Co wpływa na gotowość szkolną dziecka?

Co wpływa na gotowość szkolną dziecka? O powodzeniu szkolnym przyszłego ucznia decyduje wiele czynników. Korzystne jest, gdy dziecko uczęszcza wcześniej do przedszkola, ponieważ ma możliwość rozwijania kontaktów społecznych, nabywa wiedzę o otaczającym świecie, uczy się zachowań akceptowanych społecznie, nabiera odporności psychicznej. Wczesne oddziaływania dydaktyczne powodują, że dziecko osiąga wymagany poziom gotowości szkolnej a w przypadku braków możliwa jest praca wyrównawcza. Psychogenne czynniki osiągnięcia dojrzałości. Dziecko, które przekracza próg szkoły powinno posiadać predyspozycje do podjęcia czekających na nie obowiązków. W tym okresie zmianie ulega podstawowa forma jego działalności. Do tej pory była to zabawa, teraz zastąpiona przez naukę. Ogromną trudność sprawia przejście od swobodnej zabawy do systematycznej nauki szkolnej. Dziecko, aby mogło sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę, musi posiadać odpowiedni poziom dojrzałości. Mówimy tu o dojrzałości fizycznej, społecznej, emocjonalnej i umysłowej. Dojrzałość fizyczna oznacza sprawność organizmu i zdrowie. Bardzo często niezadowalający stan zdrowia może być przyczyną niepowodzeń szkolnych. Dziecko, które z powodu choroby opuszcza zajęcia ma później problemy z przyswojeniem materiału nauczania. W okresie przedszkolnym przyswaja wiele umiejętności ruchowych. Powoli wzrasta stopień harmonii i precyzji ruchów a także poczucie rytmu. Wykształca się pamięć ruchowa, czyli zdolność do powtarzania ćwiczeń. Prawidłowy poziom sprawności ruchowej w znacznym stopniu zależy od zdrowia fizycznego i psychicznego. Wpływa na kształtowanie osobowości, uczy samodzielności i wytrwałości w pokonywaniu wszelkich przeszkód. Rozpoczynając naukę w szkole dziecko powinno dysponować odpowiednim zasobem sił i odpornością na zmęczenie, by umieć sprostać fizycznie wielogodzinnemu siedzeniu w ławce i noszeniu ciężkiego tornistra. Dużą rolę odgrywa sprawność manualna konieczna przy pisaniu, rysowaniu, wycinaniu i pracach plastycznotechnicznych. Do opanowania tych czynności potrzebne są zgrabne, precyzyjne ruchy rąk. Dzieci często wykazują się dobrą ogólną sprawnością ruchową natomiast mają małe opóźnienia w niektórych jej elementach. Bardzo często obserwowany jest właśnie niski poziom sprawności manualnej. Przyczyną tego zjawiska jest dobrze rozwinięta motoryka tzw. duża a słabiej rozwinięta w tym wieku motoryka mała. Dzieci w momencie rozpoczynania nauki w szkole charakteryzują się dużą ruchliwością. Ich ruchy są skoordynowane, znikają ruchy zbędne. Wzrost siły i odporności związany jest ze zmianami zachodzącymi w poszczególnych układach: kostnym, pokarmowym, oddechowym oraz mięśniowym. Podstawowym przejawem dojrzałości szkolnej jest też prawidłowo funkcjonujący układ artykulacyjny, który wpływa na powodzenia szkolne oraz kontakty z rówieśnikami. Analizę czynników wpływających na dojrzałość fizyczną dziecka przeprowadził W. Gniewkowski. Do najważniejszych zaliczył: wrodzone możliwości dzieci, stan zdrowia wszystkich narządów odpowiedzialnych za przemianę materii, racjonalne odżywianie, psychiczne samopoczucie dziecka oraz wpływy środowiskowe. Prawidłowy rozwój ruchowy dziecka przedszkolnego jest źródłem poznania otaczającego świata, wzmacnia procesy myślowe. Przyczynia się do kształtowania funkcji poznawczych i orientacji w przestrzeni. Poza tym ułatwia rozwój wyobraźni przestrzennej. O dojrzałości umysłowej dziecka możemy mówić wtedy, gdy przejawia zainteresowanie nauką, zwłaszcza nowymi jej elementami: czytaniem, pisaniem, liczeniem i otaczającym środowiskiem przyrodniczym; w momencie, gdy potrafi skupić uwagę na dłuższy czas na wykonywanej czynności. Dziecko dojrzałe umysłowo bez problemu potrafi porozumiewać się z otoczeniem, posiada bogate słownictwo, nie ma problemów ze zrozumieniem opowiadania, bajki czy innego czytanego tekstu. Posługuje się językiem poprawnym pod względem gramatycznym oraz artykulacyjnym. Umie przekazać myśli i spostrzeżenia w sposób zrozumiały i logiczny. Potrafi budować zdania złożone przynajmniej z kilku słów logicznie i treściowo ze sobą powiązanych. Powinno posiadać pewien bagaż doświadczeń, które umożliwiają dalszy rozwój wyobraźni i myślenia. Dużą rolę odgrywa aktywność poznawcza dziecka, dzięki której możliwe jest

zainteresowanie otoczeniem. Procesy poznawcze, czyli pamięć, uwaga, wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, mowa i myślenie pozwalają dziecku na orientowanie się w otaczającej rzeczywistości. Rozwój spostrzeżeń powinien być na takim poziomie, że możliwy staje się proces analizy i syntezy. U dzieci w wieku sześciu siedmiu lat następuje dalszy rozwój myślenia, które staje się doskonalsze. Stopniowo uniezależnia się od bezpośrednich spostrzeżeń i przechodzi na wyobrażeniowo konkretną płaszczyznę. Zasadniczym zadaniem w tym okresie jest stymulowanie jego rozwoju w zakresie trzech grup operacji umysłowych: uogólniania, klasyfikowania i wyjaśniania zależności przyczynowo skutkowych. Dzięki takim czynnościom myślowym tworzą się pojęcia. Bardzo ważne jest, aby dziecko rozpoczynające naukę w szkole sprawnie posługiwało się elementarnymi pojęciami matematycznymi, prawidłowo rozumiało i stosowało określenia czasu, przestrzeni i ilości. Innym ważnym czynnikiem dojrzałości umysłowej jest dobrze rozwinięta percepcja wzrokowa i słuchowa oraz umiejętność porównywania, ponieważ od niej zależy, czy dziecko będzie miało problemy z nauką czytania i pisania. Dlatego tak ważne są ćwiczenia koordynacji wzrokowo-słuchowej, wzrokowo- ruchowej, spostrzegania, pamięci wzrokowej. Umiejętność koncentracji uwagi, łatwość w zapamiętywaniu treści i duża ilość doświadczeń i wyobrażeń powoduje, że dziecko ma motywację do dalszego działania, która jest kolejnym bardzo ważnym czynnikiem dojrzałości. Kolejnym ważnym czynnikiem gotowości do szkoły jest odpowiedni poziom dojrzałości społecznej, który pozwala dziecku nawiązać prawidłowe kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Przez rozwój społeczny rozumie się szereg zmian, jakie dokonują się w osobowości jednostki, powodując to, iż jednostka ta staje się zdolna do konstruktywnego uczestnictwa w życiu i działalności społeczeństwa. Dzieci niedojrzałe izolują się od grupy, unikają wspólnych zabaw, poddają się dominacji. Są bierne, małomówne i nieśmiałe. Natomiast dziecko dojrzałe społecznie dobrze czuje się w nowym środowisku, z chęcią i zaangażowaniem podejmuje nowe obowiązki. Jest samodzielne nie tylko przy wykonywaniu czynności samoobsługowych, takich jak ubieranie, mycie się, czesanie, dbanie o higienę osobistą, ale potrafi samodzielnie przygotować się do lekcji. Utożsamia się ze społecznością klasową stając się jej pełnoprawnym członkiem. W takie umiejętności powinno być wyposażone już wcześniej. Dużą rolę odgrywa tu rodzina, która jest pierwszym środowiskiem społecznym dziecka. Uczy norm i zachowań, kształtuje stosunek do wartości, uczy poczucia obowiązku, szacunku dla wytworów innych osób. Dzięki tym umiejętnościom wyniesionym z domu dzieci uczą się sprostać oczekiwaniom i wymaganiom, jakie stawia szkoła. Mówiąc o dojrzałości społecznej należy zwrócić uwagę na sferę emocjonalną dziecka, ponieważ wszystkie reakcje emocjonalne przebiegają na podłożu społecznym. M. Przetacznikowa za niezbędne umiejętności świadczące o gotowości emocjonalnej uważa: zdolność radzenia sobie w sytuacjach codziennych; umiejętność zabawy w zespole z przestrzeganiem reguł gry; nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami bez pomocy dorosłych; świadomość negatywnego odbioru niektórych zachowań tj. kłamstwo; właściwy stosunek do obowiązków; umiejętność współdziałania podczas wykonywania prac zbiorowych. 1 Dziecko rozpoczynające naukę powinno mieć opanowaną umiejętność panowania nad emocjami (gniewem, złością, zazdrością). Takie zachowania mogą świadczyć o braku równowagi emocjonalnej. Dużą rolę odgrywają w tym wypadku oddziaływania wychowawcze ze strony rodziny i nauczycieli przedszkola, a także psychiczne predyspozycje dziecka. Obecnie obserwuje się dużą liczbę dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, które mają problemy z adaptacją do warunków szkolnych. Odbierane są przez rówieśników jako niegrzeczne, wybuchowe, niekoleżeńskie. Taka postawa dziecka może stać się przyczyną odrzucenia oraz braku akceptacji ze strony innych uczniów i dorosłych. 1

O dojrzałości emocjonalnej świadczy wiara dziecka w swoje możliwości, wytrwałość, sumienność, obowiązkowość, zdolność przystosowania się do nowego środowiska oraz wrażliwość na potrzeby innych. Dojrzałość emocjonalno społeczna to nie tylko umiejętność, ale także chęć nawiązywania nowych kontaktów z rówieśnikami i nauczycielami. Zwraca uwagę na znaczenie samodzielności, która związana jest ze zdolnością do przystosowania się w nowym środowisku. Dziecko samodzielne łatwiej osiąga ten stan. O dojrzałości świadczy także równowaga uczuciowa i umiejętność podporządkowania się normom współżycia w grupie. O powodzeniu szkolnym decyduje bardzo wiele czynników. Każda z przedstawionych sfer rozwojowych ma wpływ na dojrzałość dziecka. Zaniedbania w którejkolwiek dziedzinie życia mogą powodować trudności w nauce. Bardzo ważną rolę odgrywa w harmonijnym rozwoju dziecka jego najbliższe otoczenie. Nie można nie doceniać roli, jaką odgrywa przedszkole w przygotowaniu szkolnym, którego naczelnym celem jest wszechstronny rozwój dziecka i zapewnienie odpowiednich warunków. Problem gotowości do podjęcia nauki w szkole jest bardzo ważny zarówno dla nauczycieli, jak i rodziców przyszłych uczniów. Wstąpienie dziecka do szkoły powoduje wiele zmian w dotychczasowym życiu. Przede wszystkim zmienia się podstawowa forma działalności, jaką do tej pory była zabawa. Uczeń staje przed nowymi zadaniami i obowiązkami. Osiągnięcie odpowiedniego stopnia rozwoju pozwala na zdobycie sukcesów w nauce oraz zadowolenie z nowej roli, jaką zaczyna pełnić. Sprzyja także adaptacji do nowych warunków. Doświadczenia z pierwszego okresu edukacji wpływają na przyszłą postawę dziecka wobec nowych obowiązków. Niezwykle ważne jest zdiagnozowanie stanu dojrzałości szkolnej dzieci rozpoczynających edukację, bowiem każde z nich posiada inny zasób wiadomości, umiejętności i cechy osobowości, które mogą wpływać na przyszłe sukcesy w nauce. Dawniejsze teorie rozwoju głosiły, że dziecko dojrzewa do szkoły w sensie biologicznym i psychicznym w wieku sześciu - siedmiu lat. Dojrzewanie traktowano jako proces przebiegający w następujących po sobie stadiach. Dlatego sądzono, że zdolność do uczenia się poszczególnych umiejętności pojawia się w pewnym określonym z góry wieku. Później zwrócono uwagę na stymulujący i aktywizujący poznawczo wpływ otoczenia na osiągnięcie dojrzałości szkolnej oraz predyspozycje osobnicze. Ogromny wpływ na dojrzałość szkolną ma przedszkole, rodzinę i zdrowie dziecka. 1. Przedszkole wpływa znacząco na poziom dojrzałości umysłowej, emocjonalnej, fizycznej i społecznej dzieci. Z badań empirycznych można wnioskować, że przedszkole jest czynnikiem stymulującym rozwój dziecka. Lata pobytu w placówce mają wpływ na poziom przygotowania do podjęcia nowych obowiązków. Im dłuższy czas dziecko uczęszcza do przedszkola, tym większa istnieje szansa na wyrównanie ewentualnych braków i zapewnienie harmonijnego rozwoju we wszystkich dziedzinach. Rozwój sfery emocjonalnej zależy od ilości kontaktów społecznych. Przedszkole jest miejscem, w którym nawiązanie kontaktów jest łatwiejsze. Dziecko poznaje zasady współżycia w grupie, uczy się prawidłowego zachowania w różnych sytuacjach. Podczas zabaw i zajęć zdobywa wiedzę, która wpływa na poziom dojrzałości umysłowej. Kształci umiejętność rozumowania, analizy i syntezy, zdolność zapamiętywania i swobodnego wypowiadania się na temat. Poznaje podstawowe pojęcia z zakresu edukacji matematycznej. Ma możliwość systematycznego uczestnictwa w zabawach ruchowych. 2. Styl pracy nauczyciela oraz stosowanie różnorodnych metod nauczania ma znaczenie w dobrym przygotowaniu dzieci do podjęcia obowiązku szkolnego. Zasadniczym elementem warunkującym sukces w szkole jest opanowanie podstawowej wiedzy. Jest to możliwe w przedszkolu, gdzie podczas zabaw i zajęć, w sposób okazjonalny i zaplanowany dzieci zdobywają wiadomości. Wiek przedszkolny jest etapem najbardziej intensywnego rozwoju. Bardzo ważną rolę odgrywają w nim nauczyciele. Wspomagają go poprzez kształcenie potrzebnych umiejętności, dostarczanie informacji o otaczającym świecie.

Styl pracy nauczyciela, jego stosunek do obowiązków oraz zaangażowanie mają znaczenie w rozwijaniu zainteresowań dzieci. Aktywne uczestnictwo w zajęciach stymuluje rozwój procesów poznawczych. Sprzyja temu stosowanie różnorodnych metod pracy. 3. Dzieci chętniej uczestniczą w zajęciach przedszkolnych, w których mogą brać aktywny udział. Wiek przedszkolny jest okresem wzmożonej aktywności poznawczej. Metody nauczania, które czynnie angażują dziecko przynoszą większe efekty pracy. Poprzez działanie młody człowiek samodzielnie zdobywa wiedzę. Zadaniem przedszkola jest stwarzanie sytuacji, w których wyzwolona zostałaby aktywność twórcza. Do tego celu służą różnorodne metody i formy pracy z dzieckiem. Dzięki ich stosowaniu nauka staje się ciekawsza, a wiedza zdobyta w aktywny sposób bardziej trwała. Różnorodność metod pracy sprzyja wyrównywaniu ewentualnych braków w umiejętnościach dzieci. Możliwa jest wówczas wcześniejsza interwencja i zapobieganie trudnościom. 4. Rodzina ma wpływ na poziom dojrzałości szkolnej. Członkiem rodziny stajemy się już w chwili narodzin. Tu nawiązują się pierwsze kontakty społeczne, tu powstają najtrwalsze więzi. Właściwe postawy rodziców mają duże znaczenie dla rozwoju małego człowieka. Dziecko wychowywane w pełnej rodzinie, otoczone miłością, mające dobre warunki materialne ma większe szanse na osiągnięcie sukcesu w szkole. Lepsza sytuacja ekonomiczna rodziny umożliwia korzystanie z różnorodnych bodźców, które dodatnio wpływają na rozwój. Dużą rolę odgrywa poziom wykształcenia rodziców. Im wyższy, tym większa świadomość pedagogiczna i lepszy start dziecka. Brak jednego z wyżej wymienionych elementów składających się na środowisko rodzinne nie ma wpływu na poziom dojrzałości. Jeżeli jednak występuje więcej czynników niekorzystnych to start szkolny dziecka może być gorszy. 5. Stan zdrowia dziecka decyduje o dojrzałości szkolnej. Wpływ na poziom gotowości do podjęcia nowych obowiązków ma zdrowie przyszłego ucznia. Rolą rodziców jest dbałość o nie poprzez kontrole lekarskie, stosowanie się do zaleceń w przypadku chorób oraz stworzenie optymalnie najlepszych warunków rozwoju. W przypadku kształtowania prawidłowej wymowy oraz sprawności ruchowej dużą rolę odgrywa zarówno rodzina jak i przedszkole. Dlatego najważniejsza jest dobra współpraca na linii rodzice- nauczyciel. Podsumowując można stwierdzić, że zdrowe dziecko, uczęszczające do przedszkola, wychowywane w rodzinie, która dba o jego potrzeby ma optymalne warunki do osiągnięcia poziomu dojrzałości szkolnej. Literatura: 1. Filipczuk H., Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym, Warszawa 1985. 2. Kargulowa A., Dojrzałość szkolna a jakość startu edukacyjnego, Wrocław 1980. 3. Pelcowa M., Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną, Warszawa 1986. 4. Radziewicz J., Progi szkolne, Warszawa 2000. 5. Wilgocka - Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003. 6. Wilgocka - Okoń B., Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972. 7. Zakrzewska B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, Warszawa 2003. 8. Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973 9. Zakrzewska B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, Warszawa 2003. 10. Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973 Opracowała Elżbieta Łukomska