Makroekonomia 1 Wykład 7: Wprowadzenie do modelu keynesowskiego fluktuacji gospodarczych Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego
Plan wykładu Model Keynesa: wprowadzenie i założenia Składniki wydatków zagregowanych Konsumpcja Inwestycje Wydatki rządowe Eksport netto Wydatki zagregowane i równowaga w modelu Mnożnik i jego interpretacja Warunek równowagi graficznie i algebraicznie Lektury: Begg D. et all., rozdział 21. Blanchard, rozdział 3.
Plan zajęć na najbliższe tygodnie Krzyż keynesowski Teoria preferencji płynności Krzywa IS Krzywa LM Model ISLM Wyjaśnienie krótkookreso wych wahań Y Rynek pracy Krzywa zagregowanego popytu Krzywa zagregowanej podaży Model zagregow anego popytu i podaży
Krótki i długi okres: rola wykorzystania czynników produkcji Poziom cen AD 4 AD 5 AS Przedmiot naszego zainteresowani a AD 3 AD 2 AD1 Y max Poziom produkcji 4
Od czego zależy poziom produkcji? Zgodnie z modelem Keynesa wielkość produkcji zależy od wielkości planowanych wydatków ponoszonych w gospodarce: firmy produkują tyle, ile ktoś chce od nich kupić Poziom cen AS AD 1 AD 2 Poziom produkcji 5
Funkcje wydatków dalej wyjaśnione Konsumpcja Inwestycje Wydatki rządowe Eksport netto C I NX C c Y D I br _ G G NX my nr 6
Model dwusektorowy
Od czego zależą wydatki konsumpcyjne? Zależność względem Dochodu bieżącego Dochodu permanentnego Stopy procentowej teoria cyklu życia Oczekiwań co do koniunktury i dochodów w przyszłości Model Keynesa uproszczona wersja
Wydatki konsumpcyjne Największy składnik PKB C Gdzie oraz: C 0 c 1 C c Y D C to wielkość konsumpcji C to konsumpcja autonomiczna (nie zależy od dochodu) c to krańcowa skłonność do konsumpcji Y to dochód do dyspozycji: d Y D Y T B t Y Y(1 t) T B c Y D O ile zmieni się C, jak YD zmieni się o 1 T podatki kwotowe, B transfery dla ludności, t stopa opodatkowania 9
Graficzne ujęcie funkcji konsumpcji C Y D C c Y D Y T B t Y Y(1 t) T B C C cb ct ( 1t) cy Załóżmy na razie, że w gospodarce nie ma rządu: B = T = t = 0 Konsumpcja całkowita C C tg c cy C 1 c Dochód 1
Procentowa zamiana w stosunku do roku poprzednieg o Stopa wzrostu konsumpcji i PKB w USA 10 8 6 Stopa wzrostu PKB Stopa wzrostu konsumpcji Przeciętna stopa wzrostu 4 2 0-2 -4 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Wydatki inwestycyjne Ujemna zależność między wysokością stopy procentowej a poziomem inwestycji r I I b I r Wybrane determinanty wielkości inwestycji Stopa procentowa (nominalna czy realna) Skala produkcji (popyt bieżący i oczekiwania dot. zmian popytu) Proporcja kosztów pracy do kosztów kapitału fizycznego (izokwanta) Model keynesowski: uproszczenie ograniczamy się do zależności inwestycji od realnej stopy procentowej r w proporcji b Różnice w traktowaniu inwestycji planowanych i nieplanowanych 12
Bardzo ważne rozróżnienie: inwestycje planowane versus nieplanowane Składniki inwestycji: w środki trwałe, we wzrost zapasów i rezerw Przedsiębiorstwa inwestują, kiedy oczekują, że nowy majątek, zwiększenie zapasów surowców i półproduktów przyniosą im korzyści Inwestycje planowane to inwestycje celowe, zamierzone Inwestycje nieplanowane to przyrost zapasów wyrobów gotowych powodowany zbyt niskimi zakupami Specyfika kształtowania zapasów wyrobów gotowych Tworzy się je celowo, żeby nie było przerw w zaspakajaniu popytu klientów Powstają również, kiedy klienci kupują mniej niż oczekiwali producenci 13
Równowaga w ujęciu graficznym, przy uproszczeniu, że r = 0 AE,C AE C I C I cy C I C I 45 o C C cy Y * Y 1
Równowaga w ujęciu algebraicznym AE Y AE C I C C c Y I I AE C c Y I Y Y 1 1 c ( C I) 1
Co z oszczędnościami? Y I I I I I C Y C Y C cy C (1 c) Y S Warunek równowagi w modelu Keynesa: Y AE lub I S 1
Przykład C 8 0,8 Y I 4 AE 12 0,8 Y Y AE Y 12 0,8 Y 0,2Y 12 Y 60 Przy Y = 60, wartość wydatków wynosi 8 + 0,8 razy 60 (konsumenci) plus 4 (producenci), czyli 60! A zatem firmy sprzedają dokładnie tyle, ile wyprodukowały, nie mają motywacji, ani do zwiększania, ani do zmniejszania produkcji! 1
Przykład cd. Stabilność równowagi Y C=8+0,8 Y I AE = C+I Y - AE Nieplanowane zapasy Produkcja S=- 8+0,2Y 10 16 4 20-10 Maleją Rośnie -6 20 24 4 28-8 Maleją Rośnie -4 30 32 4 36-6 Maleją Rośnie -2 40 40 4 44-4 Maleją Rośnie 0 50 48 4 52-2 Maleją Rośnie 2 60 56 4 60 0 Brak Nie zmienia się 4 70 64 4 68 2 Rosną Spada 6 80 72 4 76 4 Rosną Spada 8 18
Mnożnik: skutki zmian inwestycji Mnożnik mówi nam, jakiej zmiany produkcji (dochodu) możemy się spodziewać, gdy wartość wydatków autonomicznych zmieni się o 1, np.: Jeśli mnożnik wynosi 3, a firmy przestraszą się złych prognoz dot. wzrostu gospodarczego i ograniczą wydatki inwestycyjne (zakup nowych maszyn do fabryk) o 100, PKB spadnie o 300 Czemu? I 100 C C C c100 c c 2 3 AE 100 Y 100 AE AE 100... c100 Y c 2 1 1 c 100 100 Y 100 c100 c 2 100 19
Stopy wzrostu PKB, konsumpcji i inwestycji 40 Procentowa zmiana w stosunku do roku poprzednie go 30 20 10 Stopa wzrostu inwestycji Stopa wzrostu realnego PKB 0-10 Stopa wzrostu konsumpcji -20-30 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Składniki PKB w Polsce 25.0 20.0 15.0 PKB Inwestycje Konsumpcja prywatna Konsumpcja publiczna 10.0 5.0 0.0-5.0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010-10.0-15.0 2
Paradoks zapobiegliwości C 8 0,8 Y I 4 Y 60 C 8 0,8 60 56 S 8 0,2 60 4 I S C 4 0,8 Y I 4 Y 40 C 4 0,8 40 36 S 4 0,2 40 4 I S Chęć do zwiększenie oszczędności wywołuje jedynie spadek dochodu i spadek konsumpcji, oszczędności pozostają niezmienione (spadek dochodu) To jak to jest z wpływem oszczędności na Y? 2
Model z sektorem rządowym
Model uwzględniający istnienie rządu Rząd oddziałuje na zmienne modelu w dwojaki sposób: Wpływa na sumę zagregowanych wydatków (G wydatki rządu na dobra i usługi) Wpływa na dochód do dyspozycji będący argumentem funkcji konsumpcji (Y D nie jest już równy Y): rząd Pomijamy inne kanały wpływu (podatki pośrednie, podatki od zysku firm, składki na ubezpieczenia społeczne itd.) 2
Rząd wydatki i oszczędności Wydatki: Zakupy rządowe Transfery B B Dochody: T T t Podatki BS T Saldo budżetu G G Y t Y G B 25 Dochody ludności Podatki zmniejszają Y D Y D Transfery powiększają Y T t Y B Y NB t Y Podatki netto
Funkcje wydatków i produkt w równowadze w modelu z konsumpcją, inwestycjami i rządem Warunek równowagi: produkcja równa jest planowanym zagregowanym wydatkom (AE) Y AE C C c I I br G G Y D AE ( C I G cnb br) c(1 t) Y Y ( C I G cnb br) c(1 t) Y Y c( 1t) Y ( C I G cnb br) 1 Y ( C I G br cnb) 1 c(1 t) 26 Wydatki autonomiczne (te, które nie zależą od Y) Mnożnik
Funkcje wydatków i produkt w równowadze Wielkość produkcji w gospodarce zamkniętej Y ( C I G br cnb) Mnożnik wydatkowy w gospodarce zamkniętej Krańcowa skłonność do konsumpcji: im wyższe c, tym wyższy mnożnik Stopa podatkowa: im wyższe t, tym niższy mnożnik 1 1 c(1 t) 27
Wydatki i oszczędności w równowadze w modelu z inwestycjami i z rządem AE ( AE br) c(1 t) Y AE br Krzywa zagregowanych wydatków Prosta zawierająca punkty, gdzie produkcja (Y) jest równa temu, co wydają podmioty w gospodarce (AE) AE br 28 45 O * Y AE Kiedy Y = Y*, produkcja jest wydatkom, gospodarka jest w równowadze, a oszczędności wynoszą zero
Mnożnik wydatkowy czy jest wysoki? Ewolucja (spadek) wysokości efektów mnożnikowych Wzrost skali opodatkowania skutkiem nasilenia redystrybucyjnej roli państwa (deficyty budżetowe na pokrycie wydatków socjalnych, powstawanie długu publicznego konieczność jego obsługi, czyli wypłaty oprocentowania od wcześniej zaciągniętych pożyczek) Przeciętna stopa opodatkowania (stosunek sumy podatków do całkowitych dochodów) zwykle jest niższa niż krańcowa (liczona jako stosunek wzrostu podatków do przyrostu dochodów) opodatkowanie progresywne 29
Model z zagranicą (handlem zagranicznym)
Dlaczego saldo handlu zagranicznego zależy od wielkości produkcji Przyczyny zależności salda handlu zagranicznego od skali produkcji Im większa produkcja, tym większe zużycie surowców, półproduktów, większa skala zakupów maszyn i urządzeń, a wśród wszystkich zakupów zaopatrzeniowych mieszczą się również pochodzące z importu, więc import rośnie Im większa produkcja, tym większe dochody i zakupy a w nich znajdują się dobra pochodzące z importu, więc import rośnie Konkluzja im większa dynamika PKB, tym niższe saldo handlu zagranicznego 31
Dlaczego saldo handlu zagranicznego zależy od poziomu kursu walutowego Gdy drożeje waluta krajowa (kurs), to: Za towary importowane płaci się mniej (cena zagraniczna x kurs = cena dobra importowanego na rynku krajowym), dzięki czemu znajdują więcej nabywców rośnie import Zagraniczni nabywcy muszą zapłacić za towary z tego kraju więcej (zagraniczna cena dobra eksportowanego = jego cena krajowa x kurs walutowy), więc maleje popyt na nie w ślad za tym eksport Konkluzja Im wyższy kurs waluty krajowej, tym niższy eksport i wyższy import saldo handlu zagranicznego maleje 32
Dlaczego kurs walutowy zależy od wysokości stóp procentowych Przyczyny zależności kursu walutowego od stopy procentowej Im wyższe krajowe stopy procentowe, tym bardziej opłacalne lokowanie kapitału w tym kraju Im bardziej opłacalne lokowanie kapitału w danym kraju, tym mniej z niego odpływa kapitału a więcej napływa, rośnie więc saldo przepływów kapitałowych Skoro rośnie napływ kapitału, to rośnie również popyt na walutę tego kraju Im większy popyt na walutę danego kraju, tym jej cena (kurs walutowy) wyższa Konkluzja Wzrost stóp procentowych prowadzi do zwiększenia poziomu kursu walutowego Warunek: kurs waluty musi się kształtować swobodnie (musi obowiązywać płynny system kursu walutowego) 33
Funkcja salda handlu zagranicznego NX NX NX my nr NX NX>0 nadwyżka NX=0 deficyt Y NX<0 34
Równowaga salda handlu zagranicznego Można na podstawie znajomości autonomicznej części salda handlowego oraz parametrów m, n i wysokości stóp procentowych określić, jakiej wysokości musiałby być PKB, żeby samoczynnie saldo handlu zagranicznego zostało zrównoważone. NX NX my nr NX my nr Y ( NX nr) / m 0 35
Wpływ kursu walutowego na saldo handlu zagranicznego NX NX Kiedy kurs waluty krajowej rośnie saldo handlowe obniża się przy danej wielkości PKB Tak samo, jak rosną krajowe stopy procentowe Tak samo, kiedy maleje autonomiczna część salda handlowego NX=0 Y 36
Wpływ krańcowej skłonności do importu na saldo handlu zagranicznego NX Kiedy krańcowa skłonność do importu zwiększa się, to saldo handlu zagranicznego maleje NX NX 0 =0 Y NX 1 <0 37
Funkcje wydatków Konsumpcja Inwestycje Wydatki rządowe Eksport netto C I C c I br _ G G NX NX Y D my nr 3
Funkcje wydatków i PKB w otwartej gospodarce Dodając wszystkie wydatki, otrzymujemy nowe warunki równowagi między wysokością produkcji a zakupami C C c I I br Y D G G NX NX my nr Y AE ( C I G NX cnb br nr) c(1 t) Y my Y c( 1t) Y my ( C I G NX cnb br nr) Y ( C I G NX cnb br 1 nr) 1 c(1 t) m 39
PKB w otwartej gospodarce Wielkość produkcji: Y ( C I G NX cnb br 1 nr) 1 c(1 t) m gdzie mnożnik wydatkowy w gospodarce otwartej 1 1 c(1 t) m wydatki autonomiczne Innymi słowy: AE ( C I G NX cnb) Y [ AE r( b n)] 40
Podsumowanie: co zmienia wysokość produkt w równowadze? Produkcja rośnie jeśli: rośnie którykolwiek wydatek autonomiczny spadają stopy procentowe spada wrażliwość inwestycji względem stóp procentowych spada elastyczność salda handlu zagranicznego względem stóp procentowych rośnie krańcowa skłonność do konsumpcji maleje krańcowa stopa opodatkowania maleje krańcowa skłonność do importu 41
Koniec wykładu 7. Dziękuję i zapraszam za tydzień!