu na 30 IX 2006 r.

6 24 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... Polska podlaskie warmiñsko-mazurskie lubuskie zachodniopomorskie lubelskie œwiêtokrzyskie opolskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie podkarpackie pomorskie ³ódzkie dolnoœl¹skie mazowieckie ma³opolskie œl¹skie Wykres 4. Gêstoœæ zaludnienia w 2005 r. wg województw i w Polsce Tabela 4 Gêstoœæ zaludnienia w latach w województwie opolskim i w Polsce Lata (stan na koniec okresu) Województwo opolskie Polska ród³o: Rocznik Demograficzny WskaŸnik urbanizacji i feminizacji Ponad po³owa ludnoœci województwa opolskiego mieszka w miastach. Wed³ug danych z koñca 2006 r., wskaÿnik urbanizacji wynosi³ 52,6%, wobec 61,3% w odniesieniu do wartoœci krajowej (tab. 5). Pod wzglêdem tego wskaÿnika województwo opolskie znajduje siê na 12. miejscu w Polsce. Najwy szy wskaÿnik urbanizacji zanotowano w województwie œl¹skim (78,5%), zaœ najni szy w podkarpackim (40,5%).

7 Sytuacja demograficzna 25 Tabela 5 WskaŸnik urbanizacji w latach w województwie opolskim i w Polsce (w %) Lata (stan na koniec okresu) Województwo opolskie 52,5 52,7 52,6 52,6 52,5 52,4 52,7 52,6 52,6 Polska 61,9 61,9 61,8 61,8 61,7 61,6 61,5 61,4 61,3 ród³o:bank Danych Regionalnych W Opolskiem na 100 mê czyzn przypada 107 kobiet, a relacja ta jest analogiczna jak œrednio w kraju. Pod wzglêdem wskaÿnika feminizacji województwo opolskie uplasowa³o siê na 6. miejscu w rankingu województw. Najwy szy wskaÿnik feminizacji notuje siê w ódzkiem 109,9, zaœ najni szy w Podkarpackiem 104,5. W ostatnich latach, podobnie jak œrednio w kraju, notowano minimalny wzrost wskaÿnika feminizacji, jednoczeœnie wartoœæ ta by³a wy sza od œredniej w Unii Europejskiej, która w 2003 r. wynosi³a 105 kobiet na 100 mê czyzn (tab. 6). Tabela 6 WskaŸnik feminizacji w latach w województwie opolskim i w Polsce Lata (stan na koniec okresu) * Województwo opolskie Polska * Dane dotycz¹ III kwarta³u 2006 r., dla Polski podano dane szacunkowe na koniec 2006 r. ród³o:bank Danych Regionalnych Struktura ludnoœci wed³ug wieku i wskaÿnik obci¹ enia demograficznego 6 Spo³eczeñstwo województwa opolskiego starzeje siê, czego przyczyn upatrywaæ nale y m.in. w ujemnym przyroœcie naturalnym i jednoczesnym wyd³u aniu siê œredniej d³ugoœci ycia mieszkañców. Struktura wiekowa ludnoœci województwa opolskiego, wed³ug danych z czerwca 2006 r., przedstawia siê nastêpuj¹co: 19% stanowi ludnoœæ w wieku przedproduk- 6 Ludnoœæ w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym.

8 26 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego... cyjnym, 65% w wieku produkcyjnym, a 16% to osoby w wieku poprodukcyjnym. Dla porównania wartoœci krajowe kszta³towa³y siê nastêpuj¹co: 20% to ludnoœæ w wieku przedprodukcyjnym, 64% produkcyjnym, a 16% poprodukcyjnym. W ostatnich latach notowano systematyczny wzrost udzia³u ludnoœci w wieku poprodukcyjnym w ogólnej ich liczbie. Zjawisko takie ma miejsce zarówno w województwie opolskim, w kraju, jak i w Unii Europejskiej, aczkolwiek wysokoœæ tego wskaÿnika w Opolskiem i Polsce jest ni sza ni w Unii (tab. 7). Tabela 7 Udzia³ ludnoœci w wieku poprodukcyjnym w ogóle ludnoœci w latach w województwie opolskim, w Polsce i Unii Europejskiej (w %) Lata (stan na koniec roku) * Województwo opolskie 13,7 14,1 14,5 14,8 15,1 15,2 15,6 15,7 15,9 Polska 14,3 14,5 14,8 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,6 Unia Europejska 15,4 15,5 15,7 15,9 16,1 16,3 16,5 b.d. b.d. * Dane dla 2006 r. wg stanu na 30 VI 2006 r. ród³o: Informacja o Sytuacji Spo³eczno-Gospodarczej Kraju 2005; Europe in figures. Eurostat Yearbook 2005, Chapter 2, European Commission Wzrasta nie tylko udzia³ osób z grupy wiekowej 65 lat i wiêcej, ale tak e od 18 do 64 lat, przy jednoczesnym spadku udzia³u grupy najm³odszej poni ej 18 roku ycia. W roku 2006 co pi¹ta osoba nale a³a do grupy w wieku przedprodukcyjnym (19%), podczas gdy w 1998 r. do tej e grupy nale a³a co czwarta osoba (25,1%). Jednoczeœnie od 1998 r. notuje siê wzrost liczby ludnoœci w wieku poprodukcyjnym (13,7% ludnoœci w 1998 r. wobec 15,9% w 2006 r.). Odsetek ludnoœci w wieku produkcyjnym w latach , po wahaniach w pocz¹tkowym okresie, tak e wzrasta (tab. 8). Ludnoœæ wg wieku w latach w województwie opolskim Ludnoœæ w wieku (stan na koniec roku) Tabela 8 Lata przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym w osobach w % w osobach w % w osobach w % , , , , , ,1

9 Sytuacja demograficzna , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 2006* , , ,9 cd. tab. 8 * Dane wg stanu na 30 IX 2006 r. ród³o:ludnoœæ w województwie opolskim w latach , US, Opole 2000; Ludnoœæ, ruch naturalny i migracje w województwie opolskim, za lata , US, Opole ; Biuletyn Statystyczny Województwa Opolskiego 2006, IV kw. Wed³ug danych z 2006 r. wartoœæ wskaÿnika obci¹ enia demograficznego dla województwa opolskiego wynios³a 54,2 osoby (wobec 56,0 œrednio w kraju), co oznacza, e w Opolskiem na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadaj¹ 54 osoby w wieku nieprodukcyjnym. Jednoczeœnie wartoœæ tego wskaÿnika systematycznie zmniejsza siê. Ma to zwi¹zek ze wzrostem ludnoœci w wieku produkcyjnym, ale i ze spadkiem ludnoœci poza wiekiem aktywnoœci zawodowej, g³ównie dzieci i m³odzie y. Obni anie siê wysokoœci wskaÿnika obci¹ enia demograficznego w regionie kszta³tuje siê podobnie jak w skali kraju (wykr. 5). 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 56,0 56,0 57,0 59,0 61,0 63,0 64,0 65,0 66,0 54,2 54,6 56,0 57,4 59,2 59,4 61,1 62,4, 63, * województwo opolskie Polska * Dane wg stanu na 30 IX 2006 r. Wykres 5. WskaŸnik obci¹ enia demograficznego w latach w województwie opolskim i w Polsce

10 28 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego Prognozy demograficzne Prognoza demograficzna do 2030 r. przewiduje systematyczny spadek liczby urodzeñ przy jednoczesnym wzroœcie liczby zgonów. Prognozowany na 2030 r. przyrost naturalny przyjmie ujemne wartoœci i bêdzie siê kszta³towa³ na poziomie -5,8 tys. osób (wykr. 6i7) liczba urodzeñ liczba zgonów Wykres 6. Prognoza przyrostu naturalnego w województwie opolskim w latach (w tys. osób) Wykres 7. Prognoza liczby urodzeñ i zgonów w województwie opolskim w latach (w tys. osób) Prognozy migracyjne wskazuj¹, e w 2030 r. województwo opolskie bêdzie regionem o bardzo niskim, ale dodatnim saldzie migracji wewnêtrznych, ukszta³towanym na poziomie 0,6 tys. osób. Saldo migracji zagranicznych ukszta³tuje siê na poziomie -3,5 tys. osób. Prognozuje siê, i od 2010 r. ujemne saldo migracji zagranicznych bêdzie siê zmniejszaæ (wykr. 8) saldo migracji wewnêtrznych saldo migracji zagranicznych Wykres 8. Prognoza salda migracji wewnêtrznych i zagranicznych w województwie opolskim w latach (w tys. osób)

11 Sytuacja demograficzna 29 Do 2010 r. prognozy d³ugoterminowe przewiduj¹ systematyczny wzrost ujemnego salda migracji zagranicznych, tak dla województwa opolskiego, jak i dla Polski, natomiast od 2015 r. notowany bêdzie systematyczny spadek jego ujemnej wartoœci (tab. 9). Tabela 9 Saldo migracji zagranicznych w latach w województwie opolskim i Polsce (w tys. osób) Lata 2002* Województwo opolskie -3,9-4,2-5,0-4,5-4,1-3,8-3,5 Polska -17,9-20,2-24,1-22,0-19,9-17,8-16,1 * Dane rzeczywiste. ród³o:prognoza demograficzna na lata , GUS, Warszawa Prognozy d³ugoterminowe przewiduj¹, e w roku 2030 opolskie bêdzie zamieszkiwa³o 866,5 tys. osób. W porównaniu do wartoœci z wrzeœnia 2006 r. prognozuje siê 17% spadek liczby ludnoœci (wykr. 9) ,0 1013,5 980,1 945,5 907,9 866, * * Dla 2006 r. podano wartoœæ rzeczywist¹ wg stanu na 31 IX 2006 r. Wykres 9. Prognoza liczby ludnoœci w województwie opolskim w latach (w tys. osób) Tabela 10 Prognoza podstawowych wskaÿników demograficznych w województwie opolskim w latach (w tys. osób) Lata Liczba urodzeñ Liczba zgonów Przyrost naturalny Saldo migracji wewnêtrznych Saldo migracji zagranicznych Liczba ludnoœci * 8,5 9,3-0,8-0,7-3, ,0

12 30 Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej województwa opolskiego ,0 9,3-1,3-0,3-4, , ,6 9,5-1,9-0,1-5, , ,8 10,0-2,2 0,0-4,5 980, ,1 10,4-3,3 0,3-4,1 945, ,9 10,4-4,5 0,4-3,8 907, ,0 10,7-5,8 0,6-3,5 866,5 * Dane rzeczywiste. ród³o:jakwtab. 9. cd. tab. 10 Z danych prognozy wynika, e w województwie opolskim spadaæ bêdzie liczba ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, wzrastaæ zaœ bêdzie, podobnie jak w ca³ym kraju i Unii Europejskiej, w wieku poprodukcyjnym. W roku 2030 liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym bêdzie ni sza ni w 2002 r. o prawie 25%, zaœ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym o 29% do 2010 r. oraz o 49% do 2030 r. WskaŸnik obci¹ enia demograficznego w 2025 r. w stosunku do okresu bazowego prognozy wzroœnie o 10 pp i wyniesie 69% Podsumowanie Zjawiska charakterystyczne dla sytuacji demograficznej województwa opolskiego w 2006 r. na tle lat zawarto w poni szym zestawieniu. Pozytywne aspekty spadek wskaÿnika obci¹ enia demograficznego; korzystne prognozy do 2030 r. dotycz¹ce bardzo niskiego, ale dodatniego salda migracji wewnêtrznych; wyd³u anie siê œredniej d³ugoœci ycia; dodatni przyrost naturalny, zanotowany w III kwartale 2006 r. Negatywne aspekty spadek liczby ludnoœci w województwie opolskim, przy takiej samej ogólnopolskiej tendencji; ujemny przyrost naturalny i wysoka migracja zagraniczna na pobyt sta³y; niekorzystne prognozy do 2030 r. dotycz¹ce ujemnego przyrostu naturalnego i wysokiego ujemnego salda migracji zagranicznych oraz spadku liczby ludnoœci; spadek gêstoœci zaludnienia wynikaj¹cy ze zmniejszaj¹cego siê z roku na rok potencja³u demograficznego regionu; starzenie siê spo³ecznoœci województwa, przy analogicznych tendencjach krajowych i europejskich.