T: Uwarunkowania zdrowotne środowiska pracy 1. Ergonomia zajmuje się człowiekiem w zagrożeniu zawodowym; nauka łącząca zastosowanie nauk technicznych, biologicznych i społecznych dla zapewnienia w stosunkach między człowiekiem a pracą optymalnych warunków wzajemnego dostosowania się w celu zwiększenia wydajności pracy i przyczynienia się do pomyślności pracownika. 2. Cele ergonomii a) prowadzenie badań nad dostosowaniem rzeczowych składników układu człowiek praca do naturalnych ograniczeń psychosomatycznych człowieka b) dążenie do zapewnienia tą drogą możliwie wysokiej sprawności człowieka c) zapobiegawczy charakter przejawiający się w dążeniach do eliminowania zagrożeń zdrowia d) dążenie do optymalnych ukształtowań biologicznego kosztu wykonywania pracy 3. Zastosowanie ergonomii a) koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek technika otoczenie pod względem ekonomicznym, biologicznym, technicznym na etapie projektowania; prace prowadzone w ramach tego działu mają charakter badań podstawowych i opierają się głównie na eksperymencie b) korekcyjna zajmuje się analizą sytuacji istniejących na stanowisku pracy pod względem występujących tam materialnych czynników środowiska pracy oraz warunków psychofizycznych, antropometrycznych, organizacyjnych 4. Nauki współpracujące Grupa A Grupa B urbanistyka antropometria UKŁAD inżynieria budownictwa medycyna fizjologia CZŁOWIEK PRACA inżynieria transportu inżynieria maszyn psychologia technologia prakseologia organizacja i ekonomika pedagogika estetyka socjologia prawo 5. W całokształcie działań ergonomizujących podstawowe znaczenie mają 2 zagadnienia: a) relacja człowiek technika obciążenia fizyczne obciążenia fizyczne czynniki antropometryczne procesy informacyjne urazowość b) relacja człowiek otoczenie mikroklimat zagrożenie pyłowe stanowiska pracy związane z produkcją przemysłową zagrożenie stanowiska substancjami toksycznymi oświetlenie hałas
PAREKSEOLOGIA 6. Działanie zachowanie dowolne zmierzające do osiągnięcia celu Sprawność to ogół walorów razem wziętych Praca to zawodowy wysiłek człowieka zmierzający do osiągnięcia celu 7. Cechy sprawnego działania a) podstawowe skuteczność ekonomiczność korzystność b) uzupełniające dot. efektów działania: dokładność, udatność, czystość dot. sposobów działania: prostota, energiczność, pewność, śmiałość dot. całości działania: racjonalność, metodologiczność 8. Zasady sprawnego działania a) alternatywne podział pracy, aktywizacja działań i minimalizacja interwencji potencjalizacja, machinalizacja i instrumentalizacja wybór właściwej chwili działania miara w utrzymaniu rezerw b) niealternatywne działanie zorganizowane: określenie celu, planowanie, pozyskiwanie zasobów, realizacja planu, kontrolowanie integracja preparacja koordynacja 9. Warunki sprawnego działania a) ogólne elementy rzeczywistości b) organizacyjno - techniczne 10. Rodzaje pracy a) fizyczna postać dynamiczna postać statyczna b) umysłowa postać charakteryzująca się przeważającym napięciem uwagi i procesami myślowymi postać charakteryzująca się przeważającym obciążeniem emocjonalnym 11. Przemiana materii przyswajanie jednych i eliminowanie z ustroju innych substancji chemicznych oraz wytwarzanie i zużycie energii Podstawowa przemiana materii najmniejsza ilość energii zużytej przez człowieka będącego na czczo w temp. 20 o C i nie wykonującego żadnych czynności fizycznych i psychicznych
Efektywność pracy - zależy od złożoności zadań, narzędzi i maszyn, metod wykonywania, warunków, cech osobowości. 12. Cechy osobowości a) motywy wpływają na dobór celów określających kierunek działania b) zdolności poziom rozwoju umysłowego (intelekt) c) temperament wyrażony tempem, siłą i trwałością reakcji d) charakter konsekwentne dążenie do celu (powściągliwość, opanowanie i pewność siebie, zdyscyplinowanie, wytrzymałość, cierpliwość) 13. Psychologia pracy składowy element ergonomii; badania koncentrują się na ocenie stopnia obciążenia psychiki człowieka przez pracę a) psychologiczna analiza pracy b) przystosowanie środowiska do wymagań człowieka c) funkcjonowanie człowieka (niezawodność) d) dobór i selekcja psychologiczna pracowników e) szkolenie zawodowe f) stosunki międzyludzkie 14. Psychologia pracy analizując obciążenie psychiczne ocenia psychiczną aktywność człowieka w zakresie: a) spostrzegania b) procesów intelektualnych, decyzyjnych, emocjonalnych, myślowych c) intensywności koncentracji, uwagi d) określenie wymagań stawianych przez dany rodzaj pracy e) opracowanie wymagań stawianych przez dostosowanie środków pracy i fizycznego środowiska do ograniczeń psychosomatycznych człowieka f) zwiększenie wydajności przez działania innowacyjne g) zwiększenie bezpieczeństwa h) zapewnienie optymalnych metod nauczania zawodu 15. Zadania pracy zadanie to przepływ informacji między człowiekiem a pracą Zadania pracy a) ustalenie metod i środków odizolowania człowieka od ewentualnego szkodliwego działania czynników środowiskowych b) zabezpieczenie osobiste, środki zmniejszające stopień nasilenia czynników środowiskowych c) wczesne wykrywanie zmian chorobowych d) okresowe badania, podwyższenie poziomu odporności i wydolności ustrojowej Trudności zadania pracy: a) empirycznie sprowadzona różnica w poziomie wykonywania różnych zadań; jeśli wynik wykonywania jednego zadania różni się od wyniku wykonania drugiego, to można sądzić, iż jest to rezultatem stopnia trudności b) właściwość zadania wymagająca wydatkowania większego wysiłku fizjologicznego lub psychologicznego c) uczucie wysiłku wkładowego w wykonanie zadania lub też ocena zalecenia w kategoriach porażki w jego osiągnięciu d) im większa ilość elementów składowych zadania (czyli podzadań) tym większa złożoność zadania
16. Organizacja pracy indywidualnej a) sformułowanie celu działania b) określenie wyjść zadań i wynikających z nich obowiązków c) projektowanie działań przy współudziale wykonawców d) przestrzeganie zasady górnej granicy możliwości e) przestrzeganie zasady realności f) pozostawienie wolnego marginesu g) poinformowanie pracownika w miernikach h) staranne określenie zakresu usprawnień i odpowiedzialności 17. Obciążenie pracą pojęcie wielowymiarowe, które może być wyrażone: a) liczbą wymaganych zadań b) subiektywnie odczuwanym stanem c) zakresem uwagi wymaganej przez dane zadanie d) presją czasu e) aspektem sytuacji zadania podmiot wykonujący zadanie wymaga większej liczby informacji o samym zadaniu 18. Przeciążenie jest zjawiskiem polegającym na przekroczeniu punktu krytycznego w wyniku czego człowiek nie ma już żadnych korzyści. 19. Ilościowe przeciążenia pracą a) kryterium podziału są obiektywne wskaźniki ilościowe pracy b) mówimy o nim, gdy pracy jest zbyt dużo c) ma charakter obiektywny, niezależny od cech osobowościowych pracownika, rola wykształcenia d) odzwierciedla się w zdrowiu fizycznym e) blokady relaksacji po pracy f) wzrost poziomu cholesterolu i przyspieszenia koagulacji krwi 20. Jakościowe przeciążenia pracą a) występuje w 3 okolicznościach: wymagania są zbyt duże w stosunku do zdolności i możliwości istnieje rozbieżność między wyidealizowanym w schemacie JA obrazem roli zawodowej a faktycznym zakresem wykonywanej pracy zadania są zbyt łatwe w stosunku do możliwości b) mówimy o nich, gdy praca jest zbyt trudna c) ma charakter subiektywny zależy od cech osobowości d) odzwierciedla się w zdrowiu psychicznym poczucie niezadowolenia z wykonywanej pracy napięcie emocjonalne niskie poczucie własnej wartości poczucie zagrożenia zakłopotanie wysoki poziom cholesterolu, wzrost tętna, palenie tytoniu 21. Badając wpływ pracy na zdrowie uwzględnia się 3 grupy wskaźników: I grupa zadowolenie II grupa irytacja, depresja, lęk
III grupa obserwowanie miary zachowania: palenie papierosów, picie alkoholu, samobójstwo, agresja 22. Wyznaczniki jakościowego obciążenia pracą: a) rola zespół zadań jakie jednostka wykonuje w wyniku podziału pracy, wyznacza rangę i miejsce człowieka w zespole jest tym ważniejsza im więcej składa się na nią zadań samodzielnych, twórczych b) niejednoznaczność roli pracownik jest błędnie poinformowany o swoich zadaniach, nie zna celów, zakresu działania, odpowiedzialności c) konflikt roli sprzeczność oczekiwań w odniesieniu do kryteriów oceniania wykonania zadania d) odpowiedzialność za ludzi (za rzeczy nie wywołuje zmian psycho somatycznych) związana jest często z takimi dolegliwościami e) kariera zawodowa przeciążenie związane z obawą przed redukcją, dezaktualizacją zawodowych kwalifikacji, niedopasowaniem tempa awansu do tempa rozwoju f) struktura organizacyjna i klimat zmainy architektoniczne organizacji elektroniczny monitoring o nadzorowanie zachowań o osobowość zewnątrzsterowana (brak wiary w możliwość samodzielnego kierowania działaniem - pojawiają się konsekwencje interpsychiczne i psychospołeczne) 23. Metody oceny pracy obciążenie psychiczne a) analiza wymagań pracy (nie bierze się pod uwagę różnic indywidualnych) szacunkowa ocena obciążenia psychicznego słowno punktowa: częstotliwość ilość informacji, decyzji lub czynności przypadających na jednostkę czasu po normalnym toku pracy zmienność różnorodność zmian w zakresie informacji złożoność stopień skomplikowania informacji, decyzji lub czynności dokładność stopień niezbędnej precyzji przy spełnieniu wymagań stawianych danej pracy możność decyzji lub czynności zależy od znaczenia ich stosunków dla usługi lub bezpieczeństwa pracowników b) analiza sprawności człowieka badana za pomocą testów psychologicznych stosowanych w czasie pracy, wskaźników fizjologicznych, zadań dodatkowych (miara rezerwowej zdolności do pracy) c) subiektywna ocena obciążenia psychicznego (obniżenie koncentracji, spostrzegania, myślenia, zmniejszenie chęci do działania, bóle głowy) d) zmiana odruchu źrenicznego na światło (leniwe, zaburzone) 24. Struktura organizacyjna i klimatyczna a) zmiany architektoniczne organizacji b) elektroniczny monitoring c) nadzorowanie zachowań, osobowość zewnaytrzsterowa (brak wiary w możliwość samodzielnego kierowania działaniem pojawiają się konsekwencje interpsychiczne i psychospołeczne) 25. Monotonia elementy składowe a) niezmienność procesu pracy b) niezmienność otaczających warunków
c) konieczność stałego uważania d) łatwość pracy 26. Całkowite obciążenie pracą łączna ocena wysiłku psychicznego i monotonii. 27. Zmęczenie - przejściowe, odwracalne, spowodowane przez pracę, zmniejszenie zdolności do pracy (może być fizyczne i/lub psychiczne) Przyczyny zmęczenia: nagromadzenie się produktów przemiany materii (kw.mlekowy, CO2, kw.pironogronowy) czynniki wewnętrzne: o stan zdrowia o stan odżywiania o stan emocjonalny o pozycja przy pracy o nieprzystosowanie czynniki zewnętrzne: o wahania ciśnienia o właściwa temperatura o wilgotność o wentylacja o właściwa odzież o złe oświetlenie o zły dobór barw o hałas objawy: o obniżenie wydajności o objawy psychiczne (np. błędne decyzje, słaba wydajność pamięci) o objawy fizyczne (np. wzrost tętna, oddechy, potliwość) o zmęczenie umysłowe spacer, aktywność fizyczna 28. Znużenie - stan nerwowo-psychiczny, uniemożliwiający kontynuowanie pracy lub ograniczający możliwości robocze człowieka (zależy od monotonii pracy i właściwości osobniczych ustroju) 29. Higiena pracy nauka badająca zespół czynników materialnego środowiska pracy w aspekcie ich oddziaływania na ustrój człowieka, dążąca do wyeliminowania czynników szkodliwych i spotęgowanie czynników pożytecznych dla człowieka. 30. Zadania higieny: a) ustalenie metod i środków odizolowania człowieka od ewentualnego szkodliwego działania czynników środowiskowych zabezpieczenie osobiste (odzież, maski) środki techniczne zmieniające stopień nasilenia czynników środowiskowych b) wczesne wykrywanie zmian chorobowych okresowe badania podwyższenie poziomu odporności i wydajności ustroju 31. Ochrona człowieka w pracy zespół środków i metod zawartych w aktach prawnych nakładający na zakład pracy obowiązek kształtowania warunków pracy.
32. Bezpieczeństwo i higiena pracy to minimum warunków i zasad, które zakład pracy i pracownicy zobowiązani są stworzyć dla uchronienia przed zagrożeniem. 33. Norma higieniczna wskaźnik ilościowy cechujący warunki środowiska zewnętrznego odpowiadające wymogom biologicznym ustroju ludzkiego. 34. Bezpieczeństwo subiektywna ocena akceptowalności ryzyka a nie obiektywny jego wskaźnik Elementy wpływające: a) przystosowanie do pracy b) wyszkolenie i doświadczenie c) wiek d) środowisko psychospołeczne e) stres f) zmęczenie 35. Ryzyko potencjalna wielkość strat mierzonych prawdopodobieństwem urazu, szkody; jest zjawiskiem wywołującym lęk, ale również mobilizujących dających poczucie sensu życia.